namo rudrāya haraye brahmaṇe paramātmane
pradhānapuruṣeśāya sargasthityantakāriṇe //
nārado 'bhyarcya śaileśe śaṅkaraṃ saṅgameśvare
hiraṇyagarbhe svarlīne hy avimukte mahālaye //
raudre goprekṣake caiva śreṣṭhe pāśupate tathā
vighneśvare ca kedāre tathā gomāyukeśvare //
hiraṇyagarbhe candreśe īśānye ca triviṣṭape
śukreśvare yathānyāyaṃ naimiṣaṃ prayayau muniḥ //
naimiṣeyāstadā dṛṣṭvā nāradaṃ hṛṣṭamānasāḥ
samabhyarcyāsanaṃ tasmai tadyogyaṃ samakalpayan //
so 'pi hṛṣṭo munivarair dattaṃ bheje tadāsanam
sampūjyamāno munibhiḥ sukhāsīno varāsane //
cakre kathāṃ vicitrārthāṃ liṅgamāhātmyamāśritām
etasminnevakāle tu sūtaḥ paurāṇikaḥ svayam //
jagāma naimiṣaṃ dhīmān praṇāmārthaṃ tapasvinām
tasmai sāma ca pūjāṃ ca yathāvaccakrire tadā //
naimiṣeyāstu śiṣyāya kṛṣṇadvaipāyanasya tu
atha teṣāṃ purāṇasya śuśrūṣā samapadyata //
dṛṣṭvā tam ativiśvastaṃ vidvāṃsaṃ romaharṣaṇam
apṛcchaṃśca tataḥ sūtam ṛṣiṃ sarve tapodhanāḥ //
purāṇasaṃhitāṃ puṇyāṃ liṅgamāhātmyasaṃyutām
tvayā sūta mahābuddhe kṛṣṇadvaipāyano muniḥ //
upāsitaḥ purāṇārthaṃ labdhā tasmācca saṃhitā
tasmādbhavantaṃ pṛcchāmaḥ sūta paurāṇikottamam //
purāṇasaṃhitāṃ divyāṃ liṅgamāhātmyasaṃyutām
nārado 'pyasya devasya rudrasya paramātmanaḥ //
kṣetrāṇyāsādya cābhyarcya liṅgāni munipuṅgavaḥ
iha saṃnihitaḥ śrīmān nārado brahmaṇaḥ sutaḥ //
bhavabhakto bhavāṃścaiva vayaṃ vai nāradastathā
asyāgrato muneḥ puṇyaṃ purāṇaṃ vaktumarhasi //
saphalaṃ sādhitaṃ sarvaṃ bhavatā viditaṃ bhavet
evamuktaḥ sa hṛṣṭātmā sūtaḥ paurāṇikottamaḥ //
abhivādyāgrato dhīmān nāradaṃ brahmaṇaḥ sutam
naimiṣeyāṃśca puṇyātmā purāṇaṃ vyājahāra saḥ //
namaskṛtya mahādevaṃ brahmāṇaṃ ca janārdanam
munīśvaraṃ tathā vyāsaṃ vaktuṃ liṅgaṃ smarāmyaham //
śabdaṃ brahmatanuṃ sākṣāc chabdabrahmaprakāśakam
varṇāvayavam avyaktalakṣaṇaṃ bahudhā sthitam //
akārokāramakāraṃ sthūlaṃ sūkṣmaṃ parātparam
oṅkārarūpam ṛgvaktraṃ samajihvāsamanvitam //
yajurvedamahāgrīvam atharvahṛdayaṃ vibhum
pradhānapuruṣātītaṃ pralayotpattivarjitam //
tamasā kālarudrākhyaṃ rajasā kanakāṇḍajam
sattvena sarvagaṃ viṣṇuṃ nirguṇatve maheśvaram //
pradhānāvayavaṃ vyāpya saptadhādhiṣṭhitaṃ kramāt
punaḥ ṣoḍaśadhā caiva ṣaḍviṃśakam ajodbhavam //
sargapratiṣṭhāsaṃhāralīlārthaṃ liṅgarūpiṇam
praṇamya ca yathānyāyaṃ vakṣye liṅgodbhavaṃ śubham //
iti śrīlaiṅge mahāpurāṇe prathamo 'dhyāyaḥ
īśānakalpavṛttāntam adhikṛtya mahātmanā
brahmaṇā kalpitaṃ pūrvaṃ purāṇaṃ laiṅgam uttamam //
granthakoṭipramāṇaṃ tu śatakoṭipravistare
caturlakṣeṇa saṃkṣipte vyāsaiḥ sarvāntareṣu vai //
vyasteṣṭā daśadhā caiva brahmādau dvāparādiṣu
liṅgamekādaśaṃ proktaṃ mayā vyāsācchrutaṃ ca tat //
asyaikādaśasāhasre granthamānamiha dvijāḥ
tasmātsaṃkṣepato vakṣye na śrutaṃ vistareṇa yat //
caturlakṣeṇa saṃkṣipte kṛṣṇadvaipāyanena tu
atraikādaśasāhasraiḥ kathito liṅgasambhavaḥ //
sargaḥ prādhānikaḥ paścāt prākṛto vaikṛtāni ca
aṇḍasyāsya ca sambhūtir aṇḍasyāvaraṇāṣṭakam //
aṇḍodbhavatvaṃ śarvasya rajoguṇasamāśrayāt
viṣṇutvaṃ kālarudratvaṃ śayanaṃ cāpsu tasya ca //
prajāpatīnāṃ sargaś ca pṛthivyuddharaṇaṃ tathā
brahmaṇaś ca divārātram āyuṣo gaṇanaṃ punaḥ //
savanaṃ brahmaṇaścaiva yugakalpaś ca tasya tu
divyaṃ ca mānuṣaṃ varṣam ārṣaṃ vai dhrauvyameva ca //
pitryaṃ pitṝṇāṃ sambhūtir dharmaścāśramiṇāṃ tathā
avṛddhirjagato bhūyo devyāḥ śaktyudbhavastathā //
strīpumbhāvo viriñcasya sargo mithunasambhavaḥ
ākhyāṣṭakaṃ hi rudrasya kathitaṃ rodanāntare //
brahmaviṣṇuvivādaś ca punarliṅgasya sambhavaḥ
śilādasya tapaścaiva vṛtrārerdarśanaṃ tathā //
prārthanā yonijasyātha durlabhatvaṃ sutasya tu
śilādaśakrasaṃvādaḥ padmayonitvameva ca //
bhavasya darśanaṃ caiva tiṣyeṣvācāryaśiṣyayoḥ
vyāsāvatārāś ca tathā kalpamanvantarāṇi ca //
kalpatvaṃ caiva kalpānām ākhyābhedeṣvanukramāt
kalpeṣu kalpe vārāhe vārāhatvaṃ hares tathā //
meghavāhanakalpasya vṛttāntaṃ rudragauravam
punarliṅgodbhavaścaiva ṛṣimadhye pinākinaḥ //
liṅgasyārādhanaṃ snānavidhānaṃ śaucalakṣaṇam
vārāṇasyāś ca māhātmyaṃ kṣetramāhātmyavarṇanam //
bhuvi rudrālayānāṃ tu saṃkhyā viṣṇorgṛhasya ca
antarikṣe tathāṇḍe 'smin devāyatanavarṇanam //
dakṣasya patanaṃ bhūmau punaḥ svārociṣe 'ntare
dakṣaśāpaś ca dakṣasya śāpamokṣastathaiva ca //
kailāsavarṇanaṃ caiva yogaḥ pāśupatas tathā
caturyugapramāṇaṃ ca yugadharmaḥ suvistaraḥ //
saṃdhyāṃśakapramāṇaṃ ca saṃdhyāvṛttaṃ bhavasya ca
śmaśānanilayaścaiva candrarekhāsamudbhavaḥ //
udvāhaḥ śaṃkarasyātha putrotpādanameva ca
maithunātiprasaṅgena vināśo jagatāṃ bhayam //
śāpaḥ satyā kṛto devānpurā viṣṇuṃ ca pālitam
śukrotsargastu rudrasya gāṅgeyodbhava eva ca //
grahaṇādiṣu kāleṣu snāpya liṅgaṃ phalaṃ tathā
kṣubdhadhī ca vivādaś ca dadhīcopendrayos tathā //
utpattirnandināmnā tu devadevasya śūlinaḥ
pativratāyāścākhyānaṃ paśupāśavicāraṇā //
pravṛttilakṣaṇaṃ jñānaṃ nivṛttyadhikṛtā tathā
vasiṣṭhatanayotpattir vāsiṣṭhānāṃ mahātmanām //
munīnāṃ vaṃśavistāro rājñāṃ śaktervināśanam
daurātmyaṃ kauśikasyātha surabherbandhanaṃ tathā //
sutaśoko vasiṣṭhasya arundhatyāḥ pralāpanam
snuṣāyāḥ preṣaṇaṃ caiva garbhasthasya vacas tathā //
parāśarasyāvatāro vyāsasya ca śukasya ca
vināśo rākṣasānāṃ ca kṛto vai śaktisūnunā //
devatāparamārthaṃ tu vijñānaṃ ca prasādataḥ
purāṇakaraṇaṃ caiva pulastyasyājñayā guroḥ //
bhuvanānāṃ pramāṇaṃ ca grahāṇāṃ jyotiṣāṃ gatiḥ
jīvacchrāddhavidhānaṃ ca śrāddhārhāḥ śrāddhameva ca //
nāndīśrāddhavidhānaṃ ca tathādhyayanalakṣaṇam
pañcayajñaprabhāvaś ca pañcayajñavidhis tathā //
rajasvalānāṃ vṛttiś ca vṛttyā putraviśiṣṭatā
maithunasya vidhiścaiva prativarṇamanukramāt //
bhojyābhojyavidhānaṃ ca sarveṣāmeva varṇinām
prāyaścittam aśeṣasya pratyekaṃ caiva vistarāt //
narakāṇāṃ svarūpaṃ ca daṇḍaḥ karmānurūpataḥ
svarginārakiṇāṃ puṃsāṃ cihnaṃ janmāntareṣu ca //
nānāvidhāni dānāni pretarājapuraṃ tathā
kalpaṃ pañcākṣarasyātha rudramāhātmyameva ca //
vṛtrendrayormahāyuddhaṃ viśvarūpavimardanam
śvetasya mṛtyoḥ saṃvādaḥ śvetārthe kālanāśanam //
devadāruvane śambhoḥ praveśaḥ śaṃkarasya tu
sudarśanasya cākhyānaṃ kramasaṃnyāsalakṣaṇam //
śraddhāsādhyo 'tha rudrastu kathitaṃ brahmaṇā tadā
madhunā kaiṭabhenaiva purā hṛtagatervibhoḥ //
brahmaṇaḥ paramaṃ jñānam ādātuṃ mīnatā hareḥ
sarvāvasthāsu viṣṇoś ca jananaṃ līlayaiva tu //
rudraprasādādviṣṇoś ca jiṣṇoścaiva tu sambhavaḥ
manthānadhāraṇārthāya hareḥ kūrmatvamevaca //
saṃkarṣaṇasya cotpattiḥ kauśikyāś ca punarbhavaḥ
yadūnāṃ caiva sambhūtir yādavatvaṃ hareḥ svayam //
bhojarājasya daurātmyaṃ mātulasya harervibhoḥ
bālabhāve hareḥ krīḍā putrārthaṃ śaṃkarārcanam //
nārasya ca tathotpattiḥ kapāle vaiṣṇavāddharāt
bhūbhāranigrahārthe tu rudrasyārādhanaṃ hareḥ //
vainyena pṛthunā bhūmeḥ purā dohapravartanam
devāsure purā labdho bhṛguśāpaś ca viṣṇunā //
kṛṣṇatve dvārakāyāṃ tu nilayo mādhavasya tu
labdho hitāya śāpastu durvāsasyānanāddhareḥ //
vṛṣṇyandhakavināśāya śāpaḥ piṇḍāravāsinām
erakasya tathotpattis tomarasyodbhavas tathā //
erakālābhato 'nyonyaṃ vivāde vṛṣṇivigrahaḥ
līlayā caiva kṛṣṇena svakulasya ca saṃhṛtiḥ //
erakāstrabalenaiva gamanaṃ svecchayaiva tu
brahmaṇaścaiva mokṣasya vijñānaṃ tu suvistaram //
purāndhakāgnidakṣāṇāṃ śakrebhamṛgarūpiṇām
madanasyādidevasya brahmaṇaś cāmarāriṇām //
halāhalasya daityasya kṛtāvajñā pinākinā
jālaṃdharavadhaścaiva sudarśanasamudbhavaḥ //
viṣṇorvarāyudhāvāptis tathā rudrasya ceṣṭitam
tathānyāni ca rudrasya caritāni sahasraśaḥ //
hareḥ pitāmahasyātha śakrasya ca mahātmanaḥ
prabhāvānubhavaścaiva śivalokasya varṇanam //
bhūmau rudrasya lokaṃ ca pātāle hāṭakeśvaram
tapasāṃ lakṣaṇaṃ caiva dvijānāṃ vaibhavaṃ tathā //
ādhikyaṃ sarvamūrtīnāṃ liṅgamūrterviśeṣataḥ
liṅge 'sminnānupūrvyeṇa vistareṇānukīrtyate //
etajjñātvā purāṇasya saṃkṣepaṃ kīrtayettu yaḥ
sarvapāpavinirmukto brahmalokaṃ sa gacchati //
aliṅgo liṅgamūlaṃ tu avyaktaṃ liṅgamucyate
aliṅgaḥ śiva ityukto liṅgaṃ śaivamiti smṛtam //
pradhānaṃ prakṛtiśceti yadāhurliṅgamuttamam
gandhavarṇarasairhīnaṃ śabdasparśādivarjitam //
aguṇaṃ dhruvamakṣayyam aliṅgaṃ śivalakṣaṇam
gandhavarṇarasairyuktaṃ śabdasparśādilakṣaṇam //
jagadyoniṃ mahābhūtaṃ sthūlaṃ sūkṣmaṃ dvijottamāḥ
vigraho jagatāṃ liṅgam aliṅgād abhavatsvayam //
saptadhācāṣṭadhā caiva tathaikādaśadhā punaḥ
liṅgānyaliṅgasya tathā māyayā vitatāni tu //
tebhyaḥ pradhānadevānāṃ trayamāsīcchivātmakam
ekasmāttriṣvabhūdviśvam ekena parirakṣitam //
ekenaiva hṛtaṃ viśvaṃ vyāptaṃ tvevaṃ śivena tu
aliṅgaṃ caiva liṅgaṃ ca liṅgāliṅgāni mūrtayaḥ //
yathāvatkathitāścaiva tasmādbrahma svayaṃ jagat
aliṅgī bhagavān bījī sa eva parameśvaraḥ //
bījaṃ yoniś ca nirbījaṃ nirbījo bījamucyate
bījayonipradhānānām ātmākhyā vartate tviha //
paramātmā munirbrahma nityabuddhasvabhāvataḥ
viśuddho 'yaṃ tathā rudraḥ purāṇe śiva ucyate //
śivena dṛṣṭā prakṛtiḥ śaivī samabhavaddvijāḥ
sargādau sā guṇairyuktā purāvyaktā svabhāvataḥ //
avyaktādiviśeṣāntaṃ viśvaṃ tasyāḥ samucchritam
viśvadhātrī tvajākhyā ca śaivī sā prakṛtiḥ smṛtā //
tāmajāṃ lohitāṃ śuklāṃ kṛṣṇāmekāṃ bahuprajām
janitrīmanuśete sma juṣamāṇaḥ svarūpiṇīm //
tāmevājāmajo 'nyastu bhuktabhogāṃ jahāti ca
ajā janitrī jagatāṃ sājena samadhiṣṭhitā //
prādurbabhūva sa mahān puruṣādhiṣṭhitasya ca
ajājñayā pradhānasya sargakāle guṇais tribhiḥ //
sisṛkṣayā codyamānaḥ praviśyāvyaktamavyayam
vyaktasṛṣṭiṃ vikurute cātmanādhiṣṭhito mahān //
mahatastu tathā vṛttiḥ saṃkalpādhyavasāyikā
mahatas triguṇas tasmād ahaṃkāro rajo 'dhikaḥ //
tenaiva cāvṛtaḥ samyag ahaṃkāras tamo 'dhikaḥ
mahato bhūtatanmātraṃ sargakṛdvai babhūva ca //
ahaṃkārācchabdamātraṃ tasmādākāśamavyayam
saśabdamāvṛṇotpaścād ākāśaṃ śabdakāraṇam //
tanmātrādbhūtasargaś ca dvijāstvevaṃ prakīrtitaḥ
sparśamātraṃ tathākāśāt tasmādvāyur mahānmune //
tasmācca rūpamātraṃ tu tato 'gniśca rasastataḥ
rasādāpaḥ śubhāstābhyo gandhamātraṃ dharā tataḥ //
āvṛṇoddhi tathākāśaṃ sparśamātraṃ dvijottamāḥ
āvṛṇodrūpamātraṃ tu vāyurvāti kriyātmakaḥ //
āvṛṇodrasamātraṃ vai devaḥ sākṣādvibhāvasuḥ
āvṛṇvānā gandhamātram āpaḥ sarvarasātmikāḥ //
kṣmā sā pañcaguṇā tasmād ekonā rasasambhavāḥ
triguṇo bhagavānvahnir dviguṇaḥ sparśasambhavaḥ //
avakāśastato deva ekamātrastu niṣkalaḥ
tanmātrādbhūtasargaś ca vijñeyaś ca parasparam //
vaikārikaḥ sāttviko vai yugapatsampravartate
sargas tathāpyahaṃkārād evamatra prakīrtitaḥ //
pañca buddhīndriyāṇyasya pañca karmendriyāṇi tu
śabdādīnāmavāptyarthaṃ manaścaivobhayātmakam //
mahadādiviśeṣāntā hy aṇḍamutpādayanti ca
jalabudbudavattasmād avatīrṇaḥ pitāmahaḥ //
sa eva bhagavān rudro viṣṇurviśvagataḥ prabhuḥ
tasminnaṇḍe tvime lokā antarviśvamidaṃ jagat //
aṇḍaṃ daśaguṇenaiva vāriṇā prāvṛtaṃ bahiḥ
āpo daśaguṇenaiva tadbāhyastejasā vṛtāḥ //
tejo daśaguṇenaiva bāhyato vāyunā vṛtam
vāyurdaśaguṇenaiva bāhyato nabhasā vṛtaḥ //
ākāśenāvṛto vāyur ahaṃkāreṇa śabdajaḥ
mahatā śabdaheturvai pradhānenāvṛtaḥ svayam //
saptāṇḍāvaraṇānyāhus tasyātmā kamalāsanaḥ
koṭikoṭiyutānyatra cāṇḍāni kathitāni tu //
tatratatra caturvaktrā brahmāṇo harayo bhavāḥ
sṛṣṭāḥ pradhānena tadā labdhvā śambhostu saṃnidhim //
layaścaiva tathānyonyam āndyantam iti kīrtitam
sargasya pratisargasya sthiteḥ kartā maheśvaraḥ //
sarge ca rajasā yuktaḥ sattvasthaḥ pratipālane
pratisarge tamodriktaḥ sa eva trividhaḥ kramāt //
ādikartā ca bhūtānāṃ saṃhartā paripālakaḥ
tasmānmaheśvaro devo brahmaṇo 'dhipatiḥ śivaḥ //
sadāśivo bhavo viṣṇur brahmā sarvātmako yataḥ
ekadaṇḍe tathā lokā ime kartā pitāmahaḥ //
prākṛtaḥ kathitastveṣa puruṣādhiṣṭhito mayā
sargaś cābuddhipūrvastu dvijāḥ prāthamikaḥ śubhaḥ //
atha prāthamikasyeha yaḥ kālastadahaḥ smṛtam
sargasya tādṛśī rātriḥ prākṛtasya samāsataḥ //
divā sṛṣṭiṃ vikurute rajanyāṃ pralayaṃ vibhuḥ
aupacārikamasyaitad ahorātraṃ na vidyate //
divā vikṛtayaḥ sarve vikārā viśvadevatāḥ
prajānāṃ patayaḥ sarve tiṣṭhantyanye maharṣayaḥ //
rātrau sarve pralīyante niśānte sambhavanti ca
ahastu tasya vaikalpo rātristādṛgvidhā smṛtā //
caturyugasahasrānte manavastu caturdaśa
catvāri tu sahasrāṇi vatsarāṇāṃ kṛtaṃ dvijāḥ //
tāvacchatī ca vai saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca kṛtasya tu
triśatī dviśatī saṃdhyā tathā caikaśatī kramāt //
aṃśakaḥ ṣaṭśataṃ tasmāt kṛtasaṃdhyāṃśakaṃ vinā
tridvyekasāhasramito vinā saṃdhyāṃśakena tu //
tretādvāparatiṣyāṇāṃ kṛtasya kathayāmi vaḥ
nimeṣapañcadaśakā kāṣṭhā svasthasya suvratāḥ //
martyasya cākṣṇostasyāś ca tatas triṃśatikā kalā
kalātriṃśatiko viprā muhūrta iti kalpitaḥ //
muhūrtapañcadaśikā rajanī tādṛśaṃ tvahaḥ
pitrye rātryahanī māsaḥ pravibhāgastayoḥ punaḥ //
kṛṣṇapakṣastvahasteṣāṃ śuklaḥ svapnāya śarvarī
triṃśadye mānuṣā māsāḥ pitryo māsastu sa smṛtaḥ //
śatāni trīṇi māsānāṃ ṣaṣṭyā cāpyadhikāni vai
pitryaḥ saṃvatsaro hyeṣa mānuṣeṇa vibhāvyate //
mānuṣeṇaiva mānena varṣāṇāṃ yacchataṃ bhavet
pitṝṇāṃ trīṇi varṣāṇi saṃkhyātānīha tāni vai //
daśa vai dvyadhikā māsāḥ pitṛsaṃkhyeha saṃsmṛtā
laukikenaiva mānena abdo yo mānuṣaḥ smṛtaḥ //
etaddivyamahorātram iti laiṅge 'tra paṭhyate
divye rātryahanī varṣaṃ pravibhāgastayoḥ punaḥ //
ahastatrodagayanaṃ rātriḥ syāddakṣiṇāyanam
ete rātryahanī divye prasaṃkhyāte viśeṣataḥ //
triṃśadyāni tu varṣāṇi divyo māsastu sa smṛtaḥ
mānuṣaṃ tu śataṃ viprā divyamāsāstrayastu te //
daśa caiva tathāhāni divyo hyeṣa vidhiḥ smṛtaḥ
trīṇi varṣaśatānyeva ṣaṣṭivarṣāṇi yāni tu //
divyaḥ saṃvatsaro hyeṣa mānuṣeṇa prakīrtitaḥ
trīṇi varṣasahasrāṇi mānuṣāṇi pramāṇataḥ //
triṃśadanyāni varṣāṇi mataḥ saptarṣivatsaraḥ
nava yāni sahasrāṇi varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
anyāni navatīścaiva dhrauvaḥ saṃvatsarastu saḥ
ṣaṭtriṃśattu sahasrāṇi varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
varṣāṇāṃ tacchataṃ jñeyaṃ divyo hyeṣa vidhiḥ smṛtaḥ
trīṇyeva niyutānyāhur varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
ṣaṣṭiścaiva sahasrāṇi saṃkhyātāni tu saṃkhyayā
divyaṃ varṣasahasraṃ tu prāhuḥ saṃkhyāvido janāḥ //
divyenaiva pramāṇena yugasaṃkhyāprakalpanam
pūrvaṃ kṛtayugaṃ nāma tatastretā vidhīyate //
dvāparaśca kaliścaiva yugānyetāni suvratāḥ
atha saṃvatsarā dṛṣṭā mānuṣeṇa pramāṇataḥ //
kṛtasyādyasya viprendrā divyamānena kīrtitam
sahasrāṇāṃ śatānyāsaṃś caturdaśa ca saṃkhyayā //
catvāriṃśatsahasrāṇi tathānyāni kṛtaṃ yugam
tathā daśasahasrāṇāṃ varṣāṇāṃ śatasaṃkhyayā //
aśītiś ca sahasrāṇi kālastretāyugasya ca
saptaiva niyutānyāhur varṣāṇāṃ mānuṣāṇi tu //
viṃśatiś ca sahasrāṇi kālastu dvāparasya ca
tathā śatasahasrāṇi varṣāṇāṃ trīṇi saṃkhyayā //
ṣaṣṭiścaiva sahasrāṇi kālaḥ kaliyugasya tu
evaṃ caturyugaḥ kāla ṛte saṃdhyāṃśakātsmṛtaḥ //
niyutānyeva ṣaṭtriṃśan niraṃśāni tu tāni vai
catvāriṃśattathā trīṇi niyutānīha saṃkhyayā //
viṃśatiś ca sahasrāṇi saṃdhyāṃśaś ca caturyugaḥ
evaṃ caturyugākhyānāṃ sādhikā hyekasaptatiḥ //
kṛtatretādiyuktānāṃ manorantaramucyate
manvantarasya saṃkhyā ca varṣāgreṇa prakīrtitā //
triṃśatkoṭyastu varṣāṇāṃ mānuṣeṇa dvijottamāḥ
saptaṣaṣṭistathānyāni niyutānyadhikāni tu //
viṃśatiś ca sahasrāṇi kālo 'yam adhikaṃ vinā
manvantarasya saṃkhyaiṣā laiṅge 'sminkīrtitā dvijāḥ //
caturyugasya ca tathā varṣasaṃkhyā prakīrtitā
caturyugasahasraṃ vai kalpaścaiko dvijottamāḥ //
niśānte sṛjate lokān naśyante niśi jantavaḥ
tatra vaimānikānāṃ tu aṣṭāviṃśatikoṭayaḥ //
manvantareṣu vai saṃkhyā sāntareṣu yathātathā
trīṇi koṭiśatānyāsan koṭyo dvinavatis tathā //
kalpe 'tīte tu vai viprāḥ sahasrāṇāṃ tu saptatiḥ
punastathāṣṭasāhasraṃ sarvatraiva samāsataḥ //
kalpāvasānikāṃstyaktvā pralaye samupasthite
maharlokāt prayāntyete janalokaṃ janāstataḥ //
koṭīnāṃ dve sahasre tu aṣṭau koṭiśatāni tu
dviṣaṣṭiś ca tathā koṭyo niyutāni ca saptatiḥ //
kalpārdhasaṃkhyā divyā vai kalpamevaṃ tu kalpayet
kalpānāṃ vai sahasraṃ tu varṣamekamajasya tu //
varṣāṇāmaṣṭasāhasraṃ brāhmaṃ vai brahmaṇo yugam
savanaṃ yugasāhasraṃ sarvadevodbhavasya tu //
savanānāṃ sahasraṃ tu trividhaṃ triguṇaṃ tathā
brahmaṇastu tathā proktaḥ kālaḥ kālātmanaḥ prabho //
bhavodbhavastapaścaiva bhavyo rambhaḥ kratuḥ punaḥ
ṛturvahnirhavyavāhaḥ sāvitraḥ śuddha eva ca //
uśikaḥ kuśikaścaiva gāndhāro munisattamāḥ
ṛṣabhaś ca tathā ṣaḍjo majjālīyaś ca madhyamaḥ //
vairājo vai niṣādaś ca mukhyo vai meghavāhanaḥ
pañcamaścitrakaścaiva ākūtir jñāna eva ca //
manaḥ sudarśo bṛṃhaś ca tathā vai śvetalohitaḥ
raktaś ca pītavāsāś ca asitaḥ sarvarūpakaḥ //
evaṃ kalpāstu saṃkhyātā brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ
koṭikoṭisahasrāṇi kalpānāṃ munisattamāḥ //
gatāni tāvaccheṣāṇi aharniśyāni vai punaḥ
parānte vai vikārāṇi vikāraṃ yānti viśvataḥ //
vikārasya śivasyājñāvaśenaiva tu saṃhṛtiḥ
saṃhṛte tu vikāre ca pradhāne cātmani sthite //
sādharmyeṇāvatiṣṭhete pradhānapuruṣāvubhau
guṇānāṃ caiva vaiṣamye viprāḥ sṛṣṭiriti smṛtā //
sāmye layo guṇānāṃ tu tayorheturmaheśvaraḥ
līlayā devadevena sargāstvīdṛgvidhāḥ kṛtāḥ //
asaṃkhyātāś ca saṃkṣepāt pradhānād anvadhiṣṭhitāt
asaṃkhyātāś ca kalpākhyā hy asaṃkhyātāḥ pitāmahāḥ //
harayaścāpyasaṃkhyātās tv eka eva maheśvaraḥ
pradhānādipravṛttāni līlayā prākṛtāni tu //
guṇātmikā ca tadvṛttis tasya devasya vai tridhā
aprākṛtasya tasyādir madhyāntaṃ nāsti cātmanaḥ //
pitāmahasyātha paraḥ parārdhadvayasaṃmitaḥ
divā sṛṣṭaṃ tu yatsarvaṃ niśi naśyati cāsya tat //
bhūrbhuvaḥsvarmahastatra naśyate cordhvato na ca
rātrau caikārṇave brahmā naṣṭe sthāvarajaṅgame //
suṣvāpāmbhasi yastasmān nārāyaṇa iti smṛtaḥ
śarvaryante prabuddho vai dṛṣṭvā śūnyaṃ carācaram //
sraṣṭuṃ tadā matiṃ cakre brahmā brahmavidāṃ varaḥ
udakairāplutāṃ kṣmāṃ tāṃ samādāya sanātanaḥ //
pūrvavatsthāpayāmāsa vārāhaṃ rūpamāsthitaḥ
nadīnadasamudrāṃś ca pūrvavaccākarotprabhuḥ //
kṛtvā dharāṃ prayatnena nimnonnativivarjitām
dharāyāṃ so 'cinotsarvān girīn dagdhān purāgninā //
bhūrādyāṃś caturo lokān kalpayāmāsa pūrvavat
sraṣṭuṃ ca bhagavāṃścakre tadā sraṣṭā punarmatim //
yadā sraṣṭuṃ matiṃ cakre mohaścāsīnmahātmanaḥ
dvijāś ca buddhipūrvaṃ tu brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ //
tamo moho mahāmohas tāmisraścāndhasaṃjñitaḥ
avidyā pañcadhā hyeṣā prādurbhūtā svayambhuvaḥ //
avidyayā munergrastaḥ sargo mukhya iti smṛtaḥ
asādhaka iti smṛtvā sargo mukhyaḥ prajāpatiḥ //
abhyamanyata so 'nyaṃ vai nagā mukhyodbhavāḥ smṛtāḥ
tridhā kaṇṭho munestasya dhyāyato vai hyavartata //
prathamaṃ tasya vai jajñe tiryaksroto mahātmanaḥ
ūrdhvasrotaḥ parastasya sāttvikaḥ sa iti smṛtaḥ //
arvāksroto 'nugrahaś ca tathā bhūtādikaḥ punaḥ
brahmaṇo mahatastvādyo dvitīyo bhautikas tathā //
sargastṛtīyaścaindriyas turīyo mukhya ucyate
tiryagyonyaḥ pañcamastu ṣaṣṭho daivika ucyate //
saptamo mānuṣo viprā aṣṭamo 'nugrahaḥ smṛtaḥ
navamaścaiva kaumāraḥ prākṛtā vaikṛtāstvime //
purastādasṛjaddevaḥ sanandaṃ sanakaṃ tathā
sanātanaṃ muniśreṣṭhā naiṣkarmyeṇa gatāḥ param //
marīcibhṛgvaṅgirasaḥ pulastyaṃ pulahaṃ kratum
dakṣamatriṃ vasiṣṭhaṃ ca so 'sṛjadyogavidyayā //
navaite brahmaṇaḥ putrā brahmajñā brāhmaṇottamāḥ
brahmavādina evaite brahmaṇaḥ sadṛśāḥ smṛtāḥ //
saṃkalpaścaiva dharmaś ca hy adharmo dharmasaṃnidhiḥ
dvādaśaiva prajāstvetā brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ //
ṛbhuṃ sanatkumāraṃ ca sasarjādau sanātanaḥ
tāvūrdhvaretasau divyau cāgrajau brahmavādinau //
kumārau brahmaṇas tulyau sarvajñau sarvabhāvinau
vakṣye bhāryākulaṃ teṣāṃ munīnāmagrajanmanām //
samāsato muniśreṣṭhāḥ prajāsambhūtimeva ca
śatarūpāṃ tu vai rājñīṃ virājamasṛjatprabhuḥ //
svāyambhuvāttu vai rājñī śatarūpā tvayonijā
lebhe putradvayaṃ puṇyā tathā kanyādvayaṃ ca sā //
uttānapādo hyavaro dhīmāñjyeṣṭhaḥ priyavrataḥ
jyeṣṭhā variṣṭhā tvākūtiḥ prasūtiścānujā smṛtā //
upayeme tadākūtiṃ rucirnāma prajāpatiḥ
prasūtiṃ bhagavāndakṣo lokadhātrīṃ ca yoginīm //
dakṣiṇāsahitaṃ yajñam ākūtiḥ suṣuve tathā
dakṣiṇā janayāmāsa divyā dvādaśa putrikāḥ //
prasūtiḥ suṣuve dakṣāc caturviṃśatikanyakāḥ
śraddhāṃ lakṣmīṃ dhṛtiṃ puṣṭiṃ tuṣṭiṃ medhāṃ kriyāṃ tathā //
buddhiṃ lajjāṃ vapuḥśāntiṃ siddhiṃ kīrtiṃ mahātapāḥ
khyātiṃ śāntiṃ ca sambhūtiṃ smṛtiṃ prītiṃ kṣamāṃ tathā //
saṃnatiṃ cānasūyāṃ ca ūrjāṃ svāhāṃ surāraṇim
svadhāṃ caiva mahābhāgāṃ pradadau ca yathākramam //
śraddhādyāścaiva kīrtyantās trayodaśa sudārikāḥ
dharmaṃ prajāpatiṃ jagmuḥ patiṃ paramadurlabhāḥ //
upayeme bhṛgurdhīmān khyātiṃ tāṃ bhārgavāraṇim
sambhūtiṃ ca marīcistu smṛtiṃ caivāṅgirā muniḥ //
prītiṃ pulastyaḥ puṇyātmā kṣamāṃ tāṃ pulaho muniḥ
kratuś ca saṃnatiṃ dhīmān atristāṃ cānasūyakām //
ūrjāṃ vasiṣṭho bhagavān variṣṭho vārijekṣaṇām
vibhāvasus tathā svāhāṃ svadhāṃ vai pitaras tathā //
putrīkṛtā satī yā sā mānasī śivasambhavā
dakṣeṇa jagatāṃ dhātrī rudramevāsthitā patim //
ardhanārīśvaraṃ dṛṣṭvā sargādau kanakāṇḍajaḥ
vibhajasveti cāhādau yadā jātā tadābhavat //
tasyāścaivāṃśajāḥ sarvāḥ striyastribhuvane tathā
ekādaśāvidhā rudrās tasya cāṃśodbhavās tathā //
strīliṅgamakhilaṃ sā vai puṃliṅgaṃ nīlalohitaḥ
taṃ dṛṣṭvā bhagavān brahmā dakṣamālokya suvratām //
bhajasva dhātrīṃ jagatāṃ mamāpi ca tavāpi ca
punnāmno narakāttrāti iti putrītvihoktitaḥ //
praśastā tava kānteyaṃ syāt putrī viśvamātṛkā
tasmāt putrī satī nāmnā tavaiṣā ca bhaviṣyati //
evamuktastadā dakṣo niyogādbrahmaṇo muniḥ
labdhvā putrīṃ dadau sākṣāt satīṃ rudrāya sādaram //
dharmasya patnyaḥ śraddhādyāḥ kīrtitā vai trayodaśa
tāsu dharmaprajāṃ vakṣye yathākramamanuttamam //
kāmo darpo 'tha niyamaḥ saṃtoṣo lobha eva ca
śrutastu daṇḍaḥ samayo bodhaścaiva mahādyutiḥ //
apramādaś ca vinayo vyavasāyo dvijottamāḥ
kṣemaṃ sukhaṃ yaśaścaiva dharmaputrāś ca tāsu vai //
dharmasya vai kriyāyāṃ tu daṇḍaḥ samaya eva ca
apramādas tathā bodho buddherdharmasya tau sutau //
tasmātpañcadaśaivaite tāsu dharmātmajāstviha
bhṛgupatnī ca suṣuve khyātirviṣṇoḥ priyāṃ śriyam //
dhātāraṃ ca vidhātāraṃ merorjāmātarau sutau
prabhūtirnāma yā patnī marīceḥ suṣuve sutau //
pūrṇamāsaṃ tu mārīcaṃ tataḥ kanyācatuṣṭayam
tuṣṭirjyeṣṭhā ca vai dṛṣṭiḥ kṛṣiścāpacitis tathā //
kṣamā ca suṣuve putrān putrīṃ ca pulahācchubhām
kardamaṃ ca varīyāṃsaṃ sahiṣṇuṃ munisattamāḥ //
tathā kanakapītāṃ sa pīvarīṃ pṛthivīsamām
prītyāṃ pulastyaś ca tathā janayāmāsa vai sutān //
dattorṇaṃ vedabāhuṃ ca putrīṃ cānyāṃ dṛṣadvatīm
putrāṇāṃ ṣaṣṭisāhasraṃ saṃnatiḥ suṣuve śubhā //
kratostu bhāryā sarve te vālakhilyā iti śrutāḥ
sinīvālīṃ kuhūṃ caiva rākāṃ cānumatiṃ tathā //
smṛtiś ca suṣuve patnī muneścāṅgirasas tathā
labdhānubhāvamagniṃ ca kīrtimantaṃ ca suvratā //
atrerbhāryānasūyā vai suṣuve ṣaṭprajāstu yāḥ
tāsvekā kanyakā nāmnā śrutiḥ sā sūnupañcakam //
satyanetro munirbhavyo mūrtirāpaḥ śanaiścaraḥ
somaś ca vai śrutiḥ ṣaṣṭhī pañcātreyāstu sūnavaḥ //
ūrjā vasiṣṭhādvai lebhe sutāṃś ca sutavatsalā
jyāyasī puṇḍarīkākṣān vāsiṣṭhān varalocanā //
rajaḥ suhotro bāhuś ca savanaścānaghas tathā
sutapāḥ śukra ityete munervai sapta sūnavaḥ //
yaścābhimānī bhagavān bhavātmā paitāmaho vahnirasuḥ prajānām
svāhā ca tasmātsuṣuve sutānāṃ trayaṃ trayāṇāṃ jagatāṃ hitāya //
pavamānaḥ pāvakaś ca śuciragniś ca te smṛtāḥ
nirmathyaḥ pavamānastu vaidyutaḥ pāvakaḥ smṛtaḥ //
śuciḥ saurastu vijñeyaḥ svāhāputrāstrayastu te
putraiḥ pautraistvihaiteṣāṃ saṃkhyā saṃkṣepataḥ smṛtā //
visṛjya saptakaṃ cādau catvāriṃśannavaiva ca
ityete vahnayaḥ proktāḥ praṇīyante 'dhvareṣu ca //
sarve tapasvinastvete sarve vratabhṛtaḥ smṛtāḥ
prajānāṃ patayaḥ sarve sarve rudrātmakāḥ smṛtāḥ //
ayajvānaś ca yajvānaḥ pitaraḥ prītimānasāḥ
agniṣvāttāś ca yajvānaḥ śeṣā barhiṣadaḥ smṛtāḥ //
menāṃ tu mānasīṃ teṣāṃ janayāmāsa vai svadhā
agniṣvāttātmajā menā mānasī lokaviśrutā //
asūta menā mainākaṃ krauñcaṃ tasyānujāmumām
gaṅgāṃ haimavatīṃ jajñe bhavāṅgāśleṣapāvanīm //
dharaṇīṃ janayāmāsa mānasīṃ yajñayājinīm
svadhā sā merurājasya patnī padmasamānanā //
pitaro 'mṛtapāḥ proktās teṣāṃ caiveha vistaraḥ
ṛṣīṇāṃ ca kulaṃ sarvaṃ śṛṇudhvaṃ tatsuvistaram //
vadāmi pṛthagadhyāyasaṃsthitaṃ vastadūrdhvataḥ
dākṣāyaṇī satī yātā pārśvaṃ rudrasya pārvatī //
paścāddakṣaṃ vinindyaiṣā patiṃ lebhe bhavaṃ tathā
tāṃ dhyātvā vyasṛjadrudrān anekānnīlalohitaḥ //
ātmanastu samānsarvān sarvalokanamaskṛtān
yācito muniśārdūlā brahmaṇā prahasan kṣaṇāt //
taistu saṃchāditaṃ sarvaṃ caturdaśavidhaṃ jagat
tāndṛṣṭvā vividhān rudrān nirmalānnīlalohitān //
jarāmaraṇanirmuktān prāha rudrānpitāmahaḥ
namo 'stu vo mahādevās trinetrā nīlalohitāḥ //
sarvajñāḥ sarvagā dīrghā hrasvā vāmanakāḥ śubhāḥ
hiraṇyakeśā dṛṣṭighnā nityā buddhāś ca nirmalāḥ //
nirdvaṃdvā vītarāgāś ca viśvātmāno bhavātmajāḥ
evaṃ stutvā tadā rudrān rudraṃ cāha bhavaṃ śivam
pradakṣiṇīkṛtya tadā bhagavānkanakāṇḍajaḥ //
namo 'stu te mahādeva prajā nārhasi śaṃkara
mṛtyuhīnā vibho sraṣṭuṃ mṛtyuyuktāḥ sṛja prabho //
tatastamāha bhagavān na hi me tādṛśī sthitiḥ
sa tvaṃ sṛja yathākāmaṃ mṛtyuyuktāḥ prajāḥ prabho //
labdhvā sasarja sakalaṃ śaṃkarāccaturānanaḥ
jarāmaraṇasaṃyuktaṃ jagadetaccarācaram //
śaṃkaro 'pi tadā rudrair nivṛttātmā hyadhiṣṭhitaḥ
sthāṇutvaṃ tasya vai viprāḥ śaṃkarasya mahātmanaḥ //
niṣkalasyātmanaḥ śambhoḥ svecchādhṛtaśarīriṇaḥ
śaṃ rudraḥ sarvabhūtānāṃ karoti ghṛṇayā yataḥ //
śaṃkaraścāprayatnena tadātmā yogavidyayā
vairāgyasthaṃ viraktasya vimuktiryacchamucyate //
aṇostu viṣayatyāgaḥ saṃsārabhayataḥ kramāt
vairāgyājjāyate puṃso virāgo darśanāntare //
vimukhyo viguṇatyāgo vijñānasyāvicārataḥ
tasya cāsya ca saṃdhānaṃ prasādātparameṣṭhinaḥ //
dharmo jñānaṃ ca vairāgyam aiśvaryaṃ śaṃkarādiha
sa eva śaṃkaraḥ sākṣāt pinākī nīlalohitaḥ //
ye śaṃkarāśritāḥ sarve mucyante te na saṃśayaḥ
na gacchantyeva narakaṃ pāpiṣṭhā api dāruṇam //
āśritāḥ śaṃkaraṃ tasmāt prāpnuvanti ca śāśvatam
māyāntāścaiva ghorādyā hy aṣṭaviṃśatireva ca //
koṭayo narakāṇāṃ tu pacyante tāsu pāpinaḥ
anāśritāḥ śivaṃ rudraṃ śaṃkaraṃ nīlalohitam //
āśrayaṃ sarvabhūtānām avyayaṃ jagatāṃ patim
puruṣaṃ paramātmānaṃ puruhūtaṃ puruṣṭutam //
tamasā kālarudrākhyaṃ rajasā kanakāṇḍajam
sattvena sarvagaṃ viṣṇuṃ nirguṇatve maheśvaram //
kena gacchanti narakaṃ narāḥ kena mahāmate
karmaṇākarmaṇā vāpi śrotuṃ kautūhalaṃ hi naḥ //
rahasyaṃ vaḥ pravakṣyāmi bhavasyāmitatejasaḥ
prabhāvaṃ śaṃkarasyādyaṃ saṃkṣepātsarvadarśinaḥ //
yoginaḥ sarvatattvajñāḥ paraṃ vairāgyamāsthitāḥ //
prāṇāyāmādibhiścāṣṭasādhanaiḥ sahacāriṇaḥ //
karuṇādiguṇopetāḥ kṛtvāpi vividhāni te
karmāṇi narakaṃ svargaṃ gacchantyeva svakarmaṇā //
prasādājjāyate jñānaṃ jñānādyogaḥ pravartate
yogena jāyate muktiḥ prasādādakhilaṃ tataḥ //
prasādād yadi vijñānaṃ svarūpaṃ vaktumarhasi
divyaṃ māheśvaraṃ caiva yogaṃ yogavidāṃ vara //
kathaṃ karoti bhagavān cintayā rahitaḥ śivaḥ
prasādaṃ yogamārgeṇa kasminkāle nṛṇāṃ vibhuḥ //
devānāṃ ca ṛṣīṇāṃ ca pitṝṇāṃ saṃnidhau purā
śailādinā tu kathitaṃ śṛṇvantu brahmasūnave //
vyāsāvatārāṇi tathā dvāparānte ca suvratāḥ
yogācāryāvatārāṇi tathā tiṣye tu śūlinaḥ //
tatratatra vibhoḥ śiṣyāś catvāraḥ śamabhājanāḥ
praśiṣyā bahavasteṣāṃ prasīdatyevamīśvaraḥ //
evaṃ kramāgataṃ jñānaṃ mukhādeva nṛṇāṃ vibhoḥ
vaiśyāntaṃ brāhmaṇādyaṃ hi ghṛṇayā cānurūpataḥ //
dvāpare dvāpare vyāsāḥ ke vai kutrāntareṣu vai
kalpeṣu kasminkalpe no vaktumarhasi cātra tān //
śṛṇvantu kalpe vārāhe dvijā vaivasvatāntare
vyāsāṃś ca sāmprataṃ rudrāṃs tathā sarvāntareṣu vai //
vedānāṃ ca purāṇānāṃ tathā jñānapradarśakān
yathākramaṃ pravakṣyāmi sarvāvarteṣu sāmpratam //
kratuḥ satyo bhārgavaś ca aṅgirāḥ savitā dvijāḥ
mṛtyuḥ śatakraturdhīmān vasiṣṭho munipuṃgavaḥ //
sārasvatastridhāmā ca trivṛto munipuṃgavaḥ
śatatejāḥ svayaṃdharmo nārāyaṇa iti śrutaḥ //
tarakṣuścāruṇirdhīmāṃs tathā devaḥ kṛtaṃjayaḥ
ṛtaṃjayo bharadvājo gautamaḥ kavisattamaḥ //
vācaśravā muniḥ sākṣāt tathā śuṣmāyaṇiḥ śuciḥ
tṛṇabindur munī rūkṣaḥ śaktiḥ śākteya uttaraḥ //
jātūkarṇyo hariḥ sākṣāt kṛṣṇadvaipāyano muniḥ
vyāsāstvete ca śṛṇvantu kalau yogeśvarān kramāt //
asaṃkhyātā hi kalpeṣu vibhoḥ sarvāntareṣu ca
kalau rudrāvatārāṇāṃ vyāsānāṃ kila gauravāt //
vaivasvatāntare kalpe vārāhe ye ca tān punaḥ
avatārān pravakṣyāmi tathā sarvāntareṣu vai //
manvantarāṇi vārāhe vaktumarhasi sāmpratam
tathaiva cordhvakalpeṣu siddhānvaivasvatāntare //
manuḥ svāyambhuvastvādyas tataḥ svārociṣo dvijāḥ
uttamastāmasaścaiva raivatāścākṣuṣas tathā //
vaivasvataś ca sāvarṇir dharmaḥ sāvarṇikaḥ punaḥ
piśaṅgaścāpiśaṅgābhaḥ śabalo varṇakas tathā //
aukārāntā akārādyā manavaḥ parikīrtitāḥ
śvetaḥ pāṇḍus tathā raktas tāmraḥ pītaśca kāpilaḥ //
kṛṣṇaḥ śyāmas tathā dhūmraḥ sudhūmraś ca dvijottamāḥ
apiśaṅgaḥ piśaṅgaś ca trivarṇaḥ śabalas tathā //
kālaṃdhurastu kathitā varṇato manavaḥ śubhāḥ
nāmato varṇataścaiva varṇataḥ punareva ca //
svarātmānaḥ samākhyātāś cāntareśāḥ samāsataḥ
vaivasvata ṛkārastu manuḥ kṛṣṇaḥ sureśvaraḥ //
saptamastasya vakṣyāmi yugāvarteṣu yoginaḥ
samatīteṣu kalpeṣu tathā cānāgateṣu vai //
vārāhaḥ sāmprataṃ jñeyaḥ saptamāntarataḥ kramāt
yogāvatārāṃś ca vibhoḥ śiṣyāṇāṃ saṃtatis tathā //
samprekṣya sarvakāleṣu tathāvarteṣu yoginām
ādye śvetaḥ kalau rudraḥ sutāro madanas tathā //
suhotraḥ kaṅkaṇaścaiva lokākṣir munisattamāḥ
jaigīṣavyo mahātejā bhagavān dadhivāhanaḥ //
ṛṣabhaś ca munirdhīmān ugraścātriḥ subālakaḥ
gautamaścātha bhagavān sarvadevanamaskṛtaḥ //
vedaśīrṣaś ca gokarṇo guhāvāsī śikhaṇḍabhṛt
jaṭāmālyaṭṭahāsaś ca dāruko lāṅgalī tathā //
mahākāyamuniḥ śūlī daṇḍī muṇḍīśvaraḥ svayam
sahiṣṇuḥ somaśarmā ca nakulīśo jagadguruḥ //
vaivasvate 'ntare samyak proktā hi paramātmanaḥ
yogācāryāvatārā ye sarvāvarteṣu suvratāḥ //
vyāsāścaivaṃ muniśreṣṭhā dvāpare dvāpare tvime
yogeśvarāṇāṃ catvāraḥ śiṣyāḥ pratyekamavyayāḥ //
śvetaḥ śvetaśikhaṇḍī ca śvetāśvaḥ śvetalohitaḥ
dundubhiḥ śatarūpaś ca ṛcīkaḥ ketumāṃs tathā //
viśokaśca vikeśaś ca vipāśaḥ pāpanāśanaḥ
sumukho durmukhaścaiva durdamo duratikramaḥ //
sanakaś ca sanandaś ca prabhuryaś ca sanātanaḥ
ṛbhuḥ sanatkumāraś ca sudhāmā virajās tathā //
śaṅkhapād vairajaścaiva meghaḥ sārasvatas tathā
suvāhano muniśreṣṭho meghavāho mahādyutiḥ //
kapilaścāsuriścaiva tathā pañcaśikho muniḥ
vālkalaś ca mahāyogī dharmātmāno mahaujasaḥ //
parāśaraś ca gargaś ca bhārgavaścāṅgirās tathā
balabandhur nirāmitraḥ ketuśṛṅgastapodhanaḥ //
lambodaraś ca lambaśca lambākṣo lambakeśakaḥ
sarvajñaḥ samabuddhiś ca sādhyaḥ sarvastathaiva ca //
sudhāmā kāśyapaścaiva vāsiṣṭho virajās tathā
atrir devasadaścaiva śravaṇo 'tha śraviṣṭhakaḥ
kuṇiś ca kuṇibāhuś ca kuśarīraḥ kunetrakaḥ //
kaśyapo 'pyuśanāścaiva cyavano 'tha bṛhaspatiḥ
utathyo vāmadevaś ca mahāyogo mahābalaḥ //
vācaśravāḥ sudhīkaśca śyāvāśvaś ca yatīśvaraḥ
hiraṇyanābhaḥ kauśalyo logākṣiḥ kuthumis tathā //
sumanturbarbarī vidvān kabandhaḥ kuśikaṃdharaḥ
plakṣo dālbhyāyaṇiścaiva ketumān gopanas tathā //
bhallāvī madhupiṅgaśca śvetaketustaponidhiḥ
uśiko bṛhadaśvaś ca devalaḥ kavireva ca //
śālihotro 'gniveśaśca yuvanāśvaḥ śaradvasuḥ
chagalaḥ kuṇḍakarṇaś ca kumbhaścaiva pravāhakaḥ //
ulūko vidyutaścaiva maṇḍūko hyāśvalāyanaḥ
akṣapādaḥ kumāraś ca ulūko vatsa eva ca //
kuśikaścaiva garbhaś ca mitraḥ kauruṣya eva ca
śiṣyāstvete mahātmānaḥ sarvāvarteṣu yoginām //
vimalā brahmabhūyiṣṭhā jñānayogaparāyaṇāḥ
ete pāśupatāḥ siddhā bhasmoddhūlitavigrahāḥ //
śiṣyāḥ praśiṣyāścaiteṣāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ
prāpya pāśupataṃ yogaṃ rudralokāya saṃsthitāḥ //
devādayaḥ piśācāntāḥ paśavaḥ parikīrtitāḥ
teṣāṃ patitvātsarveśo bhavaḥ paśupatiḥ smṛtaḥ //
tena praṇīto rudreṇa paśūnāṃ patinā dvijāḥ
yogaḥ pāśupato jñeyaḥ parāvaravibhūtaye //
saṃkṣepataḥ pravakṣyāmi yogasthānāni sāmpratam
kalpitāni śivenaiva hitāya jagatāṃ dvijāḥ //
galādadho vitastyā yan nābherupari cottamam
yogasthānamadho nābher āvartaṃ madhyamaṃ bhruvoḥ //
sarvārthajñānaniṣpattir ātmano yoga ucyate
ekāgratā bhaveccaiva sarvadā tatprasādataḥ //
prasādasya svarūpaṃ yat svasaṃvedyaṃ dvijottamāḥ
vaktuṃ na śakyaṃ brahmādyaiḥ kramaśo jāyate nṛṇām //
yogaśabdena nirvāṇaṃ māheśaṃ padamucyate
tasya heturṛṣerjñānaṃ jñānaṃ tasya prasādataḥ //
jñānena nirdahetpāpaṃ nirudhya viṣayān sadā
niruddhendriyavṛttestu yogasiddhirbhaviṣyati //
yogo nirodho vṛtteṣu cittasya dvijasattamāḥ
sādhanānyaṣṭadhā cāsya kathitānīha siddhaye //
yamastu prathamaḥ prokto dvitīyo niyamas tathā
tṛtīyamāsanaṃ proktaṃ prāṇāyāmastataḥ param //
pratyāhāraṃ pañcamo vai dhāraṇā ca tataḥ parā
dhyānaṃ saptamamityuktaṃ samādhistvaṣṭamaḥ smṛtaḥ //
tapasyuparamaścaiva yama ityabhidhīyate
ahiṃsā prathamo hetur yamasya yamināṃ varāḥ //
satyamasteyamaparaṃ brahmacaryāparigrahau
niyamasyāpi vai mūlaṃ yama eva na saṃśayaḥ //
ātmavat sarvabhūtānāṃ hitāyaiva pravartanam
ahiṃsaiṣā samākhyātā yā cātmajñānasiddhidā //
dṛṣṭaṃ śrutaṃ cānumitaṃ svānubhūtaṃ yathārthataḥ
kathanaṃ satyamityuktaṃ parapīḍāvivarjitam //
nāślīlaṃ kīrtayedevaṃ brāhmaṇānāmiti śrutiḥ
paradoṣān parijñāya na vadediti cāparam //
anādānaṃ parasvānām āpadyapi vicārataḥ
manasā karmaṇā vācā tadasteyaṃ samāsataḥ //
maithunasyāpravṛttirhi manovākkāyakarmaṇā
brahmacaryamiti proktaṃ yatīnāṃ brahmacāriṇām //
iha vaikhānasānāṃ ca vidārāṇāṃ viśeṣataḥ
sadārāṇāṃ gṛhasthānaṃ tathaiva ca vadāmi vaḥ //
svadāre vidhivatkṛtvā nivṛttiścānyataḥ sadā
manasā karmaṇā vācā brahmacaryamiti smṛtam //
medhyā svanārī sambhogaṃ kṛtvā snānaṃ samācaret
evaṃ gṛhastho yuktātmā brahmacārī na saṃśayaḥ //
ahiṃsāpyevamevaiṣā dvijagurvagnipūjane
vidhinā yādṛśī hiṃsā sā tvahiṃsā iti smṛtā //
striyaḥ sadā parityājyāḥ saṅgaṃ naiva ca kārayet
kuṇapeṣu yathā cittaṃ tathā kuryādvicakṣaṇaḥ //
viṇmūtrotsargakāleṣu bahirbhūmau yathā matiḥ
tathā kāryā ratau cāpi svadāre cānyataḥ kutaḥ //
aṅgārasadṛśī nārī ghṛtakumbhasamaḥ pumān
tasmānnārīṣu saṃsargaṃ dūrataḥ parivarjayet //
bhogena tṛptirnaivāsti viṣayāṇāṃ vicārataḥ
tasmādvirāgaḥ kartavyo manasā karmaṇā girā //
na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati
haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate //
tasmāttyāgaḥ sadā kāryas tv amṛtatvāya yoginā
avirakto yato martyo nānāyoniṣu vartate //
tyāgenaivāmṛtatvaṃ hi śrutismṛtividāṃ varāḥ
karmaṇā prajayā nāsti dravyeṇa dvijasattamāḥ //
tasmādvirāgaḥ kartavyo manovākkāyakarmaṇā
ṛtau ṛtau nivṛttistu brahmacaryamiti smṛtam //
yamāḥ saṃkṣepataḥ proktā niyamāṃś ca vadāmi vaḥ
śaucamijyā tapo dānaṃ svādhyāyopasthanigrahaḥ //
vratopavāsamaunaṃ ca snānaṃ ca niyamā daśa
niyamaḥ syādanīhā ca śaucaṃ tuṣṭistapas tathā //
japaḥ śivapraṇīdhānaṃ padmakādyaṃ tathāsanam
bāhyamābhyantaraṃ proktaṃ śaucamābhyantaraṃ varam //
bāhyaśaucena yuktaḥ saṃs tathā cābhyantaraṃ caret
āgneyaṃ vāruṇaṃ brāhmaṃ kartavyaṃ śivapūjakaiḥ //
snānaṃ vidhānataḥ samyak paścād ābhyantaraṃ caret
ā dehāntaṃ mṛdālipya tīrthatoyeṣu sarvadā //
avagāhyāpi malino hy antaḥ śaucavivarjitaḥ
śaivalā jhaṣakā matsyāḥ sattvā matsyopajīvinaḥ //
sadāvagāhya salile viśuddhāḥ kiṃ dvijottamāḥ
tasmādābhyantaraṃ śaucaṃ sadā kāryaṃ vidhānataḥ //
ātmajñānāmbhasi snātvā sakṛdālipya bhāvataḥ
suvairāgyamṛdā śuddhaḥ śaucamevaṃ prakīrtitam //
śuddhasya siddhayo dṛṣṭā naivāśuddhasya siddhayaḥ
nyāyenāgatayā vṛttyā saṃtuṣṭo yastu suvrataḥ //
saṃtoṣastasya satatam atītārthasya cāsmṛtiḥ
cāndrāyaṇādinipuṇas tapāṃsi suśubhāni ca //
svādhyāyastu japaḥ proktaḥ praṇavasya tridhā smṛtaḥ
vācikaścādhamo mukhya upāṃśuścottamottamaḥ //
mānaso vistareṇaiva kalpe pañcākṣare smṛtaḥ
tathā śivapraṇīdhānaṃ manovākkāyakarmaṇā //
śivajñānaṃ gurorbhaktir acalā supratiṣṭhitā
nigraho hyapahṛtyāśu prasaktānīndriyāṇi ca //
viṣayeṣu samāsena pratyāhāraḥ prakīrtitaḥ
cittasya dhāraṇā proktā sthānabandhaḥ samāsataḥ //
tasyāḥ svāsthyena dhyānaṃ ca samādhiś ca vicārataḥ
tatraikacittatā dhyānaṃ pratyayāntaravarjitam //
cidbhāsamarthamātrasya dehaśūnyamiva sthitam
samādhiḥ sarvahetuś ca prāṇāyāma iti smṛtaḥ //
prāṇaḥ svadehajo vāyur yamastasya nirodhanam
tridhā dvijairyamaḥ prokto mando madhyottamas tathā //
prāṇāpānanirodhastu prāṇāyāmaḥ prakīrtitaḥ
prāṇāyāmasya mānaṃ tu mātrādvādaśakaṃ smṛtam //
nīco dvādaśamātrastu uddhāto dvādaśaḥ smṛtaḥ
madhyamas tu dviruddhātaś caturviṃśatimātrakaḥ //
mukhyastu yastriruddhātaḥ ṣaṭtriṃśanmātra ucyate
prasvedakampanotthānajanakaśca yathākramam //
ānandodbhavayogārthaṃ nidrāghūrṇistathaiva ca
romāñcadhvanisaṃviddhasvāṅgamoṭanakampanam //
bhramaṇaṃ svedajanyā sā saṃvinmūrchā bhavedyadā
tadottamottamaḥ proktaḥ prāṇāyāmaḥ suśobhanaḥ //
sagarbho 'garbha ityuktaḥ sajapo vijapaḥ kramāt
ibho vā śarabho vāpi durādharṣo 'tha kesarī //
gṛhīto damyamānastu yathāsvasthastu jāyate
tathā samīraṇo 'svastho durādharṣaś ca yoginām //
nyāyataḥ sevyamānastu sa evaṃ svasthatāṃ vrajet
yathaiva mṛgarāṅnāgaḥ śarabho vāpi durmadaḥ //
kālāntaravaśādyogād damyate paramādarāt
tathā paricayātsvāsthyaṃ samatvaṃ cādhigacchati //
yogādabhyasate yastu vyasanaṃ naiva jāyate
evamabhyasyamānastu muneḥ prāṇo vinirdahet //
manovākkāyajān doṣān karturdehaṃ ca rakṣati
saṃyuktasya tathā samyak prāṇāyāmena dhīmataḥ //
doṣāttasmācca naśyanti niśvāsastena jīryate
prāṇāyāmena sidhyanti divyāḥ śāntyādayaḥ kramāt //
śāntiḥ praśāntirdīptiś ca prasādaś ca tathā kramāt
ādau catuṣṭayasyeha proktā śāntiriha dvijāḥ //
sahajāgantukānāṃ ca pāpānāṃ śāntir ucyate
praśāntiḥ saṃyamaḥ samyag vacasāmiti saṃsmṛtā //
prakāśo dīptirityuktaḥ sarvataḥ sarvadā dvijāḥ
sarvendriyaprasādastu buddhervai marutāmapi //
prasāda iti samproktaḥ svānte tviha catuṣṭaye
prāṇo 'pānaḥ samānaś ca udāno vyāna eva ca //
nāgaḥ kūrmastu kṛkalo devadatto dhanaṃjayaḥ
eteṣāṃ yaḥ prasādastu marutāmiti saṃsmṛtaḥ //
prayāṇaṃ kurute tasmād vāyuḥ prāṇa iti smṛtaḥ
apānayatyapānastu āhārādīn krameṇa ca //
vyāno vyānāmayatyaṅgaṃ vyādhyādīnāṃ prakopakaḥ
udvejayati marmāṇi udāno 'yaṃ prakīrtitaḥ //
samaṃ nayati gātrāṇi samānaḥ pañca vāyavaḥ
udgāre nāga ākhyātaḥ kūrma unmīlane tu saḥ //
kṛkalaḥ kṣutakāyaiva devadatto vijṛmbhaṇe
dhanaṃjayo mahāghoṣaḥ sarvagaḥ sa mṛte 'pi hi //
iti yo daśavāyūnāṃ prāṇāyāmena sidhyati
prasādo 'sya turīyā tu saṃjñā viprāścatuṣṭaye //
visvarastu mahān prajño mano brahmā citiḥ smṛtiḥ
khyātiḥ saṃvittataḥ paścād īśvaro matireva ca //
buddheretāḥ dvijāḥ saṃjñā mahataḥ parikīrtitāḥ
asyā buddheḥ prasādastu prāṇāyāmena sidhyati //
visvaro visvarībhāvo dvaṃdvānāṃ munisattamāḥ
agrajaḥ sarvatattvānāṃ mahānyaḥ parimāṇataḥ //
yatpramāṇaguhā prajñā manastu manute yataḥ
bṛhattvād bṛṃhaṇatvācca brahmā brahmavidāṃvarāḥ //
sarvakarmāṇi bhogārthaṃ yaccinoti citiḥ smṛtā
smarate yatsmṛtiḥ sarvaṃ saṃvidvai vindate yataḥ //
khyāyate yattviti khyātir jñānādibhir anekaśaḥ
sarvatattvādhipaḥ sarvaṃ vijānāti yadīśvaraḥ //
manute manyate yasmān matirmatimatāṃvarāḥ
arthaṃ bodhayate yacca budhyate buddhirucyate //
asyā buddheḥ prasādastu prāṇāyāmena sidhyati
doṣānvinirdahetsarvān prāṇāyāmādasau yamī //
pātakaṃ dhāraṇābhistu pratyāhāreṇa nirdahet
viṣayānviṣavaddhyātvā dhyānenānīśvarān guṇān //
samādhinā yatiśreṣṭhāḥ prajñāvṛddhiṃ vivardhayet
sthānaṃ labdhvaiva kurvīta yogāṣṭāṅgāni vai kramāt //
labdhvāsanāni vidhivad yogasiddhyartham ātmavit
ādeśakāle yogasya darśanaṃ hi na vidyate //
agnyabhyāse jale vāpi śuṣkaparṇacaye tathā
jantuvyāpte śmaśāne ca jīrṇagoṣṭhe catuṣpathe //
saśabde sabhaye vāpi caityavalmīkasaṃcaye
aśubhe durjanākrānte maśakādisamanvite //
nācareddehabādhāyāṃ daurmanasyādisambhave
sugupte tu śubhe ramye guhāyāṃ parvatasya tu //
bhavakṣetre sugupte vā bhavārāme vane 'pi vā
gṛhe tu suśubhe deśe vijane jantuvarjite //
atyantanirmale samyak supralipte vicitrite
darpaṇodarasaṃkāśe kṛṣṇāgarusudhūpite //
nānāpuṣpasamākīrṇe vitānopari śobhite
phalapallavamūlāḍhye kuśapuṣpasamanvite //
samāsanastho yogāṅgāny abhyaseddhṛṣitaḥ svayam
praṇipatya guruṃ paścād bhavaṃ devīṃ vināyakam //
yogīśvarān saśiṣyāṃś ca yogaṃ yuñjīta yogavit
āsanaṃ svastikaṃ baddhvā padmamardhāsanaṃ tu vā //
samajānus tathā dhīmān ekajānurathāpivā
samaṃ dṛḍhāsano bhūtvā saṃhṛtya caraṇāvubhau //
saṃvṛtāsyopabaddhākṣa uro viṣṭabhya cāgrataḥ
pārṣṇibhyāṃ vṛṣaṇau rakṣaṃs tathā prajananaṃ punaḥ //
kiṃcidunnāmitaśira dantairdantānna saṃspṛśet
samprekṣya nāsikāgraṃ svaṃ diśaścānavalokayan //
tamaḥ pracchādya rajasā rajaḥ sattvena chādayet
tataḥ sattvasthito bhūtvā śivadhyānaṃ samabhyaset //
oṃkāravācyaṃ paramaṃ śuddhaṃ dīpaśikhākṛtim
dhyāyedvai puṇḍarīkasya karṇikāyāṃ samāhitaḥ //
nābheradhastādvā vidvān dhyātvā kamalamuttamam
tryaṅgule cāṣṭakoṇaṃ vā pañcakoṇamathāpi vā //
trikoṇaṃ ca tathāgneyaṃ saumyaṃ sauraṃ svaśaktibhiḥ
sauraṃ saumya tathāgneyam atha vānukrameṇa tu //
āgneyaṃ ca tataḥ sauraṃ saumyamevaṃ vidhānataḥ
agneradhaḥ prakalpyaivaṃ dharmādīnāṃ catuṣṭayam //
guṇatrayaṃ krameṇaiva maṇḍalopari bhāvayet
sattvasthaṃ cintayedrudraṃ svaśaktyā parimaṇḍitam //
nābhau vātha gale vāpi bhrūmadhye vā yathāvidhi
lalāṭaphalikāyāṃ vā mūrdhni dhyānaṃ samācaret //
dvidale ṣoḍaśāre vā dvādaśāre krameṇa tu
daśāre vā ṣaḍasre vā caturasre smarecchivam //
kanakābhe tathāgārasaṃnibhe susite 'pi vā
dvādaśādityasaṃkāśe candrabimbasame 'pi vā //
vidyutkoṭinibhe sthāne cintayetparameśvaram
agnivarṇe 'thavā vidyud valayābhe samāhitaḥ //
vajrakoṭiprabhe sthāne padmarāganibhe 'pi vā
nīlalohitabimbe vā yogī dhyānaṃ samabhyaset //
maheśvaraṃ hṛdi dhyāyen nābhipadme sadāśivam
candracūḍaṃ lalāṭe tu bhrūmadhye śaṃkaraṃ svayam //
divye ca śāśvatasthāne śivadhyānaṃ samabhyaset
nirmalaṃ niṣkalaṃ brahma suśāntaṃ jñānarūpiṇam //
alakṣaṇamanirdeśyam aṇoralpataraṃ śubham
nirālambam atarkyaṃ ca vināśotpattivarjitam //
kaivalyaṃ caiva nirvāṇaṃ niḥśreyasam anuttamam
amṛtaṃ cākṣaraṃ brahma hy apunarbhavam adbhutam //
mahānandaṃ parānandaṃ yogānandamanāmayam
heyopādeyarahitaṃ sūkṣmātsūkṣmataraṃ śivam //
svayaṃvedyamavedyaṃ tac chivaṃ jñānamayaṃ param
atīndriyam anābhāsaṃ paraṃ tattvaṃ parātparam //
sarvopādhivinirmuktaṃ dhyānagamyaṃ vicārataḥ
advayaṃ tamasaścaiva parastātsaṃsthitaṃ param //
manasyevaṃ mahādevaṃ hṛtpadme vāpi cintayet
nābhau sadāśivaṃ cāpi sarvadevātmakaṃ vibhum //
dehamadhye śivaṃ devaṃ śuddhajñānamayaṃ vibhum
kanyasenaiva mārgeṇa codghātenāpi śaṃkaram //
kramaśaḥ kanyasenaiva madhyamenāpi suvrataḥ
uttamenāpi vai vidvān kumbhakena samabhyaset //
dvātriṃśad recayeddhīmān hṛdi nābhau samāhitaḥ
recakaṃ pūrakaṃ tyaktvā kumbhakaṃ ca dvijottamāḥ //
sākṣātsamarasenaiva dehamadhye smarecchivam
ekībhāvaṃ sametyaivaṃ tatra yadrasasambhavam //
ānandaṃ brahmaṇo vidvān sākṣātsamarase sthitaḥ
dhāraṇā dvādaśāyāmā dhyānaṃ dvādaśa dhāraṇam //
dhyānaṃ dvādaśakaṃ yāvat samādhir abhidhīyate
athavā jñānināṃ viprāḥ samparkādeva jāyate //
prayatnādvā tayostulyaṃ cirādvā hyacirāddvijāḥ
yogāntarāyās tasyātha jāyante yuñjataḥ punaḥ //
naśyanty abhyāsatas te 'pi praṇidhānena vai guroḥ //
ālasyaṃ prathamaṃ paścād vyādhipīḍā prajāyate
pramādaḥ saṃśayasthāne cittasyehānavasthitiḥ //
aśraddhādarśanaṃ bhrāntir duḥkhaṃ ca trividhaṃ tataḥ
daurmanasyamayogyeṣu viṣayeṣu ca yogyatā //
daśadhābhiprajāyante muneryogāntarāyakāḥ
ālasyaṃ cāpravṛttiś ca gurutvātkāyacittayoḥ //
vyādhayo dhātuvaiṣamyāt karmajā doṣajās tathā
pramādastu samādhestu sādhanānām abhāvanam //
idaṃ vetyubhayaspṛktaṃ vijñānaṃ sthānasaṃśayaḥ
anavasthitacittatvam apratiṣṭhā hi yoginaḥ //
labdhāyāmapi bhūmau ca cittasya bhavabandhanāt
aśraddhābhāvarahitā vṛttirvai sādhaneṣu ca //
sādhye cittasya hi gurau jñānācāraśivādiṣu
viparyayajñānamiti bhrāntidarśanam ucyate //
anātmanyātmavijñānam ajñānāttasya saṃnidhau
duḥkhamādhyātmikaṃ proktaṃ tathā caivādhibhautikam //
ādhidaivikamityuktaṃ trividhaṃ sahajaṃ punaḥ
icchāvighātātsaṃkṣobhaś cetasastadudāhṛtam //
daurmanasyaṃ niroddhavyaṃ vairāgyeṇa pareṇa tu
tamasā rajasā caiva saṃspṛṣṭaṃ durmanaḥ smṛtam //
tadā manasi saṃjātaṃ daurmanasyamiti smṛtam
haṭhātsvīkaraṇaṃ kṛtvā yogyāyogyavivekataḥ //
viṣayeṣu vicitreṣu jantorviṣayalolatā
antarāyā iti khyātā yogasyaite hi yoginām //
atyantotsāhayuktasya naśyanti na ca saṃśayaḥ
pranaṣṭeṣvantarāyeṣu dvijāḥ paścāddhi yoginaḥ //
upasargāḥ pravartante sarve te 'siddhisūcakāḥ
pratibhā prathamā siddhir dvitīyā śravaṇā smṛtā //
vārttā tṛtīyā viprendrās turīyā ceha darśanā
āsvādā pañcamī proktā vedanā ṣaṣṭhikā smṛtā //
svalpaṣaṭsiddhisaṃtyāgāt siddhidāḥ siddhayo muneḥ
pratibhā pratibhāvṛtiḥ pratibhāva iti sthitiḥ //
buddhirvivecanā vedyaṃ budhyate buddhirucyate
sūkṣme vyavahite 'tīte viprakṛṣṭe tvanāgate //
sarvatra sarvadā jñānaṃ pratibhānukrameṇa tu
śravaṇātsarvaśabdānām aprayatnena yoginaḥ //
hrasvadīrghaplutādīnāṃ guhyānāṃ śravaṇādapi
sparśasyādhigamo yas tu vedanā tūpapāditā //
darśanāddivyarūpāṇāṃ darśanaṃ cāprayatnataḥ
saṃviddivyarase tasminn āsvādo hyaprayatnataḥ //
vārttā ca divyagandhānāṃ tanmātrā buddhisaṃvidā
vindante yoginastasmād ābrahmabhuvanaṃ dvijāḥ //
jagatyasmin hi dehasthaṃ catuḥṣaṣṭiguṇaṃ samam
aupasargikam eteṣu guṇeṣu guṇitaṃ dvijāḥ //
saṃtyājyaṃ sarvathā sarvam aupasargikamātmanaḥ
paiśāce pārthivaṃ cāpyaṃ rākṣasānāṃ pure dvijāḥ //
yākṣe tu taijasaṃ proktaṃ gāndharve śvasanātmakam
aindre vyomātmakaṃ sarvaṃ saumye caiva tu mānasam //
prājāpatye tvahaṅkāraṃ brāhme bodhamanuttamam
ādye cāṣṭau dvitīye ca tathā ṣoḍaśarūpakam //
caturviṃśattṛtīye tu dvātriṃśacca caturthake
catvāriṃśat pañcame tu bhūtamātrātmakaṃ smṛtam //
gandho rasas tathā rūpaṃ śabdaḥ sparśastathaiva ca
pratyekamaṣṭadhā siddhaṃ pañcame tacchatakratoḥ //
tathāṣṭacatvāriṃśac ca ṣaṭpañcāśattathaiva ca
catuḥṣaṣṭiguṇaṃ brāhmaṃ labhate dvijasattamāḥ //
aupasargikam ā brahma bhuvaneṣu parityajet
lokeṣvālokya yogena yogavitparamaṃ sukham //
sthūlatā hrasvatā bālyaṃ vārdhakyaṃ yauvanaṃ tathā
nānājātisvarūpaṃ ca caturbhir dehadhāraṇam //
pārthivāṃśaṃ vinā nityaṃ surabhir gandhasaṃyutaḥ
etadaṣṭaguṇaṃ proktam aiśvaryaṃ pārthivaṃ mahat //
jale nivasanaṃ yadvad bhūmyāmiva vinirgamaḥ
icchecchaktaḥ svayaṃ pātuṃ samudramapi nāturaḥ //
yatrecchati jagatyasmiṃs tatrāsya jaladarśanam
yadyadvastu samādāya bhoktumicchati kāmataḥ //
tattadrasānvitaṃ tasya trayāṇāṃ dehadhāraṇam
bhāṇḍaṃ vinātha hastena jalapiṇḍasya dhāraṇam //
avraṇatvaṃ śarīrasya pārthivena samanvitam
etat ṣoḍaśakaṃ proktam āpyamaiśvaryamuttamam //
dehādagnivinirmāṇaṃ tattāpabhayavarjitam
lokaṃ dagdhamapīhānyad adagdhaṃ svavidhānataḥ //
jalamadhye hutavahaṃ cādhāya parirakṣaṇam
agninigrahaṇaṃ haste smṛtimātreṇa cāgamaḥ //
bhasmībhūtavinirmāṇaṃ yathāpūrvaṃ sakāmataḥ
dvābhyāṃ rūpaviniṣpattir vinā taistribhir ātmanaḥ //
caturviṃśātmakaṃ hyetat taijasaṃ munipuṅgavāḥ
manogatitvaṃ bhūtānām antarnivasanaṃ tathā //
parvatādimahābhāraskandhenodvahanaṃ punaḥ
laghutvaṃ ca gurutvaṃ ca pāṇibhyāṃ vāyudhāraṇam //
aṅgulyagranighātena bhūmeḥ sarvatra kaṃpanam
ekena dehaniṣpattir vātaiśvaryaṃ smṛtaṃ budhaiḥ //
chāyāvihīnaniṣpattir indriyāṇāṃ ca darśanam
ākāśagamanaṃ nityam indriyārthaiḥ samanvitam //
dūre ca śabdagrahaṇaṃ sarvaśabdāvagāhanam
tanmātraliṅgagrahaṇaṃ sarvaprāṇinidarśanam //
aindram aiśvaryam ityuktam etairuktaḥ purātanaḥ
yathākāmopalabdhiś ca yathākāmavinirgamaḥ //
sarvatrābhibhavaścaiva sarvaguhyanidarśanam
kāmānurūpanirmāṇaṃ vaśitvaṃ priyadarśanam //
saṃsāradarśanaṃ caiva mānasaṃ guṇalakṣaṇam
chedanaṃ tāḍanaṃ bandhaṃ saṃsāraparivartanam //
sarvabhūtaprasādaś ca mṛtyukālajayas tathā
prājāpatyamidaṃ proktam āhaṅkārikamuttamam //
akāraṇajagatsṛṣṭis tathānugraha eva ca
pralayaścādhikāraś ca lokavṛttapravartanam //
asādṛśyamidaṃ vyaktaṃ nirmāṇaṃ ca pṛthakpṛthak
saṃsārasya ca kartṛtvaṃ brāhmam etad anuttamam //
etāvattattvamityuktaṃ prādhānyaṃ vaiṣṇavaṃ padam
brahmaṇā tadguṇaṃ śakyaṃ vettumanyairna śakyate //
vidyate tatparaṃ śaivaṃ viṣṇunā nāvagamyate
asaṃkhyeyaguṇaṃ śuddhaṃ ko jānīyācchivātmakam //
vyutthāne siddhayaścaitā hy upasargāś ca kīrtitāḥ
niroddhavyāḥ prayatnena vairāgyeṇa pareṇa tu //
nāśātiśayatāṃ jñātvā viṣayeṣu bhayeṣu ca
aśraddhayā tyajetsarvaṃ virakta iti kīrtitaḥ //
vaitṛṣṇyaṃ puruṣe khyātaṃ guṇavaitṛṣṇyamucyate
vairāgyeṇaiva saṃtyājyāḥ siddhayaścaupasargikāḥ //
aupasargikam ā brahmabhuvaneṣu parityajet
nirudhyaiva tyajetsarvaṃ prasīdati maheśvaraḥ //
prasanne vimalā muktir vairāgyeṇa pareṇa vai
athavānugrahārthaṃ ca līlārthaṃ vā tadā muniḥ //
anirudhya viceṣṭedyaḥ so 'pyevaṃ hi sukhī bhavet
kvacidbhūmiṃ parityajya hy ākāśe krīḍate śriyā //
udgirecca kvacidvedān sūkṣmānarthān samāsataḥ
kvacicchrute tadarthena ślokabandhaṃ karoti saḥ //
kvaciddaṇḍakabandhaṃ tu kuryādbandhaṃ sahasraśaḥ
mṛgapakṣisamūhasya rutajñānaṃ ca vindati //
brahmādyaṃ sthāvarāntaṃ ca hastāmalakavadbhavet
bahunātra kimuktena vijñānāni sahasraśaḥ //
utpadyante muniśreṣṭhā munestasya mahātmanaḥ
abhyāsenaiva vijñānaṃ viśuddhaṃ ca sthiraṃ bhavet //
tejorūpāṇi sarvāṇi sarvaṃ paśyati yogavit
devabimbānyanekāni vimānāni sahasraśaḥ //
paśyati brahmaviṣṇvindrayamāgnivaruṇādikān
grahanakṣatratārāś ca bhuvanāni sahasraśaḥ //
pātālatalasaṃsthāś ca samādhisthaḥ sa paśyati
ātmavidyāpradīpena svasthenācalanena tu //
prasādāmṛtapūrṇena sattvapātrasthitena tu
tamo nihatya puruṣaḥ paśyati hyātmanīśvaram //
tasya prasādāddharmaś ca aiśvaryaṃ jñānameva ca
vairāgyamapavargaś ca nātra kāryā vicāraṇā //
na śakyo vistaro vaktuṃ varṣāṇāmayutairapi
yoge pāśupate niṣṭhā sthātavyaṃ ca munīśvarāḥ //
satāṃ jitātmanāṃ sākṣād dvijātīnāṃ dvijottamāḥ
dharmajñānāṃ ca sādhūnām ācāryāṇāṃ śivātmanām //
dayāvatāṃ dvijaśreṣṭhās tathā caiva tapasvinām
saṃnyāsināṃ viraktānāṃ jñānināṃ vaśagātmanām //
dānināṃ caiva dāntānāṃ trayāṇāṃ satyavādinām
alubdhānāṃ sayogānāṃ śrutismṛtividāṃ dvijāḥ //
śrautasmārtāviruddhānāṃ prasīdati maheśvaraḥ
saditi brahmaṇaḥ śabdas tadante ye labhantyuta //
sāyujyaṃ brahmaṇo yāti tena santaḥ pracakṣate
daśātmake ye viṣaye sādhane cāṣṭalakṣaṇe //
na krudhyanti na hṛṣyanti jitātmānastu te smṛtāḥ
sāmānyeṣu ca dravyeṣu tathā vaiśeṣikeṣu ca //
brahmakṣatraviśo yasmād yuktāstasmāddvijātayaḥ
varṇāśrameṣu yuktasya svargādisukhakāriṇaḥ //
śrautasmārtasya dharmasya jñānāddharmajña ucyate
vidyāyāḥ sādhanātsādhubrahmacārī gurorhitaḥ //
kriyāṇāṃ sādhanāccaiva gṛhasthaḥ sādhurucyate
sādhanāttapaso 'raṇye sādhurvaikhānasaḥ smṛtaḥ //
yatamāno yatiḥ sādhuḥ smṛto yogasya sādhanāt
evamāśramadharmāṇāṃ sādhanātsādhavaḥ smṛtāḥ //
gṛhastho brahmacārī ca vānaprastho yatis tathā
dharmādharmāviha proktau śabdāvetau kriyātmakau //
kuśalākuśalaṃ karma dharmādharmāviti smṛtau
dhāraṇārthe mahān hy eṣa dharmaśabdaḥ prakīrtitaḥ //
adhāraṇe mahattve ca adharma iti cocyate
atreṣṭaprāpako dharma ācāryairupadiśyate //
adharmaścāniṣṭaphalo hy ācāryairupadiśyate
vṛddhāścālolupāścaiva ātmavanto hyadāmbhikāḥ //
samyagvinītā ṛjavas tānācāryān pracakṣate
svayamācarate yasmād ācāre sthāpayatyapi //
ācinoti ca śāstrārthān ācāryastena cocyate
vijñeyaṃ śravaṇācchrautaṃ smaraṇātsmārtamucyate //
ijyā vedātmakaṃ śrautaṃ smārtaṃ varṇāśramātmakam
dṛṣṭvānurūpamarthaṃ yaḥ pṛṣṭo naivāpi gūhati //
yathādṛṣṭapravādastu satyaṃ laiṅge 'tra paṭhyate
brahmacaryaṃ tathā maunaṃ nirāhāratvameva ca //
ahiṃsā sarvataḥ śāntis tapa ityabhidhīyate
ātmavat sarvabhūteṣu yo hitāyāhitāya ca //
vartate tvasakṛdvṛttiḥ kṛtsnā hyeṣā dayā smṛtā
yadyadiṣṭatamaṃ dravyaṃ nyāyenaivāgataṃ kramāt //
tattadguṇavate deyaṃ dātustaddānalakṣaṇam
dānaṃ trividhamityetat kaniṣṭhajyeṣṭhamadhyamam //
kāruṇyātsarvabhūtebhyaḥ saṃvibhāgastu madhyamaḥ
śrutismṛtibhyāṃ vihito dharmo varṇāśramātmakaḥ //
śiṣṭācārāviruddhaś ca sa dharmaḥ sādhurucyate
māyākarmaphalatyāgī śivātmā parikīrtitaḥ //
nivṛttaḥ sarvasaṅgebhyo yukto yogī prakīrtitaḥ
asakto bhayato yastu viṣayeṣu vicārya ca //
alubdhaḥ saṃyamī proktaḥ prārthito 'pi samantataḥ
ātmārthaṃ vā parārthaṃ vā indriyāṇīha yasya vai //
na mithyā sampravartante śamasyaiva tu lakṣaṇam
anudvigno hyaniṣṭeṣu tatheṣṭānnābhinandati //
prītitāpaviṣādebhyo vinivṛttirviraktatā
saṃnyāsaḥ karmaṇāṃ nyāsaḥ kṛtānāmakṛtaiḥ saha //
kuśalākuśalānāṃ tu prahāṇaṃ nyāsa ucyate
avyaktādyaviśeṣānte vikāre 'sminnacetane //
cetanācetanānyatvavijñānaṃ jñānamucyate
evaṃ tu jñānayuktasya śraddhāyuktasya śaṅkaraḥ //
prasīdati na saṃdeho dharmaścāyaṃ dvijottamāḥ
kiṃ tu guhyatamaṃ vakṣye sarvatra parameśvare //
bhave bhaktirna saṃdehas tayā yukto vimucyate
ayogyasyāpi bhagavān bhaktasya parameśvaraḥ //
prasīdati na saṃdeho nigṛhya vividhaṃ tamaḥ
jñānamadhyāpanaṃ homo dhyānaṃ yajñastapaḥ śrutam //
dānamadhyayanaṃ sarvaṃ bhavabhaktyai na saṃśayaḥ
cāndrāyaṇasahasraiś ca prājāpatyaśatais tathā //
māsopavāsaiścānyairvā bhaktirmunivarottamāḥ
abhaktā bhagavatyasmiṃl loke giriguhāśaye //
patanti cātmabhogārthaṃ bhakto bhāvena mucyate
bhaktānāṃ darśanādeva nṛṇāṃ svargādayo dvijāḥ //
na durlabhā na sandeho bhaktānāṃ kiṃ punas tathā
brahmaviṣṇusurendrāṇāṃ tathānyeṣāmapi sthitiḥ //
bhaktyā eva munīnāṃ ca balasaubhāgyameva ca
bhavena ca tathā proktaṃ samprekṣyomāṃ pinākinā //
devyai devena madhuraṃ vārāṇasyāṃ purā dvijāḥ
avimukte samāsīnā rudreṇa paramātmanā //
rudrāṇī rudramāhedaṃ labdhvā vārāṇasīṃ purīm
kena vaśyo mahādeva pūjyo dṛśyastvamīśvaraḥ //
tapasā vidyayā vāpi yogeneha vada prabho
niśamya vacanaṃ tasyās tathā hyālokya pārvatīm //
āha bālendutilakaḥ pūrṇenduvadanāṃ hasan
smṛtvātha menayā patnyā girergāṃ kathitāṃ purā //
cirakālasthitiṃ prekṣya girau devyā mahātmanaḥ
devi labdhā purī ramyā tvayā yatpraṣṭumarhasi //
sthānārthaṃ kathitaṃ mātrā vismṛteha vilāsini
purā pitāmahenāpi pṛṣṭaḥ praśnavatāṃ vare //
yathā tvayādya vai pṛṣṭo draṣṭuṃ brahmātmakaṃ tvaham
śvete śvetena varṇena dṛṣṭvā kalpe tu māṃ śubhe //
sadyojātaṃ tathā rakte raktaṃ vāmaṃ pitāmahaḥ
pīte tatpuruṣaṃ pītam aghore kṛṣṇamīśvaram //
īśānaṃ viśvarūpākhyo viśvarūpaṃ tadāha mām //
vāma tatpuruṣāghora sadyojāta maheśvara
dṛṣṭo mayā tvaṃ gāyatryā devadeva maheśvara
kena vaśyo mahādeva dhyeyaḥ kutra ghṛṇānidhe //
dṛśyaḥ pūjyas tathā devyā vaktumarhasi śaṅkara
avocaṃ śraddhayaiveti vaśyo vārijasaṃbhava //
dhyeyo liṅge tvayā dṛṣṭe viṣṇunā payasāṃ nidhau
pūjyaḥ pañcāsyarūpeṇa pavitraiḥ pañcabhirdvijaiḥ //
bhava bhaktyādya dṛṣṭo 'haṃ tvayāṇḍaja jagadguro
so 'pi māmāha bhāvārthaṃ dattaṃ tasmai mayā purā //
bhāvaṃ bhāvena deveśi dṛṣṭavānmāṃ hṛdīśvaram
tasmāttu śraddhayā vaśyo dṛśyaḥ śreṣṭhagireḥ sute //
pūjyo liṅge na saṃdehaḥ sarvadā śraddhayā dvijaiḥ
śraddhā dharmaḥ paraḥ sūkṣmaḥ śraddhā jñānaṃ hutaṃ tapaḥ //
śraddhā svargaś ca mokṣaś ca dṛśyo 'haṃ śraddhayā sadā //
kathaṃ vai dṛṣṭavānbrahmā sadyojātaṃ maheśvaram
vāmadevaṃ mahātmānaṃ purāṇapuruṣottamam //
aghoraṃ ca tatheśānaṃ yathāvadvaktumarhasi
ekonatriṃśakaḥ kalpo vijñeyaḥ śvetalohitaḥ //
tasmiṃstatparamaṃ dhyānaṃ dhyāyato brahmaṇastadā
utpannastu śikhāyuktaḥ kumāraḥ śvetalohitaḥ //
taṃ dṛṣṭvā puruṣaṃ śrīmān brahmā vai viśvatomukhaḥ
hṛdi kṛtvā mahātmānaṃ brahmarūpiṇamīśvaram //
sadyojātaṃ tato brahmā dhyānayogaparo 'bhavat
dhyānayogātparaṃ jñātvā vavande devamīśvaram //
sadyojātaṃ tato brahma brahma vai samacintayat
tato 'sya pārśvataḥ śvetāḥ prādurbhūtā mahāyaśāḥ //
sunando nandanaścaiva viśvanandopanandanau
śiṣyāste vai mahātmāno yaistadbrahma sadāvṛtam //
tasyāgre śvetavarṇābhaḥ śveto nāma mahāmuniḥ
vijajñe 'tha mahātejās tasmājjajñe harastvasau //
tatra te munayaḥ sarve sadyojātaṃ maheśvaram
prapannāḥ parayā bhaktyā gṛṇanto brahma śāśvatam //
tasmādviśveśvaraṃ devaṃ ye prapadyanti vai dvijāḥ
prāṇāyāmaparā bhūtvā brahmatatparamānasāḥ //
te sarve pāpanirmuktā vimalā brahmavarcasaḥ
viṣṇulokamatikramya rudralokaṃ vrajanti te //
tatastriṃśattamaḥ kalpo rakto nāma prakīrtitaḥ
brahmā yatra mahātejā raktavarṇamadhārayat //
dhyāyataḥ putrakāmasya brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ
prādurbhūto mahātejāḥ kumāro raktabhūṣaṇaḥ //
raktamālyāmbaradharo raktanetraḥ pratāpavān
sa taṃ dṛṣṭvā mahātmānaṃ kumāraṃ raktavāsasam //
paraṃ dhyānaṃ samāśritya bubudhe devamīśvaram
sa taṃ praṇamya bhagavān brahmā paramayantritaḥ //
vāmadevaṃ tato brahmā brahma vai samacintayat
tathā stuto mahādevo brahmaṇā parameśvaraḥ //
pratītahṛdayaḥ sarva idamāha pitāmaham
dhyāyatā putrakāmena yasmātte 'haṃ pitāmaha //
dṛṣṭaḥ paramayā bhaktyā stutaś ca brahmapūrvakam
tasmāddhyānabalaṃ prāpya kalpe kalpe prayatnataḥ //
vetsyase māṃ prasaṃkhyātaṃ lokadhātāramīśvaram
tatastasya mahātmānaś catvāraste kumārakāḥ //
saṃbabhūvurmahātmāno viśuddhā brahmavarcasaḥ
virajāś ca vibāhuś ca viśoko viśvabhāvanaḥ //
brahmaṇyā brahmaṇastulyā vīrā adhyavasāyinaḥ
raktāṃbaradharāḥ sarve raktamālyānulepanāḥ //
raktakuṅkumaliptāṅgā raktabhasmānulepanāḥ
tato varṣasahasrānte brahmatve 'dhyavasāyinaḥ //
gṛṇantaś ca mahātmāno brahma tadvāmadaivikam
anugrahārthaṃ lokānāṃ śiṣyāṇāṃ hitakāmyayā //
dharmopadeśamakhilaṃ kṛtvā te brahmaṇaḥ priyāḥ
punareva mahādevaṃ praviṣṭā rudramavyayam //
ye 'pi cānye dvijaśreṣṭhā yuñjānā vāmamīśvaram
prapaśyanti mahādevaṃ tadbhaktās tatparāyaṇāḥ //
te sarve pāpanirmuktā vimalā brahmacāriṇaḥ
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham //
ekatriṃśattamaḥ kalpaḥ pītavāsā iti smṛtaḥ
brahmā yatra mahābhāgaḥ pītavāsā babhūva ha //
dhyāyataḥ putrakāmasya brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ
prādurbhūto mahātejāḥ kumāraḥ pītavastradhṛk //
pītagandhānuliptāṅgaḥ pītamālyāṃbaro yuvā
hemayajñopavītaś ca pītoṣṇīṣo mahābhujaḥ //
taṃ dṛṣṭvā dhyānasaṃyukto brahmā lokamaheśvaram
manasā lokadhātāraṃ prapede śaraṇaṃ vibhum //
tato dhyānagatastatra brahmā māheśvarīṃ varām
gāṃ viśvarūpāṃ dadṛśe maheśvaramukhāccyutām //
catuṣpadāṃ caturvaktrāṃ caturhastāṃ catuḥstanīm
caturnetrāṃ catuḥśṛṅgīṃ caturdaṃṣṭrāṃ caturmukhīm //
dvātriṃśadguṇasaṃyuktām īśvarīṃ sarvatomukhīm
sa tāṃ dṛṣṭvā mahātejā mahādevīṃ maheśvarīm //
punarāha mahādevaḥ sarvadevanamaskṛtaḥ
matiḥ smṛtirbuddhiriti gāyamānaḥ punaḥ punaḥ //
ehyehīti mahādevi sātiṣṭhatprāñjalirvibhum
viśvamāvṛtya yogena jagatsarvaṃ vaśīkuru //
atha tāmāha deveśo rudrāṇī tvaṃ bhaviṣyasi
brāhmaṇānāṃ hitārthāya paramārthā bhaviṣyasi //
tathaināṃ putrakāmasya dhyāyataḥ parameṣṭhinaḥ
pradadau devadeveśaḥ catuṣpādāṃ jagadguruḥ //
tatastāṃ dhyānayogena viditvā parameśvarīm
brahmā lokaguroḥ so 'tha pratipede maheśvarīm //
gāyatrīṃ tu tato raudrīṃ dhyātvā brahmānuyantritaḥ
ityetāṃ vaidikīṃ vidyāṃ raudrīṃ gāyatrīmīritām //
japitvā tu mahādevīṃ brahmā lokanamaskṛtām
prapannastu mahādevaṃ dhyānayuktena cetasā //
tatastasya mahādevo divyayogaṃ bahuśrutam
aiśvaryaṃ jñānasaṃpattiṃ vairāgyaṃ ca dadau prabhuḥ //
tato 'sya pārśvato divyāḥ prādurbhūtāḥ kumārakāḥ
pītamālyāṃbaradharāḥ pītasraganulepanāḥ //
pītābhoṣṇīṣaśirasaḥ pītāsyāḥ pītamūrdhajāḥ
tato varṣasahasrānta uṣitvā vimalaujasaḥ //
yogātmānastapohlādāḥ brāhmaṇānāṃ hitaiṣiṇaḥ
dharmayogabalopetā munīnāṃ dīrghasattriṇām //
upadiśya mahāyogaṃ praviṣṭāste maheśvaram
evametena vidhinā ye prapannā maheśvaram //
anye 'pi niyatātmāno dhyānayuktā jitendriyāḥ
te sarve pāpamutsṛjya vimalā brahmavarcasaḥ //
praviśanti mahādevaṃ rudraṃ te tvapunarbhavāḥ //
tatastasmingate kalpe pītavarṇe svayaṃbhuvaḥ
punaranyaḥ pravṛttastu kalpo nāmnāsitastu saḥ //
ekārṇave tadā vṛtte divye varṣasahasrake
sraṣṭukāmaḥ prajā brahmā cintayāmāsa duḥkhitaḥ //
tasya cintayamānasya putrakāmasya vai prabhoḥ
kṛṣṇaḥ samabhavadvarṇo dhyāyataḥ parameṣṭhinaḥ //
athāpaśyanmahātejāḥ prādurbhūtaṃ kumārakam
kṛṣṇavarṇaṃ mahāvīryaṃ dīpyamānaṃ svatejasā //
kṛṣṇāṃbaradharoṣṇīṣaṃ kṛṣṇayajñopavītinam
kṛṣṇena maulinā yuktaṃ kṛṣṇasraganulepanam //
sa taṃ dṛṣṭvā mahātmānam aghoraṃ ghoravikramam
vavande devadeveśam adbhutaṃ kṛṣṇapiṅgalam //
prāṇāyāmaparaḥ śrīmān hṛdi kṛtvā maheśvaram
manasā dhyānuyuktena prapannastu tamīśvaram //
aghoraṃ tu tato brahmā brahmarūpaṃ vyacintayat
tathā vai dhyāyamānasya brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ //
pradadau darśanaṃ devo hy aghoro ghoravikramaḥ
athāsya pārśvataḥ kṛṣṇāḥ kṛṣṇasraganulepanāḥ //
catvārastu mahātmānaḥ saṃbabhūvuḥ kumārakāḥ
kṛṣṇaḥ kṛṣṇaśikhaścaiva kṛṣṇāsyaḥ kṛṣṇavastradhṛk //
tato varṣasahasraṃ tu yogataḥ parameśvaram
upāsitvā mahāyogaṃ śiṣyebhyaḥ pradaduḥ punaḥ //
yogena yogasampannāḥ praviśya manasā śivam
amalaṃ nirguṇaṃ sthānaṃ praviṣṭā viśvamīśvaram //
evametena yogena ye 'pi cānye manīṣiṇaḥ
cintayanti mahādevaṃ gantāro rudramavyayam //
tatastasmin gate kalpe kṛṣṇavarṇe bhayānake
tuṣṭāva devadeveśaṃ brahmā taṃ brahmarūpiṇam //
anugṛhya tatastuṣṭo brahmāṇamavadaddharaḥ
anenaiva tu rūpeṇa saṃharāmi na saṃśayaḥ //
brahmahatyādikān ghorāṃs tathānyānapi pātakān
hīnāṃścaiva mahābhāga tathaiva vividhānyapi //
upapātakamapyevaṃ tathā pāpāni suvrata
mānasāni sutīkṣṇāni vācikāni pitāmaha //
kāyikāni sumiśrāṇi tathā prāsaṃgikāni ca
buddhipūrvaṃ kṛtānyeva sahajāgantukāni ca //
mātṛdehotthitānyevaṃ pitṛdehe ca pātakam
saṃharāmi na saṃdehaḥ sarvaṃ pātakajaṃ vibho //
lakṣaṃ japtvā hyaghorebhyo brahmahā mucyate prabho
tadardhaṃ vācike vatsa tadardhaṃ mānase punaḥ //
caturguṇaṃ buddhipūrve krodhādaṣṭaguṇaṃ smṛtam
vīrahā lakṣamātreṇa bhrūṇahā koṭimabhyaset //
mātṛhā niyutaṃ japtvā śudhyate nātra saṃśayaḥ
goghnaścaiva kṛtaghnaś ca strīghnaḥ pāpayuto naraḥ //
ayutāghoramabhyasya mucyate nātra saṃśayaḥ
surāpo lakṣamātreṇa buddhyābuddhyāpi vai prabho //
mucyate nātra saṃdehas tadardhena ca vāruṇīm
asnātāśī sahasreṇa ajapī ca tathā dvijaḥ //
ahutāśī sahasreṇa adātā ca viśudhyati
brāhmaṇasvāpahartā ca svarṇasteyī narādhamaḥ //
niyutaṃ mānasaṃ japtvā mucyate nātra saṃśayaḥ
gurutalparato vāpi mātṛghno vā narādhamaḥ //
brahmaghnaś ca japedevaṃ mānasaṃ vai pitāmaha
saṃparkātpāpināṃ pāpaṃ tatsamaṃ paribhāṣitam //
tathāpyayutamātreṇa pātakādvai pramucyate
saṃsargātpātakī lakṣaṃ japedvai mānasaṃ dhiyā //
upāṃśu yaccaturdhā vai vācikaṃ cāṣṭadhā japet
pātakādardhameva syād upapātakināṃ smṛtam //
tadardhaṃ kevale pāpe nātra kāryā vicāraṇā
brahmahatyā surāpānaṃ suvarṇasteyameva ca //
kṛtvā ca gurutalpaṃ ca pāpakṛdbrāhmaṇo yadi
rudragāyatriyā grāhyaṃ gomūtraṃ kāpilaṃ dvijāḥ //
gandhadvāreti tasyā vai gomayaṃ svastham āharet
tejo 'si śuktam ityājyaṃ kāpilaṃ saṃharedbudhaḥ //
āpyāyasveti ca kṣīraṃ dadhikrāvṇeti cāharet
gavyaṃ dadhi navaṃ sākṣāt kāpilaṃ vai pitāmaha //
devasya tveti mantreṇa saṃgrahedvai kuśodakam
ekasthaṃ hemapātre vā kṛtvāghoreṇa rājate //
tāmre vā padmapātre vā pālāśe vā dale śubhe
sakūrcaṃ sarvaratnāḍhyaṃ kṣiptvā tatraiva kāñcanam //
japellakṣamaghorākhyaṃ hutvā caiva ghṛtādibhiḥ
ghṛtena caruṇā caiva samidbhiś ca tilais tathā //
yavaiś ca vrīhibhiścaiva juhuyādvai pṛthakpṛthak
pratyekaṃ saptavāraṃ tu dravyālābhe ghṛtena tu //
hutvāghoreṇa deveśaṃ snātvāghoreṇa vai dvijāḥ
aṣṭadroṇaghṛtenaiva snāpya paścādviśodhya ca //
ahorātroṣitaḥ snātaḥ pibetkūrcaṃ śivāgrataḥ
brāhmaṃ brahmajapaṃ kuryād ācamya ca yathāvidhi //
evaṃ kṛtvā kṛtaghno 'pi brahmahā bhrūṇahā tathā
vīrahā gurughātī ca mitraviśvāsaghātakaḥ //
steyī suvarṇasteyī ca gurutalparataḥ sadā
madyapo vṛṣalīsaktaḥ paradāravidharṣakaḥ //
brahmasvahā tathā goghno mātṛhā pitṛhā tathā
devapracyāvakaścaiva liṅgapradhvaṃsakas tathā //
tathānyāni ca pāpāni mānasāni dvijo yadi
vācikāni tathānyāni kāyikāni sahasraśaḥ //
kṛtvā vimucyate sadyo janmāntaraśatairapi
etadrahasyaṃ kathitam aghoreśaprasaṃgataḥ //
tasmājjapeddvijo nityaṃ sarvapāpaviśuddhaye //
athānyo brahmaṇaḥ kalpo vartate munipuṅgavāḥ
viśvarūpa iti khyāto nāmataḥ paramādbhutaḥ //
vinivṛtte tu saṃhāre punaḥ sṛṣṭe carācare
brahmaṇaḥ putrakāmasya dhyāyataḥ parameṣṭhinaḥ //
prādurbhūtā mahānādā viśvarūpā sarasvatī
viśvamālyāṃbaradharā viśvayajñopavītinī //
viśvoṣṇīṣā viśvagandhā viśvamātā mahoṣṭhikā
tathāvidhaṃ sa bhagavān īśānaṃ parameśvaram //
śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ sarvābharaṇabhūṣitam
atha taṃ manasā dhyātvā yuktātmā vai pitāmahaḥ //
vavande devamīśānaṃ sarveśaṃ sarvagaṃ prabhum
omīśāna namaste 'stu mahādeva namo 'stu te //
namo 'stu sarvavidyānām īśāna parameśvara
namo 'stu sarvabhūtānām īśāna vṛṣavāhana //
brahmaṇo 'dhipate tubhyaṃ brahmaṇe brahmarūpiṇe
namo brahmādhipataye śivaṃ me 'stu sadāśiva //
oṅkāramūrte deveśa sadyojāta namonamaḥ
prapadye tvāṃ prapanno 'smi sadyojātāya vai namaḥ //
abhave ca bhave tubhyaṃ tathā nātibhave namaḥ
bhavodbhava bhaveśāna māṃ bhajasva mahādyute //
vāmadeva namastubhyaṃ jyeṣṭhāya varadāya ca
namo rudrāya kālāya kalanāya namo namaḥ //
namo vikaraṇāyaiva kālavarṇāya varṇine
balāya balināṃ nityaṃ sadā vikaraṇāya te //
balapramathanāyaiva baline brahmarūpiṇe
sarvabhūteśvareśāya bhūtānāṃ damanāya ca //
manonmanāya devāya namastubhyaṃ mahādyute
vāmadevāya vāmāya namastubhyaṃ mahātmane //
jyeṣṭhāya caiva śreṣṭhāya rudrāya varadāya ca
kālahantre namastubhyaṃ namastubhyaṃ mahātmane //
iti stavena deveśaṃ nanāma vṛṣabhadhvajam
yaḥ paṭhet sakṛdeveha brahmalokaṃ gamiṣyati //
śrāvayedvā dvijān śrāddhe sa yāti paramāṃ gatim
evaṃ dhyānagataṃ tatra praṇamantaṃ pitāmaham //
uvāca bhagavānīśaḥ prīto 'haṃ te kimicchasi
tatastu praṇato bhūtvā vāgviśuddhaṃ maheśvaram //
uvāca bhagavān rudraṃ prītaṃ prītena cetasā
yadidaṃ viśvarūpaṃ te viśvagauḥ śreyasīśvarī //
etadveditumicchāmi yatheyaṃ parameśvara
kaiṣā bhagavatī devī catuṣpādā caturmukhī //
catuḥśṛṅgī caturvaktrā caturdaṃṣṭrā catuḥstanī
caturhastā caturnetrā viśvarūpā kathaṃ smṛtā //
kiṃnāmagotrā kasyeyaṃ kiṃvīryā cāpi karmataḥ
tasya tadvacanaṃ śrutvā devadevo vṛṣadhvajaḥ //
prāha devavṛṣaṃ brahmā brahmāṇaṃ cātmasaṃbhavam
rahasyaṃ sarvamantrāṇāṃ pāvanaṃ puṣṭivardhanam //
śṛṇuṣvaitatparaṃ guhyam ādisarge yathā tathā
evaṃ yo vartate kalpo viśvarūpastvasau mataḥ //
brahmasthānamidaṃ cāpi yatra prāptaṃ tvayā prabho
tvattaḥ parataraṃ deva viṣṇunā tatpadaṃ śubham //
vaikuṇṭhena viśuddhena mama vāmāṅgajena vā
tadāprabhṛti kalpaś ca trayastriṃśattamo hyayam //
śataṃ śatasahasrāṇām atītā ye svayaṃbhuvaḥ
purastāttava deveśa tacchṛṇuṣva mahāmate //
ānandastu sa vijñeya ānandatve vyavasthitaḥ
māṇḍavyagotrastapasā mama putratvamāgataḥ //
tvayi yogaṃ ca sāṃkhyaṃ ca tapovidyāvidhikriyāḥ
ṛtaṃ satyaṃ dayā brahma ahiṃsā sanmatiḥ kṣamā //
dhyānaṃ dhyeyaṃ damaḥ śāntir vidyāvidyā matirdhṛtiḥ
kāntirnītiḥ prathā medhā lajjā dṛṣṭiḥ sarasvatī //
tuṣṭiḥ puṣṭiḥ kriyā caiva prasādaś ca pratiṣṭhitāḥ
dvātriṃśatsuguṇā hyeṣā dvātriṃśākṣarasaṃjñayā //
prakṛtirvihitā brahmaṃs tvatprasūtirmaheśvarī
viṣṇorbhagavataścāpi tathānyeṣāmapi prabho //
saiṣā bhagavatī devī matprasūtiḥ pratiṣṭhitā
caturmukhī jagadyoniḥ prakṛtir gauḥ pratiṣṭhitā //
gaurī māyā ca vidyā ca kṛṣṇā haimavatīti ca
pradhānaṃ prakṛtiścaiva yāmāhustattvacintakāḥ //
ajāmekāṃ lohitāṃ śuklakṛṣṇāṃ viśvaprajāṃ sṛjamānāṃ sarūpām
ajo 'haṃ māṃ viddhi tāṃ viśvarūpaṃ gāyatrīṃ gāṃ viśvarūpāṃ hi buddhyā //
evamuktvā mahādevaḥ sasarja parameśvaraḥ
tataś ca pārśvagā devyāḥ sarvarūpakumārakāḥ //
jaṭī muṇḍī śikhaṇḍī ca ardhamuṇḍaś ca jajñire
tatastena yathoktena yogena sumahaujasaḥ //
divyavarṣasahasrānte upāsitvā maheśvaram
dharmopadeśamakhilaṃ kṛtvā yogamayaṃ dṛḍham //
śiṣṭāś ca niyatātmānaḥ praviṣṭā rudramīśvaram //
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaḥ sahyādīnāṃ samudbhavaḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi śrāvayedvā dvijottamān //
sa yāti brahmasāyujyaṃ prasādātparameṣṭhinaḥ
kathaṃ liṅgamabhūlliṅge samabhyarcyaḥ sa śaṅkaraḥ //
kiṃ liṅgaṃ kas tathā liṅgī sūta vaktumihārhasi
evaṃ devāś ca ṛṣayaḥ praṇipatya pitāmaham //
apṛcchan bhagavaṃlliṅgaṃ kathamāsīditi svayam
liṅge maheśvaro rudraḥ samabhyarcyaḥ kathaṃ tviti //
kiṃ liṅgaṃ kas tathā liṅgī so 'pyāha ca pitāmahaḥ
pradhānaṃ liṅgamākhyātaṃ liṅgī ca parameśvaraḥ //
rakṣārthamaṃbudhau mahyaṃ viṣṇostvāsīt surottamāḥ
vaimānike gate sarge janalokaṃ saharṣibhiḥ //
sthitikāle tadā pūrṇe tataḥ pratyāhṛte tathā
caturyugasahasrānte satyalokaṃ gate surāḥ //
vinādhipatyaṃ samatāṃ gate 'nte brahmaṇo mama
śuṣke ca sthāvare sarve tv anāvṛṣṭyā ca sarvaśaḥ //
paśavo mānuṣā vṛkṣāḥ piśācāḥ piśitāśanāḥ
gandharvādyāḥ krameṇaiva nirdagdhā bhānubhānubhiḥ //
ekārṇave mahāghore tamobhūte samantataḥ
suṣvāpāṃbhasi yogātmā nirmalo nirupaplavaḥ //
sahasraśīrṣā viśvātmā sahasrākṣaḥ sahasrapāt
sahasrabāhuḥ sarvajñaḥ sarvadevabhavodbhavaḥ //
hiraṇyagarbho rajasā tamasā śaṅkaraḥ svayam
sattvena sarvago viṣṇuḥ sarvātmatve maheśvaraḥ //
kālātmā kālanābhastu śuklaḥ kṛṣṇastu nirguṇaḥ
nārāyaṇo mahābāhuḥ sarvātmā sadasanmayaḥ //
tathābhūtamahaṃ dṛṣṭvā śayānaṃ paṅkajekṣaṇam
māyayā mohitastasya tamavocamamarṣitaḥ //
kastvaṃ vadeti hastena samutthāpya sanātanam
tadā hastaprahāreṇa tīvreṇa sa dṛḍhena tu //
prabuddho 'hīyaśayanāt samāsīnaḥ kṣaṇaṃ vaśī
dadarśa nidrāviklinnanīrajāmalalocanaḥ //
māmagre saṃsthitaṃ bhāsādhyāsito bhagavān hariḥ
āha cotthāya bhagavān hasanmāṃ madhuraṃ sakṛt //
svāgataṃsvāgataṃ vatsa pitāmaha mahādyute
tasya tadvacanaṃ śrutvā smitapūrvaṃ surarṣabhāḥ //
rajasā baddhavairaś ca tamavocaṃ janārdanam
bhāṣase vatsa vatseti sargasaṃhārakāraṇam //
mām ihāntaḥsmitaṃ kṛtvā guruḥ śiṣyamivānagha
kartāraṃ jagatāṃ sākṣāt prakṛteś ca pravartakam //
sanātanamajaṃ viṣṇuṃ viriñciṃ viśvasaṃbhavam
viśvātmānaṃ vidhātāraṃ dhātāraṃ paṅkajekṣaṇam //
kimarthaṃ bhāṣase mohād vaktumarhasi satvaram
so 'pi māmāha jagatāṃ kartāhamiti lokaya //
bhartā hartā bhavān aṅgād avatīrṇo mamāvyayāt
vismṛto 'si jagannāthaṃ nārāyaṇamanāmayam //
puruṣaṃ paramātmānaṃ puruhūtaṃ puruṣṭutam
viṣṇumacyutamīśānaṃ viśvasya prabhavodbhavam //
tavāparādho nāstyatra mama māyākṛtaṃ tvidam
śṛṇu satyaṃ caturvaktra sarvadeveśvaro hyayam //
kartā netā ca hartā ca na mayāsti samo vibhuḥ
ahameva paraṃ brahma paraṃ tattvaṃ pitāmaha //
ahameva paraṃ jyotiḥ paramātmā tvahaṃ vibhuḥ
yadyaddṛṣṭaṃ śrutaṃ sarvaṃ jagatyasmiṃścarācaram //
tattadviddhi caturvaktra sarvaṃ manmayamityatha
mayā sṛṣṭaṃ purāvyaktaṃ caturviṃśatikaṃ svayam //
nityāntā hyaṇavo baddhāḥ sṛṣṭāḥ krodhodbhavādayaḥ
prasādāddhi bhavānaṇḍāny anekānīha līlayā //
sṛṣṭā buddhirmayā tasyām ahaṅkārastridhā tataḥ
tanmātrāpañcakaṃ tasmān manaḥ ṣaṣṭhendriyāṇi ca //
ākāśādīni bhūtāni bhautikāni ca līlayā
ityuktavati tasmiṃś ca mayi cāpi vacas tathā //
āvayoścābhavadyuddhaṃ sughoraṃ romaharṣaṇam
pralayārṇavamadhye tu rajasā baddhavairayoḥ //
etasminnantare liṅgam abhavaccāvayoḥ puraḥ
vivādaśamanārthaṃ hi prabodhārthaṃ ca bhāsvaram //
jvālāmālāsahasrāḍhyaṃ kālānalaśatopamam
kṣayavṛddhivinirmuktam ādimadhyāntavarjitam //
anaupamyamanirdeśyam avyaktaṃ viśvasaṃbhavam
tasya jvālāsahasreṇa mohito bhagavān hariḥ //
mohitaṃ prāha māmatra parīkṣāvo 'gnisaṃbhavam
adhogamiṣyāmyanalastaṃbhasyānupamasya ca //
bhavānūrdhvaṃ prayatnena gantumarhasi satvaram
evaṃ vyāhṛtya viśvātmā svarūpamakarottadā //
vārāhamahamapyāśu haṃsatvaṃ prāptavānsurāḥ
tadāprabhṛti māmāhurh aṃsaṃ haṃso virāḍiti //
haṃsahaṃseti yo brūyān māṃ haṃsaḥ sa bhaviṣyati
suśveto hyanalākṣaś ca viśvataḥ pakṣasaṃyutaḥ //
mano 'nilajavo bhūtvā gato 'haṃ cordhvataḥ surāḥ
nārāyaṇo 'pi viśvātmā nīlāñjanacayopamam //
daśayojanavistīrṇaṃ śatayojanamāyatam
meruparvatavarṣmāṇaṃ gauratīkṣṇāgradaṃṣṭriṇam //
kālādityasamābhāsaṃ dīrghaghoṇaṃ mahāsvaram
hrasvapādaṃ vicitrāṅgaṃ jaitraṃ dṛḍham anaupamam //
vārāhamasitaṃ rūpam āsthāya gatavānadhaḥ
evaṃ varṣasahasraṃ tu tvaranviṣṇuradhogataḥ //
nāpaśyadalpamapyasya mūlaṃ liṅgasya sūkaraḥ
tāvatkālaṃ gato hyūrdhvam ahamapyarisūdanaḥ //
satvaraṃ sarvayatnena tasyāntaṃ jñātumicchayā
śrānto hyadṛṣṭvā tasyāntam ahaṅkārādadhogataḥ //
tathaiva bhagavān viṣṇuḥ śrāntaḥ saṃtrastalocanaḥ
sarvadevabhavastūrṇam utthitaḥ saḥ mahāvapuḥ //
samāgato mayā sārdhaṃ praṇipatya mahāmanāḥ
māyayā mohitaḥ śaṃbhos tasthau saṃvignamānasaḥ //
pṛṣṭhataḥ pārśvataścaiva cāgrataḥ parameśvaram
praṇipatya mayā sārdhaṃ sasmāra kimidaṃ tviti //
tadā samabhavattatra nādo vai śabdalakṣaṇaḥ
omomiti suraśreṣṭhāḥ suvyaktaḥ plutalakṣaṇaḥ //
kimidaṃ tviti saṃcintya mayā tiṣṭhanmahāsvanam
liṅgasya dakṣiṇe bhāge tadāpaśyatsanātanam //
ādyavarṇamakāraṃ tu ukāraṃ cottare tataḥ
makāraṃ madhyataścaiva nādāntaṃ tasya caumiti //
sūryamaṇḍalavaddṛṣṭvā varṇamādyaṃ tu dakṣiṇe
uttare pāvakaprakhyam ukāraṃ puruṣarṣabhaḥ //
śītāṃśumaṇḍalaprakhyaṃ makāraṃ madhyamaṃ tathā
tasyopari tadāpaśyac chuddhasphaṭikavat prabhum //
turīyātītam amṛtaṃ niṣkalaṃ nirupaplavam
nirdvandvaṃ kevalaṃ śūnyaṃ bāhyābhyantaravarjitam //
sabāhyābhyantaraṃ caiva sabāhyābhyantarasthitam
ādimadhyāntarahitam ānandasyāpi kāraṇam //
mātrāstisrastvardhamātraṃ nādākhyaṃ brahmasaṃjñitam
ṛgyajuḥsāmavedā vai mātrārūpeṇa mādhavaḥ //
vedaśabdebhya eveśaṃ viśvātmānamacintayat
tadābhavadṛṣirveda ṛṣeḥ sāratamaṃ śubham //
tenaiva ṛṣiṇā viṣṇur jñātavān parameśvaram
cintayā rahito rudro vāco yanmanasā saha //
aprāpya taṃ nivartante vācyastvekākṣareṇa saḥ
ekākṣareṇa tadvācyam ṛtaṃ paramakāraṇam //
satyamānandamamṛtaṃ paraṃ brahma parātparam
ekākṣarādakārākhyo bhagavānkanakāṇḍajaḥ //
ekākṣarādukārākhyo hariḥ paramakāraṇam
ekākṣarānmakārākhyo bhagavānnīlalohitaḥ //
sargakartā tvakārākhyo hy ukārākhyastu mohakaḥ
makārākhyas tayor nityam anugrahakaro 'bhavat //
makārākhyo vibhurbījī hy akāro bījamucyate
ukārākhyo hariryoniḥ pradhānapuruṣeśvaraḥ //
bījī ca bījaṃ tadyonir nādākhyaś ca maheśvaraḥ
bījī vibhajya cātmānaṃ svecchayā tu vyavasthitaḥ //
asya liṅgādabhūdbījam akāro bījinaḥ prabhoḥ
ukārayonau nikṣiptam avardhata samantataḥ //
sauvarṇamabhavaccāṇḍam āveṣṭyādyaṃ tadakṣaram
anekābdaṃ tathā cāpsu divyamaṇḍaṃ vyavasthitam //
tato varṣasahasrānte dvidhā kṛtamajodbhavam
aṇḍam apsu sthitaṃ sākṣād ādyākhyeneśvareṇa tu //
tasyāṇḍasya śubhaṃ haimaṃ kapālaṃ cordhvasaṃsthitam
jajñe yaddyaustadaparaṃ pṛthivī pañcalakṣaṇā //
tasmādaṇḍodbhavo jajñe tv akārākhyaścaturmukhaḥ
sa sraṣṭā sarvalokānāṃ sa eva trividhaḥ prabhuḥ //
evamomomiti proktam ityāhuryajuṣāṃ varāḥ
yajuṣāṃ vacanaṃ śrutvā ṛcaḥ sāmāni sādaram //
evameva hare brahmann ityāhuḥ śrutayastadā
tato vijñāya deveśaṃ yathāvacchrutisaṃbhavaiḥ //
mantrairmaheśvaraṃ devaṃ tuṣṭāva sumahodayam
āvayoḥ stutisaṃtuṣṭo liṅge tasminnirañjanaḥ //
divyaṃ śabdamayaṃ rūpam āsthāya prahasan sthitaḥ
akārastasya mūrdhā tu lalāṭaṃ dīrghamucyate //
ikāro dakṣiṇaṃ netram īkāro vāmalocanam
ukāro dakṣiṇaṃ śrotram ūkāro vāmamucyate //
ṛkāro dakṣiṇaṃ tasya kapolaṃ parameṣṭhinaḥ
vāmaṃ kapolam ṝkāro ḷ ḹ nāsāpuṭe ubhe //
ekāram oṣṭhamūrddhvaś ca aikārastvadharo vibhoḥ
okāraś ca tathaukāro dantapaṅktidvayaṃ kramāt //
amastu tālunī tasya devadevasya dhīmataḥ
kādipañcākṣarāṇyasya pañca hastāni dakṣiṇe //
cādipañcākṣarāṇyevaṃ pañca hastāni vāmataḥ
ṭādipañcākṣaraṃ pādas tādipañcākṣaraṃ tathā //
pakāramudaraṃ tasya phakāraḥ pārśvamucyate
bakāro vāmapārśvaṃ vai bhakāraṃ skandhamasya tat //
makāraṃ hṛdayaṃ śaṃbhor mahādevasya yoginaḥ
yakārādisakārāntaṃ vibhorvai sapta dhātavaḥ //
hakāra ātmarūpaṃ vai kṣakāraḥ krodha ucyate
taṃ dṛṣṭvā umayā sārdhaṃ bhagavantaṃ maheśvaram //
praṇamya bhagavān viṣṇuḥ punaścāpaśyadūrddhvataḥ
oṅkāraprabhavaṃ mantraṃ kalāpañcakasaṃyutam //
śuddhasphaṭikasaṃkāśaṃ subhāṣṭatriṃśadakṣaram
medhākaram abhūdbhūyaḥ sarvadharmārthasādhakam //
gāyatrīprabhavaṃ mantraṃ haritaṃ vaśyakārakam
caturviṃśativarṇāḍhyaṃ catuṣkalamanuttamam //
atharvamasitaṃ mantraṃ kalāṣṭakasamāyutam
abhicārikamatyarthaṃ trayastriṃśacchubhākṣaram //
yajurvedasamāyuktaṃ pañcatriṃśacchubhākṣaram
kalāṣṭakasamāyuktaṃ suśvetaṃ śāntikaṃ tathā //
trayodaśakalāyuktaṃ bālādyaiḥ saha lohitam
sāmodbhavaṃ jagatyādyaṃ vṛddhisaṃhārakāraṇam //
varṇāḥ ṣaḍadhikāḥ ṣaṣṭir asya mantravarasya tu
pañca mantrāṃs tathā labdhvā jajāpa bhagavān hariḥ //
atha dṛṣṭvā kalāvarṇam ṛgyajuḥsāmarūpiṇam
īśānamīśamukuṭaṃ puruṣāsyaṃ purātanam //
aghorahṛdayaṃ hṛdyaṃ vāmaguhyaṃ sadāśivam
sadyaḥ pādaṃ mahādevaṃ mahābhogīndrabhūṣaṇam //
viśvataḥ pādavadanaṃ viśvato 'kṣikaraṃ śivam
brahmaṇo 'dhipatiṃ sargasthitisaṃhārakāraṇam //
tuṣṭāva punariṣṭābhir vāgbhir varadamīśvaram //
ekākṣarāya rudrāya akārāyātmarūpiṇe
ukārāyādidevāya vidyādehāya vai namaḥ //
tṛtīyāya makārāya śivāya paramātmane
sūryāgnisomavarṇāya yajamānāya vai namaḥ //
agnaye rudrarūpāya rudrāṇāṃ pataye namaḥ
śivāya śivamantrāya sadyojātāya vedhase //
vāmāya vāmadevāya varadāyāmṛtāya te
aghorāyātighorāya sadyojātāya raṃhase //
īśānāya śmaśānāya ativegāya vegine
namo 'stu śrutipādāya ūrdhvaliṅgāya liṅgine //
hemaliṅgāya hemāya vāriliṅgāya cāṃbhase
śivāya śivaliṅgāya vyāpine vyomavyāpine //
vāyave vāyuvegāya namaste vāyuvyāpine
tejase tejasāṃ bhartre namastejo 'dhivyāpine //
jalāya jalabhūtāya namaste jalavyāpine
pṛthivyai cāntarikṣāya pṛthivīvyāpine namaḥ //
śabdasparśasvarūpāya rasagandhāya gandhine
gaṇādhipataye tubhyaṃ guhyādguhyatamāya te //
anantāya virūpāya anantānāmayāya ca
śāśvatāya variṣṭhāya vārigarbhāya yogine //
saṃsthitāyāmbhasāṃ madhye āvayormadhyavarcase
goptre hartre sadā kartre nidhanāyeśvarāya ca //
acetanāya cintyāya cetanāyāsahāriṇe
arūpāya surūpāya anaṅgāyāṅgahāriṇe //
bhasmadigdhaśarīrāya bhānusomāgnihetave
śvetāya śvetavarṇāya tuhinādricarāya ca //
suśvetāya suvaktrāya namaḥ śvetaśikhāya ca
śvetāsyāya mahāsyāya namaste śvetalohita //
sutārāya viśiṣṭāya namo dundubhine hara
śatarūpavirūpāya namaḥ ketumate sadā //
ṛddhiśokaviśokāya pinākāya kapardine
vipāśāya supāśāya namaste pāśanāśine //
suhotrāya haviṣyāya subrahmaṇyāya sūriṇe
sumukhāya suvaktrāya durdamāya damāya ca //
kaṅkāya kaṅkarūpāya kaṅkaṇīkṛtapannaga
sanakāya namastubhyaṃ sanātana sanandana //
sanatkumārasāraṅgam āraṇāya mahātmane
lokākṣiṇe tridhāmāya namo virajase sadā //
śaṅkhapālāya śaṅkhāya rajase tamase namaḥ
sārasvatāya meghāya meghavāhana te namaḥ //
suvāhāya vivāhāya vivādavaradāya ca
namaḥ śivāya rudrāya pradhānāya namonamaḥ //
triguṇāya namastubhyaṃ caturvyūhātmane namaḥ
saṃsārāya namastubhyaṃ namaḥ saṃsārahetave //
mokṣāya mokṣarūpāya mokṣakartre namonamaḥ
ātmane ṛṣaye tubhyaṃ svāmine viṣṇave namaḥ //
namo bhagavate tubhyaṃ nāgānāṃ pataye namaḥ
oṅkārāya namastubhyaṃ sarvajñāya namo namaḥ //
sarvāya ca namastubhyaṃ namo nārāyaṇāya ca
namo hiraṇyagarbhāya ādidevāya te namaḥ //
namo 'stvajāya pataye prajānāṃ vyūhahetave
mahādevāya devānām īśvarāya namo namaḥ //
śarvāya ca namastubhyaṃ satyāya śamanāya ca
brahmaṇe caiva bhūtānāṃ sarvajñāya namo namaḥ //
mahātmane namastubhyaṃ prajñārūpāya vai namaḥ
citaye citirūpāya smṛtirūpāya vai namaḥ //
jñānāya jñānagamyāya namaste saṃvide sadā
śikharāya namastubhyaṃ nīlakaṇṭhāya vai namaḥ //
ardhanārīśarīrāya avyaktāya namonamaḥ
ekādaśavibhedāya sthāṇave te namaḥ sadā //
namaḥ somāya sūryāya bhavāya bhavahāriṇe
yaśaskarāya devāya śaṅkarāyeśvarāya ca //
namo 'ṃbikādhipataye umāyāḥ pataye namaḥ
hiraṇyabāhave tubhyaṃ namaste hemaretase //
nīlakeśāya vittāya śitikaṇṭhāya vai namaḥ
kapardine namastubhyaṃ nāgāṅgābharaṇāya ca //
vṛṣārūḍhāya sarvasya hartre kartre namonamaḥ
vīrarāmātirāmāya rāmanāthāya te vibho //
namo rājādhirājāya rājñāmadhigatāya te
namaḥ pālādhipataye pālāśākṛntate namaḥ //
namaḥ keyūrabhūṣāya gopate te namonamaḥ
namaḥ śrīkaṇṭhanāthāya namo likucapāṇaye //
bhuvaneśāya devāya vedaśāstra namo 'stu te
sāraṅgāya namastubhyaṃ rājahaṃsāya te namaḥ //
kanakāṅgadahārāya namaḥ sarpopavītine
sarpakuṇḍalamālāya kaṭisūtrīkṛtāhine //
vedagarbhāya garbhāya viśvagarbhāya te śiva
virarāmeti saṃstutvā brahmaṇā sahito hariḥ //
etatstotravaraṃ puṇyaṃ sarvapāpapraṇāśanam
yaḥ paṭhecchrāvayedvāpi brāhmaṇān vedapāragān //
sa yāti brahmaṇo loke pāpakarmarato 'pi vai
tasmājjapetpaṭhennityaṃ śrāvayedbrāhmaṇāñchubhān //
sarvapāpaviśuddhyarthaṃ viṣṇunā paribhāṣitam //
athovāca mahādevaḥ prīto 'haṃ surasattamau
paśyatāṃ māṃ mahādevaṃ bhayaṃ sarvaṃ vimucyatām //
yuvāṃ prasūtau gātrābhyāṃ mama pūrvaṃ mahābalau
ayaṃ me dakṣiṇe pārśve brahmā lokapitāmahaḥ //
vāme pārśve ca me viṣṇur viśvātmā hṛdayodbhavaḥ
prīto 'haṃ yuvayoḥ samyag varaṃ dadmi yathepsitam //
evamuktvā tu taṃ viṣṇuṃ karābhyāṃ parameśvaraḥ
pasparśa subhagābhyāṃ tu kṛpayā tu kṛpānidhiḥ //
tataḥ prahṛṣṭamanasā praṇipatya maheśvaram
prāha nārāyaṇo nāthaṃ liṅgasthaṃ liṅgavarjitam //
yadi prītiḥ samutpannā yadi deyo varaś ca nau
bhaktirbhavatu nau nityaṃ tvayi cāvyabhicāriṇī //
devaḥ pradattavān devāḥ svātmanyavyabhicāriṇīm
brahmaṇe viṣṇave caiva śraddhāṃ śītāṃśubhūṣaṇaḥ //
jānubhyāmavanīṃ gatvā punarnārāyaṇaḥ svayam
praṇipatya ca viśveśaṃ prāha mandataraṃ vaśī //
āvayordevadeveśa vivādamatiśobhanam
ihāgato bhavān yasmād vivādaśamanāya nau //
tasya tadvacanaṃ śrutvā punaḥ prāha haro harim
praṇipatya sthitaṃ mūrdhnā kṛtāñjalipuṭaṃ smayan //
pralayasthitisargāṇāṃ kartā tvaṃ dharaṇīpate
vatsa vatsa hare viṣṇo pālayaitaccarācaram //
tridhā bhinno hyahaṃ viṣṇo brahmaviṣṇubhavākhyayā
sargarakṣālayaguṇair niṣkalaḥ parameśvaraḥ //
saṃmohaṃ tyaja bho viṣṇo pālayainaṃ pitāmaham
pādme bhaviṣyati sutaḥ kalpe tava pitāmahaḥ //
tadā drakṣyasi māṃ caivaṃ so 'pi drakṣyati padmajaḥ
evamuktvā sa bhagavāṃs tatraivāntaradhīyata //
tadāprabhṛti lokeṣu liṅgārcā supratiṣṭhitā
liṅgavedī mahādevī liṅgaṃ sākṣānmaheśvaraḥ //
layanālliṅgamityuktaṃ tatraiva nikhilaṃ surāḥ
yastu laiṅgaṃ paṭhennityam ākhyānaṃ liṅgasannidhau //
sa yāti śivatāṃ vipro nātra kāryā vicāraṇā //
kathaṃ pādme purā kalpe brahmā padmodbhavo 'bhavat
bhavaṃ ca dṛṣṭavāṃstena brahmaṇā puruṣottamaḥ //
etatsarvaṃ viśeṣeṇa sāṃprataṃ vaktumarhasi
āsīdekārṇavaṃ ghoram avibhāgaṃ tamomayam //
madhye caikārṇave tasmin śaṅkhacakragadādharaḥ
jīmūtābho 'mbujākṣaś ca kirīṭī śrīpatirhariḥ //
nārāyaṇamukhodgīrṇasarvātmā puruṣottamaḥ
aṣṭabāhurmahāvakṣā lokānāṃ yonirucyate //
kimapyacintyaṃ yogātmā yogamāsthāya yogavit
phaṇāsahasrakalitaṃ tamapratimavarcasam //
mahābhogapaterbhogaṃ sādhvāstīrya mahocchrayam
tasminmahati paryaṅke śete caikārṇave prabhuḥ //
evaṃ tatra śayānena viṣṇunā prabhaviṣṇunā
ātmārāmeṇa krīḍārthaṃ līlayākliṣṭakarmaṇā //
śatayojanavistīrṇaṃ taruṇādityasannibham
vajradaṇḍaṃ mahotsedhaṃ nābhyāṃ sṛṣṭaṃ tu puṣkaram //
tasyaivaṃ krīḍamānasya samīpaṃ devamīḍhuṣaḥ
hemagarbhāṇḍajo brahmā rukmavarṇo hyatīndriyaḥ //
caturvaktro viśālākṣaḥ samāgamya yadṛcchayā
śriyā yuktena divyena suśubhena sugandhinā //
krīḍamānaṃ ca padmena dṛṣṭvā brahmā śubhekṣaṇam
savismayamathāgamya saumyasampannayā girā //
provāca ko bhavāñchete hy āśrito madhyamambhasām
atha tasyācyutaḥ śrutvā brahmaṇastu śubhaṃ vacaḥ //
udatiṣṭhata paryaṅkād vismayotphullalocanaḥ
pratyuvācottaraṃ caiva kalpe kalpe pratiśrayaḥ //
kartavyaṃ ca kṛtaṃ caiva kriyate yacca kiṃcana
dyaurantarikṣaṃ bhūścaiva paraṃ padamahaṃ bhuvaḥ //
tamevamuktvā bhagavān viṣṇuḥ punarathābravīt
kastvaṃ khalu samāyātaḥ samīpaṃ bhagavānkutaḥ //
kva vā bhūyaś ca gantavyaṃ kaś ca vā te pratiśrayaḥ
ko bhavān viśvamūrtirvai kartavyaṃ kiṃ ca te mayā //
evaṃ bruvantaṃ vaikuṇṭhaṃ pratyuvāca pitāmahaḥ
māyayā mohitaḥ śaṃbhor avijñāya janārdanam //
māyayā mohitaṃ devam avijñātaṃ mahātmanaḥ
yathā bhavāṃstathaivāham ādikartā prajāpatiḥ //
savismayaṃ vacaḥ śrutvā brahmaṇo lokatantriṇaḥ
anujñātaś ca te nātha vaikuṇṭho viśvasaṃbhavaḥ //
kautūhalānmahāyogī praviṣṭo brahmaṇo mukham
imānaṣṭādaśa dvīpān sasamudrān saparvatān //
praviśya sumahātejāś cāturvarṇyasamākulān
brahmaṇastambhaparyantaṃ saptalokān sanātanān //
brahmaṇastūdare dṛṣṭvā sarvānviṣṇurmahābhujaḥ
aho 'sya tapaso vīryam ityuktvā ca punaḥ punaḥ //
aṭitvā vividhāṃllokān viṣṇurnānāvidhāśrayān
tato varṣasahasrānte nāntaṃ hi dadṛśe yadā //
tadāsya vaktrānniṣkramya pannagendraniketanaḥ
nārāyaṇo jagaddhātā pitāmahamathābravīt //
bhagavānādiraṅkaś ca madhyaṃ kālo diśo nabhaḥ
nāhamantaṃ prapaśyāmi udarasya tavānagha //
evamuktvābravīdbhūyaḥ pitāmahamidaṃ hariḥ
bhagavānevamevāhaṃ śāśvataṃ hi mamodaram //
praviśya lokān paśyaitān anaupamyānsurottama
tataḥ prāhlādinīṃ vāṇīṃ śrutvā tasyābhinandya ca //
śrīpaterudaraṃ bhūyaḥ praviveśa pitāmahaḥ
tāneva lokān garbhasthān apaśyat satyavikramaḥ //
paryaṭitvā tu devasya dadṛśe 'ntaṃ na vai hareḥ
jñātvā gatiṃ tasya pitāmahasya dvārāṇi sarvāṇi pidhāya viṣṇuḥ
vibhurmanaḥ kartumiyeṣa cāśu sukhaṃ prasupto 'hamiti pracintya //
tato dvārāṇi sarvāṇi pihitāni samīkṣya vai
sūkṣmaṃ kṛtvātmano rūpaṃ nābhyāṃ dvāramavindata //
padmasūtrānusāreṇa cānvapaśyatpitāmahaḥ
ujjahārātmano rūpaṃ puṣkarāccaturānanaḥ //
virarājāravindasthaḥ padmagarbhasamadyutiḥ
brahmā svayaṃbhūrbhagavāñ jagadyoniḥ pitāmahaḥ //
etasminnantare tābhyām ekaikasya tu kṛtsnaśaḥ
vartamāne tu saṃgharṣe madhye tasyārṇavasya tu //
kuto 'pyaparimeyātmā bhūtānāṃ prabhurīśvaraḥ
śūlapāṇirmahādevo hemavīrāṃbaracchadaḥ //
agacchadyatra so 'nanto nāgabhogapatir hariḥ
śīghraṃ vikramatastasya padbhyām ākrāntapīḍitāḥ //
udbhūtāstūrṇamākāśe pṛthulāstoyabindavaḥ
atyuṣṇaścātiśītaś ca vāyustatra vavau punaḥ //
taddṛṣṭvā mahadāścaryaṃ brahmā viṣṇumabhāṣata
abbindavaś ca śītoṣṇāḥ kampayantyaṃbujaṃ bhṛśam //
etanme saṃśayaṃ brūhi kiṃ vā tvanyaccikīrṣasi
etadevaṃvidhaṃ vākyaṃ pitāmahamukhodgatam //
śrutvāpratimakarmā hi bhagavānasurāntakṛt
kiṃ nu khalvatra me nābhyāṃ bhūtamanyatkṛtālayam //
vadati priyamatyarthaṃ manyuścāsya mayā kṛtaḥ
ityevaṃ manasā dhyātvā pratyuvācedamuttaram //
kimatra bhagavānadya puṣkare jātasaṃbhramaḥ
kiṃ mayā ca kṛtaṃ deva yanmāṃ priyamanuttamam //
bhāṣase puruṣaśreṣṭha kimarthaṃ brūhi tattvataḥ
evaṃ bruvāṇaṃ deveśaṃ lokayātrānugaṃ tataḥ //
pratyuvācāmbujābhākṣaṃ brahmā vedanidhiḥ prabhuḥ
yo 'sau tavodaraṃ pūrvaṃ praviṣṭo 'haṃ tvadicchayā //
yathā mamodare lokāḥ sarve dṛṣṭāstvayā prabho
tathaiva dṛṣṭāḥ kārtsnyena mayā lokāstavodare //
tato varṣasahasrāttu upāvṛttasya me 'nagha
tvayā matsarabhāvena māṃ vaśīkartumicchatā //
āśu dvārāṇi sarvāṇi pihitāni samantataḥ
tato mayā mahābhāga saṃcintya svena tejasā //
labdho nābhipradeśena padmasūtrādvinirgamaḥ
mā bhūtte manaso 'lpo 'pi vyāghāto 'yaṃ kathaṃcana //
ityeṣānugatirviṣṇo kāryāṇām aupasarpiṇī
yanmayānantaraṃ kāryaṃ brūhi kiṃ karavāṇyaham //
tataḥ paramameyātmā hiraṇyakaśipo ripuḥ
anavadyāṃ priyāmiṣṭāṃ śivāṃ vāṇīṃ pitāmahāt //
śrutvā vigatamātsaryaṃ vākyamasmai dadau hariḥ
na hyevamīdṛśaṃ kāryaṃ mayādhyavasitaṃ tava //
tvāṃ bodhayitukāmena krīḍāpūrvaṃ yadṛcchayā
āśu dvārāṇi sarvāṇi ghāṭitāni mayātmanaḥ //
na te 'nyathāvagantavyaṃ mānyaḥ pūjyaś ca me bhavān
sarvaṃ marṣaya kalyāṇa yanmayāpakṛtaṃ tava //
asmān mayohyamānastvaṃ padmādavatara prabho
nāhaṃ bhavantaṃ śaknomi soḍhuṃ tejomayaṃ gurum //
sa hovāca varaṃ brūhi padmādavatara prabho
putro bhava mamārighna mudaṃ prāpsyasi śobhanām //
sadbhāvavacanaṃ brūhi padmādavatara prabho
sa tvaṃ ca no mahāyogī tvamīḍyaḥ praṇavātmakaḥ //
adyaprabhṛti sarveśaḥ śvetoṣṇīṣavibhūṣitaḥ
padmayoniriti hyevaṃ khyāto nāmnā bhaviṣyasi //
putro me tvaṃ bhava brahman saptalokādhipaḥ prabho
tataḥ sa bhagavāndevo varaṃ dattvā kirīṭine //
evaṃ bhavatu cetyuktvā prītātmā gatamatsaraḥ
pratyāsannam athāyāntaṃ bālārkābhaṃ mahānanam //
bhavamatyadbhutaṃ dṛṣṭvā nārāyaṇamathābravīt
aprameyo mahāvaktro daṃṣṭrī dhvastaśiroruhaḥ //
daśabāhustriśūlāṅko nayanairviśvataḥ sthitaḥ
lokaprabhuḥ svayaṃ sākṣād vikṛto muñjamekhalī //
meṇḍhreṇordhvena mahatā nardamāno 'tibhairavam
kaḥ khalveṣa pumān viṣṇo tejorāśir mahādyutiḥ //
vyāpya sarvā diśo dyāṃ ca ita evābhivartate
tenaivamukto bhagavān viṣṇurbrahmāṇamabravīt //
padbhyāṃ talanipātena yasya vikramato 'rṇave
vegena mahatākāśe 'pyutthitāś ca jalaśayāḥ //
sthūlādbhir viśvato 'tyarthaṃ sicyase padmasaṃbhava
ghrāṇajena ca vātena kampyamānaṃ tvayā saha //
dodhūyate mahāpadmaṃ svacchandaṃ mama nābhijam
samāgato bhavānīśo hy anādiścāntakṛtprabhuḥ //
bhavānahaṃ ca stotreṇa upatiṣṭhāva godhvajam
tataḥ kruddho 'mbujābhākṣaṃ brahmā provāca keśavam //
bhavānna nūnamātmānaṃ vetti lokaprabhuṃ vibhum
brahmāṇaṃ lokakartāraṃ māṃ na vetsi sanātanam //
ko hyasau śaṅkaro nāma āvayorvyatiricyate
tasya tatkrodhajaṃ vākyaṃ śrutvā harirabhāṣata //
mā maivaṃ vada kalyāṇa parivādaṃ mahātmanaḥ
mahāyogendhano dharmo durādharṣo varapradaḥ //
heturasyātha jagataḥ purāṇapuruṣo 'vyayaḥ
bījī khalveṣa bījānāṃ jyotirekaḥ prakāśate //
bālakrīḍanakairdevaḥ krīḍate śaṅkaraḥ svayam
pradhānamavyayo yonir avyaktaṃ prakṛtistamaḥ //
mama caitāni nāmāni nityaṃ prasavadharmiṇaḥ
yaḥ kaḥ sa iti duḥkhārtair dṛśyate yatibhiḥ śivaḥ //
eṣa bījī bhavānbījam ahaṃ yoniḥ sanātanaḥ
sa evamukto viśvātmā brahmā viṣṇumapṛcchata //
bhavān yonirahaṃ bījaṃ kathaṃ bījī maheśvaraḥ
etanme sūkṣmamavyaktaṃ saṃśayaṃ chettumarhasi //
jñātvā ca vividhotpattiṃ brahmaṇo lokatantriṇaḥ
imaṃ paramasādṛśyaṃ praśnam abhyavadaddhariḥ //
asmānmahattaraṃ bhūtaṃ guhyamanyanna vidyate
mahataḥ paramaṃ dhāma śivam adhyātmināṃ padam //
dvividhaṃ caivamātmānaṃ pravibhajya vyavasthitaḥ
niṣkalastatra yo 'vyaktaḥ sakalaś ca maheśvaraḥ //
yasya māyāvidhijñasya agamyagahanasya ca
purā liṅgodbhavaṃ bījaṃ prathamaṃ tvādisargikam //
mama yonau samāyuktaṃ tadbījaṃ kālaparyayāt
hiraṇmayamakūpāre yonyāmaṇḍamajāyata //
śatāni daśa varṣāṇām aṇḍam apsu pratiṣṭhitam
ante varṣasahasrasya vāyunā taddvidhā kṛtam //
kapālamekaṃ dyaurjajñe kapālamaparaṃ kṣitiḥ
ulbaṃ tasya mahotsedho yo 'sau kanakaparvataḥ //
tataś ca pratisaṃdhyātmā devadevo varaḥ prabhuḥ
hiraṇyagarbho bhagavāṃs tv abhijajñe caturmukhaḥ //
ā tārārkendunakṣatraṃ śūnyaṃ lokamavekṣya ca
ko 'hamityapi ca dhyāte kumārāste 'bhavaṃstadā //
priyadarśanāstu yatayo yatīnāṃ pūrvajās tava
bhūyo varṣasahasrānte tata evātmajāstava //
bhuvanānalasaṃkāśāḥ padmapatrāyatekṣaṇāḥ
śrīmānsanatkumāraś ca ṛbhuścaivordhvaretasau //
sanakaḥ sanātanaścaiva tathaiva ca sanandanaḥ
utpannāḥ samakālaṃ te buddhyātīndriyadarśanāḥ //
utpannāḥ pratibhātmāno jagatāṃ sthitihetavaḥ
nārapsyante ca karmāṇi tāpatrayavivarjitāḥ //
alpasaukhyaṃ bahukleśaṃ jarāśokasamanvitam
jīvanaṃ maraṇaṃ caiva saṃbhavaś ca punaḥ punaḥ //
alpabhūtaṃ sukhaṃ svarge duḥkhāni narake tathā
viditvā cāgamaṃ sarvam avaśyaṃ bhavitavyatām //
ṛbhuṃ sanatkumāraṃ ca dṛṣṭvā tava vaśe sthitau
trayastu trīn guṇān hitvā cātmajāḥ sanakādayaḥ //
vavartena tu jñānena pravṛttāste mahaujasaḥ
tatasteṣu pravṛtteṣu sanakādiṣu vai triṣu //
bhaviṣyasi vimūḍhastvaṃ māyayā śaṅkarasya tu
evaṃ kalpe tu vaivṛtte saṃjñā naśyati te 'nagha //
kalpe śeṣāṇi bhūtāni sūkṣmāṇi pārthivāni ca
sarveṣāṃ hyaiśvarī māyā jāgṛtiḥ samudāhṛtā //
yathaiṣa parvato merur devaloko hyudāhṛtaḥ
tasya cedaṃ hi māhātmyaṃ viddhi devavarasya ha //
jñātvā ceśvarasadbhāvaṃ jñātvā māmaṃbujekṣaṇam
mahādevaṃ mahābhūtaṃ bhūtānāṃ varadaṃ prabhum //
praṇavenātha sāmnā tu namaskṛtya jagadgurum
tvāṃ ca māṃ caiva saṃkruddho niḥśvāsānnirdahedayam //
evaṃ jñātvā mahāyogam abhyuttiṣṭhanmahābalam
ahaṃ tvāmagrataḥ kṛtvā stoṣyāmyanalasaprabham //
brahmāṇamagrataḥ kṛtvā tataḥ sa garuḍadhvajaḥ
atītaiś ca bhaviṣyaiś ca vartamānaistathaiva ca //
nāmabhiśchāndasaiścaiva idaṃ stotramudīrayat
namastubhyaṃ bhagavate suvratānantatejase //
namaḥ kṣetrādhipataye bījine śūline namaḥ
sumeḍhrāyārcyameḍhrāya daṇḍine rūkṣaretase //
namo jyeṣṭhāya śreṣṭhāya pūrvāya prathamāya ca
namo mānyāya pūjyāya sadyojātāya vai namaḥ //
gahvarāya ghaṭeśāya vyomacīrāṃbarāya ca
namaste hyasmadādīnāṃ bhūtānāṃ prabhave namaḥ //
vedānāṃ prabhave caiva smṛtīnāṃ prabhave namaḥ
prabhave karmadānānāṃ dravyāṇāṃ prabhave namaḥ //
namo yogasya prabhave sāṃkhyasya prabhave namaḥ
namo dhruvanibaddhānām ṛṣīṇāṃ prabhave namaḥ //
ṛkṣāṇāṃ prabhave tubhyaṃ grahāṇāṃ prabhave namaḥ
vaidyutāśanimeghānāṃ garjitaprabhave namaḥ //
mahodadhīnāṃ prabhave dvīpānāṃ prabhave namaḥ
adrīṇāṃ prabhave caiva varṣāṇāṃ prabhave namaḥ //
namo nadīnāṃ prabhave nadānāṃ prabhave namaḥ
mahauṣadhīnāṃ prabhave vṛkṣāṇāṃ prabhave namaḥ //
dharmavṛkṣāya dharmāya sthitīnāṃ prabhave namaḥ
prabhave ca parārdhasya parasya prabhave namaḥ //
namo rasānāṃ prabhave ratnānāṃ prabhave namaḥ
kṣaṇānāṃ prabhave caiva lavānāṃ prabhave namaḥ //
ahorātrārdhamāsānāṃ māsānāṃ prabhave namaḥ
ṛtūnāṃ prabhave tubhyaṃ saṃkhyāyāḥ prabhave namaḥ //
prabhave cāparārdhasya parārdhaprabhave namaḥ
namaḥ purāṇaprabhave sargāṇāṃ prabhave namaḥ //
manvantarāṇāṃ prabhave yogasya prabhave namaḥ
caturvidhasya sargasya prabhave 'nantacakṣuṣe //
kalpodayanibandhānāṃ vātānāṃ prabhave namaḥ
namo viśvasya prabhave brahmādhipataye namaḥ //
vidyānāṃ prabhave caiva vidyādhipataye namaḥ
namo vratādhipataye vratānāṃ prabhave namaḥ //
mantrāṇāṃ prabhave tubhyaṃ mantrādhipataye namaḥ
pitṝṇāṃ pataye caiva paśūnāṃ pataye namaḥ //
vāgvṛṣāya namastubhyaṃ purāṇavṛṣabhāya ca
namaḥ paśūnāṃ pataye govṛṣendradhvajāya ca //
prajāpatīnāṃ pataye siddhīnāṃ pataye namaḥ
daityadānavasaṃghānāṃ rakṣasāṃ pataye namaḥ //
gandharvāṇāṃ ca pataye yakṣāṇāṃ pataye namaḥ
garuḍoragasarpāṇāṃ pakṣiṇāṃ pataye namaḥ //
sarvaguhyapiśācānāṃ guhyādhipataye namaḥ
gokarṇāya ca goptre ca śaṅkukarṇāya vai namaḥ //
varāhāyāprameyāya ṛkṣāya virajāya ca
namaḥ surāṇāṃ pataye gaṇānāṃ pataye namaḥ //
aṃbhasāṃ pataye caiva ojasāṃ pataye namaḥ
namo 'stu lakṣmīpataye śrīpāya kṣitipāya ca //
balābalasamūhāya akṣobhyakṣobhaṇāya ca
dīptaśṛṅgaikaśṛṅgāya vṛṣabhāya kakudmine //
namaḥ sthairyāya vapuṣe tejasānuvratāya ca
atītāya bhaviṣyāya vartamānāya vai namaḥ //
suvarcase ca vīryāya śūrāya hyajitāya ca
varadāya vareṇyāya puruṣāya mahātmane //
namo bhūtāya bhavyāya mahate prabhavāya ca
janāya ca namastubhyaṃ tapase varadāya ca //
aṇave mahate caiva namaḥ sarvagatāya ca
namo bandhāya mokṣāya svargāya narakāya ca //
namo bhavāya devāya ijyāya yājakāya ca
pratyudīrṇāya dīptāya tattvāyātiguṇāya ca //
namaḥ pāśāya śastrāya namastvābharaṇāya ca
hutāya upahūtāya prahutaprāśitāya ca //
namo 'stviṣṭāya pūrtāya agniṣṭomadvijāya ca
sadasyāya namaścaiva dakṣiṇāvabhṛthāya ca //
ahiṃsāyāpralobhāya paśumantrauṣadhāya ca
namaḥ puṣṭipradānāya suśīlāya suśīline //
atītāya bhaviṣyāya vartamānāya te namaḥ
suvarcase ca vīryāya śūrāya hyajitāya ca //
varadāya vareṇyāya puruṣāya mahātmane
namo bhūtāya bhavyāya mahate cābhayāya ca //
jarāsiddha namastubhyam ayase varadāya ca
adhare mahate caiva namaḥ sastupatāya ca //
namaścendriyapatrāṇāṃ lelihānāya sragviṇe
viśvāya viśvarūpāya viśvataḥ śirase namaḥ //
sarvataḥ pāṇipādāya rudrāyāpratimāya ca
namo havyāya kavyāya havyavāhāya vai namaḥ //
namaḥ siddhāya medhyāya iṣṭāyejyāparāya ca
suvīrāya sughorāya akṣobhyakṣobhaṇāya ca //
suprajāya sumedhāya dīptāya bhāskarāya ca
namo buddhāya śuddhāya vistṛtāya matāya ca //
namaḥ sthūlāya sūkṣmāya dṛśyādṛśyāya sarvaśaḥ
varṣate jvalate caiva vāyave śiśirāya ca //
namaste vakrakeśāya ūruvakṣaḥśikhāya ca
namo namaḥ suvarṇāya tapanīyanibhāya ca //
virūpākṣāya liṅgāya piṅgalāya mahaujase
vṛṣṭighnāya namaścaiva namaḥ saumyekṣaṇāya ca //
namo dhūmrāya śvetāya kṛṣṇāya lohitāya ca
piśitāya piśaṅgāya pītāya ca niṣaṅgiṇe //
namaste saviśeṣāya nirviśeṣāya vai namaḥ
nama ījyāya pūjyāya upajīvyāya vai namaḥ //
namaḥ kṣemyāya vṛddhāya vatsalāya namonamaḥ
namo bhūtāya satyāya satyāsatyāya vai namaḥ //
namo vai padmavarṇāya mṛtyughnāya ca mṛtyave
namo gaurāya śyāmāya kadrave lohitāya ca //
mahāsaṃdhyābhravarṇāya cārudīptāya dīkṣiṇe
namaḥ kamalahastāya digvāsāya kapardine //
apramāṇāya sarvāya avyayāyāmarāya ca
namo rūpāya gandhāya śāśvatāyākṣatāya ca //
purastādbṛṃhate caiva vibhrāntāya kṛtāya ca
durgamāya maheśāya krodhāya kapilāya ca //
tarkyātarkyaśarīrāya baline raṃhasāya ca
sikatyāya pravāhyāya sthitāya prasṛtāya ca //
sumedhase kulālāya namaste śaśikhaṇḍine
citrāya citraveṣāya citravarṇāya medhase //
cekitānāya tuṣṭāya namaste nihitāya ca
namaḥ kṣāntāya dāntāya vajrasaṃhananāya ca //
rakṣoghnāya viṣaghnāya śitikaṇṭhordhvamanyave //
lelihāya kṛtāntāya tigmāyudhadharāya ca //
pramodāya saṃmodāya yativedyāya te namaḥ
anāmayāya sarvāya mahākālāya vai namaḥ //
praṇavapraṇaveśāya bhaganetrāntakāya ca
mṛgavyādhāya dakṣāya dakṣayajñāntakāya ca //
sarvabhūtātmabhūtāya sarveśātiśayāya ca
puraghnāya suśastrāya dhanvine 'tha paraśvadhe //
pūṣadantavināśāya bhaganetrāntakāya ca
kāmadāya variṣṭhāya kāmāṅgadahanāya ca //
raṅge karālavaktrāya nāgendravadanāya ca
daityānāmantakeśāya daityākrandakarāya ca //
himaghnāya ca tīkṣṇāya ārdracarmadharāya ca
śmaśānaratinityāya namo 'stūlmukadhāriṇe //
namaste prāṇapālāya muṇḍamālādharāya ca
prahīṇaśokairvividhair bhūtaiḥ parivṛtāya ca //
naranārīśarīrāya devyāḥ priyakarāya ca
jaṭine muṇḍine caiva vyālayajñopavītine //
namo 'stu nṛtyaśīlāya upanṛtyapriyāya ca
manyave gītaśīlāya munibhir gāyate namaḥ //
kaṭakaṭāya tigmāya apriyāya priyāya ca
vibhīṣaṇāya bhīṣmāya bhagapramathanāya ca //
siddhasaṃghānugītāya mahābhāgāya vai namaḥ
namo muktāṭṭahāsāya kṣveḍitāsphoṭitāya ca //
nardate kūrdate caiva namaḥ pramuditātmane
namo mṛḍāya śvasate dhāvate 'dhiṣṭhite namaḥ //
dhyāyate jṛmbhate caiva rudate dravate namaḥ
valgate krīḍate caiva lambodaraśarīriṇe //
namo 'kṛtyāya kṛtyāya muṇḍāya kīkaṭāya ca
nama unmattadehāya kiṅkiṇīkāya vai namaḥ //
namo vikṛtaveṣāya krūrāyāmarṣaṇāya ca
aprameyāya goptre ca dīptāyānirguṇāya ca //
vāmapriyāya vāmāya cūḍāmaṇidharāya ca
namastokāya tanave guṇairapramitāya ca //
namo guṇyāya guhyāya agamyagamanāya ca
lokadhātrī tviyaṃ bhūmiḥ pādau sajjanasevitau //
sarveṣāṃ siddhiyogānām adhiṣṭhānaṃ tavodaram
madhye 'ntarikṣaṃ vistīrṇaṃ tārāgaṇavibhūṣitam //
svāteḥ patha ivābhāti śrīmān hārastavorasi
diśo daśabhujāstubhyaṃ keyūrāṅgadabhūṣitāḥ //
vistīrṇapariṇāhaś ca nīlāñjanacayopamaḥ
kaṇṭhaste śobhate śrīmān hemasūtravibhūṣitaḥ //
daṃṣṭrākarālaṃ durdharṣam anaupamyaṃ mukhaṃ tathā
padmamālākṛtoṣṇīṣaṃ śiro dyauḥ śobhate 'dhikam //
dīptiḥ sūrye vapuścandre sthairyaṃ śaile 'nile balam
auṣṇyamagnau tathā śaityam apsu śabdo 'mbare tathā //
akṣarāntaraniṣpandād guṇānetānvidurbudhāḥ
japo japyo mahādevo mahāyogomaheśvaraḥ //
pureśayo guhāvāsī khecaro rajanīcaraḥ
taponidhirguhagurur nandano nandavardhanaḥ //
hayaśīrṣā payodhātā vidhātā bhūtabhāvanaḥ
boddhavyo bodhitā netā durdharṣo duṣprakampanaḥ //
bṛhadratho bhīmakarmā bṛhatkīrtir dhanañjayaḥ
ghaṇṭāpriyo dhvajī chattrī pinākī dhvajinīpatiḥ //
kavacī paṭṭiśī khaḍgī dhanurhastaḥ paraśvadhī
aghasmaro 'naghaḥ śūro devarājo 'rimardanaḥ //
tvāṃ prasādya purāsmābhir dviṣanto nihatā yudhi
agniḥ sadārṇavāṃbhastvaṃ pibannapi na tṛpyase //
krodhākāraḥ prasannātmā kāmadaḥ kāmagaḥ priyaḥ
brahmacāri cāgādhaś ca brahmaṇyaḥ śiṣṭapūjitaḥ //
devānām akṣayaḥ kośas tvayā yajñaḥ prakalpitaḥ
havyaṃ tavedaṃ vahati vedoktaṃ havyavāhanaḥ
prīte tvayi mahādeva vayaṃ prītā bhavāmahe //
bhavānīśo 'nādimāṃstvaṃ ca sarvalokānāṃ tvaṃ brahmakartādisargaḥ
sāṃkhyāḥ prakṛteḥ paramaṃ tvāṃ viditvā kṣīṇadhyānāstvāmamṛtyuṃ viśanti //
yogāś ca tvāṃ dhyāyino nityasiddhaṃ jñātvā yogān saṃtyajante punastān
ye cāpyanye tvāṃ prasannā viśuddhāḥ svakarmabhiste divyabhogā bhavanti //
aprasaṃkhyeyatattvasya yathā vidmaḥ svaśaktitaḥ
kīrtitaṃ tava māhātmyam apārasya mahātmanaḥ //
śivo no bhava sarvatra yo 'si so 'si namo 'stu te
ya idaṃ kīrtayedbhaktyā brahmanārāyaṇastavam //
śrāvayedvā dvijān vidvān śṛṇuyādvā samāhitaḥ
aśvamedhāyutaṃ kṛtvā yatphalaṃ tadavāpnuyāt //
pāpācāro 'pi yo martyaḥ śṛṇuyācchivasannidhau
japedvāpi vinirmukto brahmalokaṃ sa gacchati //
śrāddhe vā daivike kārye yajñe vāvabhṛthāntike
kīrtayedvā satāṃ madhye sa yāti brahmaṇo 'ntikam //
atyantāvanatau dṛṣṭvā madhupiṅgāyatekṣaṇaḥ
prahṛṣṭavadano 'tyartham abhavatsatyakīrtanāt //
umāpatirvirūpākṣo dakṣayajñavināśanaḥ
pinākī khaṇḍaparaśuḥ suprītastu trilocanaḥ //
tataḥ sa bhagavāndevaḥ śrutvā vāgamṛtaṃ tayoḥ
jānannapi mahādevaḥ krīḍāpūrvamathābravīt //
kau bhavantau mahātmānau parasparahitaiṣiṇau
sametāvaṃbujābhakṣāv asmin ghore mahāplave //
tāvūcaturmahātmānau saṃnirīkṣya parasparam
bhagavān kiṃ tu yatte 'dya na vijñānaṃ tvayā vibho //
vibho rudra mahāmāya icchayā vāṃ kṛtau tvayā
tayostadvacanaṃ śrutvā abhinandyābhimānya ca //
uvāca bhagavāndevo madhuraṃ ślakṣṇayā girā
bho bho hiraṇyagarbha tvāṃ tvāṃ ca kṛṣṇa bravīmyaham //
prīto 'hamanayā bhaktyā śāśvatākṣarayuktayā
bhavantau hṛdayasyāsya mama hṛdyatarāvubhau //
yuvābhyāṃ kiṃ dadāmyadya varāṇāṃ varamīpsitam
athovāca mahābhāgo viṣṇurbhavamidaṃ vacaḥ //
sarvaṃ mama kṛtaṃ deva parituṣṭo 'si me yadi
tvayi me supratiṣṭhā tu bhaktirbhavatu śaṅkaraḥ //
evamuktastu vijñāya saṃbhāvayata keśavam
pradadau ca mahādevo bhaktiṃ nijapadāṃbuje //
bhavānsarvasya lokasya kartā tvamadhidaivatam
tadevaṃ svasti te vatsa gamiṣyāmyaṃbujekṣaṇa //
evamuktvā tu bhagavān brahmāṇaṃ cāpi śaṅkaraḥ
anugṛhyāspṛśaddevo brahmāṇaṃ parameśvaraḥ //
karābhyāṃ suśubhābhyāṃ ca prāha hṛṣṭataraḥ svayam
matsamastvaṃ na saṃdeho vatsa bhaktaś ca me bhavān //
svastyastu te gamiṣyāmi saṃjñā bhavatu suvrata
evamuktvā tu bhagavāṃs tato 'ntardhānamīśvaraḥ //
gatavān gaṇapo devaḥ sarvadevanamaskṛtaḥ
avāpya saṃjñāṃ govindāt padmayoniḥ pitāmahaḥ //
prajāḥ sraṣṭumanāścakre tapa ugraṃ pitāmahaḥ
tasyaivaṃ tapyamānasya na kiṃcit samavartata //
tato dīrgheṇa kālena duḥkhātkrodho hyajāyata
krodhāviṣṭasya netrābhyāṃ prāpatannaśrubindavaḥ //
tatastebhyo 'śrubindubhyo vātapittakaphātmakāḥ
mahābhāgā mahāsattvāḥ svastikairapyalaṃkṛtāḥ //
prakīrṇakeśāḥ sarpāste prādurbhūtā mahāviṣāḥ
sarpāṃstānagrajāndṛṣṭvā brahmātmānam anindayat //
aho dhik tapaso mahyaṃ phalamīdṛśakaṃ yadi
lokavaināśikī jajñe ādāveva prajā mama //
tasya tīvrābhavanmūrcchā krodhāmarṣasamudbhavā
mūrcchābhiparitāpena jahau prāṇānprajāpatiḥ //
tasyāpratimavīryasya dehātkāruṇyapūrvakam
athaikādaśa te rudrā rudanto 'bhyakramaṃs tathā //
rodanātkhalu rudratvaṃ teṣu vai samajāyata
ye rudrāste khalu prāṇā ye prāṇāste tadātmakāḥ //
prāṇāḥ prāṇavatāṃ jñeyāḥ sarvabhūteṣvavasthitāḥ
atyugrasya mahattvasya sādhurācaritasya ca //
prāṇāṃstasya dadau bhūyas triśūlī nīlalohitaḥ
labdhvāsūn bhagavānbrahma devadevamumāpatim //
praṇamya saṃsthito 'paśyad gāyatryā viśvamīśvaram
sarvalokamayaṃ devaṃ dṛṣṭvā stutvā pitāmahaḥ //
tato vismayamāpannaḥ praṇipatya muhurmuhuḥ
uvāca vacanaṃ śarvaṃ sadyāditvaṃ kathaṃ vibho //
tasya tadvacanaṃ śrutvā brahmaṇo bhagavān bhavaḥ
brahmarūpī prabodhārthaṃ brahmāṇaṃ prāha sasmitam //
śvetakalpo yadā hyāsīd ahameva tadābhavam
śvetoṣṇīṣaḥ śvetamālyaḥ śvetāṃbaradharaḥ sitaḥ //
śvetāsthiḥ śvetaromā ca śvetāsṛk śvetalohitaḥ
tena nāmnā ca vikhyātaḥ śvetakalpastadā hyasau //
matprasūtā ca deveśī śvetāṅgā śvetalohitā
śvetavarṇā tadā hyāsīd gāyatrī brahmasaṃjñitā //
tasmādahaṃ ca deveśa tvayā guhyena vai punaḥ
vijñātaḥ svena tapasā sadyojātatvamāgataḥ //
sadyojāteti brahmaitad guhyaṃ caitatprakīrtitam
tasmādguhyatvamāpannaṃ ye vetsyanti dvijātayaḥ //
matsamīpaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
yadā caiva punastvāsīl lohito nāma nāmataḥ //
matkṛtena ca varṇena kalpo vai lohitaḥ smṛtaḥ
tadā lohitamāṃsāsthilohitakṣīrasaṃbhavā //
lohitākṣī stanavatī gāyatrī gauḥ prakīrtitā
tato 'syā lohitatvena varṇasya ca viparyayāt //
vāmatvāccaiva devasya vāmadevatvamāgataḥ
tatrāpi ca mahāsattva tvayāhaṃ niyatātmanā //
vijñātaḥ svena yogena tasminvarṇāntare sthitaḥ
tataś ca vāmadeveti khyātiṃ yāto 'smi bhūtale //
ye cāpi vāmadeva tvāṃ jñāsyantīha dvijātayaḥ
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham //
yadāhaṃ punareveha pītavarṇo yugakramāt
matkṛtena ca nāmnā vai pītakalpo 'bhavattadā //
matprasūtā ca deveśī pītāṅgī pītalohitā
pītavarṇā tadā hyāsīd gāyatrī brahmasaṃjñitā //
tatrāpi ca mahāsattva yogayuktena cetasā
yasmādahaṃ tairvijñāto yogatatparamānasaiḥ //
tatra tatpuruṣatvena vijñāto 'haṃ tvayā punaḥ
tasmāttatpuruṣatvaṃ vai mamaitatkanakāṇḍaja //
ye māṃ rudraṃ ca rudrāṇīṃ gāyatrīṃ vedamātaram
vetsyanti tapasā yuktā vimalā brahmasaṃgatāḥ //
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
yadāhaṃ punarevāsaṃ kṛṣṇavarṇo bhayānakaḥ //
matkṛtena ca varṇena saṃkalpaḥ kṛṣṇa ucyate
tatrāhaṃ kālasaṃkāśaḥ kālo lokaprakālakaḥ //
vijñāto 'haṃ tvayā brahman ghoro ghoraparākramaḥ
matprasūtā ca gāyatrī kṛṣṇāṅgī kṛṣṇalohitā //
kṛṣṇarūpā ca deveśa tadāsīdbrahmasaṃjñitā
tasmād ghoratvamāpannaṃ ye māṃ vetsyanti bhūtale //
teṣāmaghoraḥ śāntaś ca bhaviṣyāmyahamavyayaḥ
punaś ca viśvarūpatvaṃ yadā brahmanmamābhavat //
tadāpyahaṃ tvayā jñātaḥ parameṇa samādhinā
viśvarūpā ca saṃvṛttā gāyatrī lokadhāriṇī //
tasmin viśvatvam āpannaṃ ye māṃ vetsyanti bhūtale
teṣāṃ śivaś ca saumyaś ca bhaviṣyāmi sadaiva hi //
yasmācca viśvarūpo vai kalpo 'yaṃ samudāhṛtaḥ
viśvarūpā tathā ceyaṃ sāvitrī samudāhṛtā //
sarvarūpā tathā ceme saṃvṛttā mama putrakāḥ
catvāraste mayā khyātāḥ putra vai lokasaṃmatāḥ //
yasmācca sarvavarṇatvaṃ prajānāṃ ca bhaviṣyati
sarvabhakṣā ca medhyā ca varṇataś ca bhaviṣyati //
mokṣo dharmastathārthaś ca kāmaśceti catuṣṭayam
yasmādvedāś ca vedyaṃ ca caturdhā vai bhaviṣyati //
bhūtagrāmāś ca catvāra āśramāś ca tathaiva ca
dharmasya pādāścatvāraś catvāro mama putrakāḥ //
tasmāccaturyugāvasthaṃ jagadvai sacarācaram
caturdhāvasthitaścaiva catuṣpādo bhaviṣyati //
bhūrloko 'tha bhuvarlokaḥ svarlokaś ca mahas tathā
janastapaś ca satyaṃ ca viṣṇulokastataḥ param //
aṣṭākṣarasthito lokaḥ sthāne sthāne tadakṣaram
bhūrbhuvaḥ svarmahaścaiva pādāścatvāra eva ca //
bhūrlokaḥ prathamaḥ pādo bhuvarlokastataḥ param
svarloko vai tṛtīyaś ca caturthastu mahas tathā //
pañcamastu janastatra ṣaṣṭhaś ca tapa ucyate
satyaṃ tu saptamo loko hy apunarbhavagāminām //
viṣṇulokaḥ smṛtaṃ sthānaṃ punarāvṛttidurlabham
skāndamaumaṃ tathā sthānaṃ sarvasiddhisamanvitam //
rudralokaḥ smṛtastasmāt padaṃ tadyogināṃ śubham
nirmamā nirahaṅkārāḥ kāmakrodhavivarjitāḥ //
drakṣyanti taddvijā yuktā dhyānatatparamānasāḥ
yasmāccatuṣpadā hyeṣā tvayā dṛṣṭā sarasvatī //
pādāntaṃ viṣṇulokaṃ vai kaumāraṃ śāntamuttamam
aumaṃ māheśvaraṃ caiva tasmāddṛṣṭā catuṣpadā //
tasmāttu paśavaḥ sarve bhaviṣyanti catuṣpadāḥ
tataścaiṣāṃ bhaviṣyanti catvāraste payodharāḥ //
somaś ca mantrasaṃyukto yasmānmama mukhāccyutaḥ
jīvaḥ prāṇabhṛtāṃ brahman punaḥ pītastanāḥ smṛtāḥ //
tasmātsomamayaṃ caiva amṛtaṃ jīvasaṃjñitam
catuṣpādā bhaviṣyanti śvetatvaṃ cāsya tena tat //
yasmāccaiva kriyā bhūtvā dvipadā ca maheśvarī
dṛṣṭā punastathaivaiṣā sāvitrī lokabhāvinī //
tasmācca dvipadāḥ sarve dvistanāś ca narāḥ śubhāḥ
tasmācceyamajā bhūtvā sarvavarṇā maheśvarī //
yā vai dṛṣṭā mahāsattvā sarvabhūtadharā tvayā
tasmācca viśvarūpatvaṃ prajānāṃ vai bhaviṣyati //
ajaścaiva mahātejā viśvarūpo bhaviṣyati
amogharetāḥ sarvatra mukhe cāsya hutāśanaḥ //
tasmātsarvagato medhyaḥ paśurūpī hutāśanaḥ
tapasā bhāvitātmāno ye māṃ drakṣyanti vai dvijāḥ //
īśitve ca vaśitve ca sarvagaṃ sarvataḥ sthitam
rajastamobhyāṃ nirmuktās tyaktvā mānuṣyakaṃ vapuḥ //
matsamīpamupeṣyanti punarāvṛttidurlabham
ityevamukto bhagavān brahmā rudreṇa vai dvijāḥ //
praṇamya prayato bhūtvā punarāha pitāmahaḥ
ya evaṃ bhagavān vidvān gāyatryā vai maheśvaram //
viśvātmānaṃ hi sarvaṃ tvāṃ gāyatryāstava ceśvara
tasya dehi paraṃ sthānaṃ tathāstviti ca so 'bravīt //
tasmādvidvān hi viśvatvam asyāścāsya mahātmanaḥ
sa yāti brahmasāyujyaṃ vacanād brahmaṇaḥ prabhoḥ //
śrutvaivamakhilaṃ brahmā rudreṇa paribhāṣitam
punaḥ praṇamya deveśaṃ rudramāha prajāpatiḥ //
bhagavandevadeveśa viśvarūpaṃ maheśvara
umādhava mahādeva namo lokābhivandita //
viśvarūpa mahābhāga kasminkāle maheśvara
yā imāste mahādeva tanavo lokavanditāḥ //
kasyāṃ vā yugasaṃbhūtyāṃ drakṣyantīha dvijātayaḥ
kena vā tapasā deva dhyānayogena kena vā //
namaste vai mahādeva śakyo draṣṭuṃ dvijātibhiḥ
tasya tadvacanaṃ śrutvā śarvaḥ samprekṣya taṃ puraḥ //
smayanprāha mahādeva ṛgyajuḥsāmasaṃbhavaḥ
tapasā naiva vṛttena dānadharmaphalena ca //
na tīrthaphalayogena kratubhir vāptadakṣiṇaiḥ
na vedādhyayanairvāpi na vittena na vedanaiḥ //
na śakyaṃ mānavairdraṣṭum ṛte dhyānādahaṃ tviha
saptame caiva vārāhe tatastasminpitāmaha //
kalpeśvaro 'tha bhagavān sarvalokaprakāśanaḥ
manurvaivasvataścaiva tava pautro bhaviṣyati //
tadā caturyugāvasthe tasminkalpe yugāntike
anugrahārthaṃ lokānāṃ brāhmaṇānāṃ hitāya ca //
utpatsyāmi tadā brahman punar asmin yugāntike
yugapravṛttyā ca tadā tasmiṃś ca prathame yuge //
dvāpare prathame brahman yadā vyāsaḥ svayaṃ prabhuḥ
tadāhaṃ brāhmaṇārthāya kalau tasmin yugāntike //
bhaviṣyāmi śikhāyuktaḥ śveto nāma mahāmuniḥ
himavacchikhare ramye chāgale parvatottame //
tatra śiṣyāḥ śikhāyuktā bhaviṣyanti tadā mama
śvetaḥ śvetaśikhaścaiva śvetāsyaḥ śvetalohitaḥ //
catvārastu mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ
tataste brahmabhūyiṣṭhā dṛṣṭvā brahmagatiṃ parām //
matsamīpaṃ gamiṣyanti dhyānayogaparāyaṇāḥ
tataḥ punaryadā brahman dvitīye dvāpare prabhuḥ //
prajāpatiryadā vyāsaḥ sadyo nāma bhaviṣyati
tadā lokahitārthāya sutāro nāma nāmataḥ //
bhaviṣyāmi kalau tasmin śiṣyānugrahakāmyayā
tatrāpi mama te śiṣyā nāmataḥ parikīrtitāḥ //
dundubhiḥ śatarūpaś ca ṛcīkaḥ ketumāṃstadā
prāpya yogaṃ tathā dhyānaṃ sthāpya brahma ca bhūtale //
rudralokaṃ gamiṣyanti sahacāritvameva ca
tṛtīye dvāpare caiva yadā vyāsastu bhārgavaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi damanastu yugāntike
tatrāpi ca bhaviṣyanti catvāro mama putrakāḥ //
vikośaś ca vikeśaś ca vipāśaḥ śāpanāśanaḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa yogoktena mahaujasaḥ //
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
caturthe dvāpare caiva yadā vyāso 'ṅgirāḥ smṛtaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi suhotro nāma nāmataḥ
tatrāpi mama te putrāś catvāro 'pi tapodhanāḥ //
dvijaśreṣṭhā bhaviṣyanti yogātmāno dṛḍhavratāḥ
sumukho durmukhaścaiva durdaro duratikramaḥ //
prāpya yogagatiṃ sūkṣmāṃ vimalā dagdhakilbiṣāḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa yogayuktā mahaujasaḥ //
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
pañcame dvāpare caiva vyāsastu savitā yadā //
tadā cāpi bhaviṣyāmi kaṅko nāma mahātapāḥ
anugrahārthaṃ lokānāṃ yogātmaikakalāgatiḥ //
catvārastu mahābhāgā vimalāḥ śuddhayonayaḥ
śiṣyā mama bhaviṣyanti yogātmāno dṛḍhavratāḥ //
sanakaḥ sanandanaś caiva prabhuryaś ca sanātanaḥ
vibhuḥ sanatkumāraś ca nirmamā nirahaṃkṛtāḥ //
matsamīpamupeṣyanti punarāvṛttidurlabham
parīvarte punaḥ ṣaṣṭhe mṛtyurvyāso yadā vibhuḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi logākṣīr nāma nāmataḥ
tatrāpi mama te śiṣyā yogātmāno dṛḍhavratāḥ //
bhaviṣyanti mahābhāgāś catvāro lokasaṃmatāḥ
sudhāmā virajāścaiva śaṅkhapādraja eva ca //
yogātmāno mahātmānaḥ sarve vai dagdhakilbiṣāḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa dhyānayogasamanvitāḥ //
matsamīpaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
saptame parivarte tu yadā vyāsaḥ śatakratuḥ //
vibhunāmā mahātejāḥ prathitaḥ pūrvajanmani
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi kalau tasmin yugāntike //
jaigīṣavyo vibhuḥ khyātaḥ sarveṣāṃ yogināṃ varaḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti yuge tathā //
sārasvataś ca meghaś ca meghavāhaḥ suvāhanaḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa dhyānayogaparāyaṇāḥ //
gamiṣyanti mahātmāno rudralokaṃ nirāmayam
vasiṣṭhaścāṣṭame vyāsaḥ parīvarte bhaviṣyati //
yadā tadā bhaviṣyāmi nāmnāhaṃ dadhivāhanaḥ
tatrāpi mama te putrā yogātmāno dṛḍhavratāḥ //
bhaviṣyanti mahāyogā yeṣāṃ nāsti samo bhuvi
kapilaścāsuriścaiva tathā pañcaśikho muniḥ //
bāṣkalaś ca mahāyogī dharmātmāno mahaujasaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ jñānino dagdhakilbiṣāḥ //
matsamīpaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
parivarte tu navame vyāsaḥ sārasvato yadā //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi ṛṣabho nāma nāmataḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
parāśaraś ca gargaś ca bhārgavāṅgirasau tadā
bhaviṣyanti mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ //
dhyānamārgaṃ samāsādya gamiṣyanti tathaiva te
sarve tapobalotkṛṣṭāḥ śāpānugrahakovidāḥ //
te 'pi tenaiva mārgeṇa yogoktena tapasvinaḥ
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham //
daśame dvāpare vyāsaḥ tripādvai nāma nāmataḥ
yadā bhaviṣyate vipras tadāhaṃ bhavitā muniḥ //
himavacchikhare ramye bhṛgutuṅge nagottame
nāmnā bhṛgostu śikharaṃ prathitaṃ devapūjitam //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti dṛḍhavratāḥ
balabandhurnirāmitraḥ ketuśṛṅgastapodhanaḥ //
yogātmāno mahātmānas tapoyogasamanvitāḥ
rudralokaṃ gamiṣyanti tapasā dagdhakilbiṣāḥ //
ekādaśe dvāpare tu vyāsastu trivrato yadā
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi gaṅgādvāre kalau tathā //
ugro nāma mahātejāḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
lambodaraś ca lambākṣo lambakeśaḥ pralambakaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ gatā hi te //
dvādaśe parivarte tu śatatejā yadā muniḥ
bhaviṣyati mahātejā vyāsastu kavisattamaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi kalāviha yugāntike
haitukaṃ vanamāsādya atrirnāmnā pariśrutaḥ //
tatrāpi mama te putrā bhasmasnānānulepanāḥ
bhaviṣyanti mahāyogā rudralokaparāyaṇāḥ //
sarvajñaḥ samabuddhiś ca sādhyaḥ sarvastathaiva ca
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ gatā hi te //
trayodaśe punaḥ prāpte parivarte krameṇa tu
dharmo nārāyaṇo nāma vyāsastu bhavitā yadā //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi vālirnāma mahāmuniḥ
vālakhilyāśrame puṇye parvate gandhamādane //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
sudhāmā kāśyapaścaiva vāsiṣṭho virajāstathā //
mahāyogabalopetā vimalā ūrdhvaretasaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ gatā hi te //
yadā vyāsastarakṣustu paryāye tu caturdaśe
tatrāpi punarevāhaṃ bhaviṣyāmi yugāntike //
vaṃśe tvaṅgirasāṃ śreṣṭhe gautamo nāma nāmataḥ
bhaviṣyati mahāpuṇyaṃ gautamaṃ nāma tadvanam //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti kalau tadā
atrirdevasadaścaiva śravaṇo 'tha śraviṣṭhakaḥ //
yogātmāno mahātmānaḥ sarve yogasamanvitāḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ //
tataḥ pañcadaśe prāpte parivarte kramāgate
traiyyāruṇiryadā vyāso dvāpare samapadyata //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi nāmnā vedaśirā dvijaḥ
tatra vedaśiro nāma astraṃ tatpārameśvaram //
bhaviṣyati mahāvīryaṃ vedaśīrṣaś ca parvataḥ
himavatpṛṣṭhamāsādya sarasvatyāṃ nagottame //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
kuṇiś ca kuṇibāhuś ca kuśarīraḥ kunetrakaḥ //
yogātmāno mahātmānaḥ sarve te hyūrdhvaretasaḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ //
vyāso yuge ṣoḍaśe tu yadā devo bhaviṣyati
tatra yogapradānāya bhaktānāṃ ca yatātmanām //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi gokarṇo nāma nāmataḥ
bhaviṣyati supuṇyaṃ ca gokarṇaṃ nāma tadvanam //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti ca yoginaḥ
kāśyapo hyuśanāścaiva cyavano 'tha bṛhaspatiḥ //
te 'pi tenaiva mārgeṇa dhyānayogasamanvitāḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ gantāro rudrameva hi //
tataḥ saptadaśe caiva parivarte kramāgate
yadā bhaviṣyati vyāso nāmnā devakṛtañjayaḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi guhāvāsīti nāmataḥ
himavacchikhare ramye mahottuṅge mahālaye //
siddhakṣetraṃ mahāpuṇyaṃ bhaviṣyati mahālayam
tatrāpi mama te putrā yogajñā brahmavādinaḥ //
bhaviṣyanti mahātmāno nirmamā nirahaṃkṛtāḥ
utathyo vāmadevaś ca mahāyogo mahābalaḥ //
teṣāṃ śatasahasraṃ tu śiṣyāṇāṃ dhyānayoginām
bhaviṣyanti tadā kāle sarve te dhyānayuñjakāḥ //
yogābhyāsaratāścaiva hṛdi kṛtvā maheśvaram
mahālaye padaṃ nyastaṃ dṛṣṭvā yānti śivaṃ padam //
ye cānye 'pi mahātmānaḥ kalau tasmin yugāntike
dhyāne manaḥ samādhāya vimalāḥ śuddhabuddhayaḥ //
mama prasādādyāsyanti rudralokaṃ gatajvarāḥ
gatvā mahālayaṃ puṇyaṃ dṛṣṭvā māheśvaraṃ padam //
tīrṇastārayate jantur daśa pūrvāndaśottarān
ātmānamekaviṃśaṃ tu tārayitvā mahālaye //
mama prasādādyāsyanti rudralokaṃ gatajvarāḥ
tato 'ṣṭādaśame caiva parivarte yadā vibho //
tadā ṛtañjayo nāma vyāsastu bhavitā muniḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi śikhaṇḍī nāma nāmataḥ //
siddhakṣetre mahāpuṇye devadānavapūjite
himavacchikhare ramye śikhaṇḍī nāma parvataḥ //
śikhaṇḍino vanaṃ cāpi yatra siddhaniṣevitam
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ //
vācaśravā ṛcīkaś ca śyāvāśvaś ca yatīśvaraḥ
yogātmāno mahātmānaḥ sarve te vedapāragāḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya saṃvṛtāḥ
atha ekonaviṃśe tu parivarte kramāgate //
vyāsastu bhavitā nāmnā bharadvājo mahāmuniḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi jaṭāmālī ca nāmataḥ //
himavacchikhare ramye jaṭāyuryatra parvataḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
hiraṇyanābhaḥ kauśalyo lokākṣī kuthumis tathā
īśvarā yogadharmāṇaḥ sarve te hyūrdhvaretasaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya saṃsthitāḥ
tato viṃśatimaścaiva parivarto yadā tadā //
gautamastu tadā vyāso bhaviṣyati mahāmuniḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi aṭṭahāsastu nāmataḥ //
aṭṭahāsapriyāścaiva bhaviṣyanti tadā narāḥ
tatraiva himavatpṛṣṭhe aṭṭahāso mahāgiriḥ //
devadānavayakṣendrasiddhacāraṇasevitaḥ
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
yogātmāno mahātmāno dhyāyino niyatavratāḥ
sumanturbarbarī vidvān kabandhaḥ kuśikaṃdharaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ
ekaviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
vācaśravāḥ smṛto vyāso yadā sa ṛṣisattamaḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi dāruko nāma nāmataḥ //
tasmādbhaviṣyate puṇyaṃ devadāruvanaṃ śubham
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti mahaujasaḥ //
plakṣo dārbhāyaṇiścaiva ketumān gautamas tathā
yogātmāno mahātmāno niyatā ūrdhvaretasaḥ //
naiṣṭhikaṃ vratamāsthāya rudralokāya te gatāḥ
dvāviṃśe parivarte tu vyāsaḥ śuṣmāyaṇo yadā //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi vārāṇasyāṃ mahāmuniḥ
nāmnā vai lāṅgalī bhīmo yatra devāḥ savāsavāḥ //
drakṣyanti māṃ kalau tasmin bhavaṃ caiva halāyudham
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti sudhārmikāḥ //
bhallavī madhupiṅgaś ca śvetaketuḥ kuśas tathā
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ te 'pi dhyānaparāyaṇāḥ //
vimalā brahmabhūyiṣṭhā rudralokāya saṃsthitāḥ
parivarte trayoviṃśe tṛṇabinduryadā muniḥ //
vyāso hi bhavitā brahmaṃs tadāhaṃ bhavitā punaḥ
śveto nāma mahākāyo muniputrastu dhārmikaḥ //
tatra kālaṃ jariṣyāmi tadā girivarottame
tena kālañjaro nāma bhaviṣyati sa parvataḥ //
tatrāpi mama te śiṣyā bhaviṣyanti tapasvinaḥ
uśiko bṛhadaśvaś ca devalaḥ kavireva ca //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gataḥ
parivarte caturviṃśe vyāsa ṛkṣo yadā vibho //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi kalau tasmin yugāntike
śūlī nāma mahāyogī naimiṣe devavandite //
tatrāpi mama te śiṣyā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
śālihotro 'gniveśaś ca yuvanāśvaḥ śaradvasuḥ //
te 'pi tenaiva mārgeṇa rudralokāya saṃsthitāḥ
pañcaviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
vāsiṣṭhastu yadā vyāsaḥ śaktirnāmnā bhaviṣyati
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi daṇḍī muṇḍīśvaraḥ prabhuḥ //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapodhanāḥ
chagalaḥ kuṇḍakarṇaś ca kubhāṇḍaś ca pravāhakaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogam amṛtatvāya te gatāḥ
ṣaḍviṃśe parivarte tu yadā vyāsaḥ parāśaraḥ //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi sahiṣṇurnāma nāmataḥ
puraṃ bhadravaṭaṃ prāpya kalau tasmin yugāntike //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti sudhārmikāḥ
ulūko vidyutaścaiva śaṃbūko hyāśvalāyanaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokāya te gatāḥ
saptaviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
jātūkarṇyo yadā vyāso bhaviṣyati tapodhanaḥ
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi somaśarmā dvijottamaḥ //
prabhāsatīrthamāsādya yogātmā yogaviśrutaḥ
tatrāpi mama te śiṣyā bhaviṣyanti tapodhanāḥ //
akṣapādaḥ kumāraś ca ulūko vatsa eva ca
yogātmāno mahātmāno vimalāḥ śuddhabuddhayaḥ //
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ rudralokaṃ tato gatāḥ
aṣṭāviṃśe punaḥ prāpte parivarte kramāgate //
parāśarasutaḥ śrīmān viṣṇurlokapitāmahaḥ
yadā bhaviṣyati vyāso nāmnā dvaipāyanaḥ prabhuḥ //
tadā ṣaṣṭhena cāṃśena kṛṣṇaḥ puruṣasattamaḥ
vasudevādyaduśreṣṭho vāsudevo bhaviṣyati //
tadāpyahaṃ bhaviṣyāmi yogātmā yogamāyayā
lokavismayanārthāya brahmacāriśarīrakaḥ //
śmaśāne mṛtam utsṛṣṭaṃ dṛṣṭvā kāyam anāthakam
brāhmaṇānāṃ hitārthāya praviṣṭo yogamāyayā //
divyāṃ meruguhāṃ puṇyāṃ tvayā sārdhaṃ ca viṣṇunā
bhaviṣyāmi tadā brahmaṃl lakulī nāma nāmataḥ //
kāyāvatāra ityevaṃ siddhakṣetraṃ ca vai tadā
bhaviṣyati suvikhyātaṃ yāvad bhūmir dhariṣyati //
tatrāpi mama te putrā bhaviṣyanti tapasvinaḥ
kuśikaś caiva gargaś ca mitraḥ kauruṣya eva ca //
yogātmāno mahātmāno brāhmaṇā vedapāragāḥ
prāpya māheśvaraṃ yogaṃ vimalā hyūrdhvaretasaḥ //
rudralokaṃ gamiṣyanti punarāvṛttidurlabham
ete pāśupatāḥ siddhā bhasmoddhūlitavigrahāḥ //
liṅgārcanaratā nityaṃ bāhyābhyantarataḥ sthitāḥ
bhaktyā mayi ca yogena dhyānaniṣṭhā jitendriyāḥ //
saṃsārabandhacchedārthaṃ jñānamārgaprakāśakam
svarūpajñānasiddhyarthaṃ yogaṃ pāśupataṃ mahat //
yogamārgā anekāś ca jñānamārgās tv anekaśaḥ
na nivṛttimupāyānti vinā pañcākṣarīṃ kvacit //
yadācarettapaścāyaṃ sarvadvandvavivarjitam
tadā sa mukto mantavyaḥ pakvaṃ phalamiva sthitaḥ //
ekāhaṃ yaḥ pumānsamyak caretpāśupatavratam
na sāṃkhye pañcarātre vā na prāpnoti gatiṃ kadā //
ityetadvai mayā proktam avatāreṣu lakṣaṇam
manvādikṛṣṇaparyantam aṣṭāviṃśad yugakramāt //
tatra śrutisamūhānāṃ vibhāgo dharmalakṣaṇaḥ
bhaviṣyati tadā kalpe kṛṣṇadvaipāyano yadā //
niśamyaivaṃ mahātejā mahādevena kīrtitam
rudrāvatāraṃ bhagavān praṇipatya maheśvaram //
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhiḥ punaḥ prāha ca śaṅkaram
sarve viṣṇumayā devāḥ sarve viṣṇumayā gaṇāḥ //
na hi viṣṇusamā kācid gatiranyā vidhīyate
ityevaṃ satataṃ vedā gāyanti nātra saṃśayaḥ //
sa devadevo bhagavāṃs tava liṅgārcane rataḥ
tava praṇāmaparamaḥ kathaṃ devo hyabhūtprabhuḥ //
niśamya vacanaṃ tasya brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ
prapibanniva cakṣurbhyāṃ prītastatpraśnagauravāt //
pūjāprakaraṇaṃ tasmai tamālokyāha śaṅkaraḥ
bhavānnārāyaṇaścaiva śakraḥ sākṣātsurottamaḥ //
munayaś ca sadā liṅgaṃ sampūjya vidhipūrvakam
svaṃsvaṃ padaṃ vibho prāptās tasmāt sampūjayanti te //
liṅgārcanaṃ vinā niṣṭhā nāsti tasmājjanārdanaḥ
ātmano yajate nityaṃ śraddhayā bhagavānprabhuḥ //
ityevamuktvā brahmāṇam anugṛhya maheśvaraḥ
punaḥ samprekṣya deveśaṃ tatraivāntaradhīyata //
tamuddiśya tadā brahmā namaskṛtya kṛtāñjaliḥ
sraṣṭuṃ tvaśeṣaṃ bhagavāṃl labdhasaṃjñastu śaṅkarāt //
kathaṃ pūjyo mahādevo liṅgamūrtirmaheśvaraḥ
vaktumarhasi cāsmākaṃ romaharṣaṇa sāṃpratam //
devyā pṛṣṭo mahādevaḥ kailāse tāṃ nagātmajām
aṅkasthāmāha deveśo liṅgārcanavidhiṃ kramāt //
tadā pārśve sthito nandī śālaṅkāyanakātmajaḥ
śrutvākhilaṃ purā prāha brahmaputrāya suvratāḥ //
sanatkumārāya śubhaṃ liṅgārcanavidhiṃ param
tasmādvyāso mahātejāḥ śrutavāñchrutisaṃmitam //
snānayogopacāraṃ ca yathā śailādino mukhāt
śrutavān tatpravakṣyāmi snānādyaṃ cārcanāvidhim //
atha snānavidhiṃ vakṣye brāhmaṇānāṃ hitāya ca
sarvapāpaharaṃ sākṣāc chivena kathitaṃ purā //
anena vidhinā snātvā sakṛtpūjya ca śaṅkaram
brahmakūrcaṃ ca pītvā tu sarvapāpaiḥ pramucyate //
trividhaṃ snānamākhyātaṃ devadevena śaṃbhunā
hitāya brāhmaṇādyānāṃ caturmukhasutottama //
vāruṇaṃ purataḥ kṛtvā tataścāgneyamuttamam
mantrasnānaṃ tataḥ kṛtvā pūjayetparameśvaram //
bhāvaduṣṭo 'mbhasi snātvā bhasmanā ca na śudhyati
bhāvaśuddhaścarecchaucam anyathā na samācaret //
saritsarastaḍāgeṣu sarveṣv ā pralayaṃ naraḥ
snātvāpi bhāvaduṣṭaścen na śudhyati na saṃśayaḥ //
nṛṇāṃ hi cittakamalaṃ prabuddhamabhavadyadā
prasuptaṃ tamasā jñānabhānorbhāsā tadā śuciḥ //
mṛcchakṛttilapuṣpaṃ ca snānārthaṃ bhasitaṃ tathā
ādāya tīre niḥkṣipya snānatīrthe kuśāni ca //
prakṣālyācamya pādau ca malaṃ dehādviśodhya ca
dravyaistu tīradeśasthais tataḥ snānaṃ samācaret //
uddhṛtāsītimantreṇa punardehaṃ viśodhayet
mṛdādāya tataścānyad vastraṃ snātvā hyanulbaṇam //
gandhadvārāṃ durādharṣām iti mantreṇa mantravit
kapilāgomayenaiva khasthenaiva tu lepayet //
punaḥ snātvā parityajya tadvastraṃ malinaṃ tataḥ
śuklavastraparīdhāno bhūtvā snānaṃ samācaret //
sarvapāpaviśuddhyartham āvāhya varuṇaṃ tathā
sampūjya manasā devaṃ dhyānayajñena vai bhavam //
ācamya tristadā tīrthe hy avagāhya bhavaṃ smaran
punarācamya vidhivad abhimantrya mahājalam //
avagāhya punastasmin japedvai cāghamarṣaṇam
tattoye bhānusomāgnimaṇḍalaṃ ca smaredvaśī //
ācamya ca punastasmāj jalāduttīrya mantravit
praviśya tīrthamadhye tu punaḥ puṇyavivṛddhaye //
śṛṅgeṇa parṇapuṭakaiḥ pālāśaiḥ kṣālitais tathā
sakuśena sapuṣpeṇa jalenaivābhiṣecayet //
rudreṇa pavamānena tvaritākhyena mantravit
taratsamandīvargādyais tathā śāntidvayena ca //
śāntidharmeṇa caikena pañcabrahmapavitrakaiḥ
tattanmantrādhidevānāṃ svarūpaṃ ca ṛṣīn smaran //
evaṃ hi cābhiṣicyātha svamūrdhni payasā dvijāḥ
dhyāyecca tryambakaṃ devaṃ hṛdi pañcāsyam īśvaram //
ācamyācamanaṃ kuryāt svasūtroktaṃ samīkṣya ca
pavitrahastaḥ svāsīnaḥ śucau deśe yathāvidhi //
abhyukṣya sakuśaṃ cāpi dakṣiṇena kareṇa tu
pibetprakṣipya tristoyaṃ cakrī bhūtvā hyatandritaḥ //
pradakṣiṇaṃ tataḥ kuryād dhiṃsāpāpapraśāntaye
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaṃ snānācamanamuttamam //
sarveṣāṃ brāhmaṇānāṃ tu hitārthe dvijasattamāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge snānavidhirnāma pañcaviṃśo 'dhyāyaḥ
āvāhayettato devīṃ gāyatrīṃ vedamātaram
āyātu varadā devīty anenaiva maheśvarīm //
pādyamācamanīyaṃ ca tasyāścārghyaṃ pradāpayet
prāṇāyāmatrayaṃ kṛtvā samāsīnaḥ sthito 'pi vā //
sahasraṃ vā tadardhaṃ vā śatamaṣṭottaraṃ tu vā
gāyatrīṃ praṇavenaiva trividheṣvekamācaret //
arghyaṃ dattvā samabhyarcya praṇamya śirasā svayam
uttame śikhare devīty uktvodvāsya ca mātaram //
prācyālokyābhivandyeśāṃ gāyatrīṃ vedamātaram
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā prārthayedbhāskaraṃ tathā //
udutyaṃ ca tathā citraṃ jātavedasameva ca
abhivandya punaḥ sūryaṃ brahmāṇaṃ ca vidhānataḥ //
tathā saurāṇi sūktāni ṛgyajuḥsāmajāni ca
japtvā pradakṣiṇaṃ paścāt triḥ kṛtvā ca vibhāvasoḥ //
ātmānaṃ cāntarātmānaṃ paramātmānameva ca
abhivandya punaḥ sūryaṃ brahmāṇaṃ ca vibhāvasum //
munīn pitṝn yathānyāyaṃ svanāmnāvāhayettataḥ
sarvānāvāhayāmīti devānāvāhya sarvataḥ //
tarpayedvidhinā paścāt prāṅmukho vā hyudaṅmukhaḥ
dhyātvā svarūpaṃ tattattvam abhivandya yathākramam //
devānāṃ puṣpatoyena ṛṣīṇāṃ tu kuśāṃbhasā
pitṝṇāṃ tilatoyena gandhayuktena sarvataḥ //
yajñopavītī devānāṃ nivītī ṛṣitarpaṇam
prācīnāvītī viprendra pitṝṇāṃ tarpayet kramāt //
aṅgulyagreṇa vai dhīmāṃs tarpayeddevatarpaṇam
ṛṣīn kaniṣṭhāṅgulinā śrotriyaḥ sarvasiddhaye //
pitṝṃstu tarpayed vidvān dakṣiṇāṅguṣṭhakena tu
tathaivaṃ muniśārdūla brahmayajñaṃ yajed dvijaḥ //
devayajñaṃ ca mānuṣyaṃ bhūtayajñaṃ tathaiva ca
pitṛyajñaṃ ca pūtātmā yajñakarmaparāyaṇaḥ //
svaśākhādhyayanaṃ vipra brahmayajña iti smṛtaḥ
agnau juhoti yaccānnaṃ devayajña iti smṛtaḥ //
sarveṣāmeva bhūtānāṃ balidānaṃ vidhānataḥ
bhūtayajña iti prokto bhūtidaḥ sarvadehinām //
sadārān sarvatattvajñān brāhmaṇān vedapāragān
praṇamya tebhyo yaddattam annaṃ mānuṣa ucyate //
pitṝn uddiśya yaddattaṃ pitṛyajñaḥ sa ucyate
evaṃ pañca mahāyajñān kuryāt sarvārthasiddhaye //
sarveṣāṃ śṛṇu yajñānāṃ brahmayajñaḥ paraḥ smṛtaḥ
brahmayajñarato martyo brahmaloke mahīyate //
brahmayajñena tuṣyanti sarve devāḥ savāsavāḥ
brahmā ca bhagavānviṣṇuḥ śaṅkaro nīlalohitaḥ //
vedāś ca pitaraḥ sarve nātra kāryā vicāraṇā
grāmādbahirgato bhūtvā brāhmaṇo brahmayajñavit //
yāvat tvadṛṣṭam abhavad uṭajānāṃ chadaṃ naraḥ
prācyāmudīcyāṃ ca tathā prāgudīcyāmathāpi vā //
puṇyamācamanaṃ kuryād brahmayajñārthameva tat
prītyarthaṃ ca ṛcāṃ viprāḥ triḥ pītvā plāvya plāvya ca //
yajuṣāṃ parimṛjyaivaṃ dviḥ prakṣālya ca vāriṇā
prītyarthaṃ sāmavedānām upaspṛśya ca mūrdhani //
spṛśedatharvavedānāṃ netre cāṅgirasāṃ tathā
nāsike brāhmaṇo 'ṅgānāṃ kṣālya kṣālya ca vāriṇā //
aṣṭādaśapurāṇānāṃ brahmādyānāṃ tathaiva ca
tathā copapurāṇānāṃ saurādīnāṃ yathākramam //
puṇyānāmitihāsānāṃ śaivādīnāṃ tathaiva ca
śrotre spṛśeddhi tuṣṭyarthaṃ hṛddeśaṃ tu tataḥ spṛśet //
kalpādīnāṃ tu sarveṣāṃ kalpavitkalpavittamāḥ
evamācamya cāstīrya darbhapiñjūlam ātmanaḥ //
kṛtvā pāṇitale dhīmān ātmano dakṣiṇottaram
hemāṅgulīyasaṃyukto brahmabandhayuto 'pi vā //
vidhivadbrahmayajñaṃ ca kuryātsūtrī samāhitaḥ
akṛtvā ca muniḥ pañca mahāyajñāndvijottamaḥ //
bhuktvā ca sūkarāṇāṃ tu yonau vai jāyate naraḥ
tasmātsarvaprayatnena kartavyāḥ śubhamicchatā //
brahmayajñādatha snānaṃ kṛtvādau sarvathātmanaḥ
tīrthaṃ saṃgṛhya vidhivat praviśecchibiraṃ vaśī //
bahireva gṛhātpādau hastau prakṣālya vāriṇā
bhasmasnānaṃ tataḥ kuryād vidhivad dehaśuddhaye //
śodhya bhasma yathānyāyaṃ praṇavenāgnihotrajam
jyotiḥ sūrya iti prātar juhuyādudite yataḥ //
jyotiragnis tathā sāyaṃ samyak cānudite mṛṣā
tasmāduditahomasthaṃ bhasitaṃ pāvanaṃ śubham //
nāsti satyasamaṃ yasmād asatyaṃ pātakaṃ ca yat
īśānena śirodeśaṃ mukhaṃ tatpuruṣeṇa ca //
urodeśamaghoreṇa guhyaṃ vāmena suvratāḥ
sadyena pādau sarvāṅgaṃ praṇavenābhiṣecayet //
tataḥ prakṣālayetpādaṃ hastaṃ brahmavidāṃ varaḥ
vyapohya bhasma cādāya devadevamanusmaran //
mantrasnānaṃ tataḥ kuryād āpohiṣṭhādibhiḥ kramāt
puṇyaiścaiva tathā mantrair ṛgyajuḥsāmasaṃbhavaiḥ //
dvijānāṃ tu hitāyaivaṃ kathitaṃ snānamadya te
saṃkṣipya yaḥ sakṛtkuryāt sa yāti paramaṃ padam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pañcayajñavidhānaṃ nāma ṣaḍviṃśo 'dhyāyaḥ
vakṣyāmi śṛṇu saṃkṣepāl liṅgārcanāvidhikramam
vaktuṃ varṣaśatenāpi na śakyaṃ vistareṇa yat //
evaṃ snātvā yathānyāyaṃ pūjāsthānaṃ praviśya ca
prāṇāyāmatrayaṃ kṛtvā dhyāyeddevaṃ triyaṃbakam //
pañcavaktraṃ daśabhujaṃ śuddhasphaṭikasannibham
sarvābharaṇasaṃyuktaṃ citrāṃbaravibhūṣitam //
tasya rūpaṃ samāśritya dāhanaplāvanādibhiḥ
śaivīṃ tanuṃ samāsthāya pūjayetparameśvaram //
dehaśuddhiṃ ca kṛtvaiva mūlamantraṃ nyaset kramāt
sarvatra praṇavenaiva brahmāṇi ca yathākramam //
sūtre namaḥ śivāyeti chandāṃsi parame śubhe
mantrāṇi sūkṣmarūpeṇa saṃsthitāni yatastataḥ //
nyagrodhabīje nyagrodhas tathā sūtre tu śobhane
mahatyapi mahadbrahma saṃsthitaṃ sūkṣmavatsvayam //
secayedarcanasthānaṃ gandhacandanavāriṇā
dravyāṇi śodhayetpaścāt kṣālanaprokṣaṇādibhiḥ //
kṣālanaṃ prokṣaṇaṃ caiva praṇavena vidhīyate
prokṣaṇī cārghyapātraṃ ca pādyapātram anukramāt //
tathā hyācamanīyārthaṃ kalpitaṃ pātrameva ca
sthāpayed vidhinā dhīmān avaguṇṭhya yathāvidhi //
darbhair ācchādayeccaiva prokṣayecchuddhavāriṇā
teṣu teṣvatha sarveṣu kṣipettoyaṃ suśītalam //
praṇavena kṣipetteṣu dravyāṇyālokya buddhimān
uśīraṃ candanaṃ caiva pādye tu parikalpayet //
jātikaṅkolakarpūrabahumūlatamālakam
cūrṇayitvā yathānyāyaṃ kṣipedācamanīyake //
evaṃ sarveṣu pātreṣu dāpayeccandanaṃ tathā
karpūraṃ ca yathānyāyaṃ puṣpāṇi vividhāni ca //
kuśāgramakṣatāṃścaiva yavavrīhitilāni ca
ājyasiddhārthapuṣpāṇi bhasitaṃ cārghyapātrake //
kuśapuṣpayavavrīhibahumūlatamālakam
dāpayetprokṣaṇīpātre bhasitaṃ praṇavena ca //
nyasetpañcākṣaraṃ caiva gāyatrīṃ rudradevatām
kevalaṃ praṇavaṃ vāpi vedasāramanuttamam //
atha saṃprokṣayetpaścād dravyāṇi praṇavena tu
prokṣaṇīpātrasaṃsthena īśānādyaiś ca pañcabhiḥ //
pārśvato devadevasya nandinaṃ māṃsamarcayet
dīptānalāyutaprakhyaṃ trinetraṃ tridaśeśvaram //
bālendumukuṭaṃ caiva harivaktraṃ caturbhujam
puṣpamālādharaṃ saumyaṃ sarvābharaṇabhūṣitam //
uttare cātmanaḥ puṇyāṃ bhāryāṃ ca marutāṃ śubhām
suyaśāṃ suvratāṃ cāmbāṃ pādamaṇḍanatatparām //
evaṃ pūjya praviśyāntar bhavanaṃ parameṣṭhinaḥ
dattvā puṣpāñjaliṃ bhaktyā pañcamūrdhasu pañcabhiḥ //
gandhapuṣpais tathā dhūpair vividhaiḥ pūjya śaṅkaram
skandaṃ vināyakaṃ devīṃ liṅgaśuddhiṃ ca kārayet //
japtvā sarvāṇi mantrāṇi praṇavādinamo 'ntakam
kalpayedāsanaṃ paścāt padmākhyaṃ praṇavena tat //
tasya pūrvadalaṃ sākṣād aṇimāmayam akṣaram
laghimā dakṣiṇaṃ caiva mahimā paścimaṃ tathā //
prāptistathottaraṃ patraṃ prākāmyaṃ pāvakasya tu
īśitvaṃ nairṛtaṃ patraṃ vaśitvaṃ vāyugocare //
sarvajñatvaṃ tathaiśānyaṃ karṇikā soma ucyate
somasyādhas tathā sūryas tasyādhaḥ pāvakaḥ svayam //
dharmādayo vidikṣvete tv anantaṃ kalpayetkramāt
avyaktādicaturdikṣu somasyānte guṇatrayam //
ātmatrayaṃ tataścordhvaṃ tasyānte śivapīṭhikā
sadyojātaṃ prapadyāmīty āvāhya parameśvaram //
vāmadevena mantreṇa sthāpayedāsanopari
sānnidhyaṃ rudragāyatryā aghoreṇa nirudhya ca //
īśānaḥ sarvavidyānām iti mantreṇa pūjayet
pādyamācamanīyaṃ ca vibhoścārghyaṃ pradāpayet //
snāpayedvidhinā rudraṃ gandhacandanavāriṇā
pañcagavyavidhānena gṛhya pātre 'bhimantrya ca //
praṇavenaiva gavyaistu snāpayecca yathāvidhi
ājyena madhunā caiva tathā cekṣurasena ca //
puṇyairdravyairmahādevaṃ praṇavenābhiṣecayet
jalabhāṇḍaiḥ pavitraistu mantraistoyaṃ kṣipettataḥ //
śuddhiṃ kṛtvā yathānyāyaṃ sitavastreṇa sādhakaḥ
kuśāpāmārgakarpūrajātipuṣpakacampakaiḥ //
karavīraiḥ sitaiścaiva mallikākamalotpalaiḥ
āpūrya puṣpaiḥ suśubhaiḥ candanādyaiś ca tajjalam //
nyasenmantrāṇi tattoye sadyojātādikāni tu
suvarṇakalaśenātha tathā vai rājatena vā //
tāmreṇa padmapatreṇa pālāśena dalena vā
śaṃkhena mṛnmayenātha śodhitena śubhena vā //
sakūrcena sapuṣpeṇa snāpayenmantrapūrvakam
mantrāṇi te pravakṣyāmi śṛṇu sarvārthasiddhaye //
yairliṅgaṃ sakṛdapyevaṃ snāpya mucyeta mānavaḥ
pavamānena mantrajñāḥ tathā vāmīyakena ca //
rudreṇa nīlarudreṇa śrīsūktena śubhena ca
rajanīsūktakenaiva camakena śubhena ca //
hotāreṇātha śirasā atharveṇa śubhena ca
śāntyā cātha punaḥ śāntyā bhāruṇḍenāruṇena ca //
vāruṇena ca jyeṣṭhena tathā vedavratena ca
tathāntareṇa puṇyena sūktena puruṣeṇa ca //
tvaritenaiva rudreṇa kapinā ca kapardinā
āvosajeti sāmnā tu bṛhaccandreṇa viṣṇunā //
virūpākṣeṇa skandena śataṛgbhiḥ śivais tathā
pañcabrahmaiś ca sūtreṇa kevalapraṇavena ca //
snāpayeddevadeveśaṃ sarvapāpapraśāntaye
vastraṃ śivopavītaṃ ca tathā hyācamanīyakam //
gandhaṃ puṣpaṃ tathā dhūpaṃ dīpamannaṃ krameṇa tu
toyaṃ sugandhitaṃ caiva punarācamanīyakam //
mukuṭaṃ ca śubhaṃ channaṃ tathā vai bhūṣaṇāni ca
dāpayetpraṇavenaiva mukhavāsādikāni ca //
tataḥ sphaṭikasaṃkāśaṃ devaṃ niṣkalamakṣaram
kāraṇaṃ sarvadevānāṃ sarvalokamayaṃ param //
brahmendraviṣṇurudrādyair ṛṣidevair agocaram
vedavidbhir hi vedāntais tv agocaramiti śrutiḥ //
ādimadhyāntarahitaṃ bheṣajaṃ bhavarogiṇām
śivatattvamiti khyātaṃ śivaliṅge vyavasthitam //
praṇavenaiva mantreṇa pūjayelliṅgamūrdhani
stotraṃ japecca vidhinā namaskāraṃ pradakṣiṇam //
arghyaṃ dattvātha puṣpāṇi pādayostu vikīrya ca
praṇipatya ca deveśam ātmanyāropayecchivam //
evaṃ saṃkṣipya kathitaṃ liṅgārcanamanuttamam
ābhyantaraṃ pravakṣyāmi liṅgārcanamihādya te //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge liṅgārcanavidhirnāma saptaviṃśo 'dhyāyaḥ
āgneyaṃ sauramamṛtaṃ bimbaṃ bhāvyaṃ tatopari
guṇatrayaṃ ca hṛdaye tathā cātmatrayaṃ kramāt //
tasyopari mahādevaṃ niṣkalaṃ sakalākṛtim
kāntārdharūḍhadehaṃ ca pūjayeddhyānavidyayā //
tato bahuvidhaṃ proktaṃ cintyaṃ tatrāsti cedyataḥ
cintakasya tataścintā anyathā nopapadyate //
tasmāddhyeyaṃ tathā dhyānaṃ yajamānaḥ prayojanam
smarettannānyathā jātu budhyate puruṣasya ha //
pure śete puraṃ dehaṃ tasmātpuruṣa ucyate
yājyaṃ yajñena yajate yajamānastu sa smṛtaḥ //
dhyeyo maheśvaro dhyānaṃ cintanaṃ nirvṛtiḥ phalam
pradhānapuruṣeśānaṃ yāthātathyaṃ prapadyate //
iha ṣaḍviṃśako dhyeyo dhyātā vai pañcaviṃśakaḥ
caturviṃśakam avyaktaṃ mahadādyāstu sapta ca //
mahāṃs tathā tvahaṅkāraṃ tanmātraṃ pañcakaṃ punaḥ
karmendriyāṇi pañcaiva tathā buddhīndriyāṇi ca //
manaś ca pañca bhūtāni śivaḥ ṣaḍviṃśakastataḥ
sa eva bhartā kartā ca vidherapi maheśvaraḥ //
hiraṇyagarbhaṃ rudro 'sau janayāmāsa śaṅkaraḥ
viśvādhikaś ca viśvātmā viśvarūpa iti smṛtaḥ //
vinā yathā hi pitaraṃ mātaraṃ tanayāstviha
na jāyante tathā somaṃ vinā nāsti jagattrayam //
kartā yadi mahādevaḥ paramātmā maheśvaraḥ
tathā kārayitā caiva kurvato 'lpātmanas tathā //
nityo viśuddho buddhaś ca niṣkalaḥ parameśvaraḥ
tvayokto muktidaḥ kiṃ vā niṣkalaścetkaroti kim //
kālaḥ karoti sakalaṃ kālaṃ kalayate sadā
niṣkalaṃ ca manaḥ sarvaṃ manyate so 'pi niṣkalaḥ //
karmaṇā tasya caiveha jagatsarvaṃ pratiṣṭhitam
kimatra devadevasya mūrtyaṣṭakamidaṃ jagat //
vinākāśaṃ jagannaiva vinā kṣmāṃ vāyunā vinā
tejasā vāriṇā caiva yajamānaṃ tathā vinā //
bhānunā śaśinā lokas tasyaitāstanavaḥ prabhoḥ
vicāratastu rudrasya sthūlametaccarācaram //
sūkṣmaṃ vadanti ṛṣayo yanna vācyaṃ dvijottamāḥ
yato vāco nivartante aprāpya manasā saha //
ānandaṃ brahmaṇo vidvān na bibheti kutaścana
na bhetavyaṃ tathā tasmāj jñātvānandaṃ pinākinaḥ //
vibhūtayaś ca rudrasya matvā sarvatra bhāvataḥ
sarvaṃ rudra iti prāhur munayastattvadarśinaḥ //
namaskāreṇa satataṃ gauravātparameṣṭhinaḥ
sarvaṃ tu khalvidaṃ brahma sarvo vai rudra īśvaraḥ //
puruṣo vai mahādevo maheśānaḥ paraḥ śivaḥ
evaṃ vibhurvinirdiṣṭo dhyānaṃ tatraiva cintanam //
caturvyūheṇa mārgeṇa vicāryālokya suvrata
saṃsārahetuḥ saṃsāro mokṣahetuś ca nirvṛtiḥ //
caturvyūhaḥ samākhyātaś cintakasyeha yoginaḥ
cintā bahuvidhā khyātā saikatra parameṣṭhinā //
suniṣṭhetyatra kathitā rudraṃ raudrī na saṃśayaḥ
aindrī cendre tathā saumyā some nārāyaṇe tathā //
sūrye vahnau ca sarveṣāṃ sarvatraivaṃ vicārataḥ
saivāhaṃ so 'hamityevaṃ dvidhā saṃsthāpya bhāvataḥ //
bhakto 'sau nāsti yastasmāc cintā brāhmī na saṃśayaḥ
evaṃ brahmamayaṃ dhyāyet pūrvaṃ vipra carācaram //
carācaravibhāgaṃ ca tyajedabhimataṃ smaran
tyājyaṃ grāhyam alabhyaṃ ca kṛtyaṃ cākṛtyameva ca //
yasya nāsti sutṛptasya tasya brāhmī na cānyathā
ābhyantaraṃ samākhyātam evamabhyarcanaṃ kramāt //
ābhyantarārcakāḥ pūjyā namaskārādibhis tathā
virūpā vikṛtāścāpi na nindyā brahmavādinaḥ //
ābhyantarārcakāḥ sarve na parīkṣyā vijānatā
nindakā eva duḥkhārtā bhaviṣyantyalpacetasaḥ //
yathā dāruvane rudraṃ vinindya munayaḥ purā
tasmātsevyā namaskāryāḥ sadā brahmavidas tathā //
varṇāśramavinirmuktā varṇāśramaparāyaṇaiḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivārcanatattvasaṃkhyādivarṇanaṃ nāmāṣṭāviṃśo 'dhyāyaḥ
idānīṃ śrotumicchāmi purā dāruvane vibho
pravṛttaṃ tadvanasthānāṃ tapasā bhāvitātmanām //
kathaṃ dāruvanaṃ prāpto bhagavānnīlalohitaḥ
vikṛtaṃ rūpamāsthāya cordhvaretā digambaraḥ //
kiṃ pravṛttaṃ vane tasmin rudrasya paramātmanaḥ
vaktumarhasi tattvena devadevasya ceṣṭitam //
tasya tadvacanaṃ śrutvā śrutisāravidāṃ varaḥ
śilādasūnurbhagavān prāha kiṃcidbhavaṃ hasan //
munayo dārugahane tapastepuḥ sudāruṇam
tuṣṭyarthaṃ devadevasya sadāratanayāgnayaḥ //
tuṣṭo rudro jagannāthaś cekitāno vṛṣadhvajaḥ
dhūrjaṭiḥ parameśāno bhagavānnīlalohitaḥ //
pravṛttilakṣaṇaṃ jñānaṃ jñātuṃ dāruvanaukasām
parīkṣārthaṃ jagannāthaḥ śraddhayā krīḍayā ca saḥ //
nivṛttilakṣaṇajñānapratiṣṭhārthaṃ ca śaṅkaraḥ
devadāruvanasthānāṃ pravṛttijñānacetasām //
vikṛtaṃ rūpamāsthāya digvāsā viṣamekṣaṇaḥ
mugdho dvihastaḥ kṛṣṇāṅgo divyaṃ dāruvanaṃ yayau //
mandasmitaṃ ca bhagavān strīṇāṃ manasijodbhavam
bhrūvilāsaṃ ca gānaṃ ca cakārātīva suṃdaraḥ //
saṃprokṣya nārīvṛndaṃ vai muhurmuhuranaṅgahā
anaṅgavṛddhim akarod atīva madhurākṛtiḥ //
vane taṃ puruṣaṃ dṛṣṭvā vikṛtaṃ nīlalohitam
striyaḥ pativratāścāpi tamevānvayurādarāt //
vanoṭajadvāragatāś ca nāryo visrastavastrābharaṇā viceṣṭāḥ
labdhvā smitaṃ tasya mukhāravindād drumālayasthās tam athānvayustāḥ //
dṛṣṭvā kāścidbhavaṃ nāryo madaghūrṇitalocanāḥ
vilāsabāhyāstāścāpi bhrūvilāsaṃ pracakrire //
atha dṛṣṭvāparā nāryaḥ kiṃcit prahasitānanāḥ
kiṃcid visrastavasanāḥ srastakāñcīguṇā jaguḥ //
kāścittadā taṃ vipine tu dṛṣṭvā viprāṅganāḥ srastanavāṃśukaṃ vā
svānsvānvicitrān valayānpravidhya madānvitā bandhujanāṃś ca jagmuḥ //
kācittadā taṃ na viveda dṛṣṭvā vivāsanā srastamahāṃśukā ca
śākhāvicitrān viṭapānprasiddhān madānvitā bandhujanāṃstathānyāḥ //
kāścijjagustaṃ nanṛtur nipetuś ca dharātale
niṣedurgajavaccānyā provāca dvijapuṅgavāḥ //
anyonyaṃ sasmitaṃ prekṣya cāliliṅguḥ samantataḥ
nirudhya mārgaṃ rudrasya naipuṇāni pracakrire //
ko bhavāniti cāhustaṃ āsyatāmiti cāparāḥ
kutretyatha prasīdeti jajalpuḥ prītamānasāḥ //
viparītā nipeturvai visrastāṃśukamūrdhajāḥ
pativratāḥ patīnāṃ tu saṃnidhau bhavamāyayā //
dṛṣṭvā śrutvā bhavastāsāṃ ceṣṭāvākyāni cāvyayaḥ
śubhaṃ vāpyaśubhaṃ vāpi noktavānparameśvaraḥ //
dṛṣṭvā nārīkulaṃ viprās tathābhūtaṃ ca śaṅkaram
atīva paruṣaṃ vākyaṃ jajalpuste munīśvarāḥ //
tapāṃsi teṣāṃ sarveṣāṃ pratyāhanyanta śaṅkare
yathādityaprakāśena tārakā nabhasi sthitāḥ //
śrūyate ṛṣiśāpena brahmaṇastu mahātmanaḥ
samṛddhaśreyasāṃ yonir yajñā vai nāśamāptavān //
bhṛgor api ca śāpena viṣṇuḥ paramavīryavān
prādurbhāvāndaśa prāpto duḥkhitaś ca sadā kṛtaḥ //
indrasyāpi ca dharmajña chinnaṃ savṛṣaṇaṃ purā
ṛṣiṇā gautamenorvyāṃ kruddhena vinipātitam //
garbhavāso vasūnāṃ ca śāpena vihitas tathā
ṛṣīṇāṃ caiva śāpena nahuṣaḥ sarpatāṃ gataḥ //
kṣīrodaś ca samudro 'sau nivāsaḥ sarvadā hareḥ
dvitīyaścāmṛtādhāro hy apeyo brāhmaṇaiḥ kṛtaḥ //
avimukteśvaraṃ prāpya vārāṇasyāṃ janārdanaḥ
kṣīreṇa cābhiṣicyeśaṃ devadevaṃ triyaṃbakam //
śraddhayā parayā yukto dehāśleṣāmṛtena vai
niṣiktena svayaṃ devaḥ kṣīreṇa madhusūdanaḥ //
secayitvātha bhagavān brahmaṇā munibhiḥ samam
kṣīrodaṃ pūrvavaccakre nivāsaṃ cātmanaḥ prabhuḥ //
dharmaścaiva tathā śapto māṇḍavyena mahātmanā
vṛṣṇayaścaiva kṛṣṇena durvāsādyairmahātmabhiḥ //
rāghavaḥ sānujaś cāpi durvāsena mahātmanā
śrīvatsaś ca muneḥ pāda patanāttasya dhīmataḥ //
ete cānye ca bahavo viprāṇāṃ vaśamāgatāḥ
varjayitvā virūpākṣaṃ devadevamumāpatim //
evaṃ hi mohitāstena nāvabudhyanta śaṅkaram
atyugravacanaṃ procuś cogro 'pyantaradhīyata //
te 'pi dāruvanāttasmāt prātaḥ saṃvignamānasāḥ
pitāmahaṃ mahātmānam āsīnaṃ paramāsane //
gatvā vijñāpayāmāsuḥ pravṛttamakhilaṃ vibhoḥ
śubhe dāruvane tasmin munayaḥ kṣīṇacetasaḥ //
so 'pi saṃcintya manasā kṣaṇādeva pitāmahaḥ
teṣāṃ pravṛttamakhilaṃ puṇye dāruvane purā //
utthāya prāñjalirbhūtvā praṇipatya bhavāya ca
uvāca satvaraṃ brahmā munīndāruvanālayān //
dhig yuṣmān prāptanidhanān mahānidhim anuttamam
vṛthākṛtaṃ yato viprā yuṣmābhir bhāgyavarjitaiḥ //
yastu dāruvane tasmiṃl liṅgī dṛṣṭo 'pyaliṅgibhiḥ
yuṣmābhir vikṛtākāraḥ sa eva parameśvaraḥ //
gṛhasthaiś ca na nindyāstu sadā hyatithayo dvijāḥ
virūpāś ca surūpāś ca malināścāpyapaṇḍitāḥ //
sudarśanena muninā kālamṛtyurapi svayam
purā bhūmau dvijāgryeṇa jito hyatithipūjayā //
anyathā nāsti saṃtartuṃ gṛhasthaiś ca dvijottamaiḥ
tyaktvā cātithipūjāṃ tām ātmano bhuvi śodhanam //
gṛhastho 'pi purā jetuṃ sudarśana iti śrutaḥ
pratijñāmakarojjāyāṃ bhāryāmāha pativratām //
suvrate subhru subhage śṛṇu sarvaṃ prayatnataḥ
tvayā vai nāvamantavyā gṛhe hyatithayaḥ sadā //
sarva eva svayaṃ sākṣād atithiryatpinākadhṛk
tasmādatithaye dattvā ātmānamapi pūjaya //
evamuktvātha saṃtaptā vivaśā sā pativratā
patimāha rudantī ca kimuktaṃ bhavatā prabho //
tasyāstadvacanaṃ śrutvā punaḥ prāha sudarśanaḥ
deyaṃ sarvaṃ śivāyārye śiva evātithiḥ svayam //
tasmātsarve pūjanīyāḥ sarve 'pyatithayaḥ sadā
evamuktā tadā bhartrā bhāryā tasya pativratā //
śeṣāmivājñāmādāya mūrdhnā sā prācarattadā
parīkṣituṃ tathā śraddhāṃ tayoḥ sākṣād dvijottamāḥ //
dharmo dvijottamo bhūtvā jagāmātha munergṛham
taṃ dṛṣṭvā cārcayāmāsa sārghyādyairanaghā dvijam //
sampūjitastayā tāṃ tu prāha dharmo dvijaḥ svayam
bhadre kutaḥ patirdhīmāṃs tava bhartā sudarśanaḥ //
annādyairalamadyārye svaṃ dātumiha cārhasi
sā ca lajjāvṛtā nārī smarantī kathitaṃ purā //
bhartrā nyamīlayannetre cacāla ca pativratā
kiṃcetyāha punastaṃ vai dharme cakre ca sā matim //
nivedituṃ kilātmānaṃ tasmai patyurihājñayā
etasminnantare bhartā tasyā nāryāḥ sudarśanaḥ //
gṛhadvāraṃ gato dhīmāṃs tāmuvāca mahāmuniḥ
ehyehi kva gatā bhadre tamuvācātithiḥ svayam //
bhāryayā tvanayā sārdhaṃ maithunastho 'hamadya vai
sudarśana mahābhāga kiṃ kartavyamihocyatām //
suratāntastu viprendra saṃtuṣṭo 'haṃ dvijottama
sudarśanastataḥ prāha suprahṛṣṭo dvijottamaḥ //
bhuṅkṣva caināṃ yathākāmaṃ gamiṣye 'haṃ dvijottama
hṛṣṭo 'tha darśayāmāsa svātmānaṃ dharmarāṭ svayam //
pradadau cepsitaṃ sarvaṃ tamāha ca mahādyutiḥ
eṣā na bhuktā viprendra manasāpi suśobhanā //
mayā caiṣā na saṃdehaḥ śraddhāṃ jñātumihāgataḥ
jito vai yastvayā mṛtyur dharmeṇaikena suvrata //
aho 'sya tapaso vīryam ityuktvā prayayau ca saḥ
tasmāttathā pūjanīyāḥ sarve hyatithayaḥ sadā //
bahunātra kimuktena bhāgyahīnā dvijottamāḥ
tameva śaraṇaṃ tūrṇaṃ gantumarhatha śaṅkaram //
tasya tadvacanaṃ śrutvā brahmaṇo brāhmaṇarṣabhāḥ
brahmāṇamabhivandyārtāḥ procurākulitekṣaṇāḥ //
nāpekṣitaṃ mahābhāga jīvitaṃ vikṛtāḥ striyaḥ
dṛṣṭo 'smābhir mahādevo nindito yastvaninditaḥ //
śaptaś ca sarvagaḥ śūlī pinākī nīlalohitaḥ
ajñānācchāpajā śaktiḥ kuṇṭhitāsyanirīkṣaṇāt //
vaktumarhasi deveśa saṃnyāsaṃ vai krameṇa tu
draṣṭuṃ vai devadeveśam ugraṃ bhīmaṃ kapardinam //
ādau vedānadhītyaiva śraddhayā ca guroḥ sadā
vicāryārthaṃ munerdharmān pratijñāya dvijottamāḥ //
grahaṇāntaṃ hi vā vidvān atha dvādaśavārṣikam
snātvāhṛtya ca dārānvai putrānutpādya suvratān //
vṛttibhiścānurūpābhis tān vibhajya sutānmuniḥ
agniṣṭomādibhiśceṣṭvā yajñairyajñeśvaraṃ vibhum //
pūjayet paramātmānaṃ prāpyāraṇyaṃ vibhāvasau
munirdvādaśavarṣaṃ vā varṣamātram athāpi vā //
pakṣadvādaśakaṃ vāpi dinadvādaśakaṃ tu vā
kṣīrabhuk saṃyutaḥ śāntaḥ sarvān sampūjayetsurān //
iṣṭvaivaṃ juhuyādagnau yajñapātrāṇi mantrataḥ
apsu vai pārthivaṃ nyasya gurave taijasāni tu //
svadhanaṃ sakalaṃ caiva brāhmaṇebhyo viśaṅkayā
praṇipatya guruṃ bhūmau viraktaḥ saṃnyasedyatiḥ //
nikṛtya keśān saśikhān upavītaṃ visṛjya ca
pañcabhir juhuyād apsu bhūḥ svāheti vicakṣaṇaḥ //
tataścordhvaṃ caredevaṃ yatiḥ śivavimuktaye
vratenānaśanenāpi toyavṛttyāpi vā punaḥ //
parṇavṛttyā payovṛttyā phalavṛttyāpi vā yatiḥ
evaṃ jīvanmṛto no cet ṣaṇmāsādvatsarāttu vā //
prasthānādikamāyāsaṃ svadehasya caredyatiḥ
śivasāyujyamāpnoti karmaṇāpyevamācaran //
sadyo 'pi labhate muktiṃ bhaktiyukto dṛḍhavratāḥ //
tyāgena vā kiṃ vidhināpy anena bhaktasya rudrasya śubhairvrataiśca
yajñaiś ca dānairvividhaiś ca homair labdhaiścaśāstrairvividhaiś ca vedaiḥ //
śvetenaivaṃ jito mṛtyur bhavabhaktyā mahātmanā
vo 'stu bhaktirmahādeve śaṅkare paramātmani //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekonatriṃśo 'dhyāyaḥ
evamuktāstadā tena brahmaṇā brāhmaṇarṣabhāḥ
śvetasya ca kathāṃ puṇyām apṛcchan paramarṣayaḥ //
śveto nāma muniḥ śrīmān gatāyurgirigahvare
sakto hyabhyarcya yadbhaktyā tuṣṭāva ca maheśvaram //
rudrādhyāyena puṇyena namastetyādinā dvijāḥ
tataḥ kālo mahātejāḥ kālaprāptaṃ dvijottamam //
netuṃ saṃcintya viprendrāḥ sānnidhyamakaronmuneḥ
śveto 'pi dṛṣṭvā taṃ kālaṃ kālaprāpto 'pi śaṅkaram //
pūjayāmāsa puṇyātmā triyaṃbakamanusmaran
triyaṃbakaṃ yajedevaṃ sugandhiṃ puṣṭivardhanam //
kiṃ kariṣyati me mṛtyur mṛtyormṛtyurahaṃ yataḥ
taṃ dṛṣṭvā sasmitaṃ prāha śvetaṃ lokabhayaṃkaraḥ //
ehyehi śveta cānena vidhinā kiṃ phalaṃ tava
rudro vā bhagavān viṣṇur brahmā vā jagadīśvaraḥ //
kaḥ samarthaḥ paritrātuṃ mayā grastaṃ dvijottama
anena mama kiṃ vipra raudreṇa vidhinā prabhoḥ //
netuṃ yasyotthitaścāhaṃ yamalokaṃ kṣaṇena vai
yasmādgatāyustvaṃ tasmān mune netumihodyataḥ //
tasya tadvacanaṃ śrutvā bhairavaṃ dharmamiśritam
hā rudra rudra rudreti lalāpa munipuṅgavaḥ //
taṃ prāha ca mahādevaṃ kālaṃ samprekṣya vai dṛśā
netreṇa bāṣpamiśreṇa saṃbhrāntena samākulaḥ //
tvayā kiṃ kāla no nāthaś cāsti ceddhi vṛṣadhvajaḥ
liṅge 'smin śaṅkaro rudraḥ sarvadevabhavodbhavaḥ //
atīva bhavabhaktānāṃ madvidhānāṃ mahātmanām
vidhinā kiṃ mahābāho gaccha gaccha yathāgatam //
tato niśamya kupitas tīkṣṇadaṃṣṭro bhayaṅkaraḥ
śrutvā śvetasya tadvākyaṃ pāśahasto bhayāvahaḥ //
siṃhanādaṃ mahatkṛtvā cāsphāṭya ca muhurmuhuḥ
babandha ca muniṃ kālaḥ kālaprāptaṃ tamāha ca //
mayā baddho 'si viprarṣe śvetaṃ netuṃ yamālayam
adya vai devadevena tava rudreṇa kiṃ kṛtam //
kva śarvastava bhaktiś ca kva pūjā pūjayā phalam
kva cāhaṃ kva ca me bhītiḥ śveta baddho 'si vai mayā //
liṅge 'smin saṃsthitaḥ śveta tava rudro maheśvaraḥ
niśceṣṭo 'sau mahādevaḥ kathaṃ pūjyo maheśvaraḥ //
tataḥ sadāśivaḥ svayaṃ dvijaṃ nihantumāgatam
nihantumantakaṃ smayan smarāriyajñahā haraḥ //
tvaran vinirgataḥ paraḥ śivaḥ svayaṃ trilocanaḥ
triyaṃbako 'mbayā samaṃ sanandinā gaṇeśvaraiḥ //
sasarja jīvitaṃ kṣaṇād bhavaṃ nirīkṣya vai bhayāt
papāta cāśu vai balī munestu saṃnidhau dvijāḥ //
nanāda cordhvamuccadhīr nirīkṣya cāntakāntakam
nirīkṣaṇena vai mṛtaṃ bhavasya viprapuṅgavāḥ //
vineduruccamīśvarāḥ sureśvarā maheśvaram
praṇemuraṃbikāmumāṃ munīśvarāstu harṣitāḥ //
sasarjur asya mūrdhni vai munerbhavasya khecarāḥ
suśobhanaṃ suśītalaṃ supuṣpavarṣamaṃbarāt //
aho nirīkṣya cāntakaṃ mṛtaṃ tadā suvismitaḥ
śilāśanātmajo 'vyayaṃ śivaṃ praṇamya śaṅkaram //
uvāca bāladhīrmṛtaḥ prasīda ceti vai muneḥ
maheśvaraṃ maheśvara-sya cānugo gaṇeśvaraḥ //
tato viveśa bhagavān anugṛhya dvijottamam
kṣaṇādgūḍhaśarīraṃ hi dhvastaṃ dṛṣṭvāntakaṃ kṣaṇāt //
tasmānmṛtyuñjayaṃ caiva bhaktyā sampūjaye dvijāḥ
muktidaṃ bhuktidaṃ caiva sarveṣāmapi śaṅkaram //
bahunā kiṃ pralāpena saṃnyasyābhyarcya vai bhavam
bhaktyā cāparayā tasmin viśokā vai bhaviṣyatha //
evamuktāstadā tena brahmaṇā brahmavādinaḥ
prasīda bhaktirdeveśe bhavedrudre pinākini //
kena vā tapasā deva yajñenāpyatha kena vā
vratairvā bhagavadbhaktā bhaviṣyanti dvijātayaḥ //
na dānena muniśreṣṭhās tapasā ca na vidyayā
yajñair homair vratair vedair yogaśāstrair nirodhanaiḥ //
prasāde naiva sā bhaktiḥ śive paramakāraṇe
atha tasya vacaḥ śrutvā sarve te paramarṣayaḥ //
sadāratanayāḥ śrāntāḥ praṇemuś ca pitāmaham
tasmātpāśupatī bhaktir dharmakāmārthasiddhidā //
muner vijayadā caiva sarvamṛtyujayapradā
dadhīcastu purā bhaktyā hariṃ jitvāmarairvibhum //
kṣayaṃ jaghāna pādena vajrāsthitvaṃ ca labdhavān
mayāpi nirjito mṛtyur mahādevasya kīrtanāt //
śvetenāpi gatenāsyaṃ mṛtyormunivareṇa tu
mahādevaprasādena jito mṛtyuryathā mayā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge triṃśo 'dhyāyaḥ
kathaṃ bhavaprasādena devadāruvanaukasaḥ
prapannāḥ śaraṇaṃ devaṃ vaktumarhasi me prabho //
tānuvāca mahābhāgān bhagavān ātmabhūḥ svayam
devadāruvanasthāṃstu tapasā pāvakaprabhān //
eṣa devo mahādevo vijñeyastu maheśvaraḥ
na tasmātparamaṃ kiṃcit padaṃ samadhigamyate //
devānāṃ ca ṛṣīnāṃ ca pitṝṇāṃ caiva sa prabhuḥ
sahasrayugaparyante pralaye sarvadehinaḥ //
saṃharatyeṣa bhagavān kālo bhūtvā maheśvaraḥ
eṣa caiva prajāḥ sarvāḥ sṛjatyekaḥ svatejasā //
eṣa cakrī ca vajrī ca śrīvatsakṛtalakṣaṇaḥ
yogī kṛtayuge caiva tretāyāṃ kratur ucyate //
dvāpare caiva kālāgnir dharmaketuḥ kalau smṛtaḥ
rudrasya mūrtayastvetā ye 'bhidhyāyanti paṇḍitāḥ //
caturasraṃ bahiścāntar aṣṭāsraṃ piṇḍikāśraye
vṛttaṃ sudarśanaṃ yogyam evaṃ liṅgaṃ prapūjayet //
tamo hyagnī rajo brahmā sattvaṃ viṣṇuḥ prakāśakam
mūrtirekā sthitā cāsya mūrtayaḥ parikīrtitāḥ //
yatra tiṣṭhati tadbrahma yogena tu samanvitam
tasmāddhi devadeveśam īśānaṃ prabhumavyayam //
ārādhayanti viprendrā jitakrodhā jitendriyāḥ
liṅgaṃ kṛtvā yathānyāyaṃ sarvalakṣaṇasaṃyutam //
aṅguṣṭhamātraṃ suśubhaṃ suvṛttaṃ sarvasaṃmatam
samanābhaṃ tathāṣṭāsraṃ ṣoḍaśāsram athāpi vā //
suvṛttaṃ maṇḍalaṃ divyaṃ sarvakāmaphalapradam
vedikā dviguṇā tasya samā vā sarvasaṃmatā //
gomukhī ca tribhāgaikā vedyā lakṣaṇasaṃyutā
paṭṭikā ca samantādvai yavamātrā dvijottamāḥ //
sauvarṇaṃ rājataṃ śailaṃ kṛtvā tāmramayaṃ tathā
vedikāyāś ca vistāraṃ triguṇaṃ vai samantataḥ //
vartulaṃ caturasraṃ vā ṣaḍasraṃ vā trirasrakam
samantānnirvraṇaṃ śubhraṃ lakṣaṇaistat sulakṣitam //
pratiṣṭhāpya yathānyāyaṃ pūjālakṣaṇasaṃyutam
kalaśaṃ sthāpayettasya vedimadhye tathā dvijāḥ //
sahiraṇyaṃ sabījaṃ ca brahmabhiś cābhimantritam
secayecca tato liṅgaṃ pavitraiḥ pañcabhiḥ śubhaiḥ //
pūjayecca yathālābhaṃ tataḥ siddhimavāpsyatha
samāhitāḥ pūjayadhvaṃ saputrāḥ saha bandhubhiḥ //
sarve prāñjalayo bhūtvā śūlapāṇiṃ prapadyata
tato drakṣyatha deveśaṃ durdarśamakṛtātmabhiḥ //
yaṃ dṛṣṭvā sarvamajñānam adharmaś ca praṇaśyati
tataḥ pradakṣiṇaṃ kṛtvā brahmāṇamamitaujasam //
samprasthitā vanaukāste devadāruvanaṃ tataḥ
ārādhayitumārabdhā brahmaṇā kathitaṃ yathā //
sthaṇḍileṣu vicitreṣu parvatānāṃ guhāsu ca
nadīnāṃ ca vivikteṣu pulineṣu śubheṣu ca //
śaivālaśobhanāḥ kecit kecidantarjaleśayāḥ
keciddarbhāvakāśāstu pādāṅguṣṭhāgradhiṣṭhitāḥ //
dantolūkhalinastvanye aśmakuṭṭās tathā pare
sthānavīrāsanāstvanye mṛgacaryāratāḥ pare //
kālaṃ nayanti tapasā pūjayā ca mahādhiyaḥ
evaṃ saṃvatsare pūrṇe vasante samupasthite //
tatasteṣāṃ prasādārthaṃ bhaktānām anukampayā
devaḥ kṛtayuge tasmin girau himavataḥ śubhe //
devadāruvanaṃ prāptaḥ prasannaḥ parameśvaraḥ
bhasmapāṃsūpadigdhāṅgo nagno vikṛtalakṣaṇaḥ //
ulmukavyagrahastaś ca raktapiṅgalalocanaḥ
kvacicca hasate raudraṃ kvacidgāyati vismitaḥ //
kvacinnṛtyati śṛṅgāraṃ kvacidrauti muhurmuhuḥ
āśrame hyaṭate bhaikṣyaṃ yācate ca punaḥ punaḥ //
māyāṃ kṛtvā tathārūpāṃ devastadvanam āgataḥ
tataste munayaḥ sarve tuṣṭuvuś ca samāhitāḥ //
adbhir vividhamālyaiś ca dhūpairgandhaistathaiva ca
sapatnīkā mahābhāgāḥ saputrāḥ saparicchadāḥ //
munayaste tathā vāgbhir īśvaraṃ cedam abruvan
ajñānāddevadeveśa yadasmābhir anuṣṭhitam //
karmaṇā manasā vācā tatsarvaṃ kṣantumarhasi
caritāni vicitrāṇi guhyāni gahanāni ca //
brahmādīnāṃ ca devānāṃ durvijñeyāni te hara
agatiṃ te na jānīmo gatiṃ naiva ca naiva ca //
viśveśvara mahādeva yo 'si so 'si namo 'stu te
stuvanti tvāṃ mahātmāno devadevaṃ maheśvaram //
namo bhavāya bhavyāya bhāvanāyodbhavāya ca
anantabalavīryāya bhūtānāṃ pataye namaḥ //
saṃhartre ca piśaṅgāya avyayāya vyayāya ca
gaṅgāsaliladhārāya ādhārāya guṇātmane //
tryaṃbakāya trinetrāya triśūlavaradhāriṇe
kandarpāya hutāśāya namo 'stu paramātmane //
śaṅkarāya vṛṣāṅkāya gaṇānāṃ pataye namaḥ
daṇḍahastāya kālāya pāśahastāya vai namaḥ //
vedamantrapradhānāya śatajihvāya vai namaḥ
bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyaṃ ca sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ca yat //
tava dehātsamutpannaṃ deva sarvamidaṃ jagat
pāsi haṃsi ca bhadraṃ te prasīda bhagavaṃstataḥ //
ajñānādyadi vijñānād yat kiṃcit kurute naraḥ
tatsarvaṃ bhagavāneva kurute yogamāyayā //
evaṃ stutvā tu munayaḥ prahṛṣṭairantarātmabhiḥ
yācanta tapasā yuktāḥ paśyāmastvāṃ yathāpurā //
tato devaḥ prasannātmā svamevāsthāya śaṅkaraḥ
rūpaṃ tryakṣaṃ ca saṃdraṣṭuṃ divyaṃ cakṣuradātprabhuḥ //
labdhadṛṣṭyā tayā dṛṣṭvā devadevaṃ triyaṃbakam
punastuṣṭuvurīśānaṃ devadāruvanaukasaḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekatriṃśo 'dhyāyaḥ
namo digvāsase nityaṃ kṛtāntāya triśūline
vikaṭāya karālāya karālavadanāya ca //
arūpāya surūpāya viśvarūpāya te namaḥ
kaṭaṅkaṭāya rudrāya svāhākārāya vai namaḥ //
sarvapraṇatadehāya svayaṃ ca praṇatātmane
nityaṃ nīlaśikhaṇḍāya śrīkaṇṭhāya namonamaḥ //
nīlakaṇṭhāya devāya citābhasmāṅgadhāriṇe
tvaṃ brahmā sarvadevānāṃ rudrāṇāṃ nīlalohitaḥ //
ātmā ca sarvabhūtānāṃ sāṃkhyaiḥ puruṣa ucyate
parvatānāṃ mahāmerur nakṣatrāṇāṃ ca candramāḥ //
ṛṣīṇāṃ ca vasiṣṭhas tvaṃ devānāṃ vāsavas tathā
oṅkāraḥ sarvavedānāṃ śreṣṭhaṃ sāma ca sāmasu //
āraṇyānāṃ paśūnāṃ ca siṃhastvaṃ parameśvaraḥ
grāmyāṇāmṛṣabhaścāsi bhagavāṃllokapūjitaḥ //
sarvathā vartamāno 'pi yo yo bhāvo bhaviṣyati
tvāmeva tatra paśyāmo brahmaṇā kathitaṃ tathā //
kāmaḥ krodhaś ca lobhaś ca viṣādo mada eva ca
etad icchāmahe boddhuṃ prasīda parameśvara //
mahāsaṃharaṇe prāpte tvayā deva kṛtātmanā
karaṃ lalāṭe saṃvidhya vahnirutpāditastvayā //
tenāgninā tadā lokā arcirbhiḥ sarvato vṛtāḥ
tasmādagnisamā hyete bahavo vikṛtāgnayaḥ //
kāmaḥ krodhaś ca lobhaś ca moho dambha upadravaḥ
yāni cānyāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca //
dahyante prāṇinaste tu tvatsamutthena vahninā
asmākaṃ dahyamānānāṃ trātā bhava sureśvara //
tvaṃ ca lokahitārthāya bhūtāni pariṣiñcasi
maheśvara mahābhāga prabho śubhanirīkṣaka //
ājñāpaya vayaṃ nātha kartāro vacanaṃ tava
bhūtakoṭisahasreṣu rūpakoṭiśateṣu ca //
antaṃ gantuṃ na śaktāḥ sma devadeva namo 'stu te //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge dvātriṃśo 'dhyāyaḥ
tatastutoṣa bhagavān anugṛhya maheśvaraḥ
stutiṃ śrutvā stutasteṣām idaṃ vacanamabravīt //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi yuṣmābhiḥ kīrtitaṃ stavam
śrāvayedvā dvijānvipro gāṇapatyamavāpnuyāt //
vakṣyāmi vo hitaṃ puṇyaṃ bhaktānāṃ munipuṅgavāḥ
Note: advantages of the Pāśupata behaviourstrīliṅgamakhilaṃ devī prakṛtirmama dehajā //
puṃlliṅgaṃ puruṣo viprā mama dehasamudbhavaḥ
ubhābhyāmeva vai sṛṣṭir mama viprā na saṃśayaḥ //
na nindedyatinaṃ tasmād digvāsasamanuttamam
bālonmattaviceṣṭaṃ tu matparaṃ brahmavādinam //
ye hi māṃ bhasmaniratā bhasmanā dagdhakilbiṣāḥ
yathoktakāriṇo dāntā viprā dhyānaparāyaṇāḥ //
mahādevaparā nityaṃ caranto hyūrdhvaretasaḥ
arcayanti mahādevaṃ vāṅmanaḥkāyasaṃyatāḥ //
rudralokamanuprāpya na nivartanti te punaḥ
tasmādetadvrataṃ divyam avyaktaṃ vyaktaliṅginaḥ //
bhasmavratāś ca muṇḍāś ca vratino viśvarūpiṇaḥ
na tānparivadedvidvān na caitānnābhilaṅghayet //
na hasennāpriyaṃ brūyād amutreha hitārthavān
yastānnindati mūḍhātmā mahādevaṃ sa nindati //
yas tvetān pūjayen nityaṃ sa pūjayati śaṅkaram
evameṣa mahādevo lokānāṃ hitakāmyayā //
yuge yuge mahāyogī krīḍate bhasmaguṇṭhitaḥ
evaṃ carata bhadraṃ vas tataḥ siddhimavāpsyatha //
atulamiha mahābhayapraṇāśahetuṃ śivakathitaṃ paramaṃ padaṃ viditvā
vyapagatabhavalobhamohacittāḥ praṇipatitāḥ sahasā śirobhir ugram //
tataḥ pramuditā viprāḥ śrutvaivaṃ kathitaṃ tadā
gandhodakaiḥ suśuddhaiś ca kuśapuṣpavimiśritaiḥ //
snāpayanti mahākumbhair adbhir eva maheśvaram
gāyanti vividhairguhyair huṃkāraiścāpi susvaraiḥ //
namo devādhidevāya mahādevāya vai namaḥ
ardhanārīśarīrāya sāṃkhyayogapravartine //
meghavāhanakṛṣṇāya gajacarmanivāsine
kṛṣṇājinottarīyāya vyālayajñopavītine //
suracitasuvicitrakuṇḍalāya suracitamālyavibhūṣaṇāya tubhyam
mṛgapativaracarmavāsase ca prathitayaśase namo 'stu śaṅkarāya //
tatas tān sa munīn prītaḥ pratyuvāca maheśvaraḥ
prīto 'smi tapasā yuṣmān varaṃ vṛṇuta suvratāḥ //
tataste munayaḥ sarve praṇipatya maheśvaram
bhṛgvaṅgirā vasiṣṭhaś ca viśvāmitrastathaiva ca //
gautamo 'triḥ sukeśaś ca pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ
marīciḥ kaśyapaḥ kaṇvaḥ saṃvartaś ca mahātapāḥ //
te praṇamya mahādevam idaṃ vacanamabruvan
bhasmasnānaṃ ca nagnatvaṃ vāmatvaṃ pratilomatā //
sevyāsevyatvamevaṃ ca hy etadicchāma veditum
tatasteṣāṃ vacaḥ śrutvā bhagavānparameśvaraḥ //
sasmitaṃ prāha samprekṣya sarvānmunivarāṃstadā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ṛṣivākyaṃ nāma trayastriṃśo 'dhyāyaḥ
etadvaḥ sampravakṣyāmi kathā sarvasvamadya vai
agnirhyahaṃ somakartā somaścāgnimupāśritaḥ //
kṛtametadvahatyagnir bhūyo lokasamāśrayāt
asakṛttvagninā dagdhaṃ jagat sthāvarajaṅgamam //
bhasmasādvihitaṃ sarvaṃ pavitramidamuttamam
bhasmanā vīryamāsthāya bhūtāni pariṣiñcati //
agnikāryaṃ ca yaḥ kṛtvā kariṣyati triyāyuṣam
bhasmanā mama vīryeṇa mucyate sarvakilbiṣaiḥ //
bhāsata ityeva yadbhasma śubhaṃ bhāvayate ca yat
bhakṣaṇāt sarvapāpānāṃ bhasmeti parikīrtitam //
ūṣmapāḥ pitaro jñeyā devā vai somasaṃbhavāḥ
agnīṣomātmakaṃ sarvaṃ jagatsthāvarajaṅgamam //
ahamagnirmahātejāḥ somaścaiṣā mahāṃbikā
ahamagniś ca somaś ca prakṛtyā puruṣaḥ svayam //
tasmādbhasma mahābhāgā madvīryamiti cocyate
svavīryaṃ vapuṣā caiva dhārayāmīti vai sthitiḥ //
tadāprabhṛti lokeṣu rakṣārthamaśubheṣu ca
bhasmanā kriyate rakṣā sūtikānāṃ gṛheṣu ca //
bhasmasnānaviśuddhātmā jitakrodho jitendriyaḥ
matsamīpaṃ samāgamya na bhūyo vinivartate //
vrataṃ pāśupataṃ yogaṃ kāpilaṃ caiva nirmitam
pūrvaṃ pāśupataṃ hyetan nirmitaṃ tadanuttamam //
śeṣāścāśramiṇaḥ sarve paścātsṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā
sṛṣṭireṣā mayā sṛṣṭā lajjāmohabhayātmikā //
nagnā eva hi jāyante devatā munayas tathā
ye cānye mānavā loke sarve jāyantyavāsasaḥ //
indriyairajitairnagno dukūlenāpi saṃvṛtaḥ
taireva saṃvṛtairgupto na vastraṃ kāraṇaṃ smṛtam //
kṣamā dhṛtirahiṃsā ca vairāgyaṃ caiva sarvaśaḥ
tulyau mānāvamānau ca tadāvaraṇamuttamam //
bhasmasnānena digdhāṅgo dhyāyate manasā bhavam
yadyakāryasahasrāṇi kṛtvā yaḥ snāti bhasmanā //
tatsarvaṃ dahate bhasma yathāgnistejasā vanam
tasmād yatnaparo bhūtvā trikālamapi yaḥ sadā //
bhasmanā kurute snānaṃ gāṇapatyaṃ sa gacchati
samāhṛtya kratūn sarvān gṛhītvā vratamuttamam //
dhyāyanti ye mahādevaṃ līlāsadbhāvabhāvitāḥ
uttareṇāryapanthānaṃ te 'mṛtatvamavāpnuyuḥ //
dakṣiṇena ca panthānaṃ ye śmaśānāni bhejire
aṇimā garimā caiva laghimā prāptireva ca //
icchā kāmāvasāyitvaṃ tathā prākāmyameva ca
īkṣaṇena ca panthānaṃ ye śmaśānāni bhejire
aṇimā garimā caiva laghimā prāptireva ca //
indrādayas tathā devāḥ kāmikavratamāsthitāḥ
aiśvaryaṃ paramaṃ prāpya sarve prathitatejasaḥ //
vyapagatamadamohamuktarāgas tamorajodoṣavivarjitasvabhāvaḥ
paribhavamidamuttamaṃ viditvā paśupatiyogaparo bhavetsadaiva //
imaṃ pāśupataṃ dhyāyan sarvapāpapraṇāśanam
yaḥ paṭhecca śucirbhūtvā śraddadhāno jitendriyaḥ //
sarvapāpaviśuddhātmā rudralokaṃ sa gacchati
te sarve munayaḥ śrutvā vasiṣṭhādyā dvijottamāḥ //
bhasmapāṇḍuradigdhāṅgā babhūvurvigataspṛhāḥ
rudralokāya kalpānte saṃsthitāḥ śivatejasā //
tasmānna nindyāḥ pūjyāśca vikṛtā malinā api
rūpānvitāś ca viprendrāḥ sadā yogīndraśaṅkayā //
bahunā kiṃ pralāpena bhavabhaktā dvijottamāḥ
saṃpūjyāḥ sarvayatnena śivavannātra saṃśayaḥ //
malināścaiva viprendrā bhavabhaktā dṛḍhavratāḥ
dadhīcastu yathā devadevaṃ jitvā vyavasthitaḥ //
nārāyaṇaṃ tathā loke rudrabhaktyā na saṃśayaḥ
tasmātsarvaprayatnena bhasmadigdhatanūruhāḥ //
jaṭino muṇḍinaścaiva nagnā nānāprakāriṇaḥ
saṃpūjyāḥ śivavannityaṃ manasā karmaṇā girā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge yogipraśaṃsā nāma catustriṃśo 'dhyāyaḥ
kathaṃ jaghāna rājānaṃ kṣupaṃ pādena suvrata
dadhīcaḥ samare jitvā devadevaṃ janārdanam //
vajrāsthitvaṃ kathaṃ lebhe mahādevānmahātapāḥ
vaktumarhasi śailāde jito mṛtyustvayā yathā //
brahmaputro mahātejā rājā kṣupa iti smṛtaḥ
abhūnmitro dadhīcasya munīndrasya janeśvaraḥ //
cirāttayoḥ prasaṃgādvai vādaḥ kṣupadadhīcayoḥ
abhavat kṣatriyaśreṣṭho vipra eveti viśrutaḥ //
aṣṭānāṃ lokapālānāṃ vapurdhārayate nṛpaḥ
tasmādindro hyayaṃ vahnir yamaś ca nirṛtis tathā //
varuṇaścaiva vāyuś ca somo dhanada eva ca
īśvaro 'haṃ na saṃdeho nāvamantavya eva ca //
mahatī devatā yā sā mahataścāpi suvrata
tasmāttvayā mahābhāga cyāvaneya sadā hyaham //
nāvamantavya eveha pūjanīyaś ca sarvathā
śrutvā tathā mataṃ tasya kṣupasya munisattamaḥ //
dadhīcaś cyāvaniś cogro gauravādātmano dvijaḥ
atāḍayatkṣupaṃ mūrdhni dadhīco vāmamuṣṭinā
cicheda vajreṇa ca taṃ dadhīcaṃ balavān kṣupaḥ //
brahmaloke purāsau hi brahmaṇaḥ kṣutasaṃbhavaḥ
labdhaṃ vajraṃ ca kāryārthaṃ vajriṇā coditaḥ prabhuḥ //
svecchayaiva naro bhūtvā narapālo babhūva saḥ
tasmādrājā sa viprendram ajayadvai mahābalaḥ //
yathā vajradharaḥ śrīmān balavāṃstamasānvitaḥ
papāta bhūmau nihato vajreṇa dvijapuṅgavaḥ //
sasmāra ca tadā tatra duḥkhādvai bhārgavaṃ munim
śukro 'pi saṃdhayāmāsa tāḍitaṃ kuliśena tam //
yogādetya dadhīcasya dehaṃ dehabhṛtāṃvaraḥ
saṃdhāya pūrvavaddehaṃ dadhīcasyāha bhārgavaḥ //
bho dadhīca mahābhāga devadevamumāpatim
sampūjya pūjyaṃ brahmādyair devadevaṃ nirañjanam //
avadhyo bhava viprarṣe prasādāttryambakasya tu
mṛtasaṃjīvanaṃ tasmāl labdhametanmayā dvija //
nāsti mṛtyubhayaṃ śaṃbhor bhaktānāmiha sarvataḥ
mṛtasaṃjīvanaṃ cāpi śaivamadya vadāmi te //
triyaṃbakaṃ yajāmahe trailokyapitaraṃ prabhum
trimaṇḍalasya pitaraṃ triguṇasya maheśvaram //
tritattvasya trivahneś ca tridhābhūtasya sarvataḥ
trivedasya mahādevaṃ sugandhiṃ puṣṭivardhanam //
sarvabhūteṣu sarvatra triguṇe prakṛtau tathā
indriyeṣu tathānyeṣu deveṣu ca gaṇeṣu ca //
puṣpeṣu gandhavatsūkṣmaḥ sugandhiḥ parameśvaraḥ
puṣṭiś ca prakṛtiryasmāt puruṣasya dvijottama //
mahadādiviśeṣāntavikalpasyāpi suvrata
viṣṇoḥ pitāmahasyāpi munīnāṃ ca mahāmune //
indrasyāpi ca devānāṃ tasmādvai puṣṭivardhanaḥ
taṃ devamamṛtaṃ rudraṃ karmaṇā tapasā tathā //
svādhyāyena ca yogena dhyānena ca yajāmahe
satyenānena mukṣīyān mṛtyupāśād bhavaḥ svayam //
bandhamokṣakaro yasmād urvārukamiva prabhuḥ
mṛtasaṃjīvano mantro mayā labdhastu śaṅkarāt //
japtvā hutvābhimantryaivaṃ jalaṃ pītvā divāniśam
liṅgasya saṃnidhau dhyātvā nāsti mṛtyubhayaṃ dvija //
tasya tadvacanaṃ śrutvā tapasārādhya śaṅkaram
vajrāsthitvam avadhyatvam adīnatvaṃ ca labdhavān //
evamārādhya deveśaṃ dadhīco munisattamaḥ
prāpyāvadhyatvamanyaiś ca vajrāsthitvaṃ prayatnataḥ //
atāḍayacca rājendraṃ pādamūlena mūrdhani
kṣupo dadhīcaṃ vajreṇa jaghānorasi ca prabhuḥ //
nābhūnnāśāya tadvajraṃ dadhīcasya mahātmanaḥ
prabhāvātparameśasya vajrabaddhaśarīriṇaḥ //
dṛṣṭvāpyavadhyatvamadīnatāṃ ca kṣupo dadhīcasya tadā prabhāvam
ārādhayāmāsa hariṃ mukundam indrānujaṃ prekṣya tadāṃbujākṣam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge kṣupābidhanṛpaparābhavavarṇanaṃ nāma pañcatriṃśo 'dhyāyaḥ
pūjayā tasya saṃtuṣṭo bhagavānpuruṣottamaḥ
śrībhūmisahitaḥ śrīmāñ śaṅkhacakragadādharaḥ //
kirīṭī padmahastaś ca sarvābharaṇabhūṣitaḥ
pītāṃbaraś ca bhagavān devairdaityaiś ca saṃvṛtaḥ //
pradadau darśanaṃ tasmai divyaṃ vai garuḍadhvajaḥ
divyena darśanenaiva dṛṣṭvā devaṃ janārdanam //
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhiḥ praṇamya garuḍadhvajam
tvamādistvamanādiś ca prakṛtistvaṃ janārdanaḥ //
puruṣastvaṃ jagannātho viṣṇurviśveśvaro bhavān
yo 'yaṃ brahmāsi puruṣo viśvamūrtiḥ pitāmahaḥ //
tattvamādyaṃ bhavāneva paraṃ jyotirjanārdana
paramātmā paraṃ dhāma śrīpate bhūpate prabho //
tvatkrodhasaṃbhavo rudras tamasā ca samāvṛtaḥ
tvatprasādājjagaddhātā rajasā ca pitāmahaḥ //
tvatprasādātsvayaṃ viṣṇuḥ sattvena puruṣottamaḥ
kālamūrte hare viṣṇo nārāyaṇa jaganmaya //
mahāṃs tathā ca bhūtādis tanmātrāṇīndriyāṇi ca
tvayaivādhiṣṭhitānyeva viśvamūrte maheśvara //
mahādeva jagannātha pitāmaha jagadguro
prasīda devadeveśa prasīda parameśvara //
prasīda tvaṃ jagannātha śaraṇyaṃ śaraṇaṃ gataḥ
vaikuṇṭha śaure sarvajña vāsudeva mahābhuja //
saṃkarṣaṇa mahābhāga pradyumna puruṣottama
aniruddha mahāviṣṇo sadā viṣṇo namo 'stu te //
viṣṇo tavāsanaṃ divyam avyaktaṃ madhyato vibhuḥ
sahasraphaṇasaṃyuktas tamomūrtirdharādharaḥ //
adhaś ca dharmo deveśa jñānaṃ vairāgyameva ca
aiśvaryamāsanasyāsya pādarūpeṇa suvrata //
saptapātālapādastvaṃ dharājaghanameva ca
vāsāṃsi sāgarāḥ sapta diśaścaiva mahābhujāḥ //
dyaurmūrdhā te vibho nābhiḥ khaṃ vāyurnāsikāṃ gataḥ
netre somaś ca sūryaś ca keśā vai puṣkarādayaḥ //
nakṣatratārakā dyauś ca graiveyakavibhūṣaṇam
kathaṃ stoṣyāmi deveśaṃ pūjyaś ca puruṣottamaḥ //
śraddhayā ca kṛtaṃ divyaṃ yac chrutaṃ yacca kīrtitam
yadiṣṭaṃ tatkṣamasveśa nārāyaṇa namo 'stu te //
idaṃ tu vaiṣṇavaṃ stotraṃ sarvapāpapraṇāśanam
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi kṣupeṇa parikīrtitam //
śrāvayedvā dvijān bhaktyā viṣṇulokaṃ sa gacchati //
sampūjya caivaṃ tridaśeśvarādyaiḥ stutvā stutaṃ devamajeyamīśam
vijñāpayāmāsa nirīkṣya bhaktyā janārdanāya praṇipatya mūrdhnā //
bhagavanbrāhmaṇaḥ kaścid dadhīca iti viśrutaḥ
dharmavettā vinītātmā sakhā mama purābhavat //
avadhyaḥ sarvadā sarvaiḥ śaṅkarārcanatatparaḥ
sāvajñaṃ vāmapādena sa māṃ mūrdhni sadasyatha //
tāḍayāmāsa deveśa viṣṇo viśvajagatpate
uvāca ca madāviṣṭo na bibhemīti sarvataḥ //
jetumicchāmi taṃ vipraṃ dadhīcaṃ jagadīśvara
yathā hitaṃ tathā kartuṃ tvamarhasi janārdana //
jñātvā so 'pi dadhīcasya hy avadhyatvaṃ mahātmanaḥ
sasmāra ca maheśasya prabhāvamatulaṃ hariḥ //
evaṃ smṛtvā hariḥ prāha brahmaṇaḥ kṣutasaṃbhavam
viprāṇāṃ nāsti rājendra bhayametya maheśvaram //
viśeṣādrudrabhaktānām abhayaṃ sarvadā nṛpa
nīcānāmapi sarvatra dadhīcasyāsya kiṃ punaḥ //
tasmāttava mahābhāga vijayo nāsti bhūpate
duḥkhaṃ karomi viprasya śāpārthaṃ sasurasya me //
bhavitā tasya śāpena dakṣayajñe suraiḥ samam
vināśo mama rājendra punarutthānameva ca //
tasmātsametya viprendraṃ sarvayatnena bhūpate
karomi yatnaṃ rājendra dadhīcavijayāya te //
śrutvā vākyaṃ kṣupaḥ prāha tathāstviti janārdanam
bhagavānapi viprasya dadhīcasyāśramaṃ yayau //
āsthāya rūpaṃ viprasya bhagavān bhaktavatsalaḥ
dadhīcamāha brahmarṣim abhivandya jagadguruḥ //
bhobho dadhīca brahmarṣe bhavārcanaratāvyaya
varamekaṃ vṛṇe tvattas taṃ bhavāndātumarhati //
yācito devadevena dadhīcaḥ prāha viṣṇunā
jñātaṃ tavepsitaṃ sarvaṃ na bibhemi tavāpyaham //
bhavān viprasya rūpeṇa āgato 'si janārdana
bhūtaṃ bhaviṣyaṃ deveśa vartamānaṃ janārdana //
jñātaṃ prasādādrudrasya dvijatvaṃ tyaja suvrata
ārādhito 'si deveśa kṣupeṇa madhusūdana //
jāne tavaināṃ bhagavan bhaktavatsalatāṃ hare
sthāne tavaiṣā bhagavan bhaktavātsalyatā hare //
asti cedbhagavan bhītir bhavārcanaratasya me
vaktumarhasi yatnena varadāṃbujalocana //
vadāmi na mṛṣā tasmān na bibhemi janārdana
na bibhemi jagatyasmin devadaityadvijādapi //
śrutvā vākyaṃ dadhīcasya tadāsthāya janārdanaḥ
svarūpaṃ sasmitaṃ prāha saṃtyajya dvijatāṃ kṣaṇāt //
bhayaṃ dadhīca sarvatra nāstyeva tava suvrata
bhavārcanarato yasmād bhavān sarvajña eva ca //
bibhemīti sakṛdvaktuṃ tvamarhasi namastava
niyogānmama viprendra kṣupaṃ prati sadasyatha //
evaṃ śrutvāpi tadvākyaṃ sāntvaṃ viṣṇormahāmuniḥ
na bibhemīti taṃ prāha dadhīco devasattamam //
prabhāvāddevadevasya śaṃbhoḥ sākṣātpinākinaḥ
śarvasya śaṅkarasyāsya sarvajñasya mahāmuniḥ //
tatastasya muneḥ śrutvā vacanaṃ kupito hariḥ
cakramudyamya bhagavān didhakṣurmunisattamam //
abhavatkuṇṭhitāgraṃ hi viṣṇoścakraṃ sudarśanam
prabhāvāddhi dadhīcasya kṣupasyaiva hi saṃnidhau //
dṛṣṭvā tatkuṇṭhitāgraṃ hi cakraṃ cakriṇamāha saḥ
dadhīcaḥ sasmitaṃ sākṣāt sadasadvyaktikāraṇam //
bhagavan bhavatā labdhaṃ purātīva sudāruṇam
sudarśanamiti khyātaṃ cakraṃ viṣṇo prayatnataḥ //
bhavasyaitacchubhaṃ cakraṃ na jighāṃsati māmiha
brahmāstrādyaistathānyairhi prayatnaṃ kartumarhasi //
tasya tadvacanaṃ śrutvā dṛṣṭvā nirvīryamāyudham
sasarja ca punastasmai sarvāstrāṇi samantataḥ //
cakrurdevāstatastasya viṣṇoḥ sāhāyyamavyayāḥ
dvijenaikena yoddhuṃ hi pravṛttasya mahābalāḥ //
kuśamuṣṭiṃ tadādāya dadhīcaḥ saṃsmaranbhavam
sasarja sarvadevebhyo vajrāsthiḥ sarvato vaśī //
divyaṃ triśūlam abhavat kālāgnisadṛśaprabham
dagdhuṃ devānmatiṃ cakre yugāntāgnirivāparaḥ //
indranārāyaṇādyaiś ca devaistyaktāni yāni tu
āyudhāni samastāni praṇemus triśikhaṃ mune //
devāś ca dudruvuḥ sarve dhvastavīryā dvijottama
sasarja bhagavān viṣṇuḥ svadehātpuruṣottamaḥ //
ātmanaḥ sadṛśān divyāṃl lakṣalakṣāyutān gaṇān
tāni sarvāṇi sahasā dadāha munisattamaḥ //
tato vismayanārthāya viśvamūrtirabhūddhariḥ
tasya dehe hareḥ sākṣād apaśyaddvijasattamaḥ //
dadhīco bhagavānvipraḥ devatānāṃ gaṇān pṛthak
rudrāṇāṃ koṭayaścaiva gaṇānāṃ koṭayastadā //
aṇḍānāṃ koṭayaścaiva viśvamūrtestanau tadā
dṛṣṭvaitadakhilaṃ tatra cyāvanir vismitaṃ tadā //
viṣṇumāha jagannāthaṃ jaganmayamajaṃ vibhum
aṃbhasābhyukṣya taṃ viṣṇuṃ viśvarūpaṃ mahāmuniḥ //
māyāṃ tyaja mahābāho pratibhāsā vicārataḥ
vijñānānāṃ sahasrāṇi durvijñeyāni mādhava //
mayi paśya jagat sarvaṃ tvayā sārdham anindita
brahmāṇaṃ ca tathā rudraṃ divyāṃ dṛṣṭiṃ dadāmi te //
ityuktvā darśayāmāsa svatanau nikhilaṃ muniḥ
taṃ prāha ca hariṃ devaṃ sarvadevabhavodbhavam //
māyayā hyanayā kiṃ vā mantraśaktyātha vā prabho
vastuśaktyātha vā viṣṇo dhyānaśaktyātha vā punaḥ //
tyaktvā māyāmimāṃ tasmād yoddhumarhasi yatnataḥ
evaṃ tasya vacaḥ śrutvā dṛṣṭvā māhātmyamadbhutam //
devāś ca dudruvurbhūyo devaṃ nārāyaṇaṃ ca tam
vārayāmāsa niśceṣṭaṃ padmayonirjagadguruḥ //
niśamya vacanaṃ tasya brahmaṇastena nirjitaḥ
jagāma bhagavān viṣṇuḥ praṇipatya mahāmunim //
kṣupo duḥkhāturo bhūtvā sampūjya ca munīśvaram
dadhīcamabhivandyāśu prārthayāmāsa viklavaḥ //
dadhīca kṣamyatāṃ deva mayājñānātkṛtaṃ sakhe
viṣṇunā hi surairvāpi rudrabhaktasya kiṃ tava //
prasīda parameśāna durlabhā durjanairdvija
bhaktirbhaktimatāṃ śreṣṭha madvidhaiḥ kṣatriyādhamaiḥ //
śrutvānugṛhya taṃ vipro dadhīcastapatāṃ varaḥ
rājānaṃ muniśārdūlaḥ śaśāpa ca surottamān //
rudrakopāgninā devāḥ sadevendrā munīśvaraiḥ
dhvastā bhavantu devena viṣṇunā ca samanvitāḥ //
prajāpater makhe puṇye dakṣasya sumahātmanaḥ
evaṃ śaptvā kṣupaṃ prekṣya punarāha dvijottamaḥ //
devaiś ca pūjyā rājendra nṛpaiś ca vividhairgaṇaiḥ
brāhmaṇā eva rājendra balinaḥ prabhaviṣṇavaḥ //
ityuktvā svoṭajaṃ vipraḥ praviveśa mahādyutiḥ
dadhīcamabhivandyaiva jagāma svaṃ nṛpaḥ kṣayam //
tadeva tīrthamabhavat sthāneśvaramiti smṛtam
sthāneśvaram anuprāpya śivasāyujyam āpnuyāt //
kathitastava saṃkṣepād vivādaḥ kṣubdadhīcayoḥ
prabhāvaś ca dadhīcasya bhavasya ca mahāmune //
ya idaṃ kīrtayeddivyaṃ vivādaṃ kṣubdadhīcayoḥ
jitvāpamṛtyuṃ dehānte brahmalokaṃ prayāti saḥ //
ya idaṃ kīrtya saṃgrāmaṃ praviśettasya sarvadā
nāsti mṛtyubhayaṃ caiva vijayī ca bhaviṣyati //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge kṣupadadhīcisaṃvādo nāma ṣaṭtriṃśo 'dhyāyaḥ
bhavānkathamanuprāpto mahādevamumāpatim
śrotumicchāmi tatsarvaṃ vaktumarhasi me prabho //
prajākāmaḥ śilādo 'bhūt pitā mama mahāmune
so 'pyandhaḥ suciraṃ kalaṃ tapastepe suduścaram //
tapatastasya tapasā saṃtuṣṭo vajradhṛk prabhuḥ
śilādamāha tuṣṭo 'smi varayasva varāniti //
tataḥ praṇamya deveśaṃ sahasrākṣaṃ sahāmaraiḥ
provāca muniśārdūla kṛtāñjalipuṭo harim //
bhagavandevatārighna sahasrākṣa varaprada
ayonijaṃ mṛtyuhīnaṃ putramicchāmi suvrata //
putraṃ dāsyāmi viprarṣe yonijaṃ mṛtyusaṃyutam
anyathā te na dāsyāmi mṛtyuhīnā na santi vai //
na dāsyati sutaṃ te 'tra mṛtyuhīnamayonijam
pitāmaho 'pi bhagavān kimutānye mahāmune //
so 'pi devaḥ svayaṃ brahmā mṛtyuhīno na ceśvaraḥ
yonijaś ca mahātejāś cāṇḍajaḥ padmasaṃbhavaḥ //
maheśvarāṅgajaścaiva bhavānyāstanayaḥ prabhuḥ
tasyāpyāyuḥ samākhyātaṃ parārdhadvayasaṃmitam //
koṭikoṭisahasrāṇi aharbhūtāni yāni vai
samatītāni kalpānāṃ tāvaccheṣāparatraye //
tasmādayonije putre mṛtyuhīne prayatnataḥ
parityajāśāṃ viprendra gṛhāṇātmasamaṃ sutam //
tasya tadvacanaṃ śrutvā pitā me lokaviśrutaḥ
śilāda iti puṇyātmā punaḥ prāha śacīpatim //
bhagavannaṇḍayonitvaṃ padmayonitvameva ca
maheśvarāṅgayonitvaṃ śrutaṃ vai brahmaṇo mayā //
purā mahendradāyādād gadataścāsya pūrvajāt
nāradādvai mahābāho kathamatrāśu no vada //
dākṣāyaṇī sā dakṣo 'pi devaḥ padmodbhavātmajaḥ
pautrīkanakagarbhasya kathaṃ tasyāḥ suto vibhuḥ //
sthāne saṃśayituṃ vipra tava vakṣyāmi kāraṇam
kalpe tatpuruṣe vṛttaṃ brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ //
sasarja sakalaṃ dhyātvā brahmāṇaṃ parameśvaraḥ
janārdano jagannāthaḥ kalpe vai meghavāhane //
divyaṃ varṣasahasraṃ tu megho bhūtvāvahaddharam
nārāyaṇo mahādevaṃ bahumānena sādaram //
dṛṣṭvā bhāvaṃ mahādevo hareḥ svātmani śaṅkaraḥ
pradadau tasya sakalaṃ sraṣṭuṃ vai brahmaṇā saha //
tadā taṃ kalpamāhurvai meghavāhanasaṃjñayā
hiraṇyagarbhastaṃ dṛṣṭvā tasya dehodbhavastadā //
janārdanasutaḥ prāha tapasā prāpya śaṅkaram
tava vāmāṅgajo viṣṇur dakṣiṇāṅgabhavo hyaham //
mayā saha jagatsarvaṃ tathāpyasṛjadacyutaḥ
jaganmayo 'vahadyasmān megho bhūtvā divāniśam //
bhavantamavahadviṣṇur devadevaṃ jagadgurum
nārāyaṇādapi vibho bhakto 'haṃ tava śaṅkara //
prasīda dehi me sarvaṃ sarvātmatvaṃ tava prabho
tadātha labdhvā bhagavān bhavātsarvātmatāṃ kṣaṇāt //
tvaramāṇo 'tha saṃgamya dadarśa puruṣottamam
ekārṇavālaye śubhre tv andhakāre sudāruṇe //
hemaratnacite divye manasā ca vinirmite
duṣprāpye durjanaiḥ puṇyaiḥ sanakādyairagocare //
jagadāvāsahṛdayaṃ dadarśa puruṣaṃ tvajaḥ
anantabhogaśayyāyāṃ śāyinaṃ paṅkajekṣaṇam //
śaṅkhacakragadāpadmaṃ dhārayantaṃ caturbhujam
sarvābharaṇasaṃyuktaṃ śaśimaṇḍalasannibham //
śrīvatsalakṣaṇaṃ devaṃ prasannāsyaṃ janārdanam
ramāmṛdukarāmbhojasparśaraktapadāmbujam //
paramātmānamīśānaṃ tamasā kālarūpiṇam
rajasā sarvalokānāṃ sargalīlāpravartakam //
sattvena sarvabhūtānāṃ sthāpakaṃ parameśvaram
sarvātmānaṃ mahātmānaṃ paramātmānamīśvaram //
kṣīrārṇave 'mṛtamaye śāyinaṃ yoganidrayā
taṃ dṛṣṭvā prāha vai brahmā bhagavantaṃ janārdanam //
grasāmi tvāṃ prasādena yathāpūrvaṃ bhavānaham
smayamānastu bhagavān pratibudhya pitāmaham //
udaikṣata mahābāhuḥ smitamīṣaccakāra saḥ
viveśa cāṇḍajaṃ taṃ tu grastastena mahātmanā //
tatastaṃ cāsṛjadbrahmā bhruvormadhyena cācyutam
sṛṣṭastena hariḥ prekṣya sthitastasyātha saṃnidhau //
etasminnantare rudraḥ sarvadevabhavodbhavaḥ
vikṛtaṃ rūpamāsthāya purā dattavarastayoḥ //
āgacchadyatra vai viṣṇur viśvātmā parameśvaraḥ
prasādamatulaṃ kartuṃ brahmaṇaś ca hareḥ prabhuḥ //
tataḥ sametya tau devau sarvadevabhavodbhavam
apaśyatāṃ bhavaṃ devaṃ kālāgnisadṛśaṃ prabhum //
tau taṃ tuṣṭuvatuścaiva śarvamugraṃ kapardinam
praṇematuś ca varadaṃ bahumānena dūrataḥ //
bhavo 'pi bhagavān devam anugṛhya pitāmaham
janārdanaṃ jagannāthas tatraivāntaradhīyata //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge brahmaṇo varapradānaṃ nāma saptatriṃśo 'dhyāyaḥ
gate maheśvare deve tamuddiśya janārdanaḥ
praṇamya bhagavānprāha padmayonimajodbhavaḥ //
parameśo jagannāthaḥ śaṅkarastveṣa sarvagaḥ
āvayorakhilasyeśaḥ śaraṇaṃ ca maheśvaraḥ //
ahaṃ vāmāṅgajo brahman śaṅkarasya mahātmanaḥ
bhavān bhavasya devasya dakṣiṇāṅgabhavaḥ svayam //
māmāhur ṛṣayaḥ prekṣya pradhānaṃ prakṛtiṃ tathā
avyaktamajamityevaṃ bhavantaṃ puruṣastviti //
evamāhurmahādevam āvayorapi kāraṇam
īśaṃ sarvasya jagataḥ prabhumavyayamīśvaram //
so 'pi tasyāmareśasya vacanādvārijodbhavaḥ
vareṇyaṃ varadaṃ rudram astuvatpraṇanāma ca //
athāmbhasā plutāṃ bhūmīṃ samādhāya janārdanaḥ
pūrvavatsthāpayāmāsa vārāhaṃ rūpamāsthitaḥ //
nadīnadasamudrāṃś ca pūrvavaccākarotprabhuḥ
kṛtvā corvīṃ prayatnena nimnonnatavivarjitām //
dharāyāṃ so 'cinotsarvān bhūdharān bhūdharākṛtiḥ
bhūrādyāṃścaturo lokān kalpayāmāsa pūrvavat //
sraṣṭuṃ ca bhagavāṃścakre matiṃ matimatāṃ varaḥ
mukhyaṃ ca tairyagyonyaṃ ca daivikaṃ mānuṣaṃ tathā //
vibhuścānugrahaṃ tatra kaumārakam adīnadhīḥ
purastādasṛjaddevaḥ sanandaṃ sanakaṃ tathā //
sanātanaṃ satāṃ śreṣṭhaṃ naiṣkarmyeṇa gatāḥ param
marīcibhṛgvaṅgirasaṃ pulastyaṃ pulahaṃ kratum //
dakṣamatriṃ vasiṣṭhaṃ ca so 'sṛjad yogavidyayā
saṃkalpaṃ caiva dharmaṃ ca hy adharmaṃ bhagavānprabhuḥ //
dvādaśaiva prajāstvetā brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ
ṛbhuṃ sanatkumāraṃ ca sasarjādau sanātanaḥ //
tau cordhvaretasau divyau cāgrajau brahmavādinau
kumārau brahmaṇastulyau sarvajñau sarvabhāvinau //
evaṃ mukhyādikān sṛṣṭvā padmayoniḥ śilāśana
yugadharmānaśeṣāṃś ca kalpayāmāsa viśvasṛk //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vaiṣṇavakathanaṃ nāmāṣṭatriṃśo 'dhyāyaḥ
śrutvā śakreṇa kathitaṃ pitā mama mahāmuniḥ
punaḥ papraccha deveśaṃ praṇamya racitāñjaliḥ //
bhagavan śakra sarvajña devadevanamaskṛta
śacīpate jagannātha sahasrākṣa maheśvara //
yugadharmānkathaṃ cakre bhagavānpadmasaṃbhavaḥ
vaktumarhasi me sarvaṃ sāṃprataṃ praṇatāya me //
tasya tadvacanaṃ śrutvā śilādasya mahātmanaḥ
vyājahāra yathādṛṣṭaṃ yugadharmaṃ suvistaram //
ādyaṃ kṛtayugaṃ viddhi tatastretāyugaṃ mune
dvāparaṃ tiṣyamityete catvārastu samāsataḥ //
sattvaṃ kṛtaṃ rajastretā dvāparaṃ ca rajastamaḥ
kalistamaś ca vijñeyaṃ yugavṛttiryugeṣu ca //
dhyānaṃ paraṃ kṛtayuge tretāyāṃ yajña ucyate
bhajanaṃ dvāpare śuddhaṃ dānameva kalau yuge //
catvāri ca sahasrāṇi varṣāṇāṃ tatkṛtaṃ yugam
tasya tāvacchatī saṃdhyā saṃdhyāṃśaś ca tathāvidhaḥ //
catvāri ca sahasrāṇi mānuṣāṇi śilāśana
āyuḥ kṛtayuge viddhi prajānāmiha suvrata //
tataḥ kṛtayuge tasmin saṃdhyāṃśe ca gate tu vai
pādāvaśiṣṭo bhavati yugadharmastu sarvataḥ //
caturbhāgaikahīnaṃ tu tretāyugamanuttamam
kṛtārdhaṃ dvāparaṃ viddhi tadardhaṃ tiṣyamucyate //
triśatī dviśatī saṃdhyā tathā caikaśatī mune
saṃdhyāṃśakaṃ tathāpyevaṃ kalpeṣvevaṃ yuge yuge //
ādye kṛtayuge dharmaś catuṣpādaḥ sanātanaḥ
tretāyuge tripādastu dvipādo dvāpare sthitaḥ //
tripādahīnastiṣye tu sattāmātreṇa dhiṣṭhitaḥ
Note: kṛtayugakṛte tu mithunotpattir vṛttiḥ sākṣādrasollasā //
prajāstṛptāḥ sadā sarvāḥ sarvānandāś ca bhoginaḥ
adhamottamatā tāsāṃ na viśeṣāḥ prajāḥ śubhāḥ //
tulyamāyuḥ sukhaṃ rūpaṃ tāsāṃ tasminkṛte yuge
tāsāṃ prītirna ca dvandvaṃ na dveṣo nāsti ca klamaḥ //
parvatodadhivāsinyo hy aniketāśrayāstu tāḥ
viśokāḥ sattvabahulā ekāntabahulās tathā //
tā vai niṣkāmacāriṇyo nityaṃ muditamānasāḥ
apravṛttiḥ kṛtayuge karmaṇoḥ śubhapāpayoḥ //
varṇāśramavyavasthā ca tadāsīnna ca saṃkaraḥ
rasollāsaḥ kālayogāt tretākhye naśyate dvija //
tasyāṃ siddhau pranaṣṭāyām anyā siddhiḥ prajāyate
apāṃ saukṣmye pratigate tadā meghātmanā tu vai //
meghebhyastanayitnubhyaḥ pravṛttaṃ vṛṣṭisarjanam
sakṛd eva tathā vṛṣṭyā saṃyukte pṛthivītale //
prādurāsaṃstadā tāsāṃ vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ
sarvavṛttyupabhogastu tāsāṃ tebhyaḥ prajāyate //
vartayanti sma tebhyastās tretāyugamukhe prajāḥ
tataḥ kālena mahatā tāsāmeva viparyayāt //
rāgalobhātmako bhāvas tadā hyākasmiko 'bhavat
viparyayeṇa tāsāṃ tu tena tatkālabhāvinā //
praṇaśyanti tataḥ sarve vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ
tatasteṣu pranaṣṭeṣu vibhrāntā maithunodbhavāḥ //
api dhyāyanti tāṃ siddhiṃ satyābhidhyāyinastadā
prādurbabhūvustāsāṃ tu vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ //
vastrāṇi te prasūyante phalānyābharaṇāni ca
teṣveva jāyate tāsāṃ gandhavarṇarasānvitam //
amākṣikaṃ mahīvīryaṃ puṭake puṭake madhu
tena tā vartayanti sma sukhamāyuḥ sadaiva hi //
hṛṣṭapuṣṭāstayā siddhyā prajā vai vigatajvarāḥ
tataḥ kālāntareṇaiva punarlobhāvṛtāstu tāḥ //
vṛkṣāṃstānparyagṛhṇanti madhu vā mākṣikaṃ balāt
tāsāṃ tenopacāreṇa punarlobhakṛtena vai //
pranaṣṭā madhunā sārdhaṃ kalpavṛkṣāḥ kvacitkvacit
tasyāmevālpaśiṣṭāyāṃ siddhyāṃ kālavaśāttadā //
āvartanāttu tretāyāṃ dvandvānyabhyutthitāni vai
śītavarṣātapaistīvrais tatastā duḥkhitā bhṛśam //
dvandvaiḥ sampīḍyamānāś ca cakrur āvaraṇāni tu
kṛtadvandvapratīghātāḥ ketanāni girau tataḥ //
pūrvaṃ nikāmacārāstā hy aniketā athāvasan
yathāyogaṃ yathāprīti niketeṣvavasanpunaḥ //
kṛtvā dvandvopaghātāṃstān vṛttyupāyamacintayan
naṣṭeṣu madhunā sārdhaṃ kalpavṛkṣeṣu vai tadā //
vivādavyākulāstā vai prajāstṛṣṇākṣudhārditāḥ
tataḥ prādurbabhau tāsāṃ siddhistretāyuge punaḥ //
vārtāyāḥ sādhikāpyanyā vṛṣṭistāsāṃ nikāmataḥ
tāsāṃ vṛṣṭyudakādīni hy abhavannimnagāni tu //
abhavanvṛṣṭisaṃtatyā srotasthānāni nimnagāḥ
evaṃ nadyaḥ pravṛttāstu dvitīye vṛṣṭisarjane //
ye punastadapāṃ stokāḥ patitāḥ pṛthivītale
apāṃ bhūmeś ca saṃyogād oṣadhyastāstadābhavan //
athālpakṛṣṭāścānuptā grāmyāraṇyāścaturdaśa
ṛtupuṣpaphalāścaiva vṛkṣagulmāś ca jajñire //
prādurbhūtāni caitāni vṛkṣajātyauṣadhāni ca
tenauṣadhena vartante prajāstretāyuge tadā //
tataḥ punarabhūttāsāṃ rāgo lobhaś ca sarvaśaḥ
avaśyaṃ bhāvinārthena tretāyugavaśena ca //
tatastāḥ paryagṛhṇanta nadīkṣetrāṇi parvatān
vṛkṣagulmauṣadhīścaiva prasahya tu yathābalam //
viparyayeṇa cauṣadhyaḥ pranaṣṭāstāścaturdaśa
matvā dharāṃ praviṣṭāstā ityauṣadhyaḥ pitāmahaḥ //
dudoha gāṃ prayatnena sarvabhūtahitāya vai
tadāprabhṛti cauṣadhyaḥ phālakṛṣṭāstvitastataḥ //
vārtāṃ kṛṣiṃ samāyātā vartukāmāḥ prayatnataḥ
vārtā vṛttiḥ samākhyātā kṛṣikāmaprayatnataḥ //
anyathā jīvitaṃ tāsāṃ nāsti tretāyugātyaye
hastodbhavā hyapaścaiva bhavanti bahuśastadā //
tatrāpi jagṛhuḥ sarve cānyonyaṃ krodhamūrchitāḥ
sutadāradhanādyāṃstu balādyugabalena tu //
maryādāyāḥ pratiṣṭhārthaṃ jñātvā tadakhilaṃ vibhuḥ
sasarja kṣatriyāṃstrātuṃ kṣatātkamalasaṃbhavaḥ //
varṇāśramapratiṣṭhāṃ ca cakāra svena tejasā
vṛttena vṛttinā vṛttaṃ viśvātmā nirmame svayam //
yajñapravartanaṃ caiva tretāyāmabhavatkramāt
paśuyajñaṃ na sevante kecittatrāpi suvratāḥ //
balādviṣṇustadā yajñam akarotsarvadṛk kramāt
dvijāstadā praśaṃsanti tatastvāhiṃsakaṃ mune //
dvāpareṣvapi vartante matibhedāstadā nṛṇām
manasā karmaṇā vācā kṛcchrādvārtā prasidhyati //
tadā tu sarvabhūtānāṃ kāyakleśavaśātkramāt
lobho bhṛtirvaṇigyuddhaṃ tattvānāmaviniścayaḥ //
vedaśākhāpraṇayanaṃ dharmāṇāṃ saṃkaras tathā
varṇāśramaparidhvaṃsaḥ kāmadveṣau tathaiva ca //
dvāpare tu pravartante rāgo lobho madas tathā
vedo vyāsaiścaturdhā tu vyasyate dvāparādiṣu //
eko vedaścatuṣpādas tretāsviha vidhīyate
saṃkṣayādāyuṣaścaiva vyasyate dvāpareṣu saḥ //
ṛṣiputraiḥ punarbhedā bhidyante dṛṣṭivibhramaiḥ
mantrabrāhmaṇavinyāsaiḥ svaravarṇaviparyayaiḥ //
saṃhitā ṛgyajuḥsāmnāṃ saṃhanyante manīṣibhiḥ
sāmānyā vaikṛtāścaiva draṣṭṛbhistaiḥ pṛthakpṛthak //
brāhmaṇaṃ kalpasūtrāṇi mantrapravacanāni ca
anye tu prasthitāstānvai kecittānpratyavasthitāḥ //
itihāsapurāṇāni bhidyante kālagauravāt
brāhmaṃ pādmaṃ vaiṣṇavaṃ ca śaivaṃ bhāgavataṃ tathā //
bhaviṣyaṃ nāradīyaṃ ca mārkaṇḍeyamataḥ param
āgneyaṃ brahmavaivartaṃ laiṅgaṃ vārāhameva ca //
vāmanākhyaṃ tataḥ kūrmaṃ mātsyaṃ gāruḍameva ca
skāndaṃ tathā ca brahmāṇḍaṃ teṣāṃ bhedaḥ prakathyate //
laiṅgam ekādaśavidhaṃ prabhinnaṃ dvāpare śubham
manvatriviṣṇuhārītayājñavalkyośano 'ṅgirāḥ //
yamāpastambasaṃvartāḥ kātyāyanabṛhaspatī
parāśaravyāsaśaṅkhalikhitā dakṣagautamau //
śātātapo vasiṣṭhaś ca evamādyaiḥ sahasraśaḥ
avṛṣṭirmaraṇaṃ caiva tathā vyādhyādyupadravāḥ //
vāṅmanaḥkarmajair duḥkhair nirvedo jāyate tataḥ
nirvedājjāyate teṣāṃ duḥkhamokṣavicāraṇā //
vicāraṇācca vairāgyaṃ vairāgyāddoṣadarśanam
doṣāṇāṃ darśanāccaiva dvāpare jñānasaṃbhavaḥ //
eṣā rajastamoyuktā vṛttir vai dvāpare smṛtā
ādye kṛte tu dharmo 'sti sa tretāyāṃ pravartate //
dvāpare vyākulībhūtvā praṇaśyati kalau yuge //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekonacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
tiṣye māyāmasūyāṃ ca vadhaṃ caiva tapasvinām
sādhayanti narāstatra tamasā vyākulendriyāḥ //
kalau pramādako rogaḥ satataṃ kṣudbhayāni ca
anāvṛṣṭibhayaṃ ghoraṃ deśānāṃ ca viparyayaḥ //
na prāmāṇyaṃ śruterasti nṛṇāṃ cādharmasevanam
adhārmikāstvanācārā mahākopālpacetasaḥ //
anṛtaṃ bruvate lubdhās tiṣye jātāś ca duṣprajāḥ
duriṣṭairduradhītaiś ca durācārairdurāgamaiḥ //
viprāṇāṃ karma doṣeṇa prajānāṃ jāyate bhayam
nādhīyante tadā vedān na yajanti dvijātayaḥ //
utsīdanti narāścaiva kṣatriyāś ca viśaḥ kramāt
śūdrāṇāṃ mantrayogena saṃbandho brāhmaṇaiḥ saha //
bhavatīha kalau tasmiñ śayanāsanabhojanaiḥ
rājānaḥ śūdrabhūyiṣṭhā brāhmaṇān bādhayanti te //
bhrūṇahatyā vīrahatyā prajāyante prajāsu vai
śūdrāś ca brāhmaṇācārāḥ śūdrācārāś ca brāhmaṇāḥ //
rājavṛttisthitāś caurāś caurācārāś ca pārthivāḥ
ekapatnyo na śiṣyanti vardhiṣyantyabhisārikāḥ //
varṇāśramapratiṣṭhāno jāyate nṛṣu sarvataḥ
tadā svalpaphalā bhūmiḥ kvaciccāpi mahāphalā //
arakṣitāro hartāraḥ pārthivāś ca śilāśana
śūdrā vai jñāninaḥ sarve brāhmaṇairabhivanditāḥ //
akṣatriyāś ca rājāno viprāḥ śūdropajīvinaḥ
āsanasthā dvijāndṛṣṭvā na calantyalpabuddhayaḥ //
tāḍayanti dvijendrāṃś ca śūdrā vai svalpabuddhayaḥ
āsye nidhāya vai hastaṃ karṇaṃ śūdrasya vai dvijāḥ //
nīcasyeva tadā vākyaṃ vadanti vinayena tam
uccāsanasthān śūdrāṃś ca dvijamadhye dvijarṣabha //
jñātvā na hiṃsate rājā kalau kālavaśena tu
puṣpaiś ca vāsitaiścaiva tathānyair maṅgalaiḥ śubhaiḥ //
śūdrānabhyarcayantyalpaśrutabhāgyabalānvitāḥ
na prekṣante garvitāś ca śūdrā dvijavarān dvija //
sevāvasaram ālokya dvāre tiṣṭhanti vai dvijāḥ
vāhanasthān samāvṛtya śūdrāñśūdropajīvinaḥ //
sevante brāhmaṇāstatra stuvanti stutibhiḥ kalau
tapoyajñaphalānāṃ ca vikretāro dvijottamāḥ //
yatayaś ca bhaviṣyanti bahavo 'sminkalau yuge
puruṣālpaṃ bahustrīkaṃ yugānte samupasthite //
nindanti vedavidyāṃ ca dvijāḥ karmāṇi vai kalau
kalau devo mahādevaḥ śaṅkaro nīlalohitaḥ //
prakāśate pratiṣṭhārthaṃ dharmasya vikṛtākṛtiḥ
ye taṃ viprā niṣevante yena kenāpi śaṅkaram //
kalidoṣān vinirjitya prayānti paramaṃ padam
śvāpadaprabalatvaṃ ca gavāṃ caiva parikṣayaḥ //
sādhūnāṃ vinivṛttiś ca vedyā tasminyugakṣaye
tadā sūkṣmo mahodarko durlabho dānamūlavān //
cāturāśramaśaithilye dharmaḥ praticaliṣyati
arakṣitāro hartāro balibhāgasya pārthivāḥ //
yugānteṣu bhaviṣyanti svarakṣaṇaparāyaṇāḥ
aṭṭaśūlā janapadāḥ śivaśūlāścatuṣpathāḥ //
pramadāḥ keśaśūlinyo bhaviṣyanti kalau yuge
citravarṣī tadā devo yadā prāhuryugakṣayam //
sarve vaṇigjanāścāpi bhaviṣyantyadhame yuge
kuśīlacaryāḥ pāṣaṇḍair vṛthārūpaiḥ samāvṛtāḥ //
bahuyājanako loko bhaviṣyati parasparam
nāvyāhṛtakrūravākyo nārjavī nānasūyakaḥ //
na kṛte pratikartā ca yugakṣīṇe bhaviṣyati
nindakāścaiva patitā yugāntasya ca lakṣaṇam //
nṛpaśūnyā vasumatī na ca dhānyadhanāvṛtā
maṇḍalāni bhaviṣyanti deśeṣu nagareṣu ca //
alpodakā cālpaphalā bhaviṣyati vasuṃdharā
goptāraścāpyagoptāraḥ sambhaviṣyantyaśāsanāḥ //
hartāraḥ paravittānāṃ paradārapradharṣakāḥ
kāmātmāno durātmāno hy adhamāḥ sāhasapriyāḥ //
pranaṣṭaceṣṭanāḥ puṃso muktakeśāś ca śūlinaḥ
janāḥ ṣoḍaśavarṣāś ca prajāyante yugakṣaye //
śukladantājinākṣāś ca muṇḍāḥ kāṣāyavāsasaḥ
śūdrā dharmaṃ cariṣyanti yugānte samupasthite //
sasyacaurā bhaviṣyanti dṛḍhacailābhilāṣiṇaḥ
caurāścorasvahartāro harturhartā tathāparaḥ //
yogyakarmaṇyuparate loke niṣkriyatāṃ gate
kīṭamūṣakasarpāś ca dharṣayiṣyanti mānavān //
subhikṣaṃ kṣemamārogyaṃ sāmarthyaṃ durlabhaṃ tadā
kauśikīṃ pratipatsyante deśānkṣudbhayapīḍitāḥ //
duḥkhenābhiplutānāṃ ca paramāyuḥ śataṃ tadā
dṛśyante na ca dṛśyante vedāḥ kaliyuge 'khilāḥ //
utsīdanti tadā yajñāḥ kevalādharmapīḍitāḥ
kāṣāyiṇo 'pyanirgranthāḥ kāpālībahulāstviha //
vedavikrayiṇaścānye tīrthavikrayiṇaḥ pare
varṇāśramāṇāṃ ye cānye pāṣaṇḍāḥ paripanthinaḥ //
utpadyante tadā te vai samprāpte tu kalau yuge
adhīyante tadā vedāñ śūdrā dharmārthakovidāḥ //
yajante cāśvamedhena rājānaḥ śūdrayonayaḥ
strībālagovadhaṃ kṛtvā hatvā caiva parasparam //
upadravāṃstathānyonyaṃ sādhayanti tadā prajāḥ
duḥkhaprabhūtamalpāyur dehotsādaḥ sarogatā //
adharmābhiniveśitvāt tamovṛttaṃ kalau smṛtam
prajāsu brahmahatyādi tadā vai sampravartate //
tasmādāyurbalaṃ rūpaṃ kaliṃ prāpya prahīyate
tadā tvalpena kālena siddhiṃ gacchanti mānavāḥ //
dhanyā dharmaṃ cariṣyanti yugānte dvijasattamāḥ
śrutismṛtyuditaṃ dharmaṃ ye carantyanasūyakāḥ //
tretāyāṃ vārṣiko dharmo dvāpare māsikaḥ smṛtaḥ
yathākleśaṃ caranprājñas tadahnā prāpnute kalau //
Note: saṃdhyāṃśa
eṣā kaliyugāvasthā saṃdhyāṃśaṃ tu nibodha me
yuge yuge ca hīyante trīṃstrīnpādāṃstu siddhayaḥ //
yugasvabhāvāḥ saṃdhyāstu tiṣṭhantīha tu pādaśaḥ
saṃdhyāsvabhāvāḥ svāṃśeṣu pādaśaste pratiṣṭhitāḥ //
Note: Pramiti
evaṃ saṃdhyāṃśake kāle samprāpte tu yugāntike
teṣāṃ śāstā hyasādhūnāṃ bhūtānāṃ nidhanotthitaḥ //
gotre 'sminvai candramaso nāmnā pramitirucyate
mānavasya tu so 'ṃśena pūrvaṃ svāyaṃbhuve 'ntare //
samāḥ sa viṃśatiḥ pūrṇāḥ paryaṭanvai vasuṃdharām
anukarṣan sa vai senāṃ savājirathakuñjarām //
pragṛhītāyudhairvipraiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
sa tadā taiḥ parivṛto mlecchān hanti sahasraśaḥ //
sa hatvā sarvaśaścaiva rājñastāñśūdrayonijān
pākhaṇḍāṃstu tataḥ sarvān niḥśeṣaṃ kṛtavān prabhuḥ //
nātyarthaṃ dhārmikā ye ca tān sarvān hanti sarvataḥ
varṇavyatyāsajātāś ca ye ca tānanujīvinaḥ //
pravṛttacakro balavān mlecchānāmantakṛtsa tu
adhṛṣyaḥ sarvabhūtānāṃ cacārātha vasuṃdharām //
mānavasya tu so 'ṃśena devasyeha vijajñivān
pūrvajanmani viṣṇostu pramitirnāma vīryavān //
gotrato vai candramasaḥ pūrṇe kaliyuge prabhuḥ
dvātriṃśe 'bhyudite varṣe prakrānto viṃśatiḥ samāḥ //
vinighnansarvabhūtāni śataśo 'tha sahasraśaḥ
kṛtvā bījāvaśeṣāṃ tu pṛthivīṃ krūrakarmaṇaḥ //
parasparanimittena kopenākasmikena tu
sa sādhayitvā vṛṣalān prāyaśas tān adhārmikān //
gaṅgāyamunayormadhye sthitiṃ prāptaḥ sahānugaḥ
tato vyatīte kāle tu sāmātyaḥ sahasainikaḥ //
utsādya pārthivān sarvān mlecchāṃścaiva sahasraśaḥ
tatra saṃdhyāṃśake kāle samprāpte tu yugāntike //
Note: behaviour of people during yugānta
sthitāsvalpāvaśiṣṭāsu prajāsviha kvacitkvacit
apragrahāstatastā vai lobhāviṣṭāstu kṛtsnaśaḥ //
upahiṃsanti cānyonyaṃ praṇipatya parasparam
arājake yugavaśāt saṃśaye samupasthite //
prajāstā vai tataḥ sarvāḥ parasparabhayārditāḥ
vyākulāś ca paribhrāntās tyaktvā dārān gṛhāṇi ca //
svānprāṇān anapekṣanto niṣkāruṇyāḥ suduḥkhitāḥ
naṣṭe śraute smārtadharme parasparahatāstadā //
nirmaryādā nirākrāntā niḥsnehā nirapatrapāḥ
naṣṭe dharme pratihatāḥ hrasvakāḥ pañcaviṃśakāḥ //
hitvā putrāṃś ca dārāṃś ca vivādavyākulendriyāḥ
anāvṛṣṭihatāścaiva vārtāmutsṛjya dūrataḥ //
pratyantānupasevante hitvā janapadān svakān
saritsāgarakūpāṃste sevante parvatāṃs tathā //
madhumāṃsairmūlaphalair vartayanti suduḥkhitāḥ
cīrapatrājinadharā niṣkriyā niṣparigrahāḥ //
varṇāśramaparibhraṣṭāḥ saṃkaṭaṃ ghoramāsthitāḥ
evaṃ kaṣṭamanuprāptā alpaśeṣāḥ prajāstadā //
jarāvyādhikṣudhāviṣṭā duḥkhānnirvedamānasāḥ
vicāraṇā tu nirvedāt sāmyāvasthā vicāraṇā //
sāmyāvasthātmako bodhaḥ saṃbodhāddharmaśīlatā
arūpaśamayuktāstu kaliśiṣṭā hi vai svayam //
ahorātrāttadā tāsāṃ yugaṃ tu parivartate
cittasaṃmohanaṃ kṛtvā tāsāṃ vai suptamattavat //
bhāvino 'rthasya ca balāt tataḥ kṛtamavartata
pravṛtte tu tatastasmin punaḥ kṛtayuge tu vai //
utpannāḥ kaliśiṣṭāstu prajāḥ kārtayugāstadā
tiṣṭhanti ceha ye siddhā adṛṣṭā vicaranti ca //
sapta saptarṣibhiścaiva tatra te tu vyavasthitāḥ
brahmakṣatraviśaḥ śūdrā bījārthaṃ ye smṛtā iha //
kalijaiḥ saha te sarve nirviśeṣāstadābhavan
teṣāṃ saptarṣayo dharmaṃ kathayantītare 'pi ca //
varṇāśramācārayutaṃ śrautaṃ smārtaṃ dvidhā tu yam
tatasteṣu kriyāvatsu vardhante vai prajāḥ kṛte //
śrautasmārtakṛtānāṃ ca dharme saptarṣidarśite
keciddharmavyavasthārthaṃ tiṣṭhantīha yugakṣaye //
manvantarādhikāreṣu tiṣṭhanti munayastu vai
yathā dāvapradagdheṣu tṛṇeṣviha tataḥ kṣitau //
vanānāṃ prathamaṃ vṛṣṭyā teṣāṃ mūleṣu saṃbhavaḥ
tathā kārtayugānāṃ tu kalijeṣviha saṃbhavaḥ //
evaṃ yugādyugasyeha saṃtānaṃ tu parasparam
vartate ha vyavacchedād yāvanmanvantarakṣayaḥ //
sukhamāyurbalaṃ rūpaṃ dharmo 'rthaḥ kāma eva ca
yugeṣvetāni hīyante trīṃstrīn pādān krameṇa tu //
sasaṃdhyāṃśeṣu hīyante yugānāṃ dharmasiddhayaḥ
ityeṣā pratisiddhirvai kīrtitaiṣā krameṇa tu //
caturyugānāṃ sarveṣām anenaiva tu sādhanam
Note: yuga = höhere Zeiteinheiteneṣā caturyugāvṛttir ā sahasrād guṇīkṛtā //
brahmaṇastadahaḥ proktaṃ rātriścaitāvatī smṛtā
anārjavaṃ jaḍībhāvo bhūtānām ā yugakṣayāt //
etadeva tu sarveṣāṃ yugānāṃ lakṣaṇaṃ smṛtam
eṣāṃ caturyugāṇāṃ ca guṇitā hyekasaptatiḥ //
krameṇa parivṛttā tu manorantaram ucyate
caturyuge yathaikasmin bhavatīha yadā tu yat //
tathā cānyeṣu bhavati punastadvai yathākramam
sarge sarge yathā bhedā utpadyante tathaiva tu //
pañcaviṃśatparimitā na nyūnā nādhikās tathā
tathā kalpā yugaiḥ sārdhaṃ bhavanti saha lakṣaṇaiḥ //
manvantarāṇāṃ sarveṣām etadeva tu lakṣaṇam //
yathā yugānāṃ parivartanāni cirapravṛttāni yugasvabhāvāt
tathā tu saṃtiṣṭhati jīvalokaḥ kṣayodayābhyāṃ parivartamānaḥ //
ityetallakṣaṇaṃ proktaṃ yugānāṃ vai samāsataḥ
atītānāgatānāṃ hi sarvamanvantareṣu vai //
manvantareṇa caikena sarvāṇyevāntarāṇi ca
vyākhyātāni na saṃdehaḥ kalpaḥ kalpena caiva hi //
anāgateṣu tadvacca tarkaḥ kāryo vijānatā
manvantareṣu sarveṣu atītānāgateṣviha //
tulyābhimāninaḥ sarve nāmarūpairbhavantyuta
devā hyaṣṭavidhā ye ca ye ca manvantareśvarāḥ //
ṛṣayo manavaścaiva sarve tulyaprayojanāḥ
evaṃ varṇāśramāṇāṃ tu pravibhāgo yuge yuge //
yugasvabhāvaś ca tathā vidhatte vai tadā prabhuḥ
varṇāśramavibhāgāś ca yugāni yugasiddhayaḥ //
yugānāṃ parimāṇaṃ te kathitaṃ hi prasaṅgataḥ
vadāmi devīputratvaṃ padmayoneḥ samāsataḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge caturyugaparimāṇaṃ nāma catvāriṃśo 'dhyāyaḥ
punaḥ sasarja bhagavān prabhraṣṭāḥ pūrvavatprajāḥ
sahasrayugaparyante prabhāte tu pitāmahaḥ //
evaṃ parārdhe viprendra dviguṇe tu tathā gate
tadā dharāmbhasi vyāptā hy āpo vahnau samīraṇe //
vahniḥ samīraṇaścaiva vyomni tanmātrasaṃyutaḥ
indriyāṇi daśaikaṃ ca tanmātrāṇi dvijottama //
ahaṅkāramanuprāpya pralīnāstatkṣaṇādaho
abhimānastadā tatra mahāntaṃ vyāpya vai kṣaṇāt //
mahānapi tathā vyaktaṃ prāpya līno 'bhavaddvija
avyaktaṃ svaguṇaiḥ sārdhaṃ pralīnamabhavadbhave //
tataḥ sṛṣṭirabhūttasmāt pūrvavatpuruṣācchivāt
atha sṛṣṭāstadā tasya manasā tena mānasāḥ //
na vyavardhanta loke 'smin prajāḥ kamalayoninā
vṛddhyarthaṃ bhagavānbrahmā putrairvai mānasaiḥ saha //
duścaraṃ vicacāreśaṃ samuddiśya tapaḥ svayam
tuṣṭastu tapasā tasya bhavo jñātvā sa vāñchitam //
lalāṭamadhyaṃ nirbhidya brahmaṇaḥ puruṣasya tu
putrasnehamiti procya strīpuṃrūpo 'bhavattadā //
tasya putro mahādevo hy ardhanārīśvaro 'bhavat
dadāha bhagavānsarvaṃ brahmāṇaṃ ca jagadgurum //
athārdhamātrāṃ kalyāṇīm ātmanaḥ parameśvarīm
bubhuje yogamārgeṇa vṛddhyarthaṃ jagatāṃ śivaḥ //
tasyāṃ hariṃ ca brahmāṇaṃ sasarja parameśvaraḥ
viśveśvarastu viśvātmā cāstraṃ pāśupataṃ tathā //
tasmādbrahmā mahādevyāś cāṃśajaś ca haris tathā
aṇḍajaḥ padmajaścaiva bhavāṅgabhava eva ca //
etatte kathitaṃ sarvam itihāsaṃ purātanam
parārdhaṃ brahmaṇo yāvat tāvadbhūtiḥ samāsataḥ //
vairāgyaṃ brahmaṇo vakṣye tamodbhūtaṃ samāsataḥ
nārāyaṇo 'pi bhagavān dvidhā kṛtvātmanastanum //
sasarja sakalaṃ tasmāt svāṅgādeva carācaram
tato brahmāṇamasṛjad brahmā rudraṃ pitāmahaḥ //
mune kalpāntare rudro hariṃ brahmāṇam īśvaram
tato brahmāṇamasṛjan mune kalpāntare hariḥ //
nārāyaṇaṃ punarbrahmā brahmāṇaṃ ca punarbhavaḥ
tadā vicārya vai brahmā duḥkhaṃ saṃsāra ityajaḥ //
sargaṃ visṛjya cātmānam ātmanyeva niyojya ca
saṃhṛtya prāṇasañcāraṃ pāṣāṇa iva niścalaḥ //
daśavarṣasahasrāṇi samādhistho 'bhavatprabhuḥ
adhomukhaṃ tu yatpadmaṃ hṛdi saṃsthaṃ suśobhanam //
pūritaṃ pūrakeṇaiva prabuddhaṃ cābhavattadā
tadūrdhvavaktram abhavat kumbhakena nirodhitam //
tatpadmakarṇikāmadhye sthāpayāmāsa ceśvaram
tadomiti śivaṃ devam ardhamātrāparaṃ param //
mṛṇālatantubhāgaikaśatabhāge vyavasthitam
yamī yamaviśuddhātmā niyamyaivaṃ hṛdīśvaram //
yamapuṣpādibhiḥ pūjyaṃ yājyo hyayajadavyayam
tasya hṛtkamalasthasya niyogāccāṃśajo vibhuḥ //
lalāṭamasya nirbhidya prādurāsītpitāmahāt
lohito 'bhūt svayaṃ nīlaḥ śivasya hṛdayodbhavaḥ //
vahneścaiva tu saṃyogāt prakṛtya puruṣaḥ prabhuḥ
nīlaś ca lohitaścaiva yataḥ kālākṛtiḥ pumān //
nīlalohita ityuktas tena devena vai prabhuḥ
brahmaṇā bhagavānkālaḥ prītātmā cābhavadvibhuḥ //
suprītamanasaṃ devaṃ tuṣṭāva ca pitāmahaḥ
nāmāṣṭakena viśvātmā viśvātmānaṃ mahāmune //
namaste bhagavan rudra bhāskarāmitatejase
namo bhavāya devāya rasāyāmbumayāya te //
śarvāya kṣitirūpāya sadā surabhiṇe namaḥ
īśāya vāyave tubhyaṃ saṃsparśāya namo namaḥ //
paśūnāṃ pataye caiva pāvakāyātitejase
bhīmāya vyomarūpāya śabdamātrāya te namaḥ //
mahādevāya somāya amṛtāya namo 'stu te
ugrāya yajamānāya namaste karmayogine //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi paitāmahamimaṃ stavam
rudrāya kathitaṃ viprāñ śrāvayedvā samāhitaḥ //
aṣṭamūrtestu sāyujyaṃ varṣādekādavāpnuyāt
evaṃ stutvā mahādevam avaikṣata pitāmahaḥ //
tadāṣṭadhā mahādevaḥ samātiṣṭhatsamantataḥ
tadā prakāśate bhānuḥ kṛṣṇavartmā niśākaraḥ //
kṣitirvāyuḥ pumānaṃbhaḥ suṣiraṃ sarvagaṃ tathā
tadāprabhṛti taṃ prāhur aṣṭamūrtiritīśvaram //
aṣṭamūrteḥ prasādena virañciścāsṛjatpunaḥ
sṛṣṭvaitad akhilaṃ brahmā punaḥ kalpāntare prabhuḥ //
sahasrayugaparyantaṃ saṃsupte ca carācare
prajāḥ sraṣṭumanās tepe tata ugraṃ tapo mahat //
tasyaivaṃ tapyamānasya na kiṃcitsamavartata
tato dīrgheṇa kālena duḥkhātkrodho vyajāyata //
krodhāviṣṭasya netrābhyāṃ prāpatannaśrubindavaḥ
tatastebhyo 'śrubindubhyo bhūtāḥ pretāstadābhavan //
sarvāṃstānagrajāndṛṣṭvā bhūtapretaniśācarān
anindata tadā devo brahmātmānam ajo vibhuḥ //
jahau prāṇāṃś ca bhagavān krodhāviṣṭaḥ prajāpatiḥ
tataḥ prāṇamayo rudraḥ prādurāsītprabhormukhāt //
ardhanārīśvaro bhūtvā bālārkasadṛśadyutiḥ
tadaikādaśadhātmānaṃ pravibhajya vyavasthitaḥ //
ardhenāṃśena sarvātmā sasarjāsau śivāmumām
sā cāsṛjattadā lakṣmīṃ durgāṃ śreṣṭhāṃ sarasvatīm //
vāmāṃ raudrīṃ mahāmāyāṃ vaiṣṇavīṃ vārijekṣaṇām
kalāṃ vikiriṇīṃ caiva kālīṃ kamalavāsinīm //
balavikariṇīṃ devīṃ balapramathinīṃ tathā
sarvabhūtasya damanīṃ sasṛje ca manonmanīm //
tathānyā bahavaḥ sṛṣṭās tayā nāryaḥ sahasraśaḥ
rudraiścaiva mahādevas tābhistribhuvaneśvaraḥ //
sarvātmanaś ca tasyāgre hy atiṣṭhatparameśvaraḥ
mṛtasya tasya devasya brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ //
ghṛṇī dadau punaḥ prāṇān brahmaputro maheśvaraḥ
brahmaṇaḥ pradadau prāṇān ātmasthāṃstu tadā prabhuḥ //
prahṛṣṭo 'bhūttato rudraḥ kiṃcitpratyāgatāsavam
abhyabhāṣata deveśo brahmāṇaṃ paramaṃ vacaḥ //
mā bhairdeva mahābhāga viriñca jagatāṃ guro
mayeha sthāpitāḥ prāṇās tasmāduttiṣṭha vai prabho //
śrutvā vacastatastasya svapnabhūtaṃ manogatam
pitāmahaḥ prasannātmā netraiḥ phullāmbujaprabhaiḥ //
tataḥ pratyāgataprāṇaḥ samudaikṣan maheśvaram
sa udvīkṣya ciraṃ kālaṃ snigdhagaṃbhīrayā girā //
uvāca bhagavān brahmā samutthāya kṛtāñjaliḥ
bho bho vada mahābhāga ānandayasi me manaḥ //
ko bhavān aṣṭamūrtir vai sthita ekādaśātmakaḥ
tasya tadvacanaṃ śrutvā vyājahāra maheśvaraḥ //
spṛśankarābhyāṃ brahmāṇaṃ sukhābhyāṃ sa surārihā
māṃ viddhi paramātmānam enāṃ māyāmajāmiti //
ete vai saṃsthitā rudrās tvāṃ rakṣitumihāgatāḥ
tataḥ praṇamya taṃ brahmā devadevamuvāca ha //
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā harṣagadgadayā girā
bhagavandevadeveśa duḥkhairākulito hyaham //
saṃsārānmoktumīśāna māmihārhasi śaṅkara
tataḥ prahasya bhagavān pitāmahamumāpatiḥ //
tadā rudrairjagannāthas tayā cāntardadhe vibhuḥ
tasmācchilāda lokeṣu durlabho vai tvayonijaḥ //
mṛtyuhīnaḥ pumānviddhi samṛtyuḥ padmajo 'pi saḥ
kiṃtu deveśvaro rudraḥ prasīdati yadīśvaraḥ //
na durlabho mṛtyuhīnas tava putro hyayonijaḥ
mayā ca viṣṇunā caiva brahmaṇā ca mahātmanā //
ayonijaṃ mṛtyuhīnam asamarthaṃ niveditum
evaṃ vyāhṛtya viprendram anugṛhya ca taṃ ghṛṇī //
devairvṛto yayau devaḥ sitenebhena vai prabhuḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge indravākyaṃ nāmaikacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
gate puṇye ca varade sahasrākṣe śilāśanaḥ
ārādhayanmahādevaṃ tapasātoṣayadbhavam //
atha tasyaivamaniśaṃ tatparasya dvijasya tu
divyaṃ varṣasahasraṃ tu gataṃ kṣaṇamivādbhutam //
valmīkenāvṛtāṅgaś ca lakṣyaḥ kīṭagaṇairmuniḥ
vajrasūcīmukhaiścānyai raktakīṭaiś ca sarvataḥ //
nirmāṃsarudhiratvag vai nirlepaḥ kuḍyavat sthitaḥ
asthiśeṣo 'bhavatpaścāt tamamanyata śaṅkaraḥ //
yadā spṛṣṭo munistena kareṇa ca smarāriṇā
tadaiva muniśārdūlaś cotsasarja klamaṃ dvijaḥ //
tapatastasya tapasā prabhustuṣṭātha śaṅkaraḥ
tuṣṭastavetyathovāca sagaṇaścomayā saha //
tapasānena kiṃ kāryaṃ bhavataste mahāmate
dadāmi putraṃ sarvajñaṃ sarvaśāstrārthapāragam //
tataḥ praṇamya deveśaṃ stutvovāca śilāśanaḥ
harṣagadgadayā vācā somaṃ somavibhūṣaṇam //
bhagavandevadeveśa tripurārdana śaṅkara
ayonijaṃ mṛtyuhīnaṃ putramicchāmi sattama //
pūrvamārādhitaḥ prāha tapasā parameśvaraḥ
śilādaṃ brahmaṇā rudraḥ prītyā paramayā punaḥ //
pūrvamārādhito vipra brahmaṇāhaṃ tapodhana
tapasā cāvatārārthaṃ munibhiś ca surottamaiḥ //
tava putro bhaviṣyāmi nandināmnā tvayonijaḥ
pitā bhaviṣyasi mama piturvai jagatāṃ mune //
evamuktvā muniṃ prekṣya praṇipatya sthitaṃ ghṛṇī
somaḥ somopamaḥ prītas tatraivāntaradhīyata //
labdhaputraḥ pitā rudrāt prīto mama mahāmune
yajñāṅgaṇaṃ mahatprāpya yajñārthaṃ yajñavittamaḥ //
tadaṅgaṇādahaṃ śaṃbhos tanujastasya cājñayā
saṃjātaḥ pūrvamevāhaṃ yugāntāgnisamaprabhaḥ //
vavarṣustadā puṣkarāvartakādyā jaguḥ khecarāḥ kinnarāḥ siddhasādhyāḥ
śilādātmajatvaṃ gate mayyupendraḥ sasarjātha vṛṣṭiṃ supuṣpaughamiśrām //
māṃ dṛṣṭvā kālasūryābhaṃ jaṭāmukuṭadhāriṇam
tryakṣaṃ caturbhujaṃ bālaṃ śūlaṭaṅkagadādharam //
vajriṇaṃ vajradaṃṣṭraṃ ca vajriṇārādhitaṃ śiśum
vajrakuṇḍalinaṃ ghoraṃ nīradopamaniḥsvanam //
brahmādyāstuṣṭuvuḥ sarve surendraś ca munīśvarāḥ
neduḥ samantataḥ sarve nanṛtuścāpsarogaṇāḥ //
ṛṣayo muniśārdūla ṛgyajuḥsāmasaṃbhavaiḥ
mantrairmāheśvaraiḥ stutvā sampraṇemurmudānvitāḥ //
brahmā hariś ca rudraś ca śakraḥ sākṣācchivāṃbikā
jīvaścendurmahātejā bhāskaraḥ pavano 'nalaḥ //
īśāno nirṛtiryakṣo yamo varuṇa eva ca
viśvedevās tathā rudrā vasavaś ca mahābalāḥ //
lakṣmīḥ sākṣācchacī jyeṣṭhā devī caiva sarasvatī
aditiś ca ditiścaiva śraddhā lajjā dhṛtis tathā //
nandā bhadrā ca surabhī suśīlā sumanās tathā
vṛṣendraś ca mahātejā dharmo dharmātmajas tathā //
āvṛtya māṃ tathāliṅgya tuṣṭuvurmunisattama
śilādo 'pi munirdṛṣṭvā pitā me tādṛśaṃ tadā //
prītyā praṇamya puṇyātmā tuṣṭāveṣṭapradaṃ sutam
bhagavandevadeveśa triyaṃbaka mamāvyaya //
putro 'si jagatāṃ yasmāt trātā duḥkhāddhi kiṃ punaḥ
rakṣako jagatāṃ yasmāt pitā me putra sarvaga //
ayonija namastubhyaṃ jagadyone pitāmaha
pitā putra maheśāna jagatāṃ ca jagadguro //
vatsa vatsa mahābhāga pāhi māṃ parameśvara
tvayāhaṃ nandito yasmān nandī nāmnā sureśvara //
tasmānnandaya māṃ nandin namāmi jagadīśvaram
prasīda pitarau me 'dya rudralokaṃ gatau vibho //
pitāmahaś ca bho nandin navatīrṇe maheśvare
mamaiva saphalaṃ loke janma vai jagatāṃ prabho //
avatīrṇe sute nandin rakṣārthaṃ mahyamīśvara
tubhyaṃ namaḥ sureśāna nandīśvara namo 'stu te //
putra pāhi mahābāho devadeva jagadguro
putratvameva nandīśa matvā yatkīrtitaṃ mayā //
tvayā tatkṣamyatāṃ vatsa stavastavya surāsuraiḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi mama putraprabhāṣitam //
śrāvayedvā dvijān bhaktyā mayā sārdhaṃ sa modate
evaṃ stutvā sutaṃ bālaṃ praṇamya bahumānataḥ //
munīśvarāṃś ca samprekṣya śilāda uvāca suvrataḥ
paśyadhvaṃ munayaḥ sarve mahābhāgyaṃ mamāvyayaḥ //
nandī yajñāṅgaṇe devaś cāvatīrṇo yataḥ prabhuḥ
matsamaḥ kaḥ pumāṃlloke devo vā dānavo 'pi vā //
eṣa nandī yato jāto yajñabhūmau hitāya me //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge nandikeśvarotpattir nāma dvicatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
mayā saha pitā hṛṣṭaḥ praṇamya ca maheśvaram
uṭajaṃ svaṃ jagāmāśu nidhiṃ labdhveva nirdhanaḥ //
yadāgato 'hamuṭajaṃ śilādasya mahāmune
tadā vai daivikaṃ rūpaṃ tyaktvā mānuṣyam āsthitaḥ //
naṣṭā caiva smṛtirdivyā yena kenāpi kāraṇāt
mānuṣyamāsthitaṃ dṛṣṭvā pitā me lokapūjitaḥ //
vilalāpātiduḥkhārtaḥ svajanaiś ca samāvṛtaḥ
jātakarmādikāścaiva cakāra mama sarvavit //
śālaṅkāyanaputro vai śilādaḥ putravatsalaḥ
upadiṣṭā hi tenaiva ṛkśākhā yajuṣas tathā //
sāmaśākhāsahasraṃ ca sāṅgopāṅgaṃ mahāmune
āyurvedaṃ dhanurvedaṃ gāndharvaṃ cāśvalakṣaṇam //
hastināṃ caritaṃ caiva narāṇāṃ caiva lakṣaṇam
sampūrṇe saptame varṣe tato 'tha munisattamau //
mitrāvaruṇanāmānau tapoyogabalānvitau
tasyāśramaṃ gatau divyau draṣṭuṃ māṃ cājñayā vibhoḥ //
ūcatuś ca mahātmānau māṃ nirīkṣya muhurmuhuḥ
tāta nandyayamalpāyuḥ sarvaśāstrārthapāragaḥ //
na dṛṣṭamevamāścaryam āyurvarṣādataḥ param
ityuktavati viprendraḥ śilādaḥ putravatsalaḥ //
samāliṅgya ca duḥkhārto rurodātīva visvaram
hā putra putra putreti papāta ca samantataḥ //
aho balaṃ daivavidher vidhātuśceti duḥkhitaḥ
tasya cārtasvaraṃ śrutvā tadāśramanivāsinaḥ //
nipeturvihvalātyarthaṃ rakṣāścakruś ca maṅgalam
tuṣṭuvuś ca mahādevaṃ triyaṃbakamumāpatim //
hutvā triyaṃbakenaiva madhunaiva ca saṃplutām
dūrvāmayutasaṃkhyātāṃ sarvadravyasamanvitām //
pitā vigatasaṃjñaś ca tathā caiva pitāmahaḥ
viceṣṭaś ca lalāpāsau mṛtavannipapāta ca //
mṛtyor bhīto 'ham acirāc chirasā cābhivandya tam
mṛtavatpatitaṃ sākṣāt pitaraṃ ca pitāmaham //
pradakṣiṇīkṛtya ca taṃ rudrajāpyarato 'bhavam
hṛtpuṇḍarīke suṣire dhyātvā devaṃ triyaṃbakam //
tryakṣaṃ daśabhujaṃ śāntaṃ pañcavaktraṃ sadāśivam
saritaścāntare puṇye sthitaṃ māṃ parameśvaraḥ //
tuṣṭo 'bravīnmahādevaḥ somaḥ somārdhabhūṣaṇaḥ
vatsa nandinmahābāho mṛtyorbhītiḥ kutastava //
mayaiva preṣitau viprau matsamastvaṃ na saṃśayaḥ
vatsainattava dehaṃ ca laukikaṃ paramārthataḥ //
nāstyeva daivikaṃ dṛṣṭaṃ śilādena purā tava
devaiś ca munibhiḥ siddhair gandharvairdānavottamaiḥ //
pūjitaṃ yatpurā vatsa daivikaṃ nandikeśvara
saṃsārasya svabhāvo 'yaṃ sukhaṃ duḥkhaṃ punaḥ punaḥ //
nṛṇāṃ yoniparityāgaḥ sarvathaiva vivekinaḥ
evamuktvā tu māṃ sākṣāt sarvadevamaheśvaraḥ //
karābhyāṃ suśubhābhyāṃ ca ubhābhyāṃ parameśvaraḥ
pasparśa bhagavān rudraḥ paramārtiharo haraḥ //
uvāca ca mahādevas tuṣṭātmā vṛṣabhadhvajaḥ
nirīkṣya gaṇapāṃścaiva devīṃ himavataḥ sutām //
samālokya ca tuṣṭātmā mahādevaḥ sureśvaraḥ
ajaro jarayā tyakto nityaṃ duḥkhavivarjitaḥ //
akṣayaścāvyayaścaiva sapitā sasuhṛjjanaḥ
mameṣṭo gaṇapaścaiva madvīryo matparākramaḥ //
iṣṭo mama sadā caiva mama pārśvagataḥ sadā
madbalaścaiva bhavitā mahāyogabalānvitaḥ //
evamuktvā ca māṃ devo bhagavān sagaṇastadā
kuśeśayamayīṃ mālāṃ samunmucyātmanastadā //
ābabandha mahātejā mama devo vṛṣadhvajaḥ
tayāhaṃ mālayā jātaḥ śubhayā kaṇṭhasaktayā //
tryakṣo daśabhujaścaiva dvitīya iva śaṅkaraḥ
tata eva samādāya hastena parameśvaraḥ //
uvāca brūhi kiṃ te 'dya dadāmi varamuttamam
tato jaṭāśritaṃ vāri gṛhītvā cātinirmalam //
uktā nadī bhavasveti utsasarja vṛṣadhvajaḥ
tataḥ sā divyatoyā ca pūrṇāsitajalā śubhā //
padmotpalavanopetā prāvartata mahānadī
tāmāha ca mahādevo nadīṃ paramaśobhanām //
yasmājjaṭodakādeva pravṛttā tvaṃ mahānadī
tasmājjaṭodakā puṇyā bhaviṣyasi saridvarā //
tvayi snātvā naraḥ kaścit sarvapāpaiḥ pramucyate
tato devyā mahādevaḥ śilādatanayaṃ prabhuḥ //
putraste 'yamiti procya pādayoḥ saṃnyapātayat
sā māmāghrāya śirasi pāṇibhyāṃ parimārjatī //
putrapremṇābhyaṣiñcacca srotobhistanayaistribhiḥ
payasā śaṅkhagaureṇa devadevaṃ nirīkṣya sā //
tāni srotāṃsi trīṇyasyāḥ srotasvinyo 'bhavaṃstadā
nadīṃ trisrotasaṃ devo bhagavānavadadbhavaḥ //
trisrotasaṃ nadīṃ dṛṣṭvā vṛṣaḥ paramaharṣitaḥ
nanāda nādāttasmācca saridanyā tato 'bhavat //
vṛṣadhvaniriti khyātā devadevena sā nadī
jāṃbūnadamayaṃ citraṃ sarvaratnamayaṃ śubham //
svaṃ devaścādbhutaṃ divyaṃ nirmitaṃ viśvakarmaṇā
mukuṭaṃ cābabandheśo mama mūrdhni vṛṣadhvajaḥ //
kuṇḍale ca śubhe divye vajravaiḍūryabhūṣite
ābabandha mahādevaḥ svayameva maheśvaraḥ //
māṃ tathābhyarcitaṃ vyomni dṛṣṭvā meghaiḥ prabhākaraḥ
meghāṃbhasā cābhyaṣiñcac chilādanam atho mune //
tasyābhiṣiktasya tadā pravṛttā srotasā bhṛśam
yasmāt suvarṇānniḥsṛtya nadyeṣā sampravartate //
svarṇodaketi tāmāha devadevastriyaṃbakaḥ
jāmbūnadamayādyasmād dvitīyā mukuṭācchubhā //
prāvartata nadī puṇyā ūcur jambūnadīti tām
etatpañcanadaṃ nāma japyeśvarasamīpagam //
yaḥ pañcanadamāsādya snātvā japyeśvareśvaram
pūjayecchivasāyujyaṃ prayātyeva na saṃśayaḥ //
Note: Devī adopts Nandin
atha devo mahādevaḥ sarvabhūtapatirbhavaḥ
devīmuvāca śarvāṇīm umāṃ girisutāmajām //
devī nandīśvaraṃ devam abhiṣiñcāmi bhūtapam
gaṇendraṃ vyāhariṣyāmi kiṃ vā tvaṃ manyase 'vyaye //
tasya tadvacanaṃ śrutvā bhavānī harṣitānanā
smayantī varadaṃ prāha bhavaṃ bhūtapatiṃ patim //
sarvalokādhipatyaṃ ca gaṇeśatvaṃ tathaiva ca
dātumarhasi deveśa śailādistanayo mama //
tataḥ sa bhagavāñśarvaḥ sarvalokeśvareśvaraḥ
sasmāra gaṇapān divyān devadevo vṛṣadhvajaḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge nandikeśvaraprādurbhāvanandikeśvarābhiṣekamantro nāma tricatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
smaraṇādeva rudrasya samprāptāś ca gaṇeśvarāḥ
sarve sahasrahastāś ca sahasrāyudhapāṇayaḥ //
trinetrāś ca mahātmānas tridaśairapi vanditāḥ
koṭikālāgnisaṃkāśā jaṭāmukuṭadhāriṇaḥ //
daṃṣṭrākarālavadanā nityā buddhāś ca nirmalāḥ
koṭikoṭigaṇaistulyair ātmanā ca gaṇeśvarāḥ
asaṃkhyātā mahātmānas tatrājagmurmudā yutāḥ //
gāyantaś ca dravantaś ca nṛtyantaś ca mahābalāḥ
mukhāḍambaravādyāni vādayantastathaiva ca //
rathairnāgairhayaiścaiva siṃhamarkaṭavāhanāḥ
vimāneṣu tathārūḍhā hemacitreṣu vai gaṇāḥ //
bherīmṛdaṅgakādyaiś ca paṇavānakagomukhaiḥ
vāditrairvividhaiścānyaiḥ paṭahairekapuṣkaraiḥ //
bherīmurajasaṃnādair āḍambarakaḍiṇḍimaiḥ
mardalairveṇuvīṇābhir vividhaistālaniḥsvanaiḥ //
darduraistalaghātaiś ca kacchapaiḥ paṇavairapi
vādyamānairmahāyogā ājagmurdevasaṃsadam //
te gaṇeśā mahāsattvāḥ sarvadeveśvareśvarāḥ
praṇamya devaṃ devīṃ ca idaṃ vacanam abruvan //
bhagavandevadeveśa triyaṃbaka vṛṣadhvaja
kimarthaṃ ca smṛtā deva ājñāpaya mahādyute //
kiṃ sāgarāñśoṣayāmo yamaṃ vā saha kiṅkaraiḥ
hanmo mṛtyusutāṃ mṛtyuṃ paśuvaddhanma padmajam //
baddhvendraṃ saha devaiś ca saha viṣṇuṃ ca vāyunā
ānayāmaḥ susaṃkruddhā daityānvā saha dānavaiḥ //
kasyādya vyasanaṃ ghoraṃ kariṣyāmastavājñayā
kasya vādyotsavo deva sarvakāmasamṛddhaye //
tāṃstathāvādinaḥ sarvān gaṇeśān sarvasaṃmatān
uvāca devaḥ sampūjya koṭikoṭiśatānprabhuḥ //
śṛṇudhvaṃ yatkṛte yūyam ihāhūtā jagaddhitāḥ
śrutvā ca prayatātmānaḥ kurudhvaṃ tadaśaṅkitāḥ //
nandīśvaro 'yaṃ putro naḥ sarveṣāmīśvareśvaraḥ
vipro 'yaṃ nāyakaścaiva senānīr vaḥ samṛddhimān //
tamimaṃ mama saṃdeśād yūyaṃ sarve 'pi saṃmatāḥ
senānyam abhiṣiñcadhvaṃ mahāyogapatiṃ patim //
evamuktā bhagavatā gaṇapāḥ sarva eva te
evamastviti saṃmantrya saṃbhārānāharaṃstataḥ //
tasya sarvāśrayaṃ divyaṃ jāṃbūnadamayaṃ śubham
āsanaṃ merusaṃkāśaṃ manoharam upāharan //
naikastaṃbhamayaṃ cāpi cāmīkaravaraprabham
muktādāmāvalambaṃ ca maṇiratnāvabhāsitam //
staṃbhaiś ca vaiḍūryamayaiḥ kiṅkiṇījālasaṃvṛtam
cāruratnakasaṃyuktaṃ maṇḍapaṃ viśvatomukham //
kṛtvā vinyasya tanmadhye tadāsanavaraṃ śubham
tasyāgrataḥ pādapīṭhaṃ nīlavajrāvabhāsitam //
cakruḥ pādapratiṣṭhārthaṃ kalaśau cāsya pārśvagau
sampūrṇau paramāmbhobhir aravindāvṛtānanau //
kalaśānāṃ sahasraṃ tu sauvarṇaṃ rājataṃ tathā
tāmrajaṃ mṛnmayaṃ caiva sarvatīrthāmbupūritam //
vāsoyugaṃ tathā divyaṃ gandhaṃ divyaṃ tathaiva ca
keyūre kuṇḍale caiva mukuṭaṃ hārameva ca //
chatraṃ śataśalākaṃ ca vālavyajanameva ca
dattaṃ mahātmanā tena brahmaṇā parameṣṭhinā //
śaṅkhahārāṅgagaureṇa pṛṣṭhenāpi virājitam
vyajanaṃ candraśubhraṃ ca hemadaṇḍaṃ sucāmaram //
airāvataḥ supratīko gajāvetau supūjitau
mukuṭaṃ kāñcanaṃ caiva nirmitaṃ viśvakarmaṇā //
kuṇḍale cāmale divye vajraṃ caiva varāyudham
jāṃbūnadamayaṃ sūtraṃ keyūradvayameva ca //
sambhārāṇi tathānyāni vividhāni bahūnyapi
samantān ninyur avyagrā gaṇapā devasaṃmatāḥ //
tato devāś ca sendrāś ca nārāyaṇamukhās tathā
munayo bhagavānbrahmā navabrahmāṇa eva ca //
devaiś ca lokāḥ sarve te tato jagmurmudā yutāḥ
teṣvāgateṣu sarveṣu bhagavānparameśvaraḥ //
sarvakāryavidhiṃ kartum ādideśa pitāmaham
pitāmaho 'pi bhagavān niyogādeva tasya tu //
cakāra sarvaṃ bhagavān abhiṣekaṃ samāhitaḥ
arcayitvā tato brahmā svayamevābhyaṣecayat //
tato viṣṇustataḥ śakro lokapālāstathaiva ca
abhyaṣiñcanta vidhivad gaṇendraṃ śivaśāsanāt //
ṛṣayastuṣṭuvuścaiva pitā mahapurogamāḥ
stutavatsu tatasteṣu viṣṇuḥ sarvajagatpatiḥ //
śirasyañjalimādāya tuṣṭāva ca samāhitaḥ
prāñjaliḥ praṇato bhūtvā jayaśabdaṃ cakāra ca //
tato gaṇādhipāḥ sarve tato devāstato 'surāḥ
evaṃ stutaścābhiṣikto devaiḥ sabrahmakaistadā //
udvāhaś ca kṛtastatra niyogātparameṣṭhinaḥ
marutāṃ ca sutā devī suyaśākhyā babhūva yā //
labdhaṃ śaśiprabhaṃ chatraṃ tayā tatra vibhūṣitam
cāmare cāmarāsaktahastāgraiḥ strīgaṇairyutā //
siṃhāsanaṃ ca paramaṃ tayā cādhiṣṭhitaṃ mayā
alaṃkṛtā mahālakṣmyā mukuṭādyaiḥ subhūṣaṇaiḥ //
labdho hāraś ca paramo devyāḥ kaṇṭhagatas tathā
vṛṣendraś ca sito nāgaḥ siṃhaḥ siṃhadhvajas tathā //
rathaś ca hemacchatraṃ ca candrabiṃbasamaprabham
adyāpi sadṛśaḥ kaścin mayā nāsti vibhuḥ kvacit //
sānvayaṃ ca gṛhītveśas tathā saṃbandhibāndhavaiḥ
āruhya vṛṣamīśāno mayā devyā gataḥ śivaḥ //
tadā devīṃ bhavaṃ dṛṣṭvā mayā ca prārthayan gaṇaiḥ
munidevarṣayaḥ siddhā ājñāṃ pāśupatīṃ dvijāḥ //
athājñāṃ pradadau teṣām arhāṇām ājñayā vibhoḥ
nandiko nagajābhartus teṣāṃ pāśupatīṃ śubhām //
tasmāddhi munayo labdhvā tadājñāṃ munipuṅgavāt
bhavabhaktāstadā cāsaṃs tasmādevaṃ samarcayet //
namaskāravihīnastu nāma udgirayedbhave
brahmaghnadaśasaṃtulyaṃ tasya pāpaṃ garīyasam //
tasmātsarvaprakāreṇa namaskārādimuccaret
ādau kuryānnamaskāraṃ tadante śivatāṃ vrajet //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge nandikeśvarābhiṣeko nāma catuścatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
sūta suvyaktamakhilaṃ kathitaṃ śaṅkarasya tu
sarvātmabhāvaṃ rudrasya svarūpaṃ vaktumarhasi //
bhūrbhuvaḥ svarmahaścaiva janaḥ sākṣāttapas tathā
satyalokaś ca pātālaṃ narakārṇavakoṭayaḥ //
tārakāgrahasomārkā dhruvaḥ saptarṣayas tathā
vaimānikāstathānye ca tiṣṭhantyasya prasādataḥ //
anena nirmitāstvevaṃ tadātmāno dvijarṣabhāḥ
samaṣṭirūpaḥ sarvātmā saṃsthitaḥ sarvadā śivaḥ //
sarvātmānaṃ mahātmānaṃ mahādevaṃ maheśvaram
na vijānanti saṃmūḍhā māyayā tasya mohitāḥ //
tasya devasya rudrasya śarīraṃ vai jagattrayam
tasmātpraṇamya taṃ vakṣye jagatāṃ nirṇayaṃ śubham //
purā vaḥ kathitaṃ sarvaṃ mayāṇḍasya yathā kṛtiḥ
bhuvanānāṃ svarūpaṃ ca brahmāṇḍe kathayāmyaham //
pṛthivī cāntarikṣaṃ ca svarmaharjana eva ca
tapaḥ satyaṃ ca saptaite lokāstvaṇḍodbhavāḥ śubhāḥ //
adhastādatra caiteṣāṃ dvijāḥ sapta talāni tu
mahātalādayasteṣāṃ adhastānnarakāḥ kramāt //
mahātalaṃ hematalaṃ sarvaratnopaśobhitam
prāsādaiś ca vicitraiś ca bhavasyāyatanais tathā //
anantena ca saṃyuktaṃ mucukundena dhīmatā
nṛpeṇa balinā caiva pātālasvargavāsinā //
śailaṃ rasātalaṃ viprāḥ śārkaraṃ hi talātalam
pītaṃ sutalamityuktaṃ vitalaṃ vidrumaprabham //
sitaṃ hi atalaṃ tacca talaṃ yacca sitetaram
kṣmāyāstu yāvadvistāro hy adhasteṣāṃ ca suvratāḥ //
talānāṃ caiva sarveṣāṃ tāvatsaṃkhyā samāhitā
sahasrayojanaṃ vyoma daśasāhasrameva ca //
lakṣaṃ saptasahasraṃ hi talānāṃ saghanasya tu
vyomnaḥ pramāṇaṃ mūlaṃ tu triṃśatsāhasrakeṇa tu //
suvarṇena muniśreṣṭhās tathā vāsukinā śubham
rasātalamiti khyātaṃ tathānyaiś ca niṣevitam //
virocanahiraṇyākṣanarakādyaiś ca sevitam
talātalamiti khyātaṃ sarvaśobhāsamanvitam //
vaināyakādibhiścaiva kālanemipurogamaiḥ
pūrvadevaiḥ samākīrṇaṃ sutalaṃ ca tathāparaiḥ //
vitalaṃ dānavādyaiś ca tārakāgnimukhais tathā
mahāntakādyair nāgaiś ca prahlādenāsureṇa ca //
vitalaṃ cātra vikhyātaṃ kambalāśvaniṣevitam
mahākumbhena vīreṇa hayagrīveṇa dhīmatā //
śaṅkukarṇena saṃbhinnaṃ tathā namucipūrvakaiḥ
tathānyair vividhair vīrais talaṃ caiva suśobhitam //
taleṣu teṣu sarveṣu cāmbayā parameśvaraḥ
skandena nandinā sārdhaṃ gaṇapaiḥ sarvato vṛtaḥ //
talānāṃ caiva sarveṣām ūrdhvataḥ saptasaptamāḥ
kṣmātalāni dharā cāpi saptadhā kathayāmi vaḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pātālavarṇanaṃ nāma pañcacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
saptadvīpā tathā pṛthvī nadīparvatasaṃkulā
samudraiḥ saptabhiścaiva sarvataḥ samalaṃkṛtā //
jambūḥ plakṣaḥ śālmaliś ca kuśaḥ krauñcastathaiva ca
śākaḥ puṣkaranāmā ca dvīpāstvabhyantare kramāt //
saptadvīpeṣu sarveṣu sāmbaḥ sarvagaṇairvṛtaḥ
nānāveṣadharo bhūtvā sānnidhyaṃ kurute haraḥ //
kṣārodekṣurasodaś ca surodaś ca ghṛtodadhiḥ
dadhyarṇavaś ca kṣīrodaḥ svādūdaścāpyanukramāt //
samudreṣviha sarveṣu sarvadā sagaṇaḥ śivaḥ
jalarūpī bhavaḥ śrīmān krīḍate cormibāhubhiḥ //
kṣīrārṇavāmṛtamiva sadā kṣīrārṇave hariḥ
śete śivajñānadhiyā sākṣādvai yoganidrayā //
yadā prabuddho bhagavān prabuddhamakhilaṃ jagat
yadā suptastadā suptaṃ tanmayaṃ ca carācaram //
tenaiva sṛṣṭamakhilaṃ dhṛtaṃ rakṣitameva ca
saṃhṛtaṃ devadevasya prasādātparameṣṭhinaḥ //
suṣeṇā iti vikhyātā yajante puruṣarṣabham
aniruddhaṃ muniśreṣṭhāḥ śaṅkhacakragadādharam //
ye cāniruddhaṃ puruṣaṃ dhyāyantyātmavidāṃ varāḥ
nārāyaṇasamāḥ sarve sarvasaṃpatsamanvitāḥ //
sanandanaś ca bhagavān sanakaś ca sanātanaḥ
vālakhilyāś ca siddhāś ca mitrāvaruṇakau tathā //
yajanti satataṃ tatra viśvasya prabhavaṃ harim
saptadvīpeṣu tiṣṭhanti nānāśṛṅgā mahodayāḥ //
āsamudrāyatāḥ kecid girayo gahvarais tathā
dharāyāḥ patayaścāsan bahavaḥ kālagauravāt //
sāmarthyātparameśānāḥ krauñcārerjanakātprabhoḥ
manvantareṣu sarveṣu atītānāgateṣviha //
pravakṣyāmi dhareśān vo vakṣye svāyaṃbhuve 'ntare
manvantareṣu sarveṣu atītānāgateṣu ca //
tulyābhimāninaścaiva sarve tulyaprayojanāḥ
svāyaṃbhuvasya ca manoḥ pautrāstvāsanmahābalāḥ //
priyavratātmajā vīrās te daśeha prakīrtitāḥ
āgnīdhraścāgnibāhuś ca medhā medhātithirvasuḥ //
jyotiṣmāndyutimān havyaḥ savanaḥ putra eva ca
priyavrato 'bhyaṣiñcattān sapta saptasu pārthivān //
jambūdvīpeśvaraṃ cakre āgnīdhraṃ sumahābalam
plakṣadvīpeśvaraścāpi tena medhātithiḥ kṛtaḥ //
śālmaleś ca vapuṣmantaṃ rājānamabhiṣiktavān
jyotiṣmantaṃ kuśadvīpe rājānaṃ kṛtavānnṛpaḥ //
dyutimantaṃ ca rājānaṃ krauñcadvīpe samādiśat
śākadvīpeśvaraṃ cāpi havyaṃ cakre priyavrataḥ //
puṣkarādhipatiṃ cakre savanaṃ cāpi suvratāḥ
puṣkare savanasyāpi mahāvītaḥ suto 'bhavat //
dhātakī caiva dvāvetau putrau putravatāṃ varau
mahāvītaṃ smṛtaṃ varṣaṃ tasya nāmnā mahātmanaḥ //
nāmnā tu dhātakeścaiva dhātakīkhaṇḍamucyate
havyo 'pyajanayat putrāñ chākadvīpeśvaraḥ prabhuḥ //
jaladaṃ ca kumāraṃ ca sukumāraṃ maṇīcakam
kusumottaramodākī saptamastu mahādrumaḥ //
aladaṃ jaladasyātha varṣaṃ prathamamucyate
kumārasya tu kaumāraṃ dvitīyaṃ parikīrtitam //
sukumāraṃ tṛtīyaṃ tu sukumārasya kīrtyate
maṇīcakaṃ caturthaṃ tu māṇīcakamihocyate //
kusumottarasya vai varṣaṃ pañcamaṃ kusumottaram
modakaṃ cāpi modāker varṣaṃ ṣaṣṭhaṃ prakīrtitam //
mahādrumasya nāmnā tu saptamaṃ tanmahādrumam
teṣāṃ tu nāmabhistāni sapta varṣāṇi tatra vai //
krauñcadvīpeśvarasyāpi putrā dyutimatastu vai
kuśalo manugaścoṣṇaḥ pīvaraścāndhakārakaḥ //
muniśca dundubhiścaiva sutā dyutimatastu vai
teṣāṃ svanāmabhir deśāḥ krauñcadvīpāśrayāḥ śubhāḥ //
kuśaladeśaḥ kuśale manugasya manonugaḥ
uṣṇasyoṣṇaḥ smṛto deśaḥ pīvaraḥ pīvarasya ca //
andhakārasya kathito deśo nāmnāndhakārakaḥ
munerdeśo muniḥ prokto dundubher dundubhiḥ smṛtaḥ //
ete janapadāḥ sapta krauñcadvīpeṣu bhāsvarāḥ
jyotiṣmantaḥ kuśadvīpe sapta cāsanmahaujasaḥ //
udbhido veṇumāṃścaiva dvairatho lavaṇo dhṛtiḥ
ṣaṣṭhaḥ prabhākaraścāpi saptamaḥ kapilaḥ smṛtaḥ //
udbhidaṃ prathamaṃ varṣaṃ dvitīyaṃ veṇumaṇḍalam
tṛtīyaṃ dvairathaṃ caiva caturthaṃ lavaṇaṃ smṛtam //
pañcamaṃ dhṛtimat ṣaṣṭhaṃ prabhākaram anuttamam
saptamaṃ kapilaṃ nāma kapilasya prakīrtitam //
śālmalasyeśvarāḥ sapta sutāste vai vapuṣmataḥ
śvetaś ca haritaścaiva jīmūto rohitas tathā //
vaidyuto mānasaścaiva suprabhaḥ saptamas tathā
śvetasya deśaḥ śvetastu haritasya ca hāritaḥ //
jīmūtasya ca jīmūto rohitasya ca rohitaḥ
vaidyuto vaidyutasyāpi mānasasya ca mānasaḥ //
suprabhaḥ suprabhasyāpi sapta vai deśalāñchakāḥ
plakṣadvīpe tu vakṣyāmi jambūdvīpādanantaram //
sapta medhātitheḥ putrāḥ plakṣadvīpeśvarā nṛpāḥ
jyeṣṭhaḥ śāntabhayasteṣāṃ saptavarṣāṇi tāni vai //
tasmācchāntabhayāccaiva śiśirastu sukhodayaḥ
ānandaś ca śivaścaiva kṣemakaś ca dhruvas tathā //
tāni teṣāṃ tu nāmāni saptavarṣāṇi bhāgaśaḥ
niveśitāni taistāni pūrvaṃ svāyaṃbhuve 'ntare //
medhātithestu putraistaiḥ plakṣadvīpanivāsibhiḥ
varṇāśramācārayutāḥ prajāstatra niveśitāḥ //
plakṣadvīpādivarṣeṣu śākadvīpāntikeṣu vai
jñeyaḥ pañcasu dharmo vai varṇāśramavibhāgaśaḥ //
sukhamāyuḥ svarūpaṃ ca balaṃ dharmo dvijottamāḥ
pañcasveteṣu dvīpeṣu sarvasādhāraṇaṃ smṛtam //
rudrārcanaratā nityaṃ maheśvaraparāyaṇāḥ
anye ca puṣkaradvīpe prajātāś ca prajeśvarāḥ //
prajāpateś ca rudrasya bhāvāmṛtasukhotkaṭāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bhuvanakośe dvīpadvīpeśvarakathanaṃ nāma ṣaṭcatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
āgnīdhraṃ jyeṣṭhadāyādaṃ kāmyaputraṃ mahābalam
priyavrato 'bhyaṣiñcadvai jaṃbūdvīpeśvaraṃ nṛpaḥ //
so 'tīva bhavabhaktaś ca tapasvī taruṇaḥ sadā
bhavārcanarataḥ śrīmān gomāndhīmāndvijarṣabhāḥ //
tasya putrā babhūvuste prajāpatisamā nava
sarve māheśvarāścaiva mahādevaparāyaṇāḥ //
jyeṣṭho nābhir iti khyātas tasya kiṃpuruṣo 'nujaḥ
harivarṣastṛtīyastu caturtho vai tvilāvṛtaḥ //
ramyastu pañcamas tatra hiraṇmān ṣaṣṭha ucyate
kurustu saptamasteṣāṃ bhadrāśvastvaṣṭamaḥ smṛtaḥ //
navamaḥ ketumālastu teṣāṃ deśānnibodhata
nābhestu dakṣiṇaṃ varṣaṃ hemākhyaṃ tu pitā dadau //
hemakūṭaṃ tu yadvarṣaṃ dadau kiṃpuruṣāya saḥ
naiṣadhaṃ yatsmṛtaṃ varṣaṃ haraye tatpitā dadau //
ilāvṛtāya pradadau meruryatra tu madhyamaḥ
nīlācalāśritaṃ varṣaṃ ramyāya pradadau pitā //
śvetaṃ yaduttaraṃ tasmāt pitrā dattaṃ hiraṇmate
yaduttaraṃ śṛṅgavarṣaṃ pitā tatkurave dadau //
varṣaṃ mālyavataṃ cāpi bhadrāśvasya nyavedayat
gandhamādanavarṣaṃ tu ketumālāya dattavān //
ityetāni mahāntīha nava varṣāṇi bhāgaśaḥ
āgnīdhrasteṣu varṣeṣu putrāṃstānabhiṣicya vai //
yathākramaṃ sa dharmātmā tatastu tapasi sthitaḥ
tapasā bhāvitaścaiva svādhyāyaniratastvabhūt //
svādhyāyanirataḥ paścāc chivadhyānaratas tvabhūt
yāni kiṃpuruṣādyāni varṣāṇyaṣṭau śubhāni ca //
teṣāṃ svabhāvataḥ siddhiḥ sukhaprāyā hyayatnataḥ
viparyayo na teṣvasti jarāmṛtyubhayaṃ na ca //
dharmādharmau na teṣvāstāṃ nottamādhamamadhyamāḥ
na teṣvasti yugāvasthā kṣetreṣvaṣṭasu sarvataḥ //
rudrakṣetre mṛtāścaiva jaṅgamāḥ sthāvarās tathā
bhaktāḥ prāsaṃgikāścāpi teṣu kṣetreṣu yānti te //
teṣāṃ hitāya rudreṇa cāṣṭakṣetraṃ vinirmitam
tatra teṣāṃ mahādevaḥ sānnidhyaṃ kurute sadā //
dṛṣṭvā hṛdi mahādevam aṣṭakṣetranivāsinaḥ
sukhinaḥ sarvadā teṣāṃ sa eveha parā gatiḥ //
nābhernisargaṃ vakṣyāmi himāṅke 'sminnibodhata
nābhistvajanayatputraṃ merudevyāṃ mahāmatiḥ //
ṛṣabhaṃ pārthivaśreṣṭhaṃ sarvakṣatrasya pūjitam
ṛṣabhādbharato jajñe vīraḥ putraśatāgrajaḥ //
so 'bhiṣicyātha ṛṣabho bharataṃ putravatsalaḥ
jñānavairāgyamāśritya jitvendriyamahoragān //
sarvātmanātmani sthāpya paramātmānamīśvaram
nagno jaṭī nirāhāraś cīrī dhvāntagato hi saḥ //
nirāśastyaktasaṃdehaḥ śaivamāpa paraṃ padam
himādrerdakṣiṇaṃ varṣaṃ bharatāya nyavedayat //
tasmāttu bhārataṃ varṣaṃ tasya nāmnā vidurbudhāḥ
bharatasyātmajo vidvān sumatirnāma dhārmikaḥ //
babhūva tasmiṃstadrājyaṃ bharataḥ saṃnyaveśayat
putrasaṃkrāmitaśrīko vanaṃ rājā viveśa saḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bharatavarṣakathanaṃ nāma saptacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
Note: Meru
asya dvīpasya madhye tu merur nāma mahāgiriḥ
nānāratnamayaiḥ śṛṅgaiḥ sthitaḥ sthitimatāṃ varaḥ //
caturaśītisāhasram utsedhena prakīrtitaḥ
praviṣṭaḥ ṣoḍaśādhastād vistṛtaḥ ṣoḍaśaiva tu //
śarāvavat saṃsthitatvād dvātriṃśanmūrdhni vistṛtaḥ
vistārāt triguṇaś cāsya pariṇāho 'numaṇḍalaḥ //
haimīkṛto maheśasya śubhāṅgasparśanena ca
dhattūrapuṣpasaṃkāśaḥ sarvadevaniketanaḥ //
krīḍābhūmiś ca devānām anekāścaryasaṃyutaḥ
lakṣayojana āyāmas tasyaivaṃ tu mahāgireḥ //
tataḥ ṣoḍaśasāhasraṃ yojanāni kṣiteradhaḥ
śeṣaṃ copari viprendrā dharāyāstasya śṛṅgiṇaḥ //
mūlāyāmapramāṇaṃ tu vistārān mūlato gireḥ
ūcurvistāramasyaiva dviguṇaṃ mūlato gireḥ //
pūrvataḥ padmarāgābho dakṣiṇe hemasannibhaḥ
paścime nīlasaṃkāśa uttare vidrumaprabhaḥ //
Note: Amarāvatī
amarāvatī pūrvabhāge nānāprāsādasaṃkulā
nānādevagaṇaiḥ kīrṇā maṇijālasamāvṛtā //
gopurairvividhākārair hemaratnavibhūṣitaiḥ
toraṇair hemacitraistu maṇikḷptaiḥ pathi sthitaiḥ //
saṃlāpālāpakuśalaiḥ sarvābharaṇabhūṣitaiḥ
stanabhāravinamraiś ca madaghūrṇitalocanaiḥ //
strīsahasraiḥ samākīrṇā cāpsarobhiḥ samantataḥ
dīrghikābhirvicitrābhiḥ phullāmbhoruhasaṃkulaiḥ //
hemasopānasaṃyuktair hemasaikatarāśibhiḥ
nīlotpalaiścotpalaiś ca haimaiścāpi sugandhibhiḥ //
evaṃvidhaistaṭākaiś ca nadībhiś ca nadairyutā
virājate purī śubhrā tayāsau parvataḥ śubhaḥ //
Note: other cities at Mt. Meru
tejasvinī nāma purī āgneyyāṃ pāvakasya tu
amarāvatīsamā divyā sarvabhogasamanvitā //
vaivasvatī dakṣiṇe tu yamasya yamināṃ varāḥ
bhavanairāvṛtā divyair jāṃbūnadamayaiḥ śubhaiḥ //
nairṛte kṛṣṇavarṇā ca tathā śuddhavatī śubhā
tādṛśī gandhavantī ca vāyavyāṃ diśi śobhanā //
mahodayā cottare ca aiśānyāṃ tu yaśovatī
parvatasya diganteṣu śobhate divi sarvadā //
brahmaviṣṇumaheśānāṃ tathānyeṣāṃ niketanam
sarvabhogayutaṃ puṇyaṃ dīrghikābhirnagottamam //
siddhairyakṣaistu sampūrṇaṃ gandharvairmunipuṅgavaiḥ
tathānyairvividhākārair bhūtasaṃghaiś caturvidhaiḥ //
girerupari viprendrāḥ śuddhasphaṭikasannibham
sahasrabhaumaṃ vistīrṇaṃ vimānaṃ vāmataḥ sthitam //
tasminmahābhujaḥ śarvaḥ somasūryāgnilocanaḥ
siṃhāsane maṇimaye devyāste ṣaṇmukhena ca //
harestadardhaṃ vistīrṇaṃ vimānaṃ tatra so 'pi ca
padmarāgamayaṃ divyaṃ padmajasya ca dakṣiṇe //
tasmin śakrasya vipulaṃ puraṃ ramyaṃ yamasya ca
somasya varuṇasyātha nirṛteḥ pāvakasya ca //
vāyoścaiva tu rudrasya śarvālayasamantataḥ
teṣāṃ teṣāṃ vimāneṣu divyeṣu vividheṣu ca //
īśānyāmīśvarakṣetre nityārcā ca vyavasthitā
siddheśvaraiś ca bhagavāñ chailādiḥ śiṣyasaṃmataḥ //
sanatkumāraḥ siddhaistu sukhāsīnaḥ sureśvaraḥ
sanakaś ca sanandaś ca sadṛśāś ca sahasraśaḥ //
yogabhūmiḥ kvacittasmin bhogabhūmiḥ kvacitkvacit
bālasūryapratīkāśaṃ vimānaṃ tatra śobhanam //
śailādinaḥ śubhaṃ cāsti tasminnāste gaṇeśvaraḥ
ṣaṇmukhasya gaṇeśasya gaṇānāṃ tu sahasraśaḥ //
suyaśāyāḥ sunetrāyāḥ mātṝṇāṃ madanasya ca
tasya jambūnadī nāma mūlamāveṣṭya saṃsthitā //
tasya dakṣiṇapārśve tu jambūvṛkṣaḥ suśobhanaḥ
atyucchritaḥ suvistīrṇaḥ sarvakālaphalapradaḥ //
Note: Ilāvṛta
meroḥ samantādvistīrṇaṃ śubhaṃ varṣamilāvṛtam
tatra jambūphalāhārāḥ keciccāmṛtabhojanāḥ //
jāṃbūnadasamaprakhyā nānāvarṇāś ca bhoginaḥ
merupādāśrito viprā dvīpo 'yaṃ madhyamaḥ śubhaḥ //
navavarṣānvitaścaiva nadīnadagirīśvaraiḥ
navavarṣaṃ tu vakṣyāmi jaṃbūdvīpaṃ yathātatham //
vistārānmaṇḍalāccaiva yojanaiś ca nibodhata //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge 'ṣṭacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ
śatamekaṃ sahasrāṇāṃ yojanānāṃ sa tu smṛtaḥ
anu dvīpaṃ sahasrāṇāṃ dviguṇaṃ dviguṇottaram //
pañcāśatkoṭivistīrṇā sasamudrā dharā smṛtā
dvīpaiś ca saptabhir yuktā lokālokāvṛtā śubhā //
nīlastathottare meroḥ śvetastasyottare punaḥ
śṛṅgī tasyottare viprās trayaste varṣaparvatāḥ //
jaṭharo devakūṭaś ca pūrvasyāṃ diśi parvatau
niṣadho dakṣiṇe meros tasya dakṣiṇato giriḥ
hemakūṭa iti khyāto himavāṃstasya dakṣiṇe //
meroḥ paścimataścaiva parvatau dvau dharādharau
mālyavāngandhamādaś ca dvāvetāvudagāyatau //
ete parvatarājānaḥ siddhacāraṇasevitāḥ
teṣām antaraviṣkambho navasāhasramekaśaḥ //
idaṃ haimavataṃ varṣaṃ bhārataṃ nāma viśrutam
hemakūṭaṃ paraṃ tasmān nāmnā kiṃpuruṣaṃ smṛtam //
naiṣadhaṃ hemakūṭāttu harivarṣaṃ taducyate
harivarṣātparaṃ caiva meroḥ śubhamilāvṛtam //
ilāvṛtātparaṃ nīlaṃ ramyakaṃ nāma viśrutam
ramyātparataraṃ śvetaṃ vikhyātaṃ taddhiraṇmayam //
hiraṇmayātparaṃ cāpi śṛṅgī caiva kuruḥ smṛtaḥ
dhanuḥsaṃsthe tu vijñeye dve varṣe dakṣiṇottare //
dīrghāṇi tatra catvāri madhyatastadilāvṛtam
meroḥ paścimapūrveṇa dve tu dīrghetare smṛte //
arvāktu niṣadhasyātha vedyardhaṃ cottaraṃ smṛtam
vedyardhe dakṣiṇe trīṇi varṣāṇi trīṇi cottare //
tayormadhye ca vijñeyaṃ merumadhyamilāvṛtam
dakṣiṇena tu nīlasya niṣadhasyottareṇa tu //
udagāyato mahāśailo mālyavānnāma parvataḥ
yojanānāṃ sahasre dve upariṣṭāttu vistṛtaḥ //
āyāmataścatustriṃśat sahasrāṇi prakīrtitaḥ
tasya pratīcyāṃ vijñeyaḥ parvato gandhamādanaḥ //
āyāmataḥ sa vijñeyo mālyavāniva vistṛtaḥ
jambūdvīpasya vistārāt samena tu samantataḥ //
prāgāyatāḥ suparvāṇaḥ ṣaḍete varṣaparvatāḥ
avagāḍhāścobhayataḥ samudrau pūrvapaścimau //
himaprāyastu himavān hemakūṭastu hemavān
taruṇādityasaṃkāśo hairaṇyo niṣadhaḥ smṛtaḥ //
caturvarṇaḥ sasauvarṇo meruścordhvāyataḥ smṛtaḥ
vṛttākṛtiparīṇāhaś caturasraḥ samutthitaḥ //
nīlaś ca vaiḍūryamayaḥ śvetaḥ śuklo hiraṇmayaḥ
mayūrabarhavarṇastu śātakuṃbhas triśṛṅgavān //
evaṃ saṃkṣepataḥ proktāḥ punaḥ śṛṇu girīśvarān
mandaro devakūṭaś ca pūrvasyāṃ diśi parvatau //
kailāso gandhamādaś ca hemavāṃścaiva parvatau
pūrvataś cāyatāvetāv arṇavāntarvyavasthitau //
niṣadhaḥ pāriyātraś ca dvāvetau varaparvatau
yathā pūrvau tathā yāmyāv etau paścimataḥ śritau //
triśṛṅgo jāruciścaiva uttarau varaparvatau
pūrvataś cāyatāvetāv arṇavāntarvyavasthitau //
maryādāparvatān etān aṣṭāvāhurmanīṣiṇaḥ
yo 'sau merurdvijaśreṣṭhāḥ prāṃśuḥ kanakaparvataḥ //
tasya pādāstu catvāraś caturdikṣu nagottamāḥ
yairviṣṭabdhā na calati saptadvīpavatī mahī //
daśayojanasāhasram āyāmas teṣu paṭhyate
pūrve tu mandaro nāma dakṣiṇe gandhamādanaḥ //
vipulaḥ paścime pārśve supārśvaścottare smṛtaḥ
mahāvṛkṣāḥ samutpannāś catvāro dvīpaketavaḥ //
mandarasya gireḥ śṛṅge mahāvṛkṣaḥ saketurāṭ
pralambaśākhāśikharaḥ kadambaś caityapādapaḥ //
dakṣiṇasyāpi śailasya śikhare devasevitā
jambūḥ sadā puṇyaphalā sadā mālyopaśobhitā //
saketur dakṣiṇe dvīpe jambūrlokeṣu viśrutā
vipulasyāpi śailasya paścime ca mahātmanaḥ //
saṃjātaḥ śikhare 'śvatthaḥ sa mahān caityapādapaḥ
supārśvasyottarasyāpi śṛṅge jāto mahādrumaḥ //
nyagrodho vipulaskandho 'nekayojanamaṇḍalaḥ
teṣāṃ caturṇāṃ vakṣyāmi śailendrāṇāṃ yathākramam //
amānuṣyāṇi ramyāṇi sarvakālartukāni ca
manoharāṇi catvāri devakrīḍanakāni ca //
vanāni vai caturdikṣu nāmatastu nibodhata
pūrve caitrarathaṃ nāma dakṣiṇe gandhamādanam //
vaibhrājaṃ paścime vidyād uttare saviturvanam
mitreśvaraṃ tu pūrve tu ṣaṣṭheśvaram ataḥ param //
varyeśvaraṃ paścime tu uttare cāmrakeśvaram
mahāsarāṃsi ca tathā catvāri munipuṅgavāḥ //
yatra krīḍanti munayaḥ parvateṣu vaneṣu ca
aruṇodaṃ saraḥ pūrvaṃ dakṣiṇaṃ mānasaṃ smṛtam //
sitodaṃ paścimasaro mahābhadraṃ tathottaram
śākhasya dakṣiṇe kṣetraṃ viśākhasya ca paścime //
uttare naigameyasya kumārasya ca pūrvataḥ
aruṇodasya pūrveṇa śailendrā nāmataḥ smṛtāḥ //
tāṃstu saṃkṣepato vakṣye na śakyaṃ vistareṇa tu
sitāntaś ca kuraṇḍaś ca kuraraścācalottamaḥ //
vikaro maṇiśailaś ca vṛkṣavāṃścācalottamaḥ
mahānīlo 'tha rucakaḥ sabindurdarduras tathā //
veṇumāṃś ca sameghaś ca niṣadho devaparvataḥ
ityete parvatavarā hy anye ca girayas tathā //
pūrveṇa mandarasyaite siddhāvāsā udāhṛtāḥ
teṣu teṣu girīndreṣu guhāsu ca vaneṣu ca //
rudrakṣetrāṇi divyāni viṣṇornārāyaṇasya ca
saraso mānasasyeha dakṣiṇena mahācalāḥ //
ye kīrtyamānāstānsarvān saṃkṣipya pravadāmyaham
śailaś ca viśirāścaiva śikharaścācalottamaḥ //
ekaśṛṅgo mahāśūlo gajaśailaḥ piśācakaḥ
pañcaśailo 'tha kailāso himavāṃścācalottamaḥ //
ityete devacaritā utkaṭāḥ parvatottamāḥ
teṣu teṣu ca sarveṣu parvateṣu vaneṣu ca //
rudrakṣetrāṇi divyāni sthāpitāni surottamaiḥ
digbhāge dakṣiṇe proktāḥ paścime ca vadāmi vaḥ //
apareṇa sitodaś ca surapaś ca mahābalaḥ
kumudo madhumāṃścaiva hy añjano mukuṭas tathā //
kṛṣṇaś ca pāṇḍuraścaiva sahasraśikharaś ca yaḥ
pārijātaś ca śailendraḥ śrīśṛṅgaścācalottamaḥ //
ityete devacaritā utkaṭāḥ parvatottamāḥ
sarve paścimadigbhāge rudrakṣetrasamanvitāḥ //
mahābhadrasya sarasaś cottare ca mahābalāḥ
ye sthitāḥ kīrtyamānāṃstān saṃkṣipyeha nibodhata //
śaṅkhakūṭo mahāśailo vṛṣabho haṃsaparvataḥ
nāgaś ca kapilaścaiva indraśailaś ca sānumān //
nīlaḥ kaṇṭakaśṛṅgaś ca śataśṛṅgaś ca parvataḥ
puṣpakośaḥ praśailaś ca virajaścācalottamaḥ //
varāhaparvataścaiva mayūraścācalottamaḥ
jārudhiścaiva śailendra eta uttarasaṃsthitāḥ //
teṣu śaileṣu divyeṣu devadevasya śūlinaḥ
asaṃkhyātāni divyāni vimānāni sahasraśaḥ //
eteṣāṃ śailamukhyānām antareṣu yathākramam
santi caivāntaradroṇyaḥ sarāṃsyupavanāni ca //
vasanti devā munayaḥ siddhāś ca śivabhāvitāḥ
kṛtavāsāḥ sapatnīkāḥ prasādātparameṣṭhinaḥ //
lakṣmyādyānāṃ bilvavane kakubhe kaśyapādayaḥ
tathā tālavane proktam indropendroragātmanām //
uduṃbare kardamasya tathānyeṣāṃ mahātmanām
vidyādharāṇāṃ siddhānāṃ puṇye tvāmravane śubhe //
nāgānāṃ siddhasaṃghānāṃ tathā niṃbavane sthitiḥ
sūryasya kiṃśukavane tathā rudragaṇasya ca //
bījapūravane puṇye devācāryo vyavasthitaḥ
kaumude tu vane viṣṇupramukhānāṃ mahātmanām //
sthalapadmavanāntasthanyagrodhe 'śeṣabhoginaḥ
śeṣastvaśeṣajagatāṃ patirāste 'tigarvitaḥ //
sa eva jagatāṃ kālaḥ pātāle ca vyavasthitaḥ
viṣṇorviśvagurormūrtir divyaḥ sākṣāddhalāyudhaḥ //
śayanaṃ devadevasya sa hareḥ kaṅkaṇaṃ vibhoḥ
vane panasavṛkṣāṇāṃ saśukrā dānavādayaḥ //
kinnarairuragāścaiva viśākhakavane sthitāḥ
manoharavane vṛkṣāḥ sarvakoṭisamanvitāḥ //
nandīśvaro gaṇavaraiḥ stūyamāno vyavasthitaḥ
saṃtānakasthalīmadhye sākṣāddevī sarasvatī //
evaṃ saṃkṣepataḥ proktā vaneṣu vanavāsinaḥ
asaṃkhyātā mayāpyatra vaktuṃ no vistareṇa tu //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekonapañcāśattamo 'dhyāyaḥ
śitāntaśikhare śakraḥ pārijātavane śubhe
tasya prācyāṃ kumudādrikūṭo 'sau bahuvistaraḥ //
aṣṭau purāṇyudīrṇāni dānavānāṃ dvijottamāḥ
suvarṇakoṭare puṇye rākṣasānāṃ mahātmanām //
nīlakānāṃ purāṇyāhur aṣṭaṣaṣṭirdvijottamāḥ
mahānīle 'pi śailendre purāṇi daśa pañca ca //
hayānanānāṃ mukhyānāṃ kinnarāṇāṃ ca suvratāḥ
veṇusaudhe mahāśaile vidyādharapuratrayam //
vaikuṇṭhe garuḍaḥ śrīmān karañje nīlalohitaḥ
vasudhāre vasūnāṃ tu nivāsaḥ parikīrtitaḥ //
ratnadhāre girivare saptarṣīṇāṃ mahātmanām
saptasthānāni puṇyāni siddhāvāsayutāni ca //
mahatprajāpateḥ sthānam ekaśṛṅge nagottame
gajaśaile tu durgādyāḥ sumedhe vasavas tathā //
ādityāś ca tathā rudrāḥ kṛtāvāsāstathāśvinau
aśītirdevapuryastu hemakakṣe nagottame //
sunīle rakṣasāṃ vāsāḥ pañcakoṭiśatāni ca
pañcakūṭe purāṇyāsan pañcakoṭipramāṇataḥ //
śataśṛṅge puraśataṃ yakṣāṇāmamitaujasām
tāmrābhe kādraveyāṇāṃ viśākhe tu guhasya vai //
śvetodare muniśreṣṭhāḥ suparṇasya mahātmanaḥ
piśācake kuberasya harikūṭe harergṛham //
kumude kiṃnarāvāsas tv añjane cāraṇālayaḥ
kṛṣṇe gandharvanilayaḥ pāṇḍure purasaptakam //
vidyādharāṇāṃ viprendrā viśvabhogasamanvitam
sahasraśikhare śaile daityānāmugrakarmaṇām //
purāṇāṃ tu sahasrāṇi sapta śakrāriṇāṃ dvijāḥ
mukuṭe pannagāvāsaḥ puṣpaketau munīśvarāḥ //
vaivasvatasya somasya vāyornāgādhipasya ca
takṣake caiva śailendre catvāryāyatanāni ca //
brahmendraviṣṇurudrāṇāṃ guhasya ca mahātmanaḥ
kuberasya ca somasya tathānyeṣāṃ mahātmanām //
santyāyatanamukhyāni maryādāparvateṣvapi
śrīkaṇṭhādriguhāvāsī sarvāvāsaḥ sahomayā //
śrīkaṇṭhasyādhipatyaṃ vai sarvadeveśvarasya ca
aṇḍasyāsya pravṛttistu śrīkaṇṭhena na saṃśayaḥ //
ananteśādayastvevaṃ pratyekaṃ cāṇḍapālakāḥ
cakravartina ityuktās tato vidyeśvarāstviha //
śrīkaṇṭhādhiṣṭhitānyatra sthānāni ca samāsataḥ
maryādāparvateṣvadya śṛṇvantu pravadāmy aham //
śrīkaṇṭhādhiṣṭhitaṃ viśvaṃ carācaramidaṃ jagat
kālāgniśivaparyantaṃ kathaṃ vakṣye savistaram //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bhuvanavinyāsoddeśasthānavarṇanaṃ nāma pañcāśattamo 'dhyāyaḥ
devakūṭe girau madhye mahākūṭe suśobhane
hemavaiḍūryamāṇikyanīlagomedakāntibhiḥ //
tathānyairmaṇimukhyaiś ca nirmite nirmale śubhe
śākhāśatasahasrāḍhye sarvadrumavibhūṣite //
campakāśokapuṃnāgavakulāsanamaṇḍite
pārijātakasampūrṇe nānāpakṣigaṇānvite //
naikadhātuśataiścitre vicitrakusumākule
nitambapuṣpasālamben-aikasattvagaṇānvite //
vimalasvādupānīyen-aikaprasravaṇairyute
nirjharaiḥ kusumākīrṇair anekaiś ca vibhūṣite //
puṣpoḍupavahābhiś ca sravantībhir alaṃkṛte
snigdhavarṇaṃ mahāmūlam anekaskandhapādapam //
ramyaṃ hyaviralacchāyaṃ daśayojanamaṇḍalam
tatra bhūtavanaṃ nāma nānābhūtagaṇālayam //
mahādevasya devasya śaṅkarasya mahātmanaḥ
dīptamāyatanaṃ tatra mahāmaṇivibhūṣitam //
hemaprākārasaṃyuktaṃ maṇitoraṇamaṇḍitam
sphāṭikaiś ca vicitraiś ca gopuraiś ca samanvitam //
siṃhāsanairmaṇimayaiḥ śubhāstaraṇasaṃyutaiḥ
kṣitāvitastataḥ samyak śarveṇādhiṣṭhitaiḥ śubhaiḥ //
amlānamālānicitair nānāvarṇair gṛhottamaiḥ
maṇḍapaiḥ suvicitrais tu sphāṭikastambhasaṃyutaiḥ //
saṃyutaṃ sarvabhūtendrair brahmendropendrapūjitaiḥ
varāhagajasiṃharkṣaśārdūlakarabhānanaiḥ //
gṛdhrolūkamukhaiścānyair mṛgoṣṭrājamukhairapi
pramathairvividhaiḥ sthūlair girikūṭopamaiḥ śubhaiḥ //
karālairharikeśaiś ca romaśaiś ca mahābhujaiḥ
nānāvarṇākṛtidharair nānāsaṃsthānasaṃsthitaiḥ //
dīptāsyair dīptacaritair nandīśvaramukhaiḥ śubhaiḥ
brahmendraviṣṇusaṃkāśair aṇimādiguṇānvitaiḥ //
aśūnyamamarairnityaṃ mahāpariṣadais tathā
tatra bhūtapaterdevāḥ pūjāṃ nityaṃ prayuñjate //
jharjharaiḥ śaṅkhapaṭahair bherīḍiṇḍimagomukhaiḥ
lalitāvasitodgītair vṛttavalgitagarjitaiḥ //
pūjito vai mahādevaḥ pramathaiḥ pramatheśvaraḥ
siddharṣidevagandharvair brahmaṇā ca mahātmanā //
upendrapramukhaiścānyaiḥ pūjitastatra śaṃkaraḥ
vibhaktacāruśikharaṃ yatra tacchaṅkhavarcasam //
Note: Kailāsa
kailāso yakṣarājasya kuberasya mahātmanaḥ
nivāsaḥ koṭiyakṣāṇāṃ tathānyeṣāṃ mahātmanām //
tatrāpi devadevasya bhavasyāyatanaṃ mahat
tasminnāyatane somaḥ sadāste sagaṇo haraḥ //
yatra mandākinī nāma nalinī vipulodakā
suvarṇamaṇisopānā kuberaśikhare śubhe //
jāṃbūnadamayaiḥ padmair gandhasparśaguṇānvitaiḥ
nīlavaiḍūryapatraiś ca gandhopetairmahotpalaiḥ //
tathā kumudaṣaṇḍaiś ca mahāpadmair alaṃkṛtā
yakṣagandharvanārībhir apsarobhiś ca sevitā //
devadānavagandharvair yakṣarākṣasakinnaraiḥ
upaspṛṣṭajalā puṇyā nadī mandākinī śubhā //
tasyāścottarapārśve tu bhavasyāyatanaṃ śubham
vaiḍūryamaṇisampannaṃ tatrāste śaṅkaro 'vyayaḥ //
dvijāḥ kanakanandāyās tīre vai prāci dakṣiṇe
vanaṃ dvijasahasrāḍhyaṃ mṛgapakṣisamākulam //
tatrāpi sagaṇaḥ sāmbaḥ krīḍate 'drisame gṛhe
nandāyāḥ paścime tīre kiṃcid vai dakṣiṇāśrite //
puraṃ rudrapurī nāma nānāprāsādasaṃkulam
tatrāpi śatadhā kṛtvā hy ātmānaṃ cāmbayā saha //
krīḍate sagaṇaḥ sāmbas tacchivālayam ucyate
evaṃ śatasahasrāṇi śarvasyāyatanāni tu //
pratidvīpe muniśreṣṭhāḥ parvateṣu vaneṣu ca
nadīnadataṭākānāṃ tīreṣvarṇavasaṃdhiṣu //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ekapañcāśattamo 'dhyāyaḥ
nadyaś ca bahavaḥ proktāḥ sadā bahujalāḥ śubhāḥ
sarovarebhyaḥ sambhūtās tv asaṃkhyātā dvijottamāḥ //
prāṅmukhā dakṣiṇāsyāstu cottaraprabhavāḥ śubhāḥ
paścimāgrāḥ pavitrāś ca prativarṣaṃ prakīrtitāḥ //
ākāśāṃbhonidhir yo 'sau soma ityabhidhīyate
ādhāraḥ sarvabhūtānāṃ devānāmamṛtākaraḥ //
asmātpravṛttā puṇyodā nadī tvākāśagāminī
saptamenānilapathā pravṛttā cāmṛtodakā //
sā jyotīṃṣyanuvartantī jyotirgaṇaniṣevitā
tārākoṭisahasrāṇāṃ nabhasaś ca samāyutā //
parivartatyaharaho yathā somastathaiva sā
catvāryaśītiś ca tathā sahasrāṇāṃ samucchritaḥ //
yojanānāṃ mahāmeruḥ śrīkaṇṭhākrīḍakomalaḥ
tatrāsīno yataḥ śarvaḥ sāmbaḥ saha gaṇeśvaraiḥ //
krīḍate suciraṃ kālaṃ tasmātpuṇyajalā śivā
giriṃ meruṃ nadī puṇyā sā prayāti pradakṣiṇam //
vibhajyamānasalilā sā javenānilena ca
merorantarakūṭeṣu nipapāta caturṣvapi //
samantātsamatikramya sarvādrīnpravibhāgaśaḥ
niyogāddevadevasya praviṣṭā sā mahārṇavam //
asyā vinirgatā nadyaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ
sarvadvīpādrivarṣeṣu bahavaḥ parikīrtitāḥ //
kṣudranadyastvasaṃkhyātā gaṅgā yadgāṅgatāmbarāt
ketumāle narāḥ kālāḥ sarve panasabhojanāḥ //
striyaścotpalavarṇābhā jīvitaṃ cāyutaṃ smṛtam
bhadrāśve śuklavarṇāś ca striyaścandrāṃśusaṃnibhāḥ //
kālāmrabhojanāḥ sarve nirātaṅkā ratipriyāḥ
daśavarṣasahasrāṇi jīvanti śivabhāvitāḥ //
hiraṇmayā ivātyartham īśvarārpitacetasaḥ
tathā ramaṇake jīvā nyagrodhaphalabhojanāḥ //
daśavarṣasahasrāṇi śatāni daśapañca ca
jīvanti śuklāste sarve śivadhyānaparāyaṇāḥ //
hairaṇmayā mahābhāgā hiraṇmayavanāśrayāḥ
ekādaśa sahasrāṇi śatāni daśapañca ca //
varṣāṇāṃ tatra jīvanti aśvatthāśanajīvanāḥ
hairaṇmayā ivātyartham īśvarārpitamānasāḥ //
kuruvarṣe tu kuravaḥ svargalokāt paricyutāḥ
sarve maithunajātāś ca kṣīriṇaḥ kṣīrabhojanāḥ //
anyonyamanuraktāś ca cakravākasadharmiṇaḥ
anāmayā hyaśokāś ca nityaṃ sukhaniṣeviṇaḥ //
trayodaśasahasrāṇi śatāni daśapañca ca
jīvanti te mahāvīryā na cānyastrīniṣeviṇaḥ //
sahaiva maraṇaṃ teṣāṃ kurūṇāṃ svargavāsinām
hṛṣṭānāṃ supravṛddhānāṃ sarvānnāmṛtabhojinām //
sadā tu candrakāntānāṃ sadā yauvanaśālinām
śyāmāṅgānāṃ sadā sarvabhūṣaṇāspadadehinām //
jaṃbūdvīpe tu tatrāpi kuruvarṣaṃ suśobhanam
tatra candraprabhaṃ śambhor vimānaṃ candramaulinaḥ //
varṣe tu bhārate martyāḥ puṇyāḥ karmavaśāyuṣaḥ
śatāyuṣaḥ samākhyātā nānāvarṇālpadehinaḥ //
nānādevārcane yuktā nānākarmaphalāśinaḥ
nānājñānārthasampannā durbalāścālpabhoginaḥ //
indradvīpe tathā kecit tathaiva ca kaseruke
tāmradvīpaṃ gatāḥ kecit keciddeśaṃ gabhastimat //
nāgadvīpaṃ tathā saumyaṃ gāndharvaṃ vāruṇaṃ gatāḥ
kecinmlecchāḥ pulindāś ca nānājātisamudbhavāḥ //
pūrve kirātāstasyānte paścime yavanāḥ smṛtāḥ
brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyā madhye śūdrāś ca sarvaśaḥ //
ijyāyuddhavaṇijyābhir vartayanto vyavasthitāḥ
teṣāṃ saṃvyavahāro 'yaṃ vartate 'tra parasparam //
dharmārthakāmasaṃyukto varṇānāṃ tu svakarmasu
saṃkalpaścābhimānaś ca āśramāṇāṃ yathāvidhi //
iha svargāpavargārthaṃ pravṛttiryatra mānuṣī
teṣāṃ ca yugakarmāṇi nānyatra munipuṅgavāḥ //
daśavarṣasahasrāṇi sthitiḥ kiṃpuruṣe nṛṇām
suvarṇavarṇāś ca narāḥ striyaścāpsarasopamāḥ //
anāmayā hyaśokāś ca sarve te śivabhāvitāḥ
śuddhasattvāś ca hemābhāḥ sadārāḥ plakṣabhojanāḥ //
mahārajatasaṃkāśā harivarṣe 'pi mānavāḥ
devalokāccyutāḥ sarve devākārāś ca sarvaśaḥ //
haraṃ yajanti sarveśaṃ pibantīkṣurasaṃ śubham
na jarā bādhate tena na ca jīryanti te narāḥ //
daśavarṣasahasrāṇi tatra jīvanti mānavāḥ
madhyamaṃ yanmayā proktaṃ nāmnā varṣamilāvṛtam //
na tatra sūryastapati na te jīryanti mānavāḥ
candrasūryau na nakṣatraṃ na prakāśam ilāvṛte //
padmaprabhāḥ padmamukhāḥ padmapattranibhekṣaṇāḥ
padmapattrasugandhāś ca jāyante bhavabhāvitāḥ //
jambūphalarasāhārā aniṣpandāḥ sugandhinaḥ
devalokāgatāstatra jāyante hyajarāmarāḥ //
trayodaśasahasrāṇi varṣāṇāṃ te narottamāḥ
āyuḥpramāṇaṃ jīvanti varṣe divye tvilāvṛte //
jaṃbūphalarasaṃ pītvā na jarā bādhate tvimān
na kṣudhā na klamaścāpi na jano mṛtyumāṃs tathā //
tatra jāmbūnadaṃ nāma kanakaṃ devabhūṣaṇam
indragopapratīkāśaṃ jāyate bhāsvaraṃ tu tat //
evaṃ mayā samākhyātā navavarṣānuvartinaḥ
varṇāyurbhojanādyāni saṃkṣipya na tu vistarāt //
hemakūṭe tu gandharvā vijñeyāścāpsarogaṇāḥ
sarve nāgāś ca niṣadhe śeṣavāsukitakṣakāḥ //
mahābalās trayastriṃśad ramante yājñikāḥ surāḥ
nīle tu vaiḍūryamaye siddhā brahmarṣayo 'malāḥ //
daityānāṃ dānavānāṃ ca śvetaḥ parvata ucyate
śṛṅgavān parvataścaiva pitṝṇāṃ nilayaḥ sadā //
himavān yakṣamukhyānāṃ bhūtānām īśvarasya ca
sarvādriṣu mahādevo hariṇā brahmaṇāṃbayā //
nandinā ca gaṇaiścaiva varṣeṣu ca vaneṣu ca
nīlaśvetatriśṛṅge ca bhagavānnīlalohitaḥ //
siddhairdevaiś ca pitṛbhir dṛṣṭo nityaṃ viśeṣataḥ
nīlaś ca vaiḍūryamayaḥ śvetaḥ śuklo hiraṇmayaḥ //
mayūrabarhavarṇastu śātakuṃbhas triśṛṅgavān
ete parvatarājāno jaṃbūdvīpe vyavasthitāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bhuvanakośasvabhāvavarṇanaṃ nāma dvipañcāśattamo 'dhyāyaḥ
plakṣadvīpādidvīpeṣu sapta saptasu parvatāḥ
ṛjvāyatāḥ pratidiśaṃ niviṣṭā varṣaparvatāḥ //
plakṣadvīpe tu vakṣyāmi sapta divyān mahācalān
gomedako 'tra prathamo dvitīyaścāndra ucyate //
tṛtīyo nārado nāma caturtho dundubhiḥ smṛtaḥ
pañcamaḥ somako nāma sumanāḥ ṣaṣṭha ucyate //
sa eva vaibhavaḥ prokto vaibhrājaḥ saptamaḥ smṛtaḥ
saptaite girayaḥ proktāḥ plakṣadvīpe viśeṣataḥ //
sapta vai śālmalidvīpe tāṃstu vakṣyāmyanukramāt
kumudaścottamaścaiva parvataś ca balāhakaḥ //
droṇaḥ kaṅkaś ca mahiṣaḥ kakudmān saptamaḥ smṛtaḥ
kuśadvīpe tu saptaiva dvīpāś ca kulaparvatāḥ //
tāṃstu saṃkṣepato vakṣye nāmamātreṇa vai kramāt
vidrumaḥ prathamaḥ prokto dvitīyo hemaparvataḥ //
tṛtīyo dyutimānnāma caturthaḥ puṣpitaḥ smṛtaḥ
kuśeśayaḥ pañcamastu ṣaṣṭho harigiriḥ smṛtaḥ //
saptamo mandaraḥ śrīmān mahādevaniketanam
mandā iti hyapāṃ nāma mandaro dhāraṇād apām //
tatra sākṣādvṛṣāṅkastu viśveśo vimalaḥ śivaḥ
somaḥ sanandī bhagavān āste hemagṛhottame //
tapasā toṣitaḥ pūrvaṃ mandareṇa maheśvaraḥ
avimukte mahākṣetre lebhe sa paramaṃ varam //
prārthitaś ca mahādevo nivāsārthaṃ sahāṃbayā
avimuktādupāgamya cakre vāsaṃ sa mandare //
sanandī sagaṇaḥ somas tenāsau tanna muñcati
krauñcadvīpe tu sapteha krauñcādyāḥ kulaparvatāḥ //
krauñco vāmanakaḥ paścāt tṛtīyaścāndhakārakaḥ
andhakārātparaścāpi divāvṛnnāma parvataḥ //
divāvṛtaḥ paraścāpi vivindo girirucyate
vivindātparataścāpi puṇḍarīko mahāgiriḥ //
puṇḍarīkātparaścāpi procyate dundubhisvanaḥ
ete ratnamayāḥ sapta krauñcadvīpasya parvatāḥ //
śākadvīpe ca girayaḥ sapta tāṃstu nibodhata
udayo raivataścāpi śyāmako munisattamāḥ //
rājataśca giriḥ śrīmān āṃbikeyaḥ suśobhanaḥ
āṃbikeyātparo ramyaḥ sarvauṣadhisamanvitaḥ //
tathaiva kesarītyukto yato vāyuḥ prajāyate
puṣkare parvataḥ śrīmān eka eva mahāśilaḥ //
citrairmaṇimayaiḥ kūṭaiḥ śilājālaiḥ samucchritaiḥ
dvīpasya tasya pūrvārdhe citrasānusthito mahān //
yojanānāṃ sahasrāṇi ūrdhvaṃ pañcāśaducchritaḥ
adhaścaiva catustriṃśat sahasrāṇi mahācalaḥ //
dvīpasyārdhe parikṣiptaḥ parvato mānasottaraḥ
sthito velāsamīpe tu navacandra ivoditaḥ //
yojanānāṃ sahasrāṇi ūrdhvaṃ pañcāśaducchritaḥ
tāvadeva tu vistīrṇaḥ pārśvataḥ parimaṇḍalaḥ //
sa eva dvīpapaścārdhe mānasaḥ pṛthivīdharaḥ
eka eva mahāsānuḥ saṃniveśāddvidhā kṛtaḥ //
tasmindvīpe smṛtau dvau tu puṇyau janapadau śubhau
rājatau mānasasyātha parvatasyānumaṇḍalau //
mahāvītaṃ tu yadvarṣaṃ bāhyato mānasasya tu
tasyaivābhyantaro yastu dhātakīkhaṇḍa ucyate //
svādūdakenodadhinā puṣkaraḥ parivāritaḥ
puṣkaradvīpavistāravistīrṇo 'sau samantataḥ //
vistārānmaṇḍalāccaiva puṣkarasya samena tu
evaṃ dvīpāḥ samudraistu saptasaptabhir āvṛtāḥ //
dvīpasyānantaro yastu samudraḥ saptamastu vai
evaṃ dvīpasamudrāṇāṃ vṛddhirjñeyā parasparam //
pareṇa puṣkarasyātha anuvṛtya sthito mahān
svādūdakasamudrastu samantātpariveṣṭya ca //
pareṇa tasya mahatī dṛśyate lokasaṃsthitiḥ
kāñcanī dviguṇā bhūmiḥ sarvā caikaśilopamā //
tasyāḥ pareṇa śailastu maryādāpāramaṇḍalaḥ
prakāśaścāprakāśaś ca lokālokaḥ sa ucyate //
dṛśyādṛśyagirir yāvat tāvadeṣā dharā dvijāḥ
yojanānāṃ sahasrāṇi daśa tasyocchrayaḥ smṛtaḥ //
tāvāṃś ca vistarastasya lokālokamahāgireḥ
arvācīne tu tasyārdhe caranti raviraśmayaḥ //
parārdhe tu tamo nityaṃ lokālokastataḥ smṛtaḥ
evaṃ saṃkṣepataḥ prokto bhūrlokasya ca vistaraḥ //
ā bhānorvai bhuvaḥ svastu ā dhruvānmunisattamāḥ
āvahādyā niviṣṭāstu vāyorvai sapta nemayaḥ //
āvahaḥ pravahaścaiva tataścānuvahas tathā
saṃvaho vivahaścātha tataścordhvaṃ parāvahaḥ //
dvijāḥ parivahaśceti vāyorvai sapta nemayaḥ
balāhakās tathā bhānuś candro nakṣatrarāśayaḥ //
grahāṇi ṛṣayaḥ sapta dhruvo viprāḥ kramādiha
yojanānāṃ mahīpṛṣṭhād ūrdhvaṃ pañcadaśa ā dhruvāt //
niyutānyekaniyutaṃ bhūpṛṣṭhādbhānumaṇḍalam
rathaḥ ṣoḍaśasāhasro bhāskarasya tathopari //
caturaśītisāhasro meruścopari bhūtalāt
koṭiyojanamākramya maharloko dhruvāddhruvaḥ //
janaloko maharlokāt tathā koṭidvayaṃ dvijāḥ
janalokāttapolokaś catasraḥ koṭayo mataḥ //
prājāpatyādbrahmalokaḥ koṭiṣaṭkaṃ visṛjya tu
puṇyalokāstu saptaite hy aṇḍe 'sminkathitā dvijāḥ //
adhaḥ saptatalānāṃ tu narakāṇāṃ hi koṭayaḥ
māyāntāścaiva ghorādyā aṣṭāviṃśatireva tu //
pāpinasteṣu pacyante svasvakarmānurūpataḥ
avīcyantāni sarvāṇi rauravādyāni teṣu ca //
pratyekaṃ pañcakānyāhur narakāṇi viśeṣataḥ
aṇḍamādau mayā proktam aṇḍasyāvaraṇāni ca //
hiraṇyagarbhasargaś ca prasaṃgādbahuvistarāt
aṇḍānāmīdṛśānāṃ tu koṭyo jñeyāḥ sahasraśaḥ //
sarvagatvāt pradhānasya tiryag ūrdhvam adhas tathā
aṇḍeṣveteṣu sarveṣu bhuvanāni caturdaśa //
pratyaṇḍaṃ dvijaśārdūlās teṣāṃ heturmaheśvaraḥ
aṇḍeṣu cāṇḍabāhyeṣu tathāṇḍāvaraṇeṣu ca //
tamo 'nte ca tamaḥpāre cāṣṭamūrtirvyavasthitaḥ
asyātmano maheśasya mahādevasya dhīmataḥ //
adehinas tvaho deham akhilaṃ paramātmanaḥ
asyāṣṭamūrteḥ śarvasya śivasya gṛhamedhinaḥ //
gṛhiṇī prakṛtirdivyā prajāś ca mahadādayaḥ
paśavaḥ kiṅkarāstasya sarve dehābhimāninaḥ //
ādyantahīno bhagavān anantaḥ pumānpradhānapramukhāś ca sapta
pradhānamūrtistvatha ṣoḍaśāṅgo maheśvaraścāṣṭatanuḥ sa eva //
ājñābalāttasya dharā sthiteha dharādharā vāridharāḥ samudrāḥ
jyotirgaṇaḥ śakramukhāḥ surāś ca vaimānikāḥ sthāvarajaṅgamāś ca //
dṛṣṭvā yakṣaṃ lakṣaṇairhīnamīśaṃ dṛṣṭvā sendrāste kimetattviheti
yakṣaṃ gatvā niścayātpāvakādyāḥ śaktikṣīṇāścābhavan yattato 'pi //
dagdhuṃ tṛṇaṃ vāpi samakṣamasya yakṣasya vahnirna śaśāka viprāḥ
vāyustṛṇaṃ cālayituṃ tathānye svānsvānprabhāvān sakalāmarendrāḥ //
tadā svayaṃ vṛtraripuḥ surendraiḥ sureśvaraḥ sarvasamṛddhihetuḥ
sureśvaraṃ yakṣamuvāca ko vā bhavānitītthaṃ sa kutūhalātmā //
tadā hyadṛśyaṃ gata eva yakṣas tadāṃbikā haimavatī śubhāsyā
umā śubhairābharaṇairanekaiḥ suśobhamānā tvanu cāvirāsīt //
kimetadīśe bahuśobhamāne vāṃbike yakṣavapuścakāsti //
praṇemurenāṃ mṛgarājagāminīmumāmajāṃ lohitaśuklakṛṣṇām //
saṃbhāvitā sā sakalāmarendraiḥ sarvapravṛttistu surāsurāṇām
ahaṃ purāsaṃ prakṛtiś ca puṃso yakṣasya cājñāvaśagetyathāha //
tasmāddvijāḥ sarvamajasya tasya niyogataścāṇḍamabhūdajādvai
ajaś ca aṇḍādakhilaṃ ca tasmāj jyotirgaṇairlokamajātmakaṃ tat //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bhuvanakośavinyāsanirṇayo nāma tripañcāśattamo 'dhyāyaḥ
jyotirgaṇapracāraṃ vai saṃkṣipyāṇḍe bravīmyaham
devakṣetrāṇi cālokya grahacāraprasiddhaye //
mānasopari māhendrī prācyāṃ meroḥ purī sthitā
dakṣiṇe bhānuputrasya varuṇasya ca vāruṇī //
saumye somasya vipulā tāsu digdevatāḥ sthitāḥ
amarāvatī saṃyamanī sukhā caiva vibhā kramāt //
lokapālopariṣṭāt tu sarvato dakṣiṇāyane
kāṣṭhāṃ gatasya sūryasya gatir yā tāṃ nibodhata //
dakṣiṇaprakrame bhānuḥ kṣipteṣuriva dhāvati
jyotiṣāṃ cakramādāya satataṃ parigacchati //
purāntago yadā bhānuḥ śakrasya bhavati prabhuḥ
sarvaiḥ sāyamanaiḥ sauro hy udayo dṛśyate dvijāḥ //
sa eva sukhavatyāṃ tu niśāntasthaḥ pradṛśyate
astameti punaḥ sūryo vibhāyāṃ viśvadṛg vibhuḥ //
mayā prokto 'marāvatyāṃ yathāsau vāritaskaraḥ
tathā saṃyamanīṃ prāpya sukhāṃ caiva vibhāṃ khagaḥ //
yadāparāhṇastvāgneyyāṃ pūrvāhṇo nairṛte dvijāḥ
tadā tvapararātraś ca vāyubhāge sudāruṇaḥ //
īśānyāṃ pūrvarātrastu gatireṣā ca sarvataḥ
evaṃ puṣkaramadhye tu yadā sarpati vāripaḥ //
triṃśāṃśakaṃ tu medinyāṃ muhūrtenaiva gacchati
yojanānāṃ muhūrtasya imāṃ saṃkhyāṃ nibodhata //
pūrṇā śatasahasrāṇām ekatriṃśattu sā smṛtā
pañcāśacca tathānyāni sahasrāṇyadhikāni tu //
mauhūrtikī gatirhyeṣā bhāskarasya mahātmanaḥ
etena gatiyogena yadā kāṣṭhāṃ tu dakṣiṇām //
paryapṛcchet pataṅgo 'pi saumyāśāṃ cottare 'hani
madhye tu puṣkarasyātha bhramate dakṣiṇāyane //
mānasottaraśaile tu mahātejā vibhāvasuḥ
maṇḍalānāṃ śataṃ pūrṇaṃ tadaśītyadhikaṃ vibhuḥ //
bāhyaṃ cābhyantaraṃ proktam uttarāyaṇadakṣiṇe
pratyahaṃ carate tāni sūryo vai maṇḍalāni tu //
kulālacakraparyanto yathā śīghraṃ pravartate
dakṣiṇaprakrame devas tathā śīghraṃ pravartate //
tasmātprakṛṣṭāṃ bhūmiṃ tu kālenālpena gacchati
sūryo dvādaśabhiḥ śīghraṃ muhūrtairdakṣiṇāyane //
trayodaśārdhamṛkṣāṇām ahnā tu carate raviḥ
muhūrtaistāvadṛkṣāṇi naktamaṣṭādaśaiścaran //
kulālacakramadhyaṃ tu yathā mandaṃ prasarpati
tathodagayane sūryaḥ sarpate mandavikramaḥ //
tasmāddīrgheṇa kālena bhūmimalpāṃ tu gacchati
sa ratho dhiṣṭhito bhānor ādityairmunibhis tathā //
gandharvairapsarobhiś ca grāmaṇīsarparākṣasaiḥ
pradīpayan sahasrāṃśur agrataḥ pṛṣṭhato 'pyadhaḥ //
ūrdhvataś ca karaṃ tyaktvā sabhāṃ brāhmīmanuttamām
aṃbhobhir munibhistyaktaiḥ saṃdhyāyāṃ tu niśācarān //
hatvā hatvā tu samprāptān brāhmaṇaiścarate raviḥ
aṣṭādaśa muhūrtaṃ tu uttarāyaṇapaścimam //
aharbhavati taccāpi carate mandavikramaḥ
trayodaśārdham ṛkṣāṇi naktaṃ dvādaśabhī raviḥ
muhūrtais tāvad ṛkṣāṇi divāṣṭādaśabhiścaran //
tato mandataraṃ nābhyāṃ cakraṃ bhramati vai yathā
mṛtpiṇḍa iva madhyastho dhruvo bhramati vai tathā //
triṃśanmuhūrtair evāhur ahorātraṃ purāvidaḥ
ubhayoḥ kāṣṭhayormadhye bhramato maṇḍalāni tu //
kulālacakranābhistu yathā tatraiva vartate
auttānapādo bhramati grahaiḥ sārdhaṃ grahāgraṇīḥ //
gaṇo munijyotiṣāṃ tu manasā tasya sarpati
adhiṣṭhitaḥ punastena bhānustvādāya tiṣṭhati //
Note: Sonne-Regen-Kreislauf
kiraṇaiḥ sarvatastoyaṃ devo vai sasamīraṇaḥ
auttānapādasya sadā dhruvatvaṃ vai prasādataḥ //
viṣṇorauttānapādena cāptaṃ tātasya hetunā
āpaḥ pītāstu sūryeṇa kramante śaśinaḥ kramāt //
niśākarānnisravante jīmūtānpratyapaḥ kramāt
vṛndaṃ jalamucāṃ caiva śvasanenābhitāḍitam //
kṣmāyāṃ sṛṣṭiṃ visṛjate 'bhāsayattena bhāskaraḥ
toyasya nāsti vai nāśaḥ tadaiva parivartate //
hitāya sarvajantūnāṃ gatiḥ śarveṇa nirmitā
bhūrbhuvaḥ svas tathā hyāpo hy annaṃ cāmṛtameva ca //
prāṇā vai jagatāmāpo bhūtāni bhuvanāni ca
bahunātra kimuktena carācaramidaṃ jagat //
apāṃ śivasya bhagavān ādhipatye vyavasthitaḥ
apāṃ tvadhipatirdevo bhava ityeva kīrtitaḥ //
bhavātmakaṃ jagatsarvam iti kiṃ ceha cādbhutam
nārāyaṇatvaṃ devasya hareścādbhiḥ kṛtaṃ vibhoḥ
jagatāmālayo viṣṇus tv āpastasyālayāni tu //
dandahyamāneṣu carācareṣu godhūmabhūtās tvathaniṣkramanti
yā yā ūrdhvaṃ māruteneritā vai tāstāstvabhrāṇyagninā vāyunā ca //
ato dhūmāgnivātānāṃ saṃyogastvabhramucyate
vārīṇi varṣatītyabhram abhrasyeśaḥ sahasradṛk //
yajñadhūmodbhavaṃ cāpi dvijānāṃ hitakṛtsadā
dāvāgnidhūmasambhūtam abhraṃ vanahitaṃ smṛtam //
mṛtadhūmodbhavaṃ tvabhram aśubhāya bhaviṣyati
abhicārāgnidhūmotthaṃ bhūtanāśāya vai dvijāḥ //
evaṃ dhūmaviśeṣeṇa jagatāṃ vai hitāhitam
tasmādācchādayeddhūmam abhicārakṛtaṃ naraḥ //
anāchādya dvijaḥ kuryād dhūmaṃ yaścābhicārikam
evamuddiśya lokasya kṣayakṛcca bhaviṣyati //
apāṃ nidhānaṃ jīmūtāḥ ṣaṇmāsāniha suvratāḥ
varṣayantyeva jagatāṃ hitāya pavanājñayā //
stanitaṃ ceha vāyavyaṃ vaidyutaṃ pāvakodbhavam
tridhā teṣāmihotpattir abhrāṇāṃ munipuṅgavāḥ //
na bhraśyanti yato 'bhrāṇi mehanānmegha ucyate
kāṣṭhāvāhāś ca vairiñcyāḥ pakṣāścaiva pṛthagvidhāḥ //
ājyānāṃ kāṣṭhasaṃyogād agnerdhūmaḥ pravartitaḥ
dvitīyānāṃ ca saṃbhūtir viriñcocchvāsavāyunā //
bhūbhṛtāṃ tvatha pakṣaistu maghavaccheditaistataḥ
vāhneyāstvatha jīmūtās tv āvahasthānagāḥ śubhāḥ //
viriñcocchvāsajāḥ sarve pravahaskandhajāstataḥ
pakṣajāḥ puṣkarādyāś ca varṣanti ca yadā jalam //
mūkāḥ saśabdaduṣṭāśās tv etaiḥ kṛtyaṃ yathākramam
kṣāmavṛṣṭipradā dīrghakālaṃ śītasamīriṇaḥ //
jīvakāś ca tathā kṣīṇā vidyuddhvanivivarjitāḥ
tiṣṭhantyākrośamātre tu dharāpṛṣṭhāditastataḥ //
ardhakrośe tu sarve vai jīmūtā girivāsinaḥ
meghā yojanamātraṃ tu sādhyatvād bahutoyadāḥ //
dharāpṛṣṭhāddvijāḥ kṣmāyāṃ vidyudguṇasamanvitāḥ
teṣāṃ teṣāṃ vṛṣṭisargaṃ tredhā kathitamatra tu //
pakṣajāḥ kalpajāḥ sarve parvatānāṃ mahattamāḥ
kalpānte te ca varṣanti rātrau nāśāya śāradāḥ //
pakṣajāḥ puṣkarādyāś ca varṣanti ca yadā jalam
tadārṇavamabhūtsarvaṃ tatra śete niśīśvaraḥ //
āgneyānāṃ śvāsajānāṃ pakṣajānāṃ dvijarṣabhāḥ
jaladānāṃ sadā dhūmo hy āpyāyana iti smṛtaḥ //
pauṇḍrāstu vṛṣṭayaḥ sarvā vaidyutāḥ śītaśasyadāḥ
puṇḍradeśeṣu patitā nāgānāṃ śīkarā himāḥ //
gāṅgā gaṅgāmbusambhūtā parjanyena parāvahaiḥ
nagānāṃ ca nadīnāṃ ca diggajānāṃ samākulam //
meghānāṃ ca pṛthagbhūtaṃ jalaṃ prāyādagādagam
parāvaho yaḥ śvasanaś cānayatyambikāgurum //
menāpatimatikramya vṛṣṭiśeṣaṃ dvijāḥ param
abhyeti bhārate varṣe tv aparāntavivṛddhaye //
vṛṣṭayaḥ kathitā hyadya dvidhā vastu vivṛddhaye
sasyadvayasya saṃkṣepāt prabravīmi yathāmati //
sraṣṭā bhānurmahātejā vṛṣṭīnāṃ viśvadṛg vibhuḥ
so 'pi sākṣāddvijaśreṣṭhāś ceśānaḥ paramaḥ śivaḥ //
sa eva tejastvojastu balaṃ viprā yaśaḥ svayam
cakṣuḥ śrotraṃ mano mṛtyur ātmā manyur vidig diśaḥ //
satyaṃ ṛtaṃ tathā vāyur aṃbaraṃ khacaraś ca saḥ
lokapālo harirbrahmā rudraḥ sākṣānmaheśvaraḥ //
sahasrakiraṇaḥ śrīmān aṣṭahastaḥ sumaṅgalaḥ
ardhanārivapuḥ sākṣāt trinetras tridaśādhipaḥ //
asyaiveha prasādāttu vṛṣṭirnānābhavaddvijāḥ
sahasraguṇamutsraṣṭum ādatte kiraṇairjalam //
jalasya nāśo vṛddhirvā nāstyevāsya vicārataḥ
dhruveṇādhiṣṭhito vāyur vṛṣṭiṃ saṃharate punaḥ //
grahān niḥsṛtya sūryāt tu kṛtsne nakṣatramaṇḍale
cārasyānte viśatyarke dhruveṇa samadhiṣṭhitā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge jyotiścakre sūryagatyādikathanaṃ nāma catuḥpañcāśattamo 'dhyāyaḥ
Note: chariot of Sūrya
sauraṃ saṃkṣepato vakṣye rathaṃ śaśina eva ca
grahāṇām itareṣāṃ ca yathā gacchati cāmbupaḥ //
saurastu brahmaṇā sṛṣṭo rathastvarthavaśena saḥ
saṃvatsarasyāvayavaiḥ kalpitaś ca dvijarṣabhāḥ //
trinābhinā tu cakreṇa pañcāreṇa samanvitaḥ
sauvarṇaḥ sarvadevānām āvāso bhāskarasya tu //
navayojanasāhasro vistārāyāmataḥ smṛtaḥ
dviguṇo 'pi rathopasthād īṣādaṇḍaḥ pramāṇataḥ //
asaṅgaistu hayairyukto yataścakraṃ tataḥ sthitaiḥ
vājinastasya vai sapta chandobhir nirmitāstu te //
cakrapakṣe nibaddhāstu dhruve cākṣaḥ samarpitaḥ
sahāśvacakro bhramate sahākṣo bhramate dhruvaḥ //
akṣaḥ sahaikacakreṇa bhramate 'sau dhruveritaḥ
prerako jyotiṣāṃ dhīmān dhruvo vai vātaraśmibhiḥ //
yugākṣakoṭisambaddhau dvau raśmī syandanasya tu
dhruveṇa bhramate raśminibaddhaḥ sa yugākṣayoḥ //
bhramato maṇḍalāni syuḥ khecarasya rathasya tu
yugākṣakoṭī te tasya dakṣiṇe syandanasya hi //
dhruveṇa pragṛhīte vai vicakrāśve ca rajjubhiḥ
bhramantamanugacchanti dhruvaṃ raśmī ca tāvubhau //
yugākṣakoṭistvetasya vātormisyandanasya tu
kīle saktā yathā rajjur bhramate sarvatodiśam //
bhrāmyatastasya raśmī tu maṇḍaleṣūttarāyaṇe
vardhete dakṣiṇe caiva bhramatā maṇḍalāni tu //
ākṛṣyete yadā te vai dhruveṇādhiṣṭhite tadā
ābhyantarasthaḥ sūryo 'tha bhramate maṇḍalāni tu //
aśītimaṇḍalaśataṃ kāṣṭhayorantaraṃ dvayoḥ
dhruveṇa mucyamānābhyāṃ raśmibhyāṃ punareva tu //
tathaiva bāhyataḥ sūryo bhramate maṇḍalāni tu
udveṣṭayan sa vegena maṇḍalāni tu gacchati //
devāścaiva tathā nityaṃ munayaś ca divāniśam
yajanti satataṃ devaṃ bhāskaraṃ bhavamīśvaram //
saratho 'dhiṣṭhito devair ādityairmunibhis tathā
gandharvairapsarobhiś ca grāmaṇīsarparākṣasaiḥ //
ete vasanti vai sūrye dvau dvau māsau krameṇa tu
āpyāyayanti cādityaṃ tejobhir bhāskaraṃ śivam //
grathitaiḥ svairvacobhistu stuvanti munayo ravim
gandharvāpsarasaścaiva nṛtyageyairupāsate //
grāmaṇīyakṣabhūtāni kurvate 'bhīṣusaṃgraham
sarpā vahanti vai sūryaṃ yātudhānā anuyānti ca //
vālakhilyā nayantyastaṃ parivāryodayādravim
ityete vai vasantīha dvau dvau māsau divākare //
madhuś ca mādhavaścaiva śukraś ca śucireva ca
nabhonabhasyau viprendrā iṣaścorjastathaiva ca //
sahaḥsahasyau ca tathā tapasyaś ca tapaḥ punaḥ
ete dvādaśa māsāstu varṣaṃ vai mānuṣaṃ dvijāḥ //
vāsantikas tathā graiṣmaḥ śubho vai vārṣikas tathā
śāradaś ca himaścaiva śaiśira ṛtavaḥ smṛtāḥ //
dhātāryamātha mitraś ca varuṇaścendra eva ca
vivasvāṃścaiva pūṣā ca parjanyo 'ṃśur bhagas tathā //
tvaṣṭā viṣṇuḥ pulastyaś ca pulahaścātrireva ca
vasiṣṭhaścāṅgirāścaiva bhṛgurbuddhimatāṃ varaḥ //
bhāradvājo gautamaś ca kaśyapaś ca kratus tathā
jamadagniḥ kauśikaś ca vāsukiḥ kaṅkaṇīkaraḥ //
takṣakaś ca tathā nāga elāpatras tathā dvijāḥ
śaṅkhapālas tathā cānyas tv airāvata iti smṛtaḥ //
dhanañjayo mahāpadmas tathā karkoṭakaḥ smṛtaḥ
kambalo 'śvataraścaiva tumbururnāradas tathā //
hāhā hūhūrmuniśreṣṭhā viśvāvasuranuttamaḥ
ugraseno 'tha surucir anyaścaiva parāvasuḥ //
citraseno mahātejāś corṇāyuścaiva suvratāḥ
dhṛtarāṣṭraḥ sūryavarcā devī sākṣāt kṛtasthalā //
śubhānanā śubhaśroṇir divyā vai puñjikasthalā
menakā sahajanyā ca pramlocātha śucismitā //
anumlocā ghṛtācī ca viśvācī corvaśī tathā
pūrvacittiriti khyātā devī sākṣāttilottamā //
raṃbhā cāmbhojavadanā rathakṛd grāmaṇīḥ śubhaḥ
rathaujā rathacitraś ca subāhurvai rathasvanaḥ //
varuṇaś ca tathaivānyaḥ suṣeṇaḥ senajicchubhaḥ
tārkṣyaścāriṣṭanemiś ca kṣatajit satyajittathā //
rakṣohetiḥ prahetiś ca pauruṣeyo vadhas tathā
sarpo vyāghraḥ punaścāpo vāto vidyuddivākaraḥ //
brahmopetaś ca rakṣendro yajñopetastathaiva ca
ete devādayaḥ sarve vasantyarke krameṇa tu //
sthānābhimānino hyete gaṇā dvādaśa saptakāḥ
dhātrādiviṣṇuparyantā devā dvādaśa kīrtitāḥ //
ādityaṃ paramaṃ bhānuṃ bhābhirāpyāyayanti te
pulastyādyāḥ kauśikāntā munayo munisattamāḥ //
dvādaśaiva stavairbhānuṃ stuvanti ca yathākramam
nāgāścāśvatarāntāstu vāsukipramukhāḥ śubhāḥ //
dvādaśaiva mahādevaṃ vahantyevaṃ yathākramam
krameṇa sūryavarcāntās tumburupramukhāmbupam //
gītairenamupāsante gandharvā dvādaśottamāḥ
kṛtasthalādyā raṃbhāntā divyāścāpsaraso ravim //
tāṇḍavaiḥ sarasaiḥ sarvāś copāsante yathākramam
divyāḥ satyajidantāś ca grāmaṇyo rathakṛnmukhāḥ //
dvādaśāsya krameṇaiva kurvate 'bhīṣusaṃgraham
prayānti yajñopetāntā rakṣohetimukhāḥ saha //
sāyudhā dvādaśaivaite rākṣasāśca yathākramam
dhātāryamā pulastyaś ca pulahaś ca prajāpatiḥ //
urago vāsukiścaiva kaṅkaṇīkaś ca tāvubhau
tumburur nāradaścaiva gandharvau gāyatāṃ varau //
kṛtasthalāpsarāścaiva tathā vai puñjikasthalā
grāmaṇī rathakṛccaiva rathaujāścaiva tāvubhau //
rakṣohetiḥ prahetiś ca yātudhānāvudāhṛtau
madhumādhavayoreṣa gaṇo vasati bhāskare //
vasanti grīṣmakau māsau mitraś ca varuṇaś ca ha
ṛṣiratrirvasiṣṭhaś ca takṣako nāga eva ca //
menakā sahajanyā ca gandharvau ca hāhāhūhūḥ
subāhunāmā grāmaṇyau rathacitraś ca tāvubhau //
pauruṣeyo vadhaścaiva yātudhānāvudāhṛtau
ete vasanti vai sūrye māsayoḥ śuciśukrayoḥ //
tataḥ sūrye punaścānyā nivasantīha devatāḥ
indraścaiva vivasvāṃś ca aṅgirā bhṛgureva ca //
elāpatras tathā sarpaḥ śaṅkhapālaś ca tāvubhau
viśvāvasūgrasenau ca varuṇaś ca rathasvanaḥ //
pramlocā caiva vikhyātā anumlocā ca te ubhe
yātudhānās tathā sarpo vyāghraścaiva tu tāvubhau //
nabhonabhasyayoreṣa gaṇo vasati bhāskare
parjanyaścaiva pūṣā ca bharadvājo 'tha gautamaḥ //
dhanañjaya irāvāṃś ca suruciḥ saparāvasuḥ
ghṛtācī cāpsaraḥśreṣṭhā viśvācī cātiśobhanā //
senajicca suṣeṇaś ca senānīr grāmaṇīś ca tau
āpo vātaś ca tāvetau yātudhānāvubhau smṛtau //
vasantyete tu vai sūrye māsa ūrja iṣe ca ha
haimantikau tu dvau māsau vasanti ca divākare //
aṃśurbhagaś ca dvāvetau kaśyapaś ca kratuḥ saha
bhujaṅgaś ca mahāpadmaḥ sarpaḥ karkoṭakas tathā //
citrasenaś ca gandharva ūrṇāyuścaiva tāvubhau
urvaśī pūrvacittiś ca tathaivāpsarasāvubhe //
tārkṣyaścāriṣṭanemiś ca senānīr grāmaṇīś ca tau
vidyuddivākaraścobhau yātudhānāvudāhṛtau //
sahe caiva sahasye ca vasantyete divākare
tataḥ śaiśirayoścāpi māsayor nivasanti vai //
tvaṣṭā viṣṇurjamadagnir viśvāmitrastathaiva ca
kādraveyau tathā nāgau kambalāśvatarāvubhau //
dhṛtarāṣṭraḥ sagandharvaḥ sūryavarcāstathaiva ca
tilottamāpsarāścaiva devī raṃbhā manoharā //
rathajitsatyajiccaiva grāmaṇyau lokaviśrutau
brahmopetas tathā rakṣo yajñopetaś ca yaḥ smṛtaḥ //
ete devā vasantyarke dvau dvau māsau krameṇa tu
sthānābhimānino hyete gaṇā dvādaśa saptakāḥ //
sūryamāpyāyayantyete tejasā teja uttamam
grathitaiḥ svairvacobhistu stuvanti munayo ravim //
gandharvāpsarasaścaiva nṛtyageyairupāsate
grāmaṇīyakṣabhūtāni kurvate 'bhīṣusaṃgraham //
sarpā vahanti vai sūryaṃ yātudhānā anuyānti vai
vālakhilyā nayantyastaṃ parivāryodayādravim //
eteṣāmeva devānāṃ yathā tejo yathā tapaḥ
yathāyogaṃ yathāmantraṃ yathādharmaṃ yathābalam //
tathā tapatyasau sūryas teṣāmiddhastu tejasā
ityete vai vasantīha dvau dvau māsau divākare //
ṛṣayo devagandharvapannagāpsarasāṃ gaṇāḥ
grāmaṇyaś ca tathā yakṣā yātudhānāś ca mukhyataḥ //
ete tapanti varṣanti bhānti vānti sṛjanti ca
bhūtānāmaśubhaṃ karma vyapohantīha kīrtitāḥ //
mānavānāṃ śubhaṃ hyete haranti ca durātmanām
duritaṃ supracārāṇāṃ vyapohanti kvacit kvacit //
vimāne ca sthitā divye kāmage vātaraṃhasi
ete sahaiva sūryeṇa bhramanti divasānugāḥ //
varṣantaś ca tapantaś ca hlādayantaś ca vai dvijāḥ
gopāyantīha bhūtāni sarvāṇi dyāmanukṣayāt //
sthānābhimāninām etat sthānaṃ manvantareṣu vai
atītānāgatānāṃ vai vartante sāṃprataṃ ca ye //
ete vasanti vai sūrye saptakāste caturdaśa
caturdaśasu sarveṣu gaṇā manvantareṣviha //
saṃkṣepādvistarāccaiva yathāvṛttaṃ yathāśrutam
kathitaṃ muniśārdūlā devadevasya dhīmataḥ //
ete devā vasantyarke dvau dvau māsau krameṇa tu
sthānābhimānino hyete gaṇā dvādaśa saptakāḥ //
ityeṣa ekacakreṇa sūryastūrṇaṃ rathena tu
haritairakṣarairaśvaiḥ sarpate 'sau divākaraḥ //
ahorātraṃ rathenāsāv ekacakreṇa tu bhraman
saptadvīpasamudrāṅgāṃ saptabhiḥ sarpate divi //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sūryarathanirṇayo nāma pañcapañcāśattamo 'dhyāyaḥ
vīthyāśrayāṇi carati nakṣatrāṇi niśākaraḥ
tricakrobhayato 'śvaś ca vijñeyastasya vai rathaḥ //
śatāraiś ca tribhiścakrair yuktaḥ śuklairhayottamaiḥ
daśabhistvakṛśair divyair asaṃgais tair manojavaiḥ //
rathenānena devaiś ca pitṛbhiścaiva gacchati
somo hyambumayair gobhiḥ śuklaiḥ śuklagabhastimān //
kramate śuklapakṣādau bhāskarātparamāsthitaḥ
āpūryate parasyāntaḥ satataṃ divasakramāt //
devaiḥ pītaṃ kṣaye somam āpyāyayati nityaśaḥ
pītaṃ pañcadaśāhaṃ tu raśminaikena bhāskaraḥ //
āpūrayan suṣumnena bhāgaṃ bhāgamanukramāt
ityeṣā sūryavīryeṇa candrasyāpyāyitā tanuḥ //
sa paurṇamāsyāṃ dṛśyeta śuklaḥ sampūrṇamaṇḍalaḥ
evamāpyāyitaṃ somaṃ śuklapakṣe dinakramāt //
tato dvitīyāprabhṛti bahulasya caturdaśīm
pibantyambumayaṃ devā madhu saumyaṃ sudhāmṛtam //
saṃbhṛtaṃ tvardhamāsena hy amṛtaṃ sūryatejasā
pānārthamamṛtaṃ somaṃ paurṇamāsyāmupāsate //
ekarātriṃ surāḥ sarve pitṛbhistvṛṣibhiḥ saha
somasya kṛṣṇapakṣādau bhāskarābhimukhasya ca //
prakṣīyante parasyāntaḥ pīyamānāḥ kalāḥ kramāt
trayastriṃśacchatāścaiva trayastriṃśattathaiva ca //
trayastriṃśatsahasrāṇi devāḥ somaṃ pibanti vai
evaṃ dinakramātpīte vibudhaistu niśākare //
pītvārdhamāsaṃ gacchanti amāvāsyāṃ surottamāḥ
pitaraścopatiṣṭhanti amāvāsyāṃ niśākaram //
tataḥ pañcadaśe bhāge kiṃcicchiṣṭe kalātmake
aparāhṇe pitṛgaṇā jaghanyaṃ paryupāsate //
pibanti dvikalaṃ kālaṃ śiṣṭā tasya kalā tu yā
nisṛtaṃ tadamāvāsyāṃ gabhastibhyaḥ svadhāmṛtam //
māsatṛptimavāpyāgryāṃ pītvā gacchanti te 'mṛtam
pitṛbhiḥ pīyamānasya pañcadaśyāṃ kalā tu yā //
yāvattu kṣīyate tasya bhāgaḥ pañcadaśastu saḥ
amāvāsyāṃ tatastasyā antarā pūryate punaḥ //
vṛddhikṣayau vai pakṣādau ṣoḍaśyāṃ śaśinaḥ smṛtau
evaṃ sūryanimittaiṣā pakṣavṛddhirniśākare //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge somavarṇanaṃ nāma ṣaṭpañcāśattamo 'dhyāyaḥ
Note: chariots of other planets
aṣṭabhiś ca hayairyuktaḥ somaputrasya vai rathaḥ
vāritejomayaścātha piśaṅgaiścaiva śobhanaiḥ //
daśabhiścākṛśairaśvair nānāvarṇai rathaḥ smṛtaḥ
śukrasya kṣmāmayairyukto daityācāryasya dhīmataḥ //
aṣṭāśvaścātha bhaumasya ratho haimaḥ suśobhanaḥ
jīvasya haimaścāṣṭāśvo mandasyāyasanirmitaḥ //
ratha āpomayairaśvair daśabhistu sitetaraiḥ
svarbhānorbhāskarāreś ca tathā cāṣṭahayaḥ smṛtaḥ //
sarve dhruvanibaddhā vai grahāste vātaraśmibhiḥ
etena bhrāmyamāṇāś ca yathāyogaṃ vrajanti vai //
yāvantyaścaiva tārāś ca tāvantaścaiva raśmayaḥ
sarve dhruvanibaddhāś ca bhramanto bhrāmayanti tam //
alātacakravadyānti vātacakreritāni tu
yasmādvahati jyotīṃṣi pravahastena sa smṛtaḥ //
nakṣatrasūryāś ca tathā grahatārāgaṇaiḥ saha
unmukhābhimukhāḥ sarve cakrabhūtāḥ śritā divi //
dhruveṇādhiṣṭhitāścaiva dhruvameva pradakṣiṇam
prayānti ceśvaraṃ draṣṭuṃ meḍhībhūtaṃ dhruvaṃ divi //
navayojanasāhasro viṣkambhaḥ savituḥ smṛtaḥ
triguṇastasya vistāro maṇḍalasya pramāṇataḥ //
dviguṇaḥ sūryavistārād vistāraḥ śaśinaḥ smṛtaḥ
tulyastayostu svarbhānur bhūtvādhastātprasarpati //
uddhṛtya pṛthivīchāyāṃ nirmitāṃ maṇḍalākṛtim
svarbhānostu bṛhatsthānaṃ tṛtīyaṃ yat tamomayam //
candrasya ṣoḍaśo bhāgo bhārgavasya vidhīyate
viṣkambhānmaṇḍalāccaiva yojanācca pramāṇataḥ //
bhārgavātpādahīnastu vijñeyo vai bṛhaspatiḥ
pādahīnau vakrasaurī tathāyāmapramāṇataḥ //
vistārānmaṇḍalāccaiva pādahīnastayorbudhaḥ
tārānakṣatrarūpāṇi vapuṣmantīha yāni vai //
budhena tāni tulyāni vistārānmaṇḍalādapi
prāyaśaścandrayogīni vidyādṛkṣāṇi tattvavit //
tārānakṣatrarūpāṇi hīnāni tu parasparam
śatāni pañca catvāri trīṇi dve caiva yojane //
sarvopari nikṛṣṭāni tārakāmaṇḍalāni tu
yojanadvayamātrāṇi tebhyo hrasvaṃ na vidyate //
upariṣṭāttrayasteṣāṃ grahā ye dūrasarpiṇaḥ
sauro 'ṅgirāś ca vakraś ca jñeyā mandavicāriṇaḥ //
tebhyo 'dhastāttu catvāraḥ punaranye mahāgrahāḥ
sūryaḥ somo budhaścaiva bhārgavaścaiva śīghragāḥ //
tāvantyastārakāḥ koṭyo yāvantyṛkṣāṇi sarvaśaḥ
dhruvāt tu niyamāccaiṣām ṛkṣamārge vyavasthitiḥ //
saptāśvasyaiva sūryasya nīcoccatvamanukramāt
uttarāyaṇamārgastho yadā parvasu candramāḥ //
uccatvāddṛśyate śīghraṃ nātivyaktairgabhastibhiḥ
tadā dakṣiṇamārgastho nīcāṃ vīthimupāśritaḥ //
bhūmirekhāvṛtaḥ sūryaḥ paurṇimāvāsyayos tadā
dadṛśe ca yathākālaṃ śīghramastamupaiti ca //
tasmāduttaramārgastho hy amāvāsyāṃ niśākaraḥ
dadṛśe dakṣiṇe mārge niyamāddṛśyate na ca //
jyotiṣāṃ gatiyogena sūryasya tamasā vṛtaḥ
samānakālāstamayau viṣuvatsu samodayau //
uttarāsu ca vīthīṣu vyantarāstamanodayau
paurṇimāvāsyayor jñeyau jyotiścakrānuvartinau //
dakṣiṇāyanamārgastho yadā carati raśmivān
grahāṇāṃ caiva sarveṣāṃ sūryo 'dhastāt prasarpati //
vistīrṇaṃ maṇḍalaṃ kṛtvā tasyordhvaṃ carate śaśī
nakṣatramaṇḍalaṃ kṛtsnaṃ somādūrdhvaṃ prasarpati //
nakṣatrebhyo budhaścordhvaṃ budhādūrdhvaṃ tu bhārgavaḥ
vakrastu bhārgavādūrdhvaṃ vakrād ūrdhvaṃ bṛhaspatiḥ //
tasmācchanaiścaraścordhvaṃ tasmātsaptarṣimaṇḍalam
ṛṣīṇāṃ caiva saptānāṃ dhruvasyordhvaṃ vyavasthitiḥ //
taṃ viṣṇulokaṃ paramaṃ jñātvā mucyeta kilbiṣāt
dviguṇeṣu sahasreṣu yojanānāṃ śateṣu ca //
grahanakṣatratārāsu upariṣṭādyathākramam
grahāś ca candrasūryau ca yutau divyena tejasā //
nityamṛkṣeṣu yujyante gacchanto 'harniśaṃ kramāt
grahanakṣatrasūryās te nīcoccaṛjusaṃsthitāḥ //
samāgame ca bhede ca paśyanti yugapatprajāḥ
ṛtavaḥ ṣaṭ smṛtāḥ sarve samāgacchanti pañcadhā //
parasparāsthitā hyete yujyante ca parasparam
asaṃkareṇa vijñeyas teṣāṃ yogastu vai budhaiḥ //
evaṃ saṃkṣipya kathitaṃ grahāṇāṃ gamanaṃ dvijāḥ
bhāskarapramukhānāṃ ca yathādṛṣṭaṃ yathāśrutam //
grahādhipatye bhagavān brahmaṇā padmayoninā
abhiṣiktaḥ sahasrāṃśū rudreṇa tu yathā guhaḥ //
tasmādgrahārcanā kāryā agnau codyaṃ yathāvidhi
ādityagrahapīḍāyāṃ sadbhiḥ kāryārthasiddhaye //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge jyotiścakre grahacārakathanaṃ nāma saptapañcāśattamo 'dhyāyaḥ
abhyaṣiñcatkathaṃ brahmā cādhipatye prajāpatiḥ
devadaityamukhān sarvān sarvātmā vada sāṃpratam //
grahādhipatye bhagavān abhyaṣiñcaddivākaram
ṛkṣāṇāmoṣadhīnāṃ ca somaṃ brahmā prajāpatiḥ //
apāṃ ca varuṇaṃ devaṃ dhanānāṃ yakṣapuṅgavam
ādityānāṃ tathā viṣṇuṃ vasūnāṃ pāvakaṃ tathā //
prajāpatīnāṃ dakṣaṃ ca marutāṃ śakrameva ca
daityānāṃ dānavānāṃ ca prahlādaṃ daityapuṅgavam //
dharmaṃ pitṝṇām adhipaṃ nirṛtiṃ piśitāśinām
rudraṃ paśūnāṃ bhūtānāṃ nandinaṃ gaṇanāyakam //
vīrāṇāṃ vīrabhadraṃ ca piśācānāṃ bhayaṃkaram
mātṝṇāṃ caiva cāmuṇḍāṃ sarvadevanamaskṛtām //
rudrāṇāṃ devadeveśaṃ nīlalohitamīśvaram
vighnānāṃ vyomajaṃ devaṃ gajāsyaṃ tu vināyakam //
strīṇāṃ devīmumāṃ devīṃ vacasāṃ ca sarasvatīm
viṣṇuṃ māyāvināṃ caiva svātmānaṃ jagatāṃ tathā //
himavantaṃ girīṇāṃ tu nadīnāṃ caiva jāhnavīm
samudrāṇāṃ ca sarveṣām adhipaṃ payasāṃ nidhim //
vṛkṣāṇāṃ caiva cāśvatthaṃ plakṣaṃ ca prapitāmahaḥ //
gandharvavidyādharakinnarāṇām īśaṃ punaś citrarathaṃ cakāra
nāgādhipaṃ vāsukimugravīryaṃ sarpādhipaṃ takṣakamugravīryam //
suparṇamīśaṃ patatāmathāśvarājānamuccaiḥśravasaṃ cakāra //
siṃhaṃ mṛgāṇāṃ vṛṣabhaṃ gavāṃ ca mṛgādhipānāṃ śarabhaṃ cakāra
senādhipānāṃ guhamaprameyaṃ śrutismṛtīnāṃ lakulīśamīśam //
abhyaṣiñcatsudharmāṇaṃ tathā śaṅkhapadaṃ diśām
ketumantaṃ krameṇaiva hemaromāṇameva ca //
pṛthivyāṃ pṛthumīśānaṃ sarveṣāṃ tu maheśvaram
caturmūrtiṣu sarvajñaṃ śaṅkaraṃ vṛṣabhadhvajam //
prasādādbhagavāñchambhoś cābhyaṣiñcadyathākramam
purābhiṣicya puṇyātmā rarāja bhuvaneśvaraḥ //
etadvo vistareṇaiva kathitaṃ munipuṅgavāḥ
abhiṣiktāstatastvete viśiṣṭā viśvayoninā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe sūryādyabhiṣekakathanaṃ nāmāṣṭapañcāśattamo 'dhyāyaḥ
etacchrutvā tu munayaḥ punastaṃ saṃśayānvitāḥ
papracchuruttaraṃ bhūyas tadā te romaharṣaṇam //
yadetaduktaṃ bhavatā sūteha vadatāṃ vara
etadvistarato brūhi jyotiṣāṃ ca vinirṇayam //
śrutvā tu vacanaṃ teṣāṃ tadā sūtaḥ samāhitaḥ
uvāca paramaṃ vākyaṃ teṣāṃ saṃśayanirṇaye //
asminnarthe mahāprājñair yaduktaṃ śāntabuddhibhiḥ
etadvo 'haṃ pravakṣyāmi sūryacandramasorgatim //
Note: fire-water-circle
yathā devagṛhāṇīha sūryacandrādayo grahāḥ
ataḥ paraṃ tu trividham agnervakṣye samudbhavam //
divyasya bhautikasyāgner atho 'gneḥ pārthivasya ca
vyuṣṭāyāṃ tu rajanyāṃ ca brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ //
avyākṛtamidaṃ tvāsīn naiśena tamasā vṛtam
caturbhāgāvaśiṣṭe 'smin loke naṣṭe viśeṣataḥ //
svayaṃbhūrbhagavāṃstatra lokasarvārthasādhakaḥ
khadyotavatsa vyacarad āvirbhāvacikīrṣayā //
so 'gniṃ sṛṣṭvātha lokādau pṛthivījalasaṃśritaḥ
saṃhṛtya tatprakāśārthaṃ tridhā vyabhajadīśvaraḥ //
pavano yastu loke 'smin pārthivo vahnirucyate
yaścāsau lokādau sūrye śuciragnistu sa smṛtaḥ //
vaidyuto 'bjastu vijñeyas teṣāṃ vakṣye tu lakṣaṇam
vaidyuto jāṭharaḥ sauro vārigarbhāstrayo 'gnayaḥ //
tasmādapaḥ pibansūryo gobhir dīpyatyasau vibhuḥ
jale cābjaḥ samāviṣṭo nādbhir agniḥ praśāmyati //
mānavānāṃ ca kukṣistho nāgniḥ śāmyati pāvakaḥ
arciṣmānpavanaḥ so 'gnir niṣprabho jāṭharaḥ smṛtaḥ //
yaścāyaṃ maṇḍalī śuklī nirūṣmā samprajāyate
prabhā saurī tu pādena hy astaṃ yāte divākare //
agnimāviśate rātrau tasmāddūrātprakāśate
udyantaṃ ca punaḥ sūryam auṣṇyam agneḥ samāviśet //
pādena pārthivasyāgnes tasmādagnistapatyasau
prakāśoṣṇasvarūpe ca saurāgneye tu tejasī //
parasparānupraveśād āpyāyete parasparam
uttare caiva bhūmyardhe tathā hyagniś ca dakṣiṇe //
uttiṣṭhati punaḥ sūryaḥ punarvai praviśaty apaḥ
tasmāttāmrā bhavantyāpo divārātripraveśanāt //
astaṃ yāti punaḥ sūryo 'harvai praviśaty apaḥ
tasmānnaktaṃ punaḥ śuklā āpo dṛśyanti bhāsvarāḥ //
etena kramayogena bhūmyardhe dakṣiṇottare
udayāstamane nityam ahorātraṃ viśaty apaḥ //
yaścāsau tapate sūryaḥ pibannaṃbho gabhastibhiḥ
pārthivāgnivimiśro 'sau divyaḥ śuciriti smṛtaḥ //
sahasrapādasau vahnir vṛttakumbhanibhaḥ smṛtaḥ
ādatte sa tu nāḍīnāṃ sahasreṇa samantataḥ //
nādeyīścaiva sāmudrīḥ kūpāścaiva tathā ghanāḥ
sthāvarā jaṅgamāścaiva vāpīkulyādikā apaḥ //
Note: classes of sunrays
tasya raśmisahasraṃ tac chītavarṣoṣṇaniḥsravam
tāsāṃ catuḥśatā nāḍyo varṣante citramūrtayaḥ //
bhajanāścaiva mālyāś ca ketanāḥ patanās tathā
amṛtā nāmataḥ sarvā raśmayo vṛṣṭisarjanāḥ //
himodvahāś ca tā nāḍyo raśmayas triśatāḥ punaḥ
reśā meghāś ca vātsyāś ca hlādinyo himasarjanāḥ //
candrabhā nāmataḥ sarvā pītābhāś ca gabhastayaḥ
śuklāś ca kakubhāścaiva gāvo viśvabhṛtas tathā //
śuklāstā nāmataḥ sarvās triśatīrgharmasarjanāḥ
somo bibharti tābhistu manuṣyapitṛdevatāḥ //
manuṣyānauṣadheneha svadhayā ca pitṝnapi
amṛtena surān sarvāṃs tisṛbhis tarpayatyasau //
vasante caiva grīṣme ca śataiḥ sa tapate tribhiḥ
varṣāsvatho śaradi ca caturbhiḥ saṃpravarṣati //
hemante śiśire caiva himamutsṛjate tribhiḥ
Note: Götter in der Sonneindro dhātā bhagaḥ pūṣā mitro 'tha varuṇo 'ryamā //
aṃśur vivasvāṃstvaṣṭā ca parjanyo viṣṇureva ca
varuṇo māghamāse tu sūrya eva tu phālgune //
caitre māsi bhavedaṃśur dhātā vaiśākhatāpanaḥ
jyeṣṭhe māsi bhavedindra āṣāḍhe cāryamā raviḥ //
vivasvān śrāvaṇe māsi prauṣṭhapade bhagaḥ smṛtaḥ
parjanyo 'śvayuje māsi tvaṣṭā vai kārtike raviḥ //
mārgaśīrṣe bhavenmitraḥ pauṣe viṣṇuḥ sanātanaḥ
pañcaraśmisahasrāṇi varuṇasyārkakarmaṇi //
ṣaḍbhiḥ sahasraiḥ pūṣā tu devo 'ṃśuḥ saptabhis tathā
dhātāṣṭabhiḥ sahasraistu navabhistu śatakratuḥ //
vivasvān daśabhir yāti yātyekādaśabhir bhagaḥ
saptabhistapate mitras tvaṣṭā caivāṣṭabhiḥ smṛtaḥ //
aryamā daśabhir yāti parjanyo navabhis tathā
ṣaḍbhī raśmisahasraistu viṣṇustapati medinīm //
vasaṃte kapilaḥ sūryo grīṣme kāñcanasaprabhaḥ
śveto varṣāsu varṇena pāṇḍuḥ śaradi bhāskaraḥ //
hemante tāmravarṇastu śiśire lohito raviḥ
iti varṇāḥ samākhyātā mayā sūryasamudbhavāḥ //
oṣadhīṣu balaṃ dhatte svadhayā ca pitṛṣvapi
sūryo 'mareṣvapyamṛtaṃ trayaṃ triṣu niyacchati //
evaṃ raśmisahasraṃ tat sauraṃ lokārthasādhakam
bhidyate lokamāsādya jalaśītoṣṇaniḥsravam //
ityetanmaṇḍalaṃ śuklaṃ bhāsvaraṃ sūryasaṃjñitam
nakṣatragrahasomānāṃ pratiṣṭhāyonireva ca //
candraṛkṣagrahāḥ sarve vijñeyāḥ sūryasaṃbhavāḥ
nakṣatrādhipatiḥ somo nayanaṃ vāmamīśituḥ //
nayanaṃ caivam īśasya dakṣiṇaṃ bhāskaraḥ svayam
teṣāṃ janānāṃ loke 'smin nayanaṃ nayate yataḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sūryaraśmisvarūpakathanaṃ nāmaikonaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
śeṣāḥ pañca grahā jñeyā īśvarāḥ kāmacāriṇaḥ
paṭhyate cāgnirāditya udakaṃ candramāḥ smṛtaḥ //
śeṣāṇāṃ prakṛtiṃ samyag vakṣyamāṇāṃ nibodhata
surasenāpatiḥ skandaḥ paṭhyate 'ṅgārako grahaḥ //
nārāyaṇaṃ budhaṃ prāhur devaṃ jñānavido janāḥ
sarvalokaprabhuḥ sākṣād yamo lokaprabhuḥ svayam //
mahāgraho dvijaśreṣṭhā mandagāmī śanaiścaraḥ
devāsuragurū dvau tu bhānumantau mahāgrahau //
prajāpatisutāvuktau tataḥ śukrabṛhaspatī
ādityamūlamakhilaṃ trailokyaṃ nātra saṃśayaḥ //
bhavatyasmājjagatkṛtsnaṃ sadevāsuramānuṣam
rudrendropendracandrāṇāṃ viprendrāgnidivaukasām //
dyutirdyutimatāṃ kṛtsnaṃ yattejaḥ sarvalaukikam
sarvātmā sarvalokeśo mahādevaḥ prajāpatiḥ //
sūrya eva trilokeśo mūlaṃ paramadaivatam
tataḥ saṃjāyate sarvaṃ tatraiva pravilīyate //
bhāvābhāvau hi lokānām ādityānniḥsṛtau purā
avijñeyo graho viprā dīptimānsuprabho raviḥ //
atra gacchanti nidhanaṃ jāyante ca punaḥ punaḥ
kṣaṇā muhūrtā divasā niśāḥ pakṣāś ca kṛtsnaśaḥ //
māsāḥ saṃvatsaraścaiva ṛtavo 'tha yugāni ca
tadādityādṛte hyeṣā kālasaṃkhyā na vidyate //
kālādṛte na niyamo na dīkṣā nāhnikakramaḥ
ṛtūnāṃ ca vibhāgaś ca puṣpaṃ mūlaṃ phalaṃ kutaḥ //
kutaḥ sasyaviniṣpattis tṛṇauṣadhigaṇo 'pi ca
abhāvo vyavahārāṇāṃ jantūnāṃ divi ceha ca //
jagatpratāpanamṛte bhāskaraṃ rudrarūpiṇam
sa eṣa kālaścāgniś ca dvādaśātmā prajāpatiḥ //
tapatyeṣa dvijaśreṣṭhās trailokyaṃ sacarācaram
sa eṣa tejasāṃ rāśiḥ samastaḥ sārvalaukikaḥ //
uttamaṃ mārgamāsthāya rātryahobhir idaṃ jagat
pārśvata ūrdhvam adhaś caiva tāpayatyeṣa sarvaśaḥ //
yathā prabhākaro dīpo gṛhamadhye 'valambitaḥ
pārśvata ūrdhvam adhaścaiva tamo nāśayate samam //
tadvatsahasrakiraṇo graharājo jagatprabhuḥ
sūryo gobhir jagat sarvam ādīpayati sarvataḥ //
Note: 7 special sunrays
rave raśmisahasraṃ yat prāṅmayā samudāhṛtam
teṣāṃ śreṣṭhāḥ punaḥ sapta raśmayo grahayonayaḥ //
suṣumno harikeśaś ca viśvakarmā tathaiva ca
viśvavyacāḥ punaścādyaḥ saṃnaddhaś ca tataḥ paraḥ //
sarvāvasuḥ punaścānyaḥ svarāḍanyaḥ prakīrtitaḥ
suṣumnaḥ sūryaraśmistu dakṣiṇāṃ rāśim aidhayat //
nyagūrdhvādhaḥ pracāro 'sya suṣumnaḥ parikīrtitaḥ
harikeśaḥ purastād yo ṛkṣayoniḥ prakīrtyate //
dakṣiṇe viśvakarmā ca raśmirvardhayate budham
viśvavyacāstu yaḥ paścāc chukrayoniḥ smṛto budhaiḥ //
saṃnaddhaś ca tu yo raśmiḥ sa yonir lohitasya tu
ṣaṣṭhaḥ sarvāvasū raśmiḥ sa yonistu bṛhaspateḥ //
śanaiścaraṃ punaś cāpi raśmir āpyāyate svarāṭ
evaṃ sūryaprabhāvena nakṣatragrahatārakāḥ //
dṛśyante divi tāḥ sarvāḥ viśvaṃ cedaṃ punarjagat
na kṣīyante yatastāni tasmānnakṣatratā smṛtā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
kṣetrāṇyetāni sarvāṇi ātapanti gabhastibhiḥ
teṣāṃ kṣetrāṇyathādatte sūryo nakṣatratārakāḥ //
cīrṇena sukṛteneha sukṛtānte grahāśrayāḥ
tāraṇāttārakā hyetāḥ śuklatvāccaiva tārakāḥ //
divyānāṃ pārthivānāṃ ca naiśānāṃ caiva sarvaśaḥ
ādānānnityamādityas tejasāṃ tamasāmapi //
savane syandane 'rthe ca dhātur eṣa vibhāṣyate
savanāttejaso 'pāṃ ca tenāsau savitā mataḥ //
bahulaścandra ityeṣa hlādane dhāturucyate
śuklatve cāmṛtatve ca śītatve ca vibhāvyate //
sūryācandramasordivye maṇḍale bhāsvare khage
jalatejomaye śukle vṛttakuṃbhanibhe śubhe //
ghanatoyātmakaṃ tatra maṇḍalaṃ śaśinaḥ smṛtam
ghanatejomayaṃ śuklaṃ maṇḍalaṃ bhāskarasya tu //
vasanti sarvadevāś ca sthānānyetāni sarvaśaḥ
manvantareṣu sarveṣu ṛkṣasūryagrahāśrayāḥ //
tena grahā gṛhāṇyeva tadākhyāste bhavanti ca
sauraṃ sūryo 'viśatsthānaṃ saumyaṃ somastathaiva ca //
śaukraṃ śukro 'viśatsthānaṃ ṣoḍaśārciḥ pratāpavān
bṛhad bṛhaspatiścaiva lohitaścaiva lohitam //
śanaiścaraṃ tathā sthānaṃ devaścāpi śanaiścaraḥ
baudhaṃ budhastu svarbhānuḥ svarbhānusthānamāśritaḥ //
nakṣatrāṇi ca sarvāṇi nakṣatrāṇi viśanti ca
gṛhāṇyetāni sarvāṇi jyotīṃṣi sukṛtātmanām //
kalpādau sampravṛttāni nirmitāni svayaṃbhuvā
sthānānyetāni tiṣṭhanti yāvad ābhūtasaṃplavam //
manvantareṣu sarveṣu devasthānāni tāni vai
abhimānino 'vatiṣṭhante devāḥ sthānaṃ punaḥ punaḥ //
atītaistu sahaitāni bhāvyābhāvyaiḥ suraiḥ saha
vartante vartamānaiś ca sthānibhistaiḥ suraiḥ saha //
asminmanvantare caiva grahā vaimānikāḥ smṛtāḥ
vivasvānaditeḥ putraḥ sūryo vaivasvate 'ntare //
dyutimānṛṣiputrastu somo devo vasuḥ smṛtaḥ
śukro devastu vijñeyo bhārgavo 'surayājakaḥ //
bṛhattejāḥ smṛto devo devācāryo 'ṅgiraḥsutaḥ
budho manoharaścaiva ṛṣiputrastu sa smṛtaḥ //
śanaiścaro virūpastu saṃjñāputro vivasvataḥ
agnirvikeśyāṃ jajñe tu yuvāsau lohitārciṣaḥ //
nakṣatraṛkṣanāminyo dākṣāyaṇyastu tāḥ smṛtāḥ
svarbhānuḥ siṃhikāputro bhūtasaṃtāpano 'suraḥ //
somarkṣagrahasūryeṣu kīrtitāstvabhimāninaḥ
sthānānyetānyathoktāni sthāninyaścaiva devatāḥ //
sauram agnimayaṃ sthānaṃ sahasrāṃśorvivasvataḥ
himāṃśostu smṛtaṃ sthānam ammayaṃ śuklameva ca //
āpyaṃ śyāmaṃ manojñaṃ ca budharaśmigṛhaṃ smṛtam
śuklasyāpyammayaṃ śuklaṃ padaṃ ṣoḍaśaraśmivat //
navaraśmi tu bhaumasya lohitaṃ sthānam uttamam
haridrābhaṃ bṛhaccāpi ṣoḍaśārcirbṛhaspateḥ //
aṣṭaraśmigṛhaṃ cāpi proktaṃ kṛṣṇaṃ śanaiścare
svarbhānostāmasaṃ sthānaṃ bhūtasaṃtāpanālayam //
vijñeyāstārakāḥ sarvās tv ṛṣayastvekaraśmayaḥ
āśrayāḥ puṇyakīrtīnāṃ śuklāścāpi svavarṇataḥ //
ghanatoyātmikā jñeyāḥ kalpādāveva nirmitāḥ
ādityaraśmisaṃyogāt saṃprakāśātmikāḥ smṛtāḥ //
navayojanasāhasro viṣkaṃbhaḥ savituḥ smṛtaḥ
triguṇastasya vistāro maṇḍalasya pramāṇataḥ //
dviguṇaḥ sūryavistārād vistāraḥ śaśinaḥ smṛtaḥ
tulyastayostu svarbhānur bhūtvādhastātprasarpati //
uddhṛtya pṛthivīchāyāṃ nirmitāṃ maṇḍalākṛtim
svarbhānostu bṛhatsthānaṃ tṛtīyaṃ yattamomayam //
ādityāttacca niṣkramya samaṃ gacchati parvasu
ādityameti somācca punaḥ saureṣu parvasu //
svarbhānuṃ nudate yasmāt tasmātsvarbhānurucyate
candrasya ṣoḍaśo bhāgo bhārgavasya vidhīyate //
viṣkaṃbhānmaṇḍalāccaiva yojanāgrātpramāṇataḥ
bhārgavātpādahīnastu vijñeyo vai bṛhaspatiḥ //
bṛhaspateḥ pādahīnau vakrasaurī ubhau smṛtau
vistārānmaṇḍalāccaiva pādahīnastayorbudhaḥ //
tārānakṣatrarūpāṇi vapuṣmantīha yāni vai
budhena tāni tulyāni vistārānmaṇḍalācca vai //
prāyaśaścandrayogīni vidyādṛkṣāṇi tattvavit
tārānakṣatrarūpāṇi hīnāni tu parasparam //
śatāni pañca catvāri trīṇi dve caiva yojane
sarvopari nikṛṣṭāni tārakāmaṇḍalāni tu //
yojanānyardhamātrāṇi tebhyo hrasvaṃ na vidyate
upariṣṭāttrayasteṣāṃ grahāste dūrasarpiṇaḥ //
sauro 'ṅgirāś ca vakraś ca jñeyā mandavicāriṇaḥ
pūrvameva samākhyātā gatisteṣāṃ yathākramam //
eteṣveva grahāḥ sarve nakṣatreṣu samutthitāḥ
vivasvānaditeḥ putraḥ sūryo vai munisattamāḥ //
viśākhāsu samutpanno grahāṇāṃ prathamo grahaḥ
tviṣimān dharmaputrastu somo devo vasustu saḥ //
śītaraśmiḥ samutpannaḥ kṛttikāsu niśākaraḥ
ṣoḍaśārcirbhṛgoḥ putraḥ śukraḥ sūryādanantaram //
tārāgrahāṇāṃ pravaras tiṣye kṣetre samutthitaḥ
grahaścāṅgirasaḥ putro dvādaśārcirbṛhaspatiḥ //
phālgunīṣu samutpannaḥ pūrvākhyāsu jagadguruḥ
navārcirlohitāṅgaś ca prajāpatisuto grahaḥ //
āṣāḍhāsviha pūrvāsu samutpanna iti smṛtaḥ
revatīṣveva saptārciḥsthāne sauriḥ śanaiścaraḥ //
saumyo budho dhaniṣṭhāsu pañcārcir udito grahaḥ
tamomayo mṛtyusutaḥ prajākṣayakaraḥ śikhī //
āśleṣāsu samutpannaḥ sarvahārī mahāgrahaḥ
tathā svanāmadheyeṣu dākṣāyaṇyaḥ samutthitāḥ //
tamovīryamayo rāhuḥ prakṛtyā kṛṣṇamaṇḍalaḥ
bharaṇīṣu samutpanno grahaścandrārkamardanaḥ //
ete tārā grahāścāpi boddhavyā bhārgavādayaḥ
janmanakṣatrapīḍāsu yānti vaiguṇyatāṃ yataḥ //
mucyate tena doṣeṇa tatastadgrahabhaktitaḥ
sarvagrahāṇāmeteṣām ādirāditya ucyate //
tārāgrahāṇāṃ śukrastu ketūnāṃ cāpi dhūmavān
dhruvaḥ kila grahāṇāṃ tu vibhaktānāṃ caturdiśam //
nakṣatrāṇāṃ śraviṣṭhā syād ayanānāṃ tathottaram
varṣāṇāṃ caiva pañcānām ādyaḥ saṃvatsaraḥ smṛtaḥ //
ṛtūnāṃ śiśiraścāpi māsānāṃ māgha ucyate
pakṣāṇāṃ śuklapakṣastu tithīnāṃ pratipattathā //
ahorātravibhāgānām ahaścādiḥ prakīrtitaḥ
muhūrtānāṃ tathaivādir muhūrto rudradaivataḥ //
kṣaṇaścāpi nimeṣādiḥ kālaḥ kālavidāṃ varāḥ
śravaṇāntaṃ dhaniṣṭhādi yugaṃ syātpañcavārṣikam //
bhānorgativiśeṣeṇa cakravatparivartate
divākaraḥ smṛtastasmāt kālakṛdvibhurīśvaraḥ //
caturvidhānāṃ bhūtānāṃ pravartakanivartakaḥ
tasyāpi bhagavān rudraḥ sākṣāddevaḥ pravartakaḥ //
ityeṣa jyotiṣāmevaṃ saṃniveśo 'rthaniścayaḥ
lokasaṃvyavahārārthaṃ mahādevena nirmitaḥ //
buddhipūrvaṃ bhagavatā kalpādau sampravartitaḥ
sa āśrayo 'bhimānī ca sarvasya jyotirātmakaḥ //
ekarūpapradhānasya pariṇāmo 'yamadbhutaḥ
naiṣa śakyaḥ prasaṃkhyātuṃ yāthātathyena kenacit //
gatāgataṃ manuṣyeṇa jyotiṣāṃ māṃsacakṣuṣā
āgamādanumānācca pratyakṣādupapattitaḥ //
parīkṣya nipuṇaṃ buddhyā śraddhātavyaṃ vipaścitā
cakṣuḥ śāstraṃ jalaṃ lekhyaṃ gaṇitaṃ munisattamāḥ //
pañcaite hetavo jñeyā jyotirmānavinirṇaye //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge grahasaṃkhyāvarṇanaṃ nāmaikaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ viṣṇoḥ prasādādvai dhruvo buddhimatāṃ varaḥ
meḍhībhūto grāhāṇāṃ vai vaktumarhasi sāṃpratam //
etamarthaṃ mayā pṛṣṭo nānāśāstraviśāradaḥ
mārkaṇḍeyaḥ purā prāha mahyaṃ śuśrūṣave dvijāḥ //
sārvabhaumo mahātejāḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ
uttānapādo rājā vai pālayāmāsa medinīm //
tasya bhāryādvayam abhūt sunītiḥ surucis tathā
agrajāyāmabhūtputraḥ sunītyāṃ tu mahāyaśāḥ //
dhruvo nāma mahāprājñaḥ kuladīpo mahāmatiḥ
kadācit saptavarṣe 'pi pituraṅkam upāviśat //
surucistaṃ vinirdhūya svaputraṃ prītimānasā
nyaveśayattaṃ viprendrā hy aṅkaṃ rūpeṇa mānitā //
alabdhvā sa piturdhīmān aṅkaṃ duḥkhitamānasaḥ
mātuḥ samīpamāgamya ruroda sa punaḥ punaḥ //
rudantaṃ putramāhedaṃ mātā śokapariplutā
surucirdayitā bhartus tasyāḥ putro 'pi tādṛśaḥ //
mama tvaṃ mandabhāgyāyā jātaḥ putro 'pyabhāgyavān
kiṃ śocasi kimarthaṃ tvaṃ rodamānaḥ punaḥ punaḥ //
saṃtaptahṛdayo bhūtvā mama śokaṃ kariṣyasi
svasthasthānaṃ dhruvaṃ putra svaśaktyā tvaṃ samāpnuyāḥ //
ityuktaḥ sa tu mātrā vai nirjagāma tadā vanam
viśvāmitraṃ tato dṛṣṭvā praṇipatya yathāvidhi //
uvāca prāñjalirbhūtvā bhagavan vaktumarhasi
sarveṣāmuparisthānaṃ kena prāpsyāmi sattama //
pituraṅke samāsīnaṃ mātā māṃ surucirmune
vyadhūnayatsa taṃ rājā pitā novāca kiṃcana //
etasmāt kāraṇād brahmaṃs trasto 'haṃ mātaraṃ gataḥ
sunītirāha me mātā mā kṛthāḥ śokamuttamam //
svakarmaṇā paraṃ sthānaṃ prāptumarhasi putraka
tasyā hi vacanaṃ śrutvā sthānaṃ tava mahāmune //
prāpto vanamidaṃ brahmann adya tvāṃ dṛṣṭavānprabho
tava prasādāt prāpsye 'haṃ sthānamadbhutamuttamam //
ityuktaḥ sa muniḥ śrīmān prahasann idam abravīt
rājaputra śṛṇuṣvedaṃ sthānamuttamamāpsyasi //
ārādhya jagatāmīśaṃ keśavaṃ kleśanāśanam
dakṣiṇāṅgabhavaṃ śaṃbhor mahādevasya dhīmataḥ //
japa nityaṃ mahāprājña sarvapāpavināśanam
iṣṭadaṃ paramaṃ śuddhaṃ pavitramamalaṃ param //
brūhi mantramimaṃ divyaṃ praṇavena samanvitam
namo 'stu vāsudevāya ityevaṃ niyatendriyaḥ //
dhyāyansanātanaṃ viṣṇuṃ japahomaparāyaṇaḥ
ityuktaḥ praṇipatyainaṃ viśvāmitraṃ mahāyaśāḥ //
prāṅmukho niyato bhūtvā jajāpa prītamānasaḥ
śākamūlaphalāhāraḥ saṃvatsaramatandritaḥ //
jajāpa mantramaniśam ajasraṃ sa punaḥ punaḥ
vetālā rākṣasā ghorāḥ siṃhādyāś ca mahāmṛgāḥ //
tamabhyayurmahātmānaṃ buddhimohāya bhīṣaṇāḥ
japan sa vāsudeveti na kiṃcit pratyapadyata //
sunītir asya yā mātā tasyā rūpeṇa saṃvṛtā
piśāci samanuprāptā ruroda bhṛśaduḥkhitā //
mama tvamekaḥ putro 'si kimarthaṃ kliśyate bhavān
māmanāthāmapahāya tapa āsthitavānasi //
evamādīni vākyāni bhāṣamāṇāṃ mahātapāḥ
anirīkṣyaiva hṛṣṭātmā harernāma jajāpa saḥ //
tataḥ praśemuḥ sarvatra vighnarūpāṇi tatra vai
tato garuḍamāruhya kālameghasamadyutiḥ //
sarvadevaiḥ parivṛtaḥ stūyamāno maharṣibhiḥ
āyayau bhagavānviṣṇuḥ dhruvāntikam arātihā //
samāgataṃ vilokyātha ko 'sāvityeva cintayan
pibanniva hṛṣīkeśaṃ nayanābhyāṃ jagatpatim //
japan sa vāsudeveti dhruvastasthau mahādyutiḥ
śaṅkhaprāntena govindaḥ pasparśāsyaṃ hi tasya vai //
tataḥ sa paramaṃ jñānam avāpya puruṣottamam
tuṣṭāva prāñjalirbhūtvā sarvalokeśvaraṃ harim //
prasīda devadeveśa śaṅkhacakragadādhara
lokātman vedaguhyātman tvāṃ prapanno 'smi keśava //
na vidustvāṃ mahātmānaṃ sanakādyā maharṣayaḥ
tatkathaṃ tvāmahaṃ vidyāṃ namaste bhuvaneśvara //
tamāha prahasanviṣṇur ehi vatsa dhruvo bhavān
sthānaṃ dhruvaṃ samāsādya jyotiṣām agrabhug bhava //
mātrā tvaṃ sahitastatra jyotiṣāṃ sthānamāpnuhi
matsthānametatparamaṃ dhruvaṃ nityaṃ suśobhanam //
tapasārādhya deveśaṃ purā labdhaṃ hi śaṅkarāt
vāsudeveti yo nityaṃ praṇavena samanvitam //
namaskārasamāyuktaṃ bhagavacchabdasaṃyutam
japedevaṃ hi yo vidvān dhruvaṃ sthānaṃ prapadyate //
tato devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ
mātrā saha dhruvaṃ sarve tasmin sthāne nyaveśayan //
viṣṇorājñāṃ puraskṛtya jyotiṣāṃ sthānamāptavān
evaṃ dhruvo mahātejā dvādaśākṣaravidyayā //
avāpa mahatīṃ siddhim etatte kathitaṃ mayā //
tasmādyo vāsudevāya praṇāmaṃ kurute naraḥ
sa yāti dhruvasālokyaṃ dhruvatvaṃ tasya tattathā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bhuvanakośe dhruvasaṃsthānavarṇanaṃ nāma dviṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
devānāṃ dānavānāṃ ca gandharvoragarakṣasām
utpattiṃ brūhi sūtādya yathākramamanuttamam //
saṃkalpāddarśanātsparśāt pūrveṣāṃ sṛṣṭirucyate
dakṣātprācetasādūrdhvaṃ sṛṣṭirmaithunasaṃbhavā //
yadā tu sṛjatastasya devarṣigaṇapannagān
na vṛddhimagamallokas tadā maithunayogataḥ //
dakṣaḥ putrasahasrāṇi pañca sūtyāmajījanat
tāṃstu dṛṣṭvā mahābhāgān sisṛkṣurvividhāḥ prajāḥ //
nāradaḥ prāha haryaśvān dakṣaputrān samāgatān
bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvaṃ tu jñātvordhvamadha eva ca //
tataḥ sṛṣṭiṃ viśeṣeṇa kurudhvaṃ munisattamāḥ
te tu tadvacanaṃ śrutvā prayātāḥ sarvatodiśam //
adyāpi na nivartante samudrādiva sindhavaḥ
haryaśveṣu ca naṣṭeṣu punardakṣaḥ prajāpatiḥ //
sūtyāmeva ca putrāṇāṃ sahasramasṛjatprabhuḥ
śabalā nāma te viprāḥ sametāḥ sṛṣṭihetavaḥ //
nārado 'nugatānprāha punastānsūryavarcasaḥ
bhuvaḥ pramāṇaṃ sarvaṃ tu jñātvā bhrātṝn punaḥ punaḥ //
āgatya vātha sṛṣṭiṃ vai kariṣyatha viśeṣataḥ
te 'pi tenaiva mārgeṇa jagmurbhrātṛgatiṃ tathā //
tatasteṣvapi naṣṭeṣu ṣaṣṭikanyāḥ prajāpatiḥ
vairiṇyāṃ janayāmāsa dakṣaḥ prācetasastadā //
prādātsa daśakaṃ dharme kaśyapāya trayodaśa
viṃśatsapta ca somāya catasro 'riṣṭanemaye //
dve caiva bhṛguputrāya dve kṛśāśvāya dhīmate
dve caivāṅgirase tadvat tāsāṃ nāmāni vistarāt //
śṛṇudhvaṃ devamātṝṇāṃ prajāvistāramāditaḥ
marutvatī vasūr yāmir lambā bhānurarundhatī //
saṃkalpā ca muhūrtā ca sādhyā viśvā ca bhāminī
dharmapatnyaḥ samākhyātās tāsāṃ putrānvadāmi vaḥ //
viśvedevāstu viśvāyāḥ sādhyā sādhyānajījanat
marutvatyāṃ marutvanto vasostu vasavas tathā //
bhānostu bhānavaḥ proktā muhūrtāyā muhūrtakāḥ
lambāyā ghoṣanāmāno nāgavīthistu yāmijaḥ //
saṃkalpāyāstu saṃkalpo vasusargaṃ vadāmi vaḥ
jyotiṣmantastu ye devā vyāpakāḥ sarvatodiśam //
vasavaste samākhyātāḥ sarvabhūtahitaiṣiṇaḥ
āpo dhruvaś ca somaś ca dharaścaivānilo 'nalaḥ //
pratyūṣaś ca prabhāsaś ca vasavo 'ṣṭau prakīrtitāḥ
ajaikapād ahirbudhnyo virūpākṣaḥ sabhairavaḥ //
haraś ca bahurūpaś ca tryaṃbakaś ca sureśvaraḥ
sāvitraś ca jayantaś ca pinākī cāparājitaḥ //
ete rudrāḥ samākhyātā ekādaśa gaṇeśvarāḥ
kaśyapasya pravakṣyāmi patnībhyaḥ putrapautrakam //
aditiś ca ditiścaiva ariṣṭā surasā muniḥ
surabhir vinatā tāmrā tadvat krodhavaśā ilā //
kadrūstviṣā danustadvat tāsāṃ putrānvadāmi vaḥ
tuṣitā nāma ye devāś cākṣuṣasyāntare manoḥ //
vaivasvatāntare te vai ādityā dvādaśa smṛtāḥ
indro dhātā bhagastvaṣṭa mitro 'tha varuṇo 'ryamā //
vivasvānsavitā pūṣā aṃśumān viṣṇureva ca
ete sahasrakiraṇā ādityā dvādaśa smṛtāḥ //
ditiḥ putradvayaṃ lebhe kaśyapāditi naḥ śrutam
hiraṇyakaśipuṃ caiva hiraṇyākṣaṃ tathaiva ca //
danuḥ putraśataṃ lebhe kaśyapād baladarpitam
vipracittiḥ pradhāno 'bhūt teṣāṃ madhye dvijottamāḥ //
tāmrā ca janayāmāsa ṣaṭ kanyā dvijapuṅgavāḥ
śukīṃ śyenīṃ ca bhāsīṃ ca sugrīvīṃ gṛdhrikāṃ śucim //
śukī śukānulūkāṃś ca janayāmāsa dharmataḥ
śyenī śyenāṃs tathā bhāsī kuraṅgāṃś ca vyajījanat //
gṛdhrī gṛdhrān kapotāṃś ca pārāvatī vihaṃgamān
haṃsasārasakāraṇḍaplavāñchucirajījanat //
ajāśvameṣoṣṭrakharān sugrīvī cāpyajījanat
vinatā janayāmāsa garuḍaṃ cāruṇaṃ śubhā //
saudāminīṃ tathā kanyāṃ sarvalokabhayaṅkarīm
surasāyāḥ sahasraṃ tu sarpāṇāmabhavatpurā //
kadrūḥ sahasraśirasāṃ sahasraṃ prāpa suvratā
pradhānāsteṣu vikhyātāḥ ṣaḍviṃśatiranuttamāḥ //
śeṣavāsukikarkoṭaśaṅkhairāvatakambalāḥ
dhanañjayamahānīlapadmāśvataratakṣakāḥ //
elāpatramahāpadmadhṛtarāṣṭrabalāhakāḥ
śaṅkhapālamahāśaṅkhapuṣpadaṃṣṭraśubhānanāḥ //
śaṅkhalomā ca nahuṣo vāmanaḥ phaṇitas tathā
kapilo durmukhaścāpi patañjaliriti smṛtaḥ //
rakṣogaṇaṃ krodhavaśā mahāmāyaṃ vyajījanat
rudrāṇāṃ ca gaṇaṃ tadvad gomahiṣyau varāṅganā //
surabhir janayāmāsa kaśyapāditi naḥ śrutam
munirmunīnāṃ ca gaṇaṃ gaṇamapsarasāṃ tathā //
tathā kiṃnaragandharvān ariṣṭājanayadbahūn
tṛṇavṛkṣalatāgulmam ilā sarvamajījanat //
tviṣā tu yakṣarakṣāṃsi janayāmāsa koṭiśaḥ
ete tu kāśyapeyāś ca saṃkṣepātparikīrtitāḥ //
eteṣāṃ putrapautrādivaṃśāś ca bahavaḥ smṛtāḥ
evaṃ prajāsu sṛṣṭāsu kaśyapena mahātmanā //
pratiṣṭhitāsu sarvāsu carāsu sthāvarāsu ca
abhiṣicyādhipatyeṣu teṣāṃ mukhyānprajāpatiḥ //
tato manuṣyādhipatiṃ cakre vaivasvataṃ manum
svāyaṃbhuve 'ntare pūrvaṃ brahmaṇā ye 'bhiṣecitāḥ //
tairiyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā saparvatā
yathopadeśamadyāpi dharmeṇa pratipālyate //
svāyaṃbhuve 'ntare pūrve brahmaṇā ye 'bhiṣecitāḥ
te hyete cābhiṣicyante manavaś ca bhavanti te //
manvantareṣvatīteṣu gatā hyeteṣu pārthivāḥ
evamanye 'bhiṣicyante prāpte manvantare tataḥ //
atītānāgatāḥ sarve nṛpā manvantare smṛtāḥ
etānutpādya putrāṃstu prajāsaṃtānakāraṇāt //
kaśyapo gotrakāmastu cacāra sa punastapaḥ
putro gotrakaro mahyaṃ bhavatād iti cintayan //
tasyaivaṃ dhyāyamānasya kaśyapasya mahātmanaḥ
brahmayogātsutau paścāt prādurbhūtau mahaujasau //
vatsaraścāsitaścaiva tāvubhau brahmavādinau
vatsarānnaidhruvo jajñe raibhyaś ca sumahāyaśāḥ //
raibhyasya raibhyā vijñeyā naidhruvasya vadāmi vaḥ
cyavanasya tu kanyāyāṃ sumedhāḥ samapadyata //
naidhruvasya tu sā patnī mātā vai kuṇḍapāyinām
asitasyaikaparṇāyāṃ brahmiṣṭhaḥ samapadyata //
śāṇḍilyānāṃ varaḥ śrīmān devalaḥ sumahātapāḥ
śāṇḍilyā naidhruvā raibhyās trayaḥ pakṣāstu kāśyapāḥ //
nava prakṛtayo devāḥ pulastyasya vadāmi vaḥ
caturyuge hyatikrānte manorekādaśe prabhoḥ //
ardhāvaśiṣṭe tasmiṃstu dvāpare sampravartite
mānavasya nariṣyantaḥ putra āsīd damaḥ kila //
damasya tasya dāyādas tṛṇabinduriti smṛtaḥ
tretāyugamukhe rājā tṛtīye saṃbabhūva ha //
tasya kanyā tvilavilā rūpeṇāpratimābhavat
pulastyāya sa rājarṣis tāṃ kanyāṃ pratyapādayat //
ṛṣir airavilo yasyāṃ viśravāḥ samapadyata
tasya patnyaścatasrastu paulastyakulavardhanāḥ //
bṛhaspateḥ śubhā kanyā nāmnā vai devavarṇinī
puṣpotkaṭā balākā ca sute mālyavataḥ smṛteḥ //
kaikasī mālinaḥ kanyā tāsāṃ vai śṛṇuta prajāḥ
jyeṣṭhaṃ vaiśravaṇaṃ tasmāt suṣuve devavarṇinī //
kaikasī cāpyajanayad rāvaṇaṃ rākṣasādhipam
kumbhakarṇaṃ śūrpaṇakhāṃ dhīmantaṃ ca vibhīṣaṇam //
puṣpotkaṭā hyajanayat putrāṃstasmāddvijottamāḥ
mahodaraṃ prahastaṃ ca mahāpārśvaṃ kharaṃ tathā //
kumbhīnasīṃ tathā kanyāṃ balāyāḥ śṛṇuta prajāḥ
triśirā dūṣaṇaścaiva vidyujjihvaś ca rākṣasaḥ //
kanyā vai mālikā cāpi balāyāḥ prasavaḥ smṛtaḥ
ityete krūrakarmāṇaḥ paulastyā rākṣasā nava //
vibhīṣaṇo 'tiśuddhātmā dharmajñaḥ parikīrtitaḥ
pulastyasya mṛgāḥ putrāḥ sarve vyāghrāś ca daṃṣṭriṇaḥ //
bhūtāḥ piśācāḥ sarpāś ca sūkarā hastinas tathā
vānarāḥ kiṃnarāścaiva ye ca kiṃpuruṣās tathā //
anapatyaḥ kratustasmin smṛto vaivasvate 'ntare
atreḥ patnyo daśaivāsan suṃdaryaś ca pativratāḥ //
bhadrāśvasya ghṛtācyāṃ vai daśāpsarasi sūnavaḥ
bhadrābhadrā ca jaladā mandā nandā tathaiva ca //
balābalā ca viprendrā yā ca gopābalā smṛtā
tathā tāmarasā caiva varakrīḍā ca vai daśa //
ātreyavaṃśaprabhavās tāsāṃ bhartā prabhākaraḥ
svarbhānupihite sūrye patite 'smindivo mahīm //
tamo 'bhibhūte loke 'smin prabhā yena pravartitā
svastyastu hi tavetyukte patanniha divākaraḥ //
brahmarṣervacanāttasya papāta na vibhurdivaḥ
tataḥ prabhākaretyuktaḥ prabhuratrirmaharṣibhiḥ //
bhadrāyāṃ janayāmāsa somaṃ putraṃ yaśasvinam
sa tāsu janayāmāsa punaḥ putrāṃstapodhanaḥ //
svastyātreyā iti khyātā ṛṣayo vedapāragāḥ
teṣāṃ dvau khyātayaśasau brahmiṣṭhau ca mahaujasau //
datto hyatrivaro jyeṣṭho durvāsāstasya cānujaḥ
yavīyasī svasā teṣām amalā brahmavādinī //
tasya gotradvaye jātāś catvāraḥ prathitā bhuvi
śyāvaś ca pratvasaścaiva vavalguścātha gahvaraḥ //
ātreyāṇāṃ ca catvāraḥ smṛtāḥ pakṣā mahātmanām
kāśyapo nāradaścaiva parvatānuddhatas tathā //
jajñire mānasā hyete arundhatyā nibodhata
nāradastu vasiṣṭhāyā-rundhatīṃ pratyapādayat //
ūrdhvaretā mahātejā dakṣaśāpāttu nāradaḥ
purā devāsure yuddhe ghore vai tārakāmaye //
anāvṛṣṭyā hate loke hy ugre lokeśvaraiḥ saha
vasiṣṭhastapasā dhīmān dhārayāmāsa vai prajāḥ //
annodakaṃ mūlaphalam oṣadhīś ca pravartayan
tānetāñjīvayāmāsa kāruṇyādauṣadhena ca //
arundhatyāṃ vasiṣṭhastu sutān utpādayacchatam
jyāyaso 'janayacchakter adṛśyantī parāśaram //
rakṣasā bhakṣite śaktau rudhireṇa tu vai tadā
kālī parāśarājjajñe kṛṣṇadvaipāyanaṃ prabhum //
dvaipāyano hyaraṇyāṃ vai śukam utpādayatsutam
upamanyuṃ ca pīvaryāṃ viddhīme śukasūnavaḥ //
bhūriśravāḥ prabhuḥ śaṃbhuḥ kṛṣṇo gaurastu pañcamaḥ
kanyā kīrtimatī caiva yogamātā dhṛtavratā //
jananī brahmadattasya patnī sā tvanuhasya ca
śvetaḥ kṛṣṇaś ca gauraś ca śyāmo dhūmrastathāruṇaḥ //
nīlo bādarikaścaiva sarve caite parāśarāḥ
parāśarāṇāmaṣṭau te pakṣāḥ proktā mahātmanām //
ata ūrdhvaṃ nibodhadhvam indrapramitisaṃbhavam
vasiṣṭhasya kapiñjalyo ghṛtācyāmudapadyata //
trimūrtiryaḥ samākhyāta indrapramitirucyate
pṛthoḥ sutāyāṃ sambhūto bhadrastasyā bhavadvasuḥ //
upamanyuḥ sutastasya bahavo hyaupamanyavaḥ
mitrāvaruṇayoścaiva kauṇḍinyā ye pariśrutāḥ //
ekārṣeyās tathā cānye vāsiṣṭhā nāma viśrutāḥ
ete pakṣā vasiṣṭhānāṃ smṛtā daśa mahātmanām //
ityete brahmaṇaḥ putrā mānasā viśrutā bhuvi
bhartāraś ca mahābhāgā eṣāṃ vaṃśāḥ prakīrtitāḥ //
trilokadhāraṇe śaktā devarṣikulasaṃbhavāḥ
teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ //
yaistu vyāptāstrayo lokāḥ sūryasyeva gabhastibhiḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge devādisṛṣṭikathanaṃ nāma triṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ hi rakṣasā śaktir bhakṣitaḥ so 'nujaiḥ saha
vāsiṣṭho vadatāṃ śreṣṭha sūta vaktumihārhasi //
Note: Śakti killed by Rudhira
rākṣaso rudhiro nāma vasiṣṭhasya sutaṃ purā
śaktiṃ sa bhakṣayāmāsa śakteḥ śāpātsahānujaiḥ //
vasiṣṭhayājyaṃ viprendrās tadādiśyaiva bhūpatim
kalmāṣapādaṃ rudhiro viśvāmitreṇa coditaḥ //
bhakṣitaḥ sa iti śrutvā vasiṣṭhastena rakṣasā
śaktiḥ śaktimatāṃ śreṣṭho bhrātṛbhiḥ saha dharmavit //
hā putra putra putreti krandamāno muhurmuhuḥ
arundhatyā saha muniḥ papāta bhuvi duḥkhitaḥ //
Note: Vasiṣṭha wants to commit suicide
naṣṭaṃ kulamiti śrutvā martuṃ cakre matiṃ tadā
smaranputraśataṃ caiva śaktijyeṣṭhaṃ ca śaktimān //
na taṃ vināhaṃ jīviṣye iti niścitya duḥkhitaḥ //
āruhya mūrdhānam ajātmajo 'sau tayātmavān sarvavid ātmavicca
dharādharasyaiva tadā dharāyāṃ papāta patnyā saha sāśrudṛṣṭiḥ //
dharādharāttaṃ patitaṃ dharā tadā dadhāra tatrāpi vicitrakaṇṭhī
karāṃbujābhyāṃ karikhelagāminī rudantamādāya ruroda sā ca //
tadā tasya snuṣā prāha patnī śaktermahāmunim
vasiṣṭhaṃ vadatāṃ śreṣṭhaṃ rudantī bhayavihvalā //
bhagavanbrāhmaṇaśreṣṭha tava deham idaṃ śubham
pālayasva vibho draṣṭuṃ tava pautraṃ mamātmajam //
na tyājyaṃ tava viprendra dehametatsuśobhanam
garbhastho mama sarvārthasādhakaḥ śaktijo yataḥ //
evamuktvātha dharmajñā karābhyāṃ kamalekṣaṇā
utthāpya śvaśuraṃ natvā netre saṃmṛjya vāriṇā //
duḥkhitāpi paritrātuṃ śvaśuraṃ duḥkhitaṃ tadā
arundhatīṃ ca kalyāṇīṃ prārthayāmāsa duḥkhitām //
snuṣāvākyaṃ tataḥ śrutvā vasiṣṭha utthāya bhūtalāt
saṃjñāmavāpya cāliṅgya sā papāta suduḥkhitā //
arundhatī karābhyāṃ tāṃ saṃspṛśyāsrākulekṣaṇām
ruroda muniśārdūlo bhāryayā sutavatsalaḥ //
Note: Parāśara recites Vedic hymns as an embryo
atha nābhyaṃbuje viṣṇor yathā tasyāścaturmukhaḥ
āsīno garbhaśayyāyāṃ kumāra ṛcamāha saḥ //
tato niśamya bhagavān vasiṣṭha ṛcamādarāt
kenoktamiti saṃcintya tadātiṣṭhatsamāhitaḥ //
vyomāṅgaṇastho 'tha hariḥ puṇḍarīkanibhekṣaṇaḥ
vasiṣṭhamāha viśvātmā ghṛṇayā sa ghṛṇānidhiḥ //
bho vatsa vatsa viprendra vasiṣṭha sutavatsala
tava pautramukhāmbhojād ṛg eṣādya viniḥsṛtā //
matsamastava pautro 'sau śaktijaḥ śaktimānmune
tasmāduttiṣṭha saṃtyajya śokaṃ brahmasutottama //
rudrabhaktaś ca garbhastho rudrapūjāparāyaṇaḥ
rudradevaprabhāveṇa kulaṃ te saṃtariṣyati //
evamuktvā ghṛṇī vipraṃ bhagavān puruṣottamaḥ
vasiṣṭhaṃ muniśārdūlaṃ tatraivāntaradhīyata //
tataḥ praṇamya śirasā vasiṣṭho vārijekṣaṇam
adṛśyantyā mahātejāḥ pasparśodaramādarāt //
hā putra putra putreti papāta ca suduḥkhitaḥ
lalāpārundhatī prekṣya tadāsau rudatīṃ dvijāḥ //
svaputraṃ ca smaran duḥkhāt punarehyehi putraka
tava putramimaṃ dṛṣṭvā bho śakte kuladhāraṇam //
tavāntikaṃ gamiṣyāmi tava mātrā na saṃśayaḥ
evamuktvā rudanvipra āliṅgyārundhatīṃ tadā //
papāta tāḍayantīva svasya kukṣī kareṇa vai
adṛśyantī jaghānātha śaktijasyālayaṃ śubhā //
svodaraṃ duḥkhitā bhūmau lalāpa ca papāta ca
arundhati tadā bhītā vasiṣṭhaś ca mahāmatiḥ //
samutthāpya snuṣāṃ bālām ūcaturbhayavihvalau //
vicāramugdhe tava garbhamaṇḍalaṃ karāṃbujābhyāṃ vinihatya durlabham
kulaṃ vasiṣṭhasya samastamapyaho nihantumārye kathamudyatā vada //
tavātmajaṃ śaktisutaṃ ca dṛṣṭvā cāsvādya vaktrāmṛtam āryasūnoḥ
trātuṃ yato dehamimaṃ munīndraḥ suniścitaḥ pāhi tataḥ śarīram //
evaṃ snuṣāmupālabhya muniṃ cārundhatī sthitā
arundhatī vasiṣṭhasya prāha cārteti vihvalā //
tvayyeva jīvitaṃ cāsya muner yat suvrate mama
jīvitaṃ rakṣa dehasya dhātrī ca kuru yaddhitam //
mayā yadi muniśreṣṭhas trātuṃ vai niścitaṃ svakam
mamāśubhaṃ śubhaṃ dehaṃ kathaṃcit pālayāmyaham //
priyaduḥkhamahaṃ prāptā hy asatī nātra saṃśayaḥ
mune duḥkhādahaṃ dagdhā yataḥ putrī mune tava //
aho 'dbhutaṃ mayā dṛṣṭaṃ duḥkhapātrī hyahaṃ vibho
duḥkhatrātā bhava brahman brahmasūno jagadguro //
tathāpi bhartṛrahitā dīnā nārī bhavediha
pāhi māṃ tata āryendra paribhūtā bhaviṣyati //
pitā mātā ca putrāśca pautrāḥ śvaśura eva ca
ete na bāndhavāḥ strīṇāṃ bhartā bandhuḥ parā gatiḥ //
ātmano yaddhi kathitam apyardhamiti paṇḍitaiḥ
tadapyatra mṛṣā hyāsīd gataḥ śaktirahaṃ sthitā //
aho mamātra kāṭhinyaṃ manaso munipuṅgava
patiṃ prāṇasamaṃ tyaktvā sthitā yatra kṣaṇaṃ yataḥ //
vasiṣṭhāśvatthamāśritya hy amṛtā tu yathā latā
nirmūlāpyamṛtā bhartrā tyaktā dīnā sthitāpyaham //
snuṣāvākyaṃ niśamyaiva vasiṣṭho bhāryayā saha
tadā cakre matiṃ dhīmān yātuṃ svāśramamāśramī //
kṛcchrātsabhāryo bhagavān vasiṣṭhaḥ svāśramaṃ kṣaṇāt
adṛśyantyā ca puṇyātmā saṃviveśa sa cintayan //
sā garbhaṃ pālayāmāsa kathaṃcinmunipuṅgavāḥ
kulasaṃdhāraṇārthāya śaktipatnī pativratā //
tataḥ sāsūta tanayaṃ daśame māsi suprabham
śaktipatnī yathā śaktiṃ śaktimantamarundhatī //
asūta sā ditirviṣṇuṃ yathā svāhā guhaṃ sutam
agniṃ yathāraṇiḥ patnī śakteḥ sākṣātparāśaram //
yadā tadā śaktisūnur avatīrṇo mahītale
śaktistyaktvā tadā duḥkhaṃ pitṝṇāṃ samatāṃ yayau //
bhrātṛbhiḥ saha puṇyātmā ādityair iva bhāskaraḥ
rarāja pitṛlokastho vāsiṣṭho munipuṅgavāḥ //
jagustadā ca pitaro nanṛtuś ca pitāmahāḥ
prapitāmahāś ca viprendrā hy avatīrṇe parāśare //
ye brahmavādino bhūmau nanṛtur divi devatāḥ
puṣkarādyāś ca sasṛjuḥ puṣpavarṣaṃ ca khecarāḥ //
pureṣu rākṣasānāṃ ca praṇādaṃ viṣamaṃ dvijāḥ
āśramasthāś ca munayaḥ samūhurharṣasaṃtatim //
avatīrṇo yathā hyaṇḍād bhānuḥ so 'pi parāśaraḥ
adṛśyantyāścaturvaktro meghajālāddivākaraḥ //
sukhaṃ ca duḥkhamabhavad adṛśyantyāstathā dvijāḥ
dṛṣṭvā putraṃ patiṃ smṛtvā arundhatyā munestathā //
dṛṣṭvā ca tanayaṃ bālā parāśaramatidyutim
lalāpa vihvalā bālā sannakaṇṭhī papāta ca //
sā parāśaramaho mahāmatiṃ devadānavagaṇaiś ca pūjitam
jātamātram anaghaṃ śucismitā budhya sāśrunayanā lalāpa ca //
hā vasiṣṭhasuta kutracidgataḥ paśya putramanaghaṃ tavātmajam
tyajya dīnavadanāṃ vanāntare putradarśanaparāmimāṃ prabho //
śakte svaṃ ca sutaṃ paśya bhrātṛbhiḥ saha ṣaṇmukham
yathā maheśvaro 'paśyat sagaṇo hṛṣitānanaḥ //
atha tasyāstadālāpaṃ vasiṣṭho munisattamaḥ
śrutvā snuṣāmuvācedaṃ mā rodīr iti duḥkhitaḥ //
Note: Parāśara: childhood and youth
ājñayā tasya sā śokaṃ vasiṣṭhasya kulāṅganā
tyaktvā hyapālayadbālaṃ bālā bālamṛgekṣaṇā //
dṛṣṭvā tāmabalāṃ prāha maṅgalābharaṇair vinā
āsīnāmākulāṃ sādhvīṃ bāṣpaparyākulekṣaṇām //
amba maṅgalavibhūṣaṇair vinā dehayaṣṭiranaghe na śobhate
vaktumarhasi tavādya kāraṇaṃ candrabiṃbarahiteva śarvarī //
mātarmātaḥ kathaṃ tyaktvā maṅgalābharaṇāni vai
āsīnā bhartṛhīneva vaktumarhasi śobhane //
adṛśyantī tadā vākyaṃ śrutvā tasya sutasya sā
na kiṃcid abravīt putraṃ śubhaṃ vā yadi vetarat //
adṛśyantīṃ punaḥ prāha śākteyo bhagavānmama
mātaḥ kutra mahātejāḥ pitā vada vadeti tām //
śrutvā ruroda sā vākyaṃ putrasyātīva vihvalā
bhakṣito rakṣasā tātas taveti nipapāta ca //
śrutvā vasiṣṭho 'pi papāta bhūmau pautrasya vākyaṃ sa rudandayāluḥ
arundhatī cāśramavāsinastadā munervasiṣṭhasya munīśvarāś ca //
bhakṣito rakṣasā mātuḥ pitā tava mukhāditi
śrutvā parāśaro dhīmān prāha cāsrāvilekṣaṇaḥ //
Note: Parāśara will seinen Vater rächen
abhyarcya devadeveśaṃ trailokyaṃ sacarācaram
kṣaṇena mātaḥ pitaraṃ darśayāmīti me matiḥ //
sā niśamya vacanaṃ tadā śubhaṃ sasmitā tanayamāha vismitā
tathyam etaditi taṃ nirīkṣya sā putra putra bhavamarcayeti ca //
jñātvā śaktisutasyāsya saṃkalpaṃ munipuṅgavaḥ
vasiṣṭho bhagavānprāha pautraṃ dhīmān ghṛṇānidhiḥ //
sthāne pautra muniśreṣṭha saṃkalpastava suvrata
tathāpi śṛṇu lokasya kṣayaṃ kartuṃ na cārhasi //
rākṣasānāmabhāvāya kuru sarveśvarārcanam
trailokyaṃ śṛṇu śākteya aparādhyati kiṃ tava //
tatastasya vasiṣṭhasya niyogācchaktinandanaḥ
rākṣasānāmabhāvāya matiṃ cakre mahāmatiḥ //
adṛśyantīṃ vasiṣṭhaṃ ca praṇamyārundhatīṃ tataḥ
kṛtvaikaliṅgaṃ kṣaṇikaṃ pāṃsunā munisannidhau //
sampūjya śivasūktena tryaṃbakena śubhena ca
japtvā tvaritarudraṃ ca śivasaṃkalpameva ca //
nīlarudraṃ ca śākteyas tathā rudraṃ ca śobhanam
vāmīyaṃ pavamānaṃ ca pañcabrahma tathaiva ca //
hotāraṃ liṅgasūktaṃ ca atharvaśira eva ca
aṣṭāṅgamarghyaṃ rudrāya dattvābhyarcya yathāvidhi //
bhagavanrakṣasā rudra bhakṣito rudhireṇa vai
pitā mama mahātejā bhrātṛbhiḥ saha śaṅkara //
draṣṭumicchāmi bhagavan pitaraṃ bhrātṛbhiḥ saha
evaṃ vijñāpayāṃlliṅgaṃ praṇipatya muhurmuhuḥ //
hā rudra rudra rudreti ruroda nipapāta ca
taṃ dṛṣṭvā bhagavānrudro devīmāha ca śaṅkaraḥ //
paśya bālaṃ mahābhāge bāṣpaparyākulekṣaṇam
mamānusmaraṇe yuktaṃ madārādhanatatparam //
sā ca dṛṣṭvā mahādevī parāśaramaninditā
duḥkhāt saṃklinnasarvāṅgam asrākulavilocanam //
liṅgārcanavidhau saktaṃ hara rudreti vādinam
prāha bhartāramīśānaṃ śaṅkaraṃ jagatāmumā //
īpsitaṃ yaccha sakalaṃ prasīda parameśvara
niśamya vacanaṃ tasyāḥ śaṅkaraḥ parameśvaraḥ //
bhāryāmāryāmumāṃ prāha tato hālāhalāśanaḥ
rakṣāmyenaṃ dvijaṃ bālaṃ phullendīvaralocanam //
dadāmi dṛṣṭiṃ madrūpadarśanakṣama eṣa vai
evamuktvā gaṇair divyair bhagavānnīlalohitaḥ //
brahmendraviṣṇurudrādyaiḥ saṃvṛtaḥ parameśvaraḥ
dadau ca darśanaṃ tasmai muniputrāya dhīmate //
so 'pi dṛṣṭvā mahādevam ānandāsrāvilekṣaṇaḥ
nipapāta ca hṛṣṭātmā pādayostasya sādaram //
punarbhavānyāḥ pādau ca nandinaś ca mahātmanaḥ
saphalaṃ jīvitaṃ me 'dya brahmādyāṃstāṃstadāha saḥ //
rakṣārthamāgatastvadya mama bālendubhūṣaṇaḥ
ko 'nyaḥ samo mayā loke devo vā dānavo 'pi vā //
atha tasminkṣaṇādeva dadarśa divi saṃsthitam
pitaraṃ bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ śākteyastu parāśaraḥ //
sūryamaṇḍalasaṃkāśe vimāne viśvatomukhe
bhrātṛbhiḥ sahitaṃ dṛṣṭvā nanāma ca jaharṣa ca //
tadā vṛṣadhvajo devaḥ sabhāryaḥ sagaṇeśvaraḥ
vasiṣṭhaputraṃ prāhedaṃ putradarśanatatparam //
śakte paśya sutaṃ bālam ānandāsrāvilekṣaṇam
adṛśyantīṃ ca viprendra vasiṣṭhaṃ pitaraṃ tava //
arundhatīṃ mahābhāgāṃ kalyāṇīṃ devatopamām
mātaraṃ pitaraṃ cobhau namaskuru mahāmate //
tadā haraṃ praṇamyāśu devadevamumāṃ tathā
vasiṣṭhaṃ ca tadā śreṣṭhaṃ śaktir vai śaṅkarājñayā //
mātaraṃ ca mahābhāgāṃ kalyāṇīṃ patidevatām
arundhatīṃ jagannāthaniyogātprāha śaktimān //
bho vatsa vatsa viprendra parāśara mahādyute
rakṣito 'haṃ tvayā tāta garbhasthena mahātmanā //
aṇimādiguṇaiśvaryaṃ mayā vatsa parāśara
labdhamadyānanaṃ dṛṣṭaṃ tava bāla mamājñayā //
adṛśyantīṃ mahābhāgāṃ rakṣa vatsa mahāmate
arundhatīṃ ca pitaraṃ vasiṣṭhaṃ mama sarvadā //
anvayaḥ sakalo vatsa mama saṃtāritastvayā
putreṇa lokāñjayatīty uktaṃ sadbhiḥ sadaiva hi //
īpsitaṃ varayeśānaṃ jagatāṃ prabhavaṃ prabhum
gamiṣyāmyabhivandyeśaṃ bhrātṛbhiḥ saha śaṅkaram //
evaṃ putramupāmantrya praṇamya ca maheśvaram
nirīkṣya bhāryāṃ sadasi jagāma pitaraṃ vaśī //
gataṃ dṛṣṭvātha pitaraṃ tadābhyarcyaiva śaṅkaram
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhiḥ śākteyaḥ śaśibhūṣaṇam //
tatastuṣṭo mahādevo manmathāndhakamardanaḥ
anugṛhyātha śākteyaṃ tatraivāntaradhīyata //
gate maheśvare sāṃbe praṇamya ca maheśvaram
dadāha rākṣasānāṃ tu kulaṃ mantreṇa mantravit //
tadāha pautraṃ dharmajño vasiṣṭho munibhir vṛtaḥ
alam atyantakopena tāta manyumimaṃ jahi //
rākṣasā nāparādhyanti pitus te vihitaṃ tathā
mūḍhānāmeva bhavati krodho buddhimatāṃ na hi //
hanyate tāta kaḥ kena yataḥ svakṛtabhukpumān
saṃcitasyātimahatā vatsa kleśena mānavaiḥ //
yaśasastapasaścaiva krodho nāśakaraḥ smṛtaḥ
alaṃ hi rākṣasair dagdhair dīnair anaparādhibhiḥ //
satraṃ te viramatvetat kṣamāsārā hi sādhavaḥ
evaṃ vasiṣṭhavākyena śākteyo munipuṅgavaḥ //
upasaṃhṛtavān satraṃ sadyastadvākyagauravāt
tataḥ prītaś ca bhagavān vasiṣṭho munisattamaḥ //
samprāptaś ca tadā satraṃ pulastyo brahmaṇaḥ sutaḥ
vasiṣṭhena tu dattārghyaḥ kṛtāsanaparigrahaḥ //
parāśaramuvācedaṃ praṇipatya sthitaṃ muniḥ
vaire mahati yadvākyād guror adyāśritā kṣamā //
tvayā tasmātsamastāni bhavāñchāstrāṇi vetsyati
saṃtatermama na chedaḥ kruddhenāpi yataḥ kṛtaḥ //
tvayā tasmānmahābhāga dadāmyanyaṃ mahāvaram
purāṇasaṃhitākartā bhavānvatsa bhaviṣyati //
devatāparamārthaṃ ca yathāvadvetsyate bhavān
pravṛttau vā nivṛttau vā karmaṇas te 'malā matiḥ //
matprasādādasaṃdigdhā tava vatsa bhaviṣyati
tataś ca prāha bhagavān vasiṣṭho vadatāṃ varaḥ //
Note: Parāśara becomes author of Viṣṇupurāṇa
pulastyena yaduktaṃ te sarvametadbhaviṣyati
atha tasya pulastyasya vasiṣṭhasya ca dhīmataḥ //
prasādādvaiṣṇavaṃ cakre purāṇaṃ vai parāśaraḥ
ṣaṭprakāraṃ samastārthasādhakaṃ jñānasaṃcayam //
ṣaṭsāhasramitaṃ sarvaṃ vedārthena ca saṃyutam
caturthaṃ hi purāṇānāṃ saṃhitāsu suśobhanam //
eṣa vaḥ kathitaḥ sarvo vāsiṣṭhānāṃ samāsataḥ
prabhavaḥ śaktisūnoś ca prabhāvo munipuṅgavāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vāsiṣṭhakathanaṃ nāma catuḥṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
ādityavaṃśaṃ somasya vaṃśaṃ vaṃśavidāṃ vara
vaktumarhasi cāsmākaṃ saṃkṣepād romaharṣaṇa //
aditiḥ suṣuve putram ādityaṃ kaśyapāddvijāḥ
tasyādityasya caivāsīd bhāryā trayam athāparam //
saṃjñā rājñī prabhā chāyā putrāṃstāsāṃ vadāmi vaḥ
saṃjñā tvāṣṭrī ca suṣuve sūryānmanumanuttamam //
yamaṃ ca yamunāṃ caiva rājñī revatameva ca
prabhā prabhātam ādityāc chāyāṃ saṃjñāpyakalpayat //
chāyā ca tasmātsuṣuve sāvarṇiṃ bhāskarāddvijāḥ
tataḥ śaniṃ ca tapatīṃ viṣṭiṃ caiva yathākramam //
chāyā svaputrābhyadhikaṃ snehaṃ cakre manau tadā
pūrvo manurna cakṣāma yamastu krodhamūrchitaḥ //
saṃtāḍayāmāsa ruṣā pādamudyamya dakṣiṇam
yamena tāḍitā sā tu chāyā vai duḥkhitābhavat //
chāyāśāpāt padaṃ caikaṃ yamasya klinnamuttamam
pūyaśoṇitasampūrṇaṃ kṛmīṇāṃ nicayānvitam //
so 'pi gokarṇamāśritya phalakenānilāśanaḥ
ārādhayanmahādevaṃ yāvadvarṣāyutāyutam //
bhavaprasādād āgatya lokapālatvamuttamam
pitṝṇāmādhipatyaṃ tu śāpamokṣaṃ tathaiva ca //
labdhavāndevadevasya prabhāvācchūlapāṇinaḥ
asahantī purā bhānos tejomayam aninditā //
rūpaṃ tvāṣṭrī svadehāttu chāyākhyāṃ sā tvakalpayat
vaḍavārūpamāsthāya tapastepe tu suvratā //
kālātprayatnato jñātvā chāyāṃ chāyāpatiḥ prabhuḥ
vaḍavāmagamatsaṃjñām aśvarūpeṇa bhāskaraḥ //
vaḍavā ca tadā tvāṣṭrī saṃjñā tasmāddivākarāt
suṣuve cāśvinau devau devānāṃ tu bhiṣagvarau //
likhito bhāskaraḥ paścāt saṃjñāpitrā mahātmanā
viṣṇoścakraṃ tu yadghoraṃ maṇḍalādbhāskarasya tu //
nirmame bhagavāṃstvaṣṭā pradhānaṃ divyamāyudham
rudraprasādācca śubhaṃ sudarśanamiti smṛtam //
labdhavān bhagavāṃścakraṃ kṛṣṇaḥ kālāgnisannibham
manostu prathamasyāsan nava putrāstu tatsamāḥ //
ikṣvākur nabhagaś caiva dhṛṣṇuḥ śaryātireva ca
nariṣyantaś ca vai dhīmān nābhāgo 'riṣṭa eva ca //
karūṣaś ca pṛṣadhraś ca navaite mānavāḥ smṛtāḥ
ilā jyeṣṭhā variṣṭhā ca puṃstvaṃ prāpa ca yā purā //
sudyumna iti vikhyātā puṃstvaṃ prāptā tvilā purā
mitrāvaruṇayostvatra prasādānmunipuṅgavāḥ //
punaḥ śaravaṇaṃ prāpya strītvaṃ prāpto bhavājñayā
sudyumno mānavaḥ śrīmān somavaṃśapravṛddhaye //
ikṣvākoraśvamedhena ilā kiṃpuruṣo 'bhavat
ilā kiṃpuruṣatve ca sudyumna iti cocyate //
māsamekaṃ pumānvīraḥ strītvaṃ māsamabhūtpunaḥ
ilā budhasya bhavanaṃ somaputrasya cāśritā //
budhenāntaramāsādya maithunāya pravartitā
somaputrādbudhāccāpi ailo jajñe purūravāḥ //
somavaṃśāgrajo dhīmān bhavabhaktaḥ pratāpavān
ikṣvākorvaṃśavistāraṃ paścādvakṣye tapodhanāḥ //
putratrayamabhūttasya sudyumnasya dvijottamāḥ
utkalaś ca gayaścaiva vinatāśvastathaiva ca //
utkalasyotkalaṃ rāṣṭraṃ vinatāśvasya paścimam
gayā gayasya cākhyātā purī paramaśobhanā //
surāṇāṃ saṃsthitiryasyāṃ pitṝṇāṃ ca sadā sthitiḥ
ikṣvākujyeṣṭhadāyādo madhyadeśam avāptavān //
kanyābhāvācca sudyumno naiva bhāgamavāptavān
vasiṣṭhavacanāt tvāsīt pratiṣṭhāne mahādyutiḥ //
pratiṣṭhā dharmarājasya sudyumnasya mahātmanaḥ
tatpurūravase prādād rājyaṃ prāpya mahāyaśāḥ //
mānaveyo mahābhāgaḥ strīpuṃsorlakṣaṇānvitaḥ
ikṣvākorabhavadvīro vikukṣirdharmavittamaḥ //
jyeṣṭhaḥ putraśatasyāsīd daśa pañca ca tatsutāḥ
abhūjjyeṣṭhaḥ kakutsthaś ca kakutsthāttu suyodhanaḥ //
tataḥ pṛthurmuniśreṣṭhā viśvakaḥ pārthivas tathā
viśvakasyārdrako dhīmān yuvanāśvastu tatsutaḥ //
śābastiś ca mahātejā vaṃśakastu tato 'bhavat
nirmitā yena śābastī gauḍadeśe dvijottamāḥ //
vaṃśācca bṛhadaśvo 'bhūt kuvalāśvastu tatsutaḥ
dhundhumāratvamāpanno dhundhuṃ hatvā mahābalam //
dhundhumārasya tanayās trayastrailokyaviśrutāḥ
dṛḍhāśvaścaiva caṇḍāśvaḥ kapilāśvaś ca te smṛtāḥ //
dṛḍhāśvasya pramodastu haryaśvastasya vai sutaḥ
haryaśvasya nikumbhastu saṃhatāśvastu tatsutaḥ //
kṛśāśvo 'tha raṇāśvaś ca saṃhatāśvātmajāvubhau
yuvanāśvo raṇāśvasya māndhātā tasya vai sutaḥ //
māndhātuḥ purukutso 'bhūd ambarīṣaś ca vīryavān
mucukundaś ca puṇyātmā trayastrailokyaviśrutāḥ //
aṃbarīṣasya dāyādo yuvanāśvo 'paraḥ smṛtaḥ
harito yuvanāśvasya haritāstu yataḥ smṛtāḥ //
ete hyaṅgirasaḥ pakṣe kṣatropetā dvijātayaḥ
purukutsasya dāyādas trasaddasyur mahāyaśāḥ //
narmadāyāṃ samutpannaḥ sambhūtistasya cātmajaḥ
viṣṇuvṛddhaḥ sutastasya viṣṇuvṛddhā yataḥ smṛtāḥ //
ete hyaṅgirasaḥ pakṣe kṣatropetāḥ samāśritāḥ
sambhūtiraparaṃ putram anaraṇyamajījanat //
rāvaṇena hato yo 'sau trailokyavijaye dvijāḥ
bṛhadaśvo 'naraṇyasya haryaśvastasya cātmajaḥ //
haryaśvāttu dṛṣadvatyāṃ jajñe vasumanā nṛpaḥ
tasya putro 'bhavadrājā tridhanvā bhavabhāvitaḥ //
prasādād brahmasūnor vai taṇḍinaḥ prāpya śiṣyatām
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpya tadājñayā //
gaṇaiśvaryamanuprāpto bhavabhaktaḥ pratāpavān
kathaṃ caivāśvamedhaṃ vai karomīti vicintayan //
dhanahīnaś ca dharmātmā dṛṣṭavān brahmaṇaḥ sutam
taṇḍisaṃjñaṃ dvijaṃ tasmāl labdhavāndvijasattamāḥ //
nāmnāṃ sahasraṃ rudrasya brahmaṇā kathitaṃ purā
tena nāmnāṃ sahasreṇa stutvā taṇḍirmaheśvaram //
labdhavāngāṇapatyaṃ ca brahmayonirdvijottamaḥ
tatastasmānnṛpo labdhvā taṇḍinā kathitaṃ purā //
nāmnāṃ sahasraṃ japtvā vai gāṇapatyamavāptavān
nāmnāṃ sahasraṃ rudrasya tāṇḍinā brahmayoninā //
kathitaṃ sarvavedārthasaṃcayaṃ sūta suvrata
nāmnāṃ sahasraṃ viprāṇāṃ vaktum arhasi śobhanam //
Note: sahasranāman of Śiva
sarvabhūtātmabhūtasya harasyāmitatejasaḥ
aṣṭottarasahasraṃ tu nāmnāṃ śṛṇuta suvratāḥ //
yajjaptvā tu muniśreṣṭhā gāṇapatyamavāptavān
oṃ sthiraḥ sthāṇuḥ prabhurbhānuḥ pravaro varado varaḥ //
sarvātmā sarvavikhyātaḥ sarvaḥ sarvakaro bhavaḥ
jaṭī daṇḍī śikhaṇḍī ca sarvagaḥ sarvabhāvanaḥ //
hariś ca hariṇākṣaś ca sarvabhūtaharaḥ smṛtaḥ
pravṛttiś ca nivṛttiś ca śāntātmā śāśvato dhruvaḥ //
śmaśānavāsī bhagavān khacaro gocaro 'rdanaḥ
abhivādyo mahākarmā tapasvī bhūtadhāraṇaḥ //
unmattaveṣaḥ pracchannaḥ sarvalokaḥ prajāpatiḥ
mahārūpo mahākāyaḥ sarvarūpo mahāyaśāḥ //
mahātmā sarvabhūtaś ca virūpo vāmano naraḥ
lokapālo 'ntarhitātmā prasādo 'bhayado vibhuḥ //
pavitraś ca mahāṃścaiva niyato niyatāśrayaḥ
svayaṃbhūḥ sarvakarmā ca ādirādikaro nidhiḥ //
sahasrākṣo viśālākṣaḥ somo nakṣatrasādhakaḥ
candraḥ sūryaḥ śaniḥ ketur graho grahapatirmataḥ //
rājā rājyodayaḥ kartā mṛgabāṇārpaṇo ghanaḥ
mahātapā dīrghatapā adṛśyo dhanasādhakaḥ //
saṃvatsaraḥ kṛtīmantraḥ prāṇāyāmaḥ paraṃtapaḥ
yogī yogo mahābījo mahārato mahābalaḥ //
suvarṇaretāḥ sarvajñaḥ subījo vṛṣavāhanaḥ
daśabāhustvanimiṣo nīlakaṇṭha umāpatiḥ //
viśvarūpaḥ svayaṃśreṣṭho balavīro balāgraṇīḥ
gaṇakartā gaṇapatir digvāsāḥ kāmya eva ca //
mantravitparamo mantraḥ sarvabhāvakaro haraḥ
kamaṇḍaludharo dhanvī bāṇahastaḥ kapālavān //
śarī śataghnī khaḍgī ca paṭṭiśī cāyudhī mahān
ajaś ca mṛgarūpaś ca tejastejaskaro vidhiḥ //
uṣṇīṣī ca suvaktraś ca udagro vinatas tathā
dīrghaś ca harikeśaś ca sutīrthaḥ kṛṣṇa eva ca //
śṛgālarūpaḥ sarvārtho muṇḍaḥ sarvaśubhaṅkaraḥ
siṃhaśārdūlarūpaś ca gandhakārī kapardyapi //
ūrdhvaretordhvaliṅgī ca ūrdhvaśāyī nabhastalaḥ
trijaṭī cīravāsāś ca rudraḥ senāpatir vibhuḥ //
ahorātraṃ ca naktaṃ ca tigmamanyuḥ suvarcasaḥ
gajahā daityahā kālo lokadhātā guṇākaraḥ //
siṃhaśārdūlarūpāṇām ārdracarmāṃbaraṃdharaḥ
kālayogī mahānādaḥ sarvāvāsaścatuṣpathaḥ //
niśācaraḥ pretacārī sarvadarśī maheśvaraḥ
bahubhūto bahudhanaḥ sarvasāro 'mṛteśvaraḥ //
nṛtyapriyo nityanṛtyo nartanaḥ sarvasādhakaḥ
sakārmuko mahābāhur mahāghoro mahātapāḥ //
mahāśaro mahāpāśo nityo giricaro mataḥ
sahasrahasto vijayo vyavasāyo hyaninditaḥ //
amarṣaṇo marṣaṇātmā yajñahā kāmanāśanaḥ
dakṣahā paricārī ca prahaso madhyamas tathā //
tejo 'pahārī balavān vidito 'bhyudito bahuḥ
gaṃbhīraghoṣo yogātmā yajñahā kāmanāśanaḥ //
gaṃbhīraroṣo gaṃbhīro gaṃbhīrabalavāhanaḥ
nyagrodharūpo nyagrodho viśvakarmā ca viśvabhuk //
tīkṣṇopāyaś ca haryaśvaḥ sahāyaḥ karmakālavit
viṣṇuḥ prasādito yajñaḥ samudro vaḍavāmukhaḥ //
hutāśanasahāyaś ca praśāntātmā hutāśanaḥ
ugratejā mahātejā jayo vijayakālavit //
jyotiṣāmayanaṃ siddhiḥ saṃdhirvigraha eva ca
khaḍgī śaṅkhī jaṭī jvālī khacaro dyucaro balī //
vaiṇavī paṇavī kālaḥ kālakaṇṭhaḥ kaṭaṃkaṭaḥ
nakṣatravigraho bhāvo nibhāvaḥ sarvatomukhaḥ //
vimocanastu śaraṇo hiraṇyakavacodbhavaḥ
mekhalākṛtirūpaś ca jalācāraḥ stutas tathā //
vīṇī ca paṇavī tālī nālī kalikaṭus tathā
sarvatūryaninādī ca sarvavyāpyaparigrahaḥ //
vyālarūpī bilāvāsī guhāvāsī taraṃgavit
vṛkṣaḥ śrīmālakarmā ca sarvabandhavimocanaḥ //
bandhanastu surendrāṇāṃ yudhi śatruvināśanaḥ
sakhā pravāso durvāpaḥ sarvasādhuniṣevitaḥ //
praskando 'pyavibhāvaś ca tulyo yajñavibhāgavit
sarvavāsaḥ sarvacārī durvāsā vāsavo mataḥ //
haimo hemakaro yajñaḥ sarvadhārī dharottamaḥ
ākāśo nirvirūpaś ca vivāsā uragaḥ khagaḥ //
bhikṣuś ca bhikṣurūpī ca raudrarūpaḥ surūpavān
vasuretāḥ suvacasvī vasuvego mahābalaḥ //
manovego niśācāraḥ sarvalokaśubhapradaḥ
sarvāvāsī trayīvāsī upadeśakaro dharaḥ //
munirātmā munir lokaḥ sabhāgyaś ca sahasrabhuk
pakṣī ca pakṣarūpaś ca atidīpto niśākaraḥ //
samīro damanākāro hy artho hyarthakaro vaśaḥ
vāsudevaś ca devaś ca vāmadevaś ca vāmanaḥ //
siddhiyogāpahārī ca siddhaḥ sarvārthasādhakaḥ
akṣuṇṇaḥ kṣuṇṇarūpaś ca vṛṣaṇo mṛdur avyayaḥ //
mahāseno viśākhaś ca ṣaṣṭibhāgo gavāṃ patiḥ
cakrahastastu viṣṭambhī mūlastambhana eva ca //
ṛturṛtukarastālo madhurmadhukaro varaḥ
vānaspatyo vājasano nityamāśramapūjitaḥ //
brahmacārī lokacārī sarvacārī sucāravit
īśāna īśvaraḥ kālo niśācārī hyanekadṛk //
nimittastho nimittaṃ ca nandir nandikaro haraḥ
nandīśvaraḥ sunandī ca nandano viṣamardanaḥ //
bhagahārī niyantā ca kālo lokapitāmahaḥ
caturmukho mahāliṅgaś cāruliṅgastathaiva ca //
liṅgādhyakṣaḥ surādhyakṣaḥ kālādhyakṣo yugāvahaḥ
bījādhyakṣo bījakartā adhyātmānugato balaḥ //
itihāsaś ca kalpaś ca damano jagadīśvaraḥ
dambho dambhakaro dātā vaṃśo vaṃśakaraḥ kaliḥ //
lokakartā paśupatir mahākartā hyadhokṣajaḥ
akṣaraṃ paramaṃ brahma balavāñchukta eva ca //
nityo hyanīśaḥ śuddhātmā śuddho māno gatirhaviḥ
prāsādastu balo darpo darpaṇo havya indrajit //
vedakāraḥ sūtrakāro vidvāṃś ca paramardanaḥ
mahāmeghanivāsī ca mahāghoro vaśīkaraḥ //
agnijvālo mahājvālaḥ paridhūmrāvṛto raviḥ
dhiṣaṇaḥ śaṅkaro nityo varcasvī dhūmralocanaḥ //
nīlas tathāṅgaluptaś ca śobhano naravigrahaḥ
svasti svastisvabhāvaś ca bhogī bhogakaro laghuḥ //
utsaṅgaś ca mahāṅgaś ca mahāgarbhaḥ pratāpavān
kṛṣṇavarṇaḥ suvarṇaś ca indriyaḥ sarvavarṇikaḥ //
mahāpādo mahāhasto mahākāyo mahāyaśāḥ
mahāmūrdhā mahāmātro mahāmitro nagālayaḥ //
mahāskandho mahākarṇo mahoṣṭhaś ca mahāhanuḥ
mahānāso mahākaṇṭho mahāgrīvaḥ śmaśānavān //
mahābalo mahātejā hy antarātmā mṛgālayaḥ
lambitoṣṭhaś ca niṣṭhaś ca mahāmāyaḥ payonidhiḥ //
mahādanto mahādaṃṣṭro mahājihvo mahāmukhaḥ
mahānakho mahāromā mahākeśo mahājaṭaḥ //
asapatnaḥ prasādaś ca pratyayo gītasādhakaḥ
prasvedano 'svedanaś ca ādikaś ca mahāmuniḥ //
vṛṣako vṛṣaketuś ca analo vāyuvāhanaḥ
maṇḍalī meruvāsaś ca devavāhana eva ca //
atharvaśīrṣaḥ sāmāsya ṛksahasrorjitekṣaṇaḥ
yajuḥ pādabhujo guhyaḥ prakāśaujāstathaiva ca //
amoghārthaprasādaś ca antarbhāvyaḥ sudarśanaḥ
upahāraḥ priyaḥ sarvaḥ kanakaḥ kāñcanasthitaḥ //
nābhir nandikaro harmyaḥ puṣkaraḥ sthapatiḥ sthitaḥ
sarvaśāstro dhanaścādyo yajño yajvā samāhitaḥ //
nago nīlaḥ kaviḥ kālo makaraḥ kālapūjitaḥ
sagaṇo gaṇakāraś ca bhūtabhāvanasārathiḥ //
bhasmaśāyī bhasmagoptā bhasmabhūtatanurgaṇaḥ
āgamaś ca vilopaś ca mahātmā sarvapūjitaḥ //
śuklaḥ strīrūpasampannaḥ śucirbhūtaniṣevitaḥ
āśramasthaḥ kapotastho viśvakarmā patirvirāṭ //
viśālaśākhas tāmroṣṭho hy ambujālaḥ suniścitaḥ
kapilaḥ kalaśaḥ sthūla āyudhaścaiva romaśaḥ //
gandharvo hyaditistārkṣyo hy avijñeyaḥ suśāradaḥ
paraśvadhāyudho devo hy arthakārī subāndhavaḥ //
tumbavīṇo mahākopa ūrdhvaretā jaleśayaḥ
ugro vaṃśakaro vaṃśo vaṃśavādī hyaninditaḥ //
sarvāṅgarūpī māyāvī suhṛdo hyanilo balaḥ
bandhano bandhakartā ca subandhanavimocanaḥ //
rākṣasaghno 'tha kāmārir mahādaṃṣṭro mahāyudhaḥ
lambito lambitoṣṭhaś ca lambahasto varapradaḥ //
bāhustvaninditaḥ sarvaḥ śaṅkaro 'thāpyakopanaḥ
amareśo mahāghoro viśvadevaḥ surārihā //
ahirbudhnyo nirṛtiś ca cekitāno halī tathā
ajaikapācca kāpālī śaṃ kumāro mahāgiriḥ //
dhanvantarirdhūmaketuḥ sūryo vaiśravaṇas tathā
dhātā viṣṇuś ca śakraś ca mitrastvaṣṭā dharo dhruvaḥ //
prabhāsaḥ parvato vāyur aryamā savitā raviḥ
dhṛtiścaiva vidhātā ca māndhātā bhūtabhāvanaḥ //
nīrastīrthaś ca bhīmaś ca sarvakarmā guṇodvahaḥ
padmagarbho mahāgarbhaś candravaktro nabho 'naghaḥ //
balavāṃścopaśāntaś ca purāṇaḥ puṇyakṛttamaḥ
krūrakartā krūravāsī tanurātmā mahauṣadhaḥ //
sarvāśayaḥ sarvacārī prāṇeśaḥ prāṇināṃ patiḥ
devadevaḥ sukhotsiktaḥ sadasatsarvaratnavit //
kailāsastho guhāvāsī himavadgirisaṃśrayaḥ
kulahārī kulākartā bahuvitto bahuprajaḥ //
prāṇeśo bandhakī vṛkṣo nakulaś cādrikas tathā
hrasvagrīvo mahājānur alolaś ca mahauṣadhiḥ //
siddhāntakārī siddhārthaś chando vyākaraṇodbhavaḥ
siṃhanādaḥ siṃhadaṃṣṭraḥ siṃhāsyaḥ siṃhavāhanaḥ //
prabhāvātmā jagatkālaḥ kālaḥ kampī tarustanuḥ
sāraṅgo bhūtacakrāṅkaḥ ketumālī suvedhakaḥ //
bhūtālayo bhūtapatir ahorātro malo 'malaḥ
vasubhṛt sarvabhūtātmā niścalaḥ suvidur budhaḥ //
asuhṛtsarvabhūtānāṃ niścalaścalavidbudhaḥ
amoghaḥ saṃyamo hṛṣṭo bhojanaḥ prāṇadhāraṇaḥ //
dhṛtimānmatimāṃstryakṣaḥ sukṛtastu yudhāṃpatiḥ
gopālo gopatirgrāmo gocarmavasano haraḥ //
hiraṇyabāhuś ca tathā guhāvāsaḥ praveśanaḥ
mahāmanā mahākāmaś cittakāmo jitendriyaḥ //
gāndhāraś ca surāpaś ca tāpakarmarato hitaḥ
mahābhūto bhūtavṛto hy apsarogaṇasevitaḥ //
mahāketur dharādhātā naikatānarataḥ svaraḥ
avedanīya āvedyaḥ sarvagaś ca sukhāvahaḥ //
tāraṇaścaraṇo dhātā paridhā paripūjitaḥ
saṃyogī vardhano vṛddho gaṇiko 'tha gaṇādhipaḥ //
nityo dhātā sahāyaś ca devāsurapatiḥ patiḥ
yuktaś ca yuktabāhuś ca sudevo 'pi suparvaṇaḥ //
āṣāḍhaś ca suṣāḍhaś ca skandhado harito haraḥ
vapurāvartamāno 'nyo vapuḥśreṣṭho mahāvapuḥ //
śirovimarśanaḥ sarvalakṣyalakṣaṇabhūṣitaḥ
akṣayo rathagītaś ca sarvabhogī mahābalaḥ //
sāmnāyo 'tha mahāmnāyas tīrthadevo mahāyaśāḥ
nirjīvo jīvano mantraḥ subhago bahukarkaśaḥ //
ratnabhūto 'tha ratnāṅgo mahārṇavanipātavit
mūlaṃ viśālo hyamṛtaṃ vyaktāvyaktastaponidhiḥ //
ārohaṇo 'dhirohaś ca śīladhārī mahātapāḥ
mahākaṇṭho mahāyogī yugo yugakaro hariḥ //
yugarūpo mahārūpo vahano gahano nagaḥ
nyāyo nirvāpaṇo 'pādaḥ paṇḍito hyacalopamaḥ //
bahumālo mahāmālaḥ śipiviṣṭaḥ sulocanaḥ
vistāro lavaṇaḥ kūpaḥ kusumāṅgaḥ phalodayaḥ //
ṛṣabho vṛṣabho bhaṅgo maṇibimbajaṭādharaḥ
indurvisargaḥ sumukhaḥ śūraḥ sarvāyudhaḥ sahaḥ //
nivedanaḥ sudhājātaḥ svargadvāro mahādhanuḥ
girāvāso visargaś ca sarvalakṣaṇalakṣavit //
gandhamālī ca bhagavān anantaḥ sarvalakṣaṇaḥ
saṃtāno bahulo bāhuḥ sakalaḥ sarvapāvanaḥ //
karasthālī kapālī ca ūrdhvasaṃhanano yuvā
yantratantrasuvikhyāto lokaḥ sarvāśrayo mṛduḥ //
muṇḍo virūpo vikṛto daṇḍī kuṇḍī vikurvaṇaḥ
vāryakṣaḥ kakubho vajrī dīptatejāḥ sahasrapāt //
sahasramūrdhā devendraḥ sarvadevamayo guruḥ
sahasrabāhuḥ sarvāṅgaḥ śaraṇyaḥ sarvalokakṛt //
pavitraṃ trimadhurmantraḥ kaniṣṭhaḥ kṛṣṇapiṅgalaḥ
brahmadaṇḍavinirmātā śataghnaḥ śatapāśadhṛk //
kalā kāṣṭhā lavo mātrā muhūrto 'haḥ kṣapā kṣaṇaḥ
viśvakṣetraprado bījaṃ liṅgamādyastu nirmukhaḥ //
sadasadvyaktamavyaktaṃ pitā mātā pitāmahaḥ
svargadvāraṃ mokṣadvāraṃ prajādvāraṃ triviṣṭapaḥ //
nirvāṇaṃ hṛdayaścaiva brahmalokaḥ parā gatiḥ
devāsuravinirmātā devāsuraparāyaṇaḥ //
devāsuragurur devo devāsuranamaskṛtaḥ
devāsuramahāmātro devāsuragaṇāśrayaḥ //
devāsuragaṇādhyakṣo devāsuragaṇāgraṇīḥ
devādhidevo devarṣir devāsuravarapradaḥ //
devāsureśvaro viṣṇur devāsuramaheśvaraḥ
sarvadevamayo 'cintyo devatātmā svayambhavaḥ //
udgatastrikramo vaidyo varado 'varajo 'mbaraḥ
ijyo hastī tathā vyāghro devasiṃho maharṣabhaḥ //
vibudhāgryaḥ suraḥ śreṣṭhaḥ svargadevastathottamaḥ
saṃyuktaḥ śobhano vaktā āśānāṃ prabhavo 'vyayaḥ //
guruḥ kānto nijaḥ sargaḥ pavitraḥ sarvavāhanaḥ
śṛṅgī śṛṅgapriyo babhrū rājarājo nirāmayaḥ //
abhirāmaḥ suśaraṇo nirāmaḥ sarvasādhanaḥ
lalāṭākṣo viśvadeho hariṇo brahmavarcasaḥ //
sthāvarāṇāṃ patiścaiva niyatendriyavartanaḥ
siddhārthaḥ sarvabhūtārtho 'cintyaḥ satyaḥ śucivrataḥ //
vratādhipaḥ paraṃ brahma muktānāṃ paramā gatiḥ
vimukto muktakeśaś ca śrīmāñchrīvardhano jagat //
yathāpradhānaṃ bhagavān iti bhaktyā stuto mayā
bhaktimevaṃ puraskṛtya mayā yajñapatirvibhuḥ //
tato hyanujñāṃ prāpyaivaṃ stuto bhaktimatāṃ gatiḥ
tasmāllabdhvā stavaṃ śaṃbhor nṛpastrailokyaviśrutaḥ //
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpya mahāyaśāḥ
gaṇādhipatyaṃ samprāptas taṇḍinastejasā prabhoḥ //
yaḥ paṭhecchṛṇuyād vāpi śrāvayedbrāhmaṇānapi
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpnoti vai dvijāḥ //
brahmaghnaś ca surāpaś ca steyī ca gurutalpagaḥ
śaraṇāgataghātī ca mitraviśvāsaghātakaḥ //
mātṛhā pitṛhā caiva vīrahā bhrūṇahā tathā
saṃvatsaraṃ kramājjaptvā trisaṃdhyaṃ śaṅkarāśrame //
devam iṣṭvā trisaṃdhyaṃ ca sarvapāpaiḥ pramucyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge rudrasahasranāmakathanaṃ nāma pañcaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
tridhanvā devadevasya prasādāttaṇḍinas tathā
aśvamedhasahasrasya phalaṃ prāpya prayatnataḥ //
gāṇapatyaṃ dṛḍhaṃ prāptaḥ sarvadevanamaskṛtaḥ
āsīttridhanvanaścāpi vidvāṃstrayyāruṇo nṛpaḥ //
tasya satyavrato nāma kumāro 'bhūnmahābalaḥ
tena bhāryā vidarbhasya hṛtā hatvāmitaujasam //
pāṇigrahaṇamantreṣu niṣṭhām aprāpiteṣviha
tenādharmeṇa saṃyuktaṃ rājā trayyāruṇo 'tyajat //
pitaraṃ so 'bravīt tyaktaḥ kva gacchāmīti vai dvijāḥ
pitā tvenamathovāca śvapākaiḥ saha vartaya //
ityuktaḥ sa vicakrāma nagarādvacanāt pituḥ
sa tu satyavrato dhīmāñ chvapākāvasathāntike //
pitrā tyakto 'vasadvīraḥ pitā cāsya vanaṃ yayau
sarvalokeṣu vikhyātas triśaṅkuriti vīryavān //
vasiṣṭhakopātpuṇyātmā rājā satyavrataḥ purā
viśvāmitro mahātejā varaṃ dattvā triśaṅkave //
rājye 'bhiṣicya taṃ pitrye yājayāmāsa taṃ muniḥ
miṣatāṃ devatānāṃ ca vasiṣṭhasya ca kauśikaḥ //
saśarīraṃ tadā taṃ vai divamāropayadvibhuḥ
tasya satyavratā nāma bhāryā kaikayavaṃśajā //
kumāraṃ janayāmāsa hariścandramakalmaṣam
hariścandrasya ca suto rohito nāma vīryavān //
harito rohitasyātha dhundhurhārita ucyate
vijayaś ca sutejāś ca dhundhuputrau babhūvatuḥ //
jetā kṣatrasya sarvatra vijayastena sa smṛtaḥ
rucakastasya tanayo rājā paramadhārmikaḥ //
rucakasya vṛkaḥ putras tasmādbāhuś ca jajñivān
sagarastasya putro 'bhūd rājā paramadhārmikaḥ //
dve bhārye sagarasyāpi prabhā bhānumatī tathā
tābhyāmārādhitaḥ pūrvam aurvo 'gniḥ putrakāmyayā //
aurvastuṣṭastayoḥ prādād yatheṣṭaṃ varamuttamam
ekā ṣaṣṭisahasrāṇi sutamekaṃ parā tathā //
agṛhṇād vaṃśakartāraṃ prabhāgṛhṇātsutānbahūn
ekaṃ bhānumatiḥ putram agṛhṇād asamañjasam //
tataḥ ṣaṣṭisahasrāṇi suṣuve sā tu vai prabhā
khanantaḥ pṛthivīṃ dagdhā viṣṇuhuṅkāramārgaṇaiḥ //
asamañjasya tanayaḥ so 'ṃśumānnāma viśrutaḥ
tasya putro dilīpastu dilīpāttu bhagīrathaḥ //
yena bhāgīrathī gaṅgā tapaḥ kṛtvāvatāritā
bhagīrathasutaścāpi śruto nāma babhūva ha //
nābhāgastasya dāyādo bhavabhaktaḥ pratāpavān
aṃbarīṣaḥ sutastasya sindhudvīpas tato 'bhavat //
nābhāgenāṃbarīṣeṇa bhujābhyāṃ paripālitā
babhūva vasudhātyarthaṃ tāpatrayavivarjitā //
ayutāyuḥ sutastasya sindhudvīpasya vīryavān
putro 'yutāyuṣo dhīmān ṛtuparṇo mahāyaśāḥ //
divyākṣahṛdayajño vai rājā nalasakho balī
nalau dvāveva vikhyātau purāṇeṣu dṛḍhavratau //
vīrasenasutaścānyo yaścekṣvākukulodbhavaḥ
ṛtuparṇasya putro 'bhūt sārvabhaumaḥ prajeśvaraḥ //
sudāsastasya tanayo rājā tvindrasamo 'bhavat
sudāsasya sutaḥ proktaḥ saudāso nāma pārthivaḥ //
khyātaḥ kalmāṣapādo vai nāmnā mitrasahaś ca saḥ
vasiṣṭhastu mahātejāḥ kṣetre kalmāṣapādake //
aśmakaṃ janayāmāsa ikṣvākukulavardhanam
aśmakasyottarāyāṃ tu mūlakastu suto 'bhavat //
sa hi rāmabhayādrājā strībhiḥ parivṛto vane
bibharti trāṇamicchanvai nārīkavacamuttamam //
mūlakasyāpi dharmātmā rājā śatarathaḥ sutaḥ
tasmācchatarathājjajñe rājā tvilavilo balī //
āsīt tvailaviliḥ śrīmān vṛddhaśarmā pratāpavān
putro viśvasahastasya pitṛkanyā vyajījanat //
dilīpastasya putro 'bhūt khaṭvāṅga iti viśrutaḥ
yena svargād ihāgatya muhūrtaṃ prāpya jīvitam //
trayo 'gnayastrayo lokā buddhyā satyena vai jitāḥ
dīrghabāhuḥ sutastasya raghustasmādajāyata //
ajaḥ putro raghoścāpi tasmājjajñe ca vīryavān
rājā daśarathastasmāc chrīmānikṣvākuvaṃśakṛt //
rāmo daśarathādvīro dharmajño lokaviśrutaḥ
bharato lakṣmaṇaścaiva śatrughnaś ca mahābalaḥ //
teṣāṃ śreṣṭho mahātejā rāmaḥ paramavīryavān
rāvaṇaṃ samare hatvā yajñairiṣṭvā ca dharmavit //
daśavarṣasahasrāṇi rāmo rājyaṃ cakāra saḥ
rāmasya tanayo jajñe kuśa ityabhiviśrutaḥ //
lavaś ca sumahābhāgaḥ satyavān abhavat sudhīḥ
atithistu kuśājjajñe niṣadhastasya cātmajaḥ //
nalastu niṣadhājjāto nabhastasmādajāyata
nabhasaḥ puṇḍarīkākhyaḥ kṣemadhanvā tataḥ smṛtaḥ //
tasya putro 'bhavad vīro devānīkaḥ pratāpavān
ahīnaraḥ sutas tasya sahasrāśvastataḥ paraḥ //
śubhaścandrāvalokaś ca tārāpīḍastato 'bhavat
tasyātmajaścandragirir bhānucandras tato 'bhavat //
śrutāyurabhavattasmād bṛhadbala iti smṛtaḥ
bhārate yo mahātejāḥ saubhadreṇa nipātitaḥ //
ete ikṣvākudāyādā rājānaḥ prāyaśaḥ smṛtāḥ
vaṃśe pradhānā etasmin prādhānyena prakīrtitāḥ //
sarve pāśupate jñānam adhītya parameśvaram
samabhyarcya yathājñānam iṣṭvā yajñairyathāvidhi //
divaṃ gatā mahātmānaḥ kecinmuktātmayoginaḥ
nṛgo brāhmaṇaśāpena kṛkalāsatvam āgataḥ //
dhṛṣṭaś ca dhṛṣṭaketuś ca yamabālaś ca vīryavān
raṇadhṛṣṭaś ca te putrās trayaḥ paramadhārmikāḥ //
ānarto nāma śaryāteḥ sukanyā nāma dārikā
ānartasyābhavat putro rocamānaḥ pratāpavān //
rocamānasya revo 'bhūd revād raivata eva ca
kakudmī cāparo jyeṣṭhaputraḥ putraśatasya tu //
revatī yasya sā kanyā patnī rāmasya viśrutā
nariṣyantasya putro 'bhūj jitātmā tu mahābalī //
nābhāgādaṃbarīṣastu viṣṇubhaktaḥ pratāpavān
ṛtastasya sutaḥ śrīmān sarvadharmavidāṃvaraḥ //
kṛtastasya sudharmābhūt pṛṣito nāma viśrutaḥ
karūṣasya tu kārūṣāḥ sarve prakhyātakīrtayaḥ //
pṛṣito hiṃsayitvā gāṃ guroḥ prāpa sukalmaṣam
śāpācchūdratvam āpannaś cyavanasyeti viśrutaḥ //
diṣṭaputrastu nābhāgas tasmādapi bhalandanaḥ
bhalandanasya vikrānto rājāsīd ajavāhanaḥ //
ete samāsataḥ proktā manuputrā mahābhujāḥ
ikṣvākoḥ putrapautrādyā elasyātha vadāmi vaḥ //
ailaḥ purūravā nāma rudrabhaktaḥ pratāpavān
cakre tvakaṇṭakaṃ rājyaṃ deśe puṇyatame dvijāḥ //
uttare yamunātīre prayāge munisevite
pratiṣṭhānādhipaḥ śrīmān pratiṣṭhāne pratiṣṭhitaḥ //
tasya putrāḥ sapta bhavan sarve vitatatejasaḥ
gandharvalokaviditā bhavabhaktā mahābalāḥ //
āyur māyur amāyuś ca viśvāyuścaiva vīryavān
śrutāyuś ca śatāyuś ca divyāścaivorvaśīsutāḥ //
āyuṣastanayā vīrāḥ pañcaivāsanmahaujasaḥ
svarbhānutanayāyāṃ te prabhāyāṃ jajñire nṛpāḥ //
nahuṣaḥ prathamasteṣāṃ dharmajño lokaviśrutaḥ
nahuṣasya tu dāyādāḥ ṣaḍindropamatejasaḥ //
utpannāḥ pitṛkanyāyāṃ virajāyāṃ mahaujasaḥ
yatiryayātiḥ saṃyātir āyātiḥ pañcamo 'ndhakaḥ //
vijātiśceti ṣaḍime sarve prakhyātakīrtayaḥ
yatirjyeṣṭhaś ca teṣāṃ vai yayātistu tato 'varaḥ //
jyeṣṭhastu yatirmokṣārtho brahmabhūto 'bhavatprabhuḥ
teṣāṃ yayātiḥ pañcānāṃ mahābalaparākramaḥ //
Note: Yayāti
devayānīmuśanasaḥ sutāṃ bhāryāmavāpa saḥ
śarmiṣṭhāmāsurīṃ caiva tanayāṃ vṛṣaparvaṇaḥ //
yaduṃ ca turvasuṃ caiva devayānī vyajāyata
tāvubhau śubhakarmāṇau stutau vidyāviśāradau //
druhyaṃ cānuṃ ca pūruṃ ca śarmiṣṭhā vārṣaparvaṇī
yayātaye rathaṃ tasmai dadau śukraḥ pratāpavān //
toṣitastena viprendraḥ prītaḥ paramabhāsvaram
susaṃgaṃ kāñcanaṃ divyam akṣaye ca maheṣudhī //
yuktaṃ manojavair aśvair yena kanyāṃ samudvahan
sa tena rathamukhyena ṣaṇmāsenājayanmahīm //
yayātiryudhi durdharṣo devadānavamānuṣaiḥ
bhavabhaktastu puṇyātmā dharmaniṣṭhaḥ samañjasaḥ //
yajñayājī jitakrodhaḥ sarvabhūtānukampanaḥ
kauravāṇāṃ ca sarveṣāṃ sa bhavadratha uttamaḥ //
yāvannarendrapravaraḥ kauravo janamejayaḥ
pūrorvaṃśasya rājñastu rājñaḥ pārikṣitasya tu //
jagāma sa ratho nāśaṃ śāpādgargasya dhīmataḥ
gargasya hi sutaṃ bālaṃ sa rājā janamejayaḥ //
akrūraṃ hiṃsayāmāsa brahmahatyāmavāpa saḥ
sa lohagandhī rājarṣiḥ paridhāvannitastataḥ //
paurajānapadaistyakto na lebhe śarma karhicit
tataḥ sa duḥkhasaṃtapto na lebhe saṃvidaṃ kvacit //
jagāma śaunakamṛṣiṃ śaraṇyaṃ vyathitastadā
indretir nāma vikhyāto yo 'sau munirudāradhīḥ //
yājayāmāsa cendretis taṃ nṛpaṃ janamejayam
aśvamedhena rājānaṃ pāvanārthaṃ dvijottamāḥ //
sa lohagandhānnirmukta enasā ca mahāyaśāḥ
yajñasyāvabhṛthe madhye yāto divyo rathaḥ śubhaḥ //
tasmādvaṃśātparibhraṣṭo vasoścedipateḥ punaḥ
dattaḥ śakreṇa tuṣṭena lebhe tasmād bṛhadrathaḥ //
tato hatvā jarāsaṃdhaṃ bhīmastaṃ rathamuttamam
pradadau vāsudevāya prītyā kauravanandanaḥ //
abhyaṣiñcatpuruṃ putraṃ yayātirnāhuṣaḥ prabhuḥ
kṛtopakārastenaiva puruṇā dvijasattamāḥ //
abhiṣektukāmaṃ ca nṛpaṃ puruṃ putraṃ kanīyasam
brāhmaṇapramukhā varṇā idaṃ vacanamabruvan //
kathaṃ śukrasya naptāraṃ devayānyāḥ sutaṃ prabho
jyeṣṭhaṃ yadumatikramya kanīyānrājyamarhati //
ete saṃbodhayāmastvāṃ dharmaṃ ca anupālaya //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ṣaṭṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
Note: Yayāti reloaded
brāhmaṇapramukhā varṇāḥ sarve śṛṇvantu me vacaḥ
jyeṣṭhaṃ prati yathā rājyaṃ na deyaṃ me kathañcana //
mama jyeṣṭhena yadunā niyogo nānupālitaḥ
pratikūlamatiścaiva na sa putraḥ satāṃ mataḥ //
mātāpitrorvacanakṛt sadbhiḥ putraḥ praśasyate
sa putraḥ putravad yas tu vartate mātṛpitṛṣu //
yadunāhamavajñātas tathā turvasunāpi ca
druhyena cānunā caiva mayyavajñā kṛtā bhṛśam //
puruṇā ca kṛtaṃ vākyaṃ mānitaś ca viśeṣataḥ
kanīyānmama dāyādo jarā yena dhṛtā mama //
śukreṇa me samādiṣṭā devayānyāḥ kṛte jarā
prārthitena punastena jarā saṃcāriṇī kṛtā //
śukreṇa ca varo dattaḥ kāvyenośanasā svayam
putro yastvanuvarteta sa te rājyadharastviti //
bhavanto 'pyanujānantu pūrū rājye 'bhiṣicyate
yaḥ putro guṇasampanno mātāpitrorhitaḥ sadā //
sarvamarhati kalyāṇaṃ kanīyān api sa prabhuḥ
arhaḥ pūruridaṃ rājyaṃ yaḥ suto vākyakṛttava //
varadānena śukrasya na śakyaṃ kartumanyathā
Note: Yayāti distributes the kingdomevaṃ jānapadaistuṣṭair ityukto nāhuṣastadā //
abhiṣicya tato rājyaṃ pūruṃ sa sutam ātmanaḥ
diśi dakṣiṇapūrvasyāṃ turvasuṃ putramādiśat //
dakṣiṇāyāmatho rājā yaduṃ jyeṣṭhaṃ nyayojayat
pratīcyāmuttarasyāṃ tu druhyuṃ cānuṃ ca tāvubhau //
saptadvīpāṃ yayātistu jitvā pṛthvīṃ sasāgarām
vyabhajacca tridhā rājyaṃ putrebhyo nāhuṣastadā //
putrasaṃkrāmitaśrīstu harṣanirbharamānasaḥ
prītimānabhavadrājā bhāram āveśya bandhuṣu //
atra gāthā mahārājñā purā gītā yayātinā
yābhiḥ pratyāharet kāmān sarvato 'ṅgāni kūrmavat //
tābhir eva naraḥ śrīmān nānyathā karmakoṭikṛt
na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati //
haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate
yatpṛthivyāṃ vrīhiyavaṃ hiraṇyaṃ paśavaḥ striyaḥ //
nālamekasya tatsarvam iti matvā śamaṃ vrajet
yadā na kurute bhāvaṃ sarvabhūteṣu pāpakam //
karmaṇā manasā vācā brahma sampadyate tadā
yadā parānna bibheti pare cāsmānna bibhyati //
yadā na nindenna dveṣṭi brahma sampadyate tadā
yā dustyajā durmatibhir yānajīryati jīryataḥ //
yo 'sau prāṇāntiko rogas tāṃ tṛṣṇāṃ tyajataḥ sukham
jīryanti jīryataḥ keśā dantā jīryanti jīryataḥ //
cakṣuḥśrotre ca jīryete tṛṣṇaikā nirupadravā
jīryanti dehinaḥ sarve svabhāvādeva nānyathā //
jīvitāśā dhanāśā ca jīryato 'pi na jīryate
yacca kāmasukhaṃ loke yacca divyaṃ mahatsukham //
tṛṣṇākṣayasukhasyaitat kalāṃ nārhati ṣoḍaśīm
evamuktvā sa rājarṣiḥ sadāraḥ prāviśadvanam //
bhṛgutuṅge tapastaptvā tatraiva ca mahāyaśāḥ
sādhayitvā tvanaśanaṃ sadāraḥ svargamāptavān //
tasya vaṃśāstu pañcaite puṇyā devarṣisatkṛtāḥ
yairvyāptā pṛthivī kṛtsnā sūryasyeva marīcibhiḥ //
dhanī prajāvān āyuṣmān kīrtimāṃś ca bhavennaraḥ
yayāticaritaṃ puṇyaṃ paṭhañchṛṇvaṃś ca buddhimān //
sarvapāpavinirmuktaḥ śivaloke mahīyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge somavaṃśe yayāticaritaṃ nāma saptaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
yadorvaṃśaṃ pravakṣyāmi jyeṣṭhasyottamatejasaḥ
saṃkṣepeṇānupūrvyācca gadato me nibodhata //
yadoḥ putrā babhūvur hi pañca devasutopamāḥ
sahasrajitsuto jyeṣṭhaḥ kroṣṭur nīlo 'jako laghuḥ //
sahasrajitsutastadvac chatajinnāma pārthivaḥ
sutāḥ śatajitaḥ khyātās trayaḥ paramakīrtayaḥ //
haihayaś ca hayaścaiva rājā veṇuhayaś ca yaḥ
haihayasya tu dāyādo dharma ityabhiviśrutaḥ //
tasya putro 'bhavadviprā dharmanetra iti śrutaḥ
dharmanetrasya kīrtis tu saṃjayas tasya cātmajaḥ //
saṃjayasya tu dāyādo mahiṣmānnāma dhārmikaḥ
āsīn mahiṣmataḥ putro bhadraśreṇyaḥ pratāpavān //
bhadraśreṇyasya dāyādo durdamo nāma pārthivaḥ
durdamasya suto dhīmān dhanako nāma viśrutaḥ //
dhanakasya tu dāyādāś catvāro lokasaṃmatāḥ
kṛtavīryaḥ kṛtāgniś ca kṛtavarmā tathaiva ca //
kṛtaujāś ca caturtho 'bhūt kārtavīryastato 'rjunaḥ
jajñe bāhusahasreṇa saptadvīpeśvarottamaḥ //
tasya rāmas tadā tvāsīn mṛtyurnārāyaṇātmakaḥ
tasya putraśatānyāsan pañca tatra mahārathāḥ //
kṛtāstrā balinaḥ śūrā dharmātmāno manasvinaḥ
śūraś ca śūrasenaś ca dhṛṣṭaḥ kṛṣṇastathaiva ca //
jayadhvajaś ca rājāsīd āvantīnāṃ viśāṃ patiḥ
jayadhvajasya putro 'bhūt tālajaṅgho mahābalaḥ //
śataṃ putrāstu tasyeha tālajaṅghāḥ prakīrtitāḥ
teṣāṃ jyeṣṭho mahāvīryo vītihotro 'bhavannṛpaḥ //
vṛṣaprabhṛtayaścānye tatsutāḥ puṇyakarmaṇaḥ
vṛṣo vaṃśakarasteṣāṃ tasya putro 'bhavanmadhuḥ //
madhoḥ putraśataṃ cāsīd vṛṣṇistasya tu vaṃśabhāk
vṛṣṇestu vṛṣṇayaḥ sarve madhorvai mādhavāḥ smṛtāḥ
yādavā yaduvaṃśena nirucyante tu haihayāḥ //
teṣāṃ pañca gaṇā hyete haihayānāṃ mahātmanām //
vītihotrāś ca haryātā bhojāścāvantayas tathā
śūrasenāstu vikhyātās tālajaṅghāstathaiva ca //
śūraś ca śūrasenaś ca vṛṣaḥ kṛṣṇastathaiva ca
jayadhvajaḥ pañcamastu vikhyātā haihayottamāḥ //
śūraś ca śūravīraś ca śūrasenasya cānaghāḥ
śūrasenā iti khyātā deśāsteṣāṃ mahātmanām //
vītihotrasutaścāpi viśruto narta ityuta
durjayaḥ kṛṣṇaputrastu babhūvāmitrakarśanaḥ //
kroṣṭuś ca śṛṇu rājarṣer vaṃśamuttamapauruṣam
yasyānvaye tu sambhūto viṣṇur vṛṣṇikulodvahaḥ //
kroṣṭoreko 'bhavatputro vṛjinīvānmahāyaśāḥ
tasya putro 'bhavat svātī kuśaṅkus tatsuto 'bhavat //
atha prasūtimicchanvai kuśaṅkuḥ sumahābalaḥ
mahākratubhir īje 'sau vividhairāptadakṣiṇaiḥ //
jajñe citrarathastasya putraḥ karmabhir anvitaḥ
atha caitraratho vīro yajvā vipuladakṣiṇaḥ //
śaśabindus tu vai rājā anvayād vratam uttamam
cakravartī mahāsattvo mahāvīryo bahuprajāḥ //
śaśabindostu putrāṇāṃ sahasrāṇāmabhūcchatam
śaṃsanti tasya putrāṇām anantakam anuttamam //
anantakāt suto yajño yajñasya tanayo dhṛtiḥ
uśanāstasya tanayaḥ samprāpya tu mahīmimām //
ājahārāśvamedhānāṃ śatamuttamadhārmikaḥ
smṛtaścośanasaḥ putraḥ siteṣur nāma pārthivaḥ //
marutastasya tanayo rājarṣirvaṃśavardhanaḥ
vīraḥ kambalabarhistu marustasyātmajaḥ smṛtaḥ //
putrastu rukmakavaco vidvān kambalabarhiṣaḥ
nihatya rukmakavaco vīrān kavacino raṇe //
dhanvino niśitair bāṇair avāpa śriyamuttamām
aśvamedhe tu dharmātmā ṛtvigbhyaḥ pṛthivīṃ dadau //
jajñe tu rukmakavacāt parāvṛtparavīrahā
jajñire pañca putrāstu mahāsattvāḥ parāvṛtaḥ //
rukmeṣuḥ pṛthurukmaś ca jyāmaghaḥ parigho hariḥ
parighaṃ ca hariṃ caiva videheṣu pitā nyasat //
rukmeṣurabhavadrājā pṛthurukmastadāśrayāt
taistu pravrājito rājā jyāmagho 'vasadāśrame //
praśāntaḥ sa vanastho 'pi brāhmaṇaireva bodhitaḥ
jagāma dhanurādāya deśamanyaṃ dhvajī rathī //
narmadātīramekākī kevalaṃ bhāryayā yutaḥ
ṛkṣavantaṃ giriṃ gatvā tyaktamanyairuvāsa saḥ //
jyāmaghasyābhavadbhāryā śaibyā śīlavatī satī
sā caiva tapasogreṇa śaibyā vai samprasūyata //
sutaṃ vidarbhaṃ subhagā vayaḥpariṇatā satī
rājā putrasutāyāṃ tu vidvāṃsau krathakaiśikau //
putrau vidarbharājasya śūrau raṇaviśāradau
romapādastṛtīyaś ca babhrustasyātmajaḥ smṛtaḥ //
sudhṛtistanayastasya vidvānparamadhārmikaḥ
kauśikastanayastasmāt tasmāccaidyānvayaḥ smṛtaḥ //
kratho vidarbhasya sutaḥ kuntistasyātmajo 'bhavat
kunter vṛtastato jajñe raṇadhṛṣṭaḥ pratāpavān //
raṇadhṛṣṭasya ca suto nidhṛtiḥ paravīrahā
daśārho naidhṛto nāmnā mahārigaṇasūdanaḥ //
daśārhasya suto vyāpto jīmūta iti tatsutaḥ
jīmūtaputro vikṛtis tasya bhīmarathaḥ sutaḥ //
atha bhīmarathasyāsīt putro navarathaḥ kila
dānadharmarato nityaṃ satyaśīlaparāyaṇaḥ //
tasya cāsīddṛḍharathaḥ śakunistasya cātmajaḥ
tasmāt karambhaḥ sambhūto devarāto 'bhavattataḥ //
devarātādabhūdrājā devarātir mahāyaśāḥ
devagarbhopamo jajñe yo devakṣatranāmakaḥ //
devakṣatrasutaḥ śrīmān madhurnāma mahāyaśāḥ
madhūnāṃ vaṃśakṛdrājā madhostu kuruvaṃśakaḥ //
kuruvaṃśād anus tasmāt purutvān puruṣottamaḥ
aṃśurjajñe ca vaidarbhyāṃ bhadravatyāṃ purutvataḥ //
aikṣvākīm avahaccāṃśuḥ sattvastasmādajāyata
sattvāt sarvaguṇopetaḥ sātvataḥ kulavardhanaḥ //
jyāmaghasya mayā proktā sṛṣṭirvai vistareṇa vaḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi nisṛṣṭiṃ jyāmaghasya tu //
prajīvatyeti vai svargaṃ rājyaṃ saukhyaṃ ca vindati //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vaṃśānuvarṇanaṃ nāmāṣṭaṣaṣṭitamo 'dhyāyaḥ
sātvataḥ satyasampannaḥ prajajñe caturaḥ sutān
bhajanaṃ bhrājamānaṃ ca divyaṃ devāvṛdhaṃ nṛpam //
andhakaṃ ca mahābhāgaṃ vṛṣṇiṃ ca yadunandanam
teṣāṃ nisargāṃścaturaḥ śṛṇudhvaṃ vistareṇa vai //
sṛñjayyāṃ bhajanāccaiva bhrājamānādvijajñire
ayutāyuḥ śatāyuś ca balavān harṣakṛtsmṛtaḥ //
teṣāṃ devāvṛdho rājā cacāra paramaṃ tapaḥ
putraḥ sarvaguṇopeto mama bhūyāditi smaran //
tasya babhruriti khyātaḥ puṇyaśloko nṛpottamaḥ
anuvaṃśapurāṇajñā gāyantīti pariśrutam //
guṇāndevāvṛdhasyātha kīrtayanto mahātmanaḥ
yathaiva śṛṇumo dūrāt saṃpaśyāmastathāntikāt //
babhruḥ śreṣṭho manuṣyāṇāṃ devairdevāvṛdhaḥ samaḥ
puruṣāḥ pañca ṣaṣṭistu ṣaṭ sahasrāṇi cāṣṭa ca //
ye 'mṛtatvamanuprāptā babhrordevāvṛdhādapi
yajvā dānamatirvīro brahmaṇyastu dṛḍhavrataḥ //
kīrtimāṃś ca mahātejāḥ sātvatānāṃ mahārathaḥ
tasyānvavāye sambhūtā bhojā vai daivatopamāḥ //
gāndhārī caiva mādrī ca vṛṣṇibhārye babhūvatuḥ
gāndhārī janayāmāsa sumitraṃ mitranandanam //
mādrī lebhe ca taṃ putraṃ tataḥ sā devamīḍhuṣam
anamitraṃ śiniṃ caiva tāvubhau puruṣottamau //
anamitrasuto nighno nighnasya dvau babhūvatuḥ
prasenaś ca mahābhāgaḥ satrājicca sutāvubhau //
tasya satrājitaḥ sūryaḥ sakhā prāṇasamo 'bhavat
syamantako nāma maṇir dattastasmai vivasvatā //
pṛthivyāṃ sarvaratnānām asau rājābhavanmaṇiḥ
kadācinmṛgayāṃ yātaḥ prasenena sahaiva saḥ //
vadhaṃ prāpto 'sahāyaś ca siṃhādeva sudāruṇāt
atha putraḥ śinerjajñe kaniṣṭhād vṛṣṇinandanāt //
satyavāk satyasampannaḥ satyakastasya cātmajaḥ
sātyakiryuyudhānastu śinernaptā pratāpavān //
asaṃgo yuyudhānasya kuṇistasya suto 'bhavat
kuṇer yugaṃdharaḥ putraḥ śaineyā iti kīrtitāḥ //
mādryāḥ sutasya saṃjajñe suto vārṣṇiryudhājitaḥ
śvaphalka iti vikhyātas trailokyahitakārakaḥ //
śvaphalkaś ca mahārājo dharmātmā yatra vartate
nāsti vyādhibhayaṃ tatra nāvṛṣṭibhayamapyuta //
śvaphalkaḥ kāśirājasya sutāṃ bhāryāmavāpa saḥ
gāndinīṃ nāma kāśyo hi dadau tasmai svakanyakām //
sā māturudarasthā vai bahūnvarṣagaṇānkila
vasantī na ca saṃjajñe garbhasthā tāṃ pitābravīt //
jāyasva śīghraṃ bhadraṃ te kimarthaṃ cābhitiṣṭhasi
provāca cainaṃ garbhasthā sā kanyā gāndinī tadā //
varṣatrayaṃ pratidinaṃ gāmekāṃ brāhmaṇāya tu
yadi dadyāstataḥ kukṣer nirgamiṣyāmyahaṃ pitaḥ //
tathetyuvāca tasyā vai pitā kāmamapūrayat
dātā śūraś ca yajvā ca śrutavānatithipriyaḥ //
tasyāḥ putraḥ smṛto 'krūraḥ śvaphalkādbhūridakṣiṇaḥ
ratnā kanyā ca śaivasya hy akrūrastāmavāptavān //
asyāmutpādayāmāsa tanayāṃstānnibodhata
upamanyus tathā māṅgur vṛtastu janamejayaḥ //
girirakṣastathopekṣaḥ śatrughno yo 'rimardanaḥ
dharmabhṛd vṛṣṭadharmā ca godhano 'tha varas tathā //
āvāhaprativāhau ca sudhārā ca varāṅganā
akrūrasyograsenyāṃ tu putrau dvau kulanandanau //
devavānupadevaś ca jajñāte devasaṃmatau
sumitrasya suto jajñe citrakaś ca mahāyaśāḥ //
citrakasyābhavanputrā vipṛthuḥ pṛthureva ca
aśvagrīvaḥ subāhuś ca sudhāsūkagavekṣaṇau //
ariṣṭanemiraśvaś ca dharmo dharmabhṛdeva ca
subhūmirbahubhūmiś ca śraviṣṭhāśravaṇe striyau //
andhakātkāśyaduhitā lebhe ca caturaḥ sutān
kukuraṃ bhajamānaṃ ca śuciṃ kambalabarhiṣam //
kukurasya suto vṛṣṇir vṛṣṇeḥ śūrastato 'bhavat
kapotaromātibalas tasya putro vilomakaḥ //
tasyāsīt tumburusakho vidvānputro nalaḥ kila
khyāyate sa sunāmnā tu candanānakadundubhiḥ //
tasmādapyabhijitputra utpanno 'sya punarvasuḥ
aśvamedhaṃ sa putrārtham ājahāra narottamaḥ //
tasya madhye 'tirātrasya sadomadhyātsamutthitaḥ
tatastu vidvān sarvajño dātā yajvā punarvasuḥ //
tasyāpi putramithunaṃ babhūvābhijitaḥ kila
āhukaścāhukī caiva khyātau kīrtimatāṃ varau //
āhukāt kāśyaduhitur dvau putrau saṃbabhūvatuḥ
devakaścograsenaś ca devagarbhasamāvubhau //
devakasya sutā rājño jajñire tridaśopamāḥ
devavān upadevaś ca sudevo devarakṣitaḥ //
teṣāṃ svasāraḥ saptāsan vasudevāya tā dadau
vṛṣadevopadevā ca tathānyā devarakṣitā //
śrīdevā śāntidevā ca sahadevā tathāparā
devakī cāpi tāsāṃ ca variṣṭhābhūtsumadhyamā //
navograsenasya sutās teṣāṃ kaṃsastu pūrvajaḥ
teṣāṃ putrāśca pautrāś ca śataśo 'tha sahasraśaḥ //
devakasya sutā patnī vasudevasya dhīmataḥ
babhūva vandyā pūjyā ca devairapi pativratā //
rohiṇī ca mahābhāgā patnī cānakadundubheḥ
pauravī bāhlikasutā saṃpūjyāsītsurairapi //
asūta rohiṇī rāmaṃ balaśreṣṭhaṃ halāyudham
āśritaṃ kaṃsabhītyā ca svātmānaṃ śāntatejasam //
jāte rāme 'tha nihate ṣaḍgarbhe cātidakṣiṇe
vasudevo hariṃ dhīmān devakyāmudapādayat //
sa eva paramātmāsau devadevo janārdanaḥ
halāyudhaś ca bhagavān ananto rajataprabhaḥ //
Note: life of Kṛṣṇa
bhṛguśāpachalenaiva mānayanmānuṣīṃ tanum
babhūva tasyāṃ devakyāṃ vāsudevo janārdana //
umādehasamudbhūtā yoganidrā ca kauśikī
niyogāddevadevasya yaśodātanayā hyabhūt //
sā caiva prakṛtiḥ sākṣāt sarvadevanamaskṛtā
puruṣo bhagavānkṛṣṇo dharmamokṣaphalapradaḥ //
tāṃ kanyāṃ jagṛhe rakṣan kaṃsātsvasyātmajaṃ tadā
caturbhujaṃ viśālākṣaṃ śrīvatsakṛtalāñchanam //
śaṅkhacakragadāpadmaṃ dhārayantaṃ janārdanam
yaśodāyai pradattvā tu vasudevaś ca buddhimān //
dattvainaṃ nandagopasya rakṣatāmiti cābravīt
rakṣakaṃ jagatāṃ viṣṇuṃ svecchayā dhṛtavigraham //
prasādāccaiva devasya śivasyāmitatejasaḥ
rāmeṇa sārdhaṃ taṃ dattvā varadaṃ parameśvaram //
bhūbhāranigrahārthaṃ ca hy avatīrṇaṃ jagadgurum
ato vai sarvakalyāṇaṃ yādavānāṃ bhaviṣyati //
ayaṃ sa garbho devakyā yo naḥ kleśyānhariṣyati
ugrasenātmajāyātha kaṃsāyānakadundubhiḥ //
nivedayāmāsa tadā jātāṃ kanyāṃ sulakṣaṇām
asyāstavāṣṭamo garbho devakyāḥ kaṃsa suvrata //
mṛtyur eva na saṃdeha iti vāṇī purātanī
tatastāṃ hantumārebhe kaṃsaḥ sollaṅghya cāṃbaram //
uvācāṣṭabhujā devī meghagaṃbhīrayā girā
rakṣasva tatsvakaṃ deham āyāto mṛtyureva te //
rakṣamāṇasya dehasya māyāvī kaṃsarūpiṇaḥ
kiṃ kṛtaṃ duṣkṛtaṃ mūrkha jātaḥ khalu tavāntakṛt //
devakyāḥ sa bhayātkaṃso jaghānaivāṣṭamaṃ tviti
smaranti vihito mṛtyur devakyās tanayo 'ṣṭamaḥ //
yastatpratikṛtau yatno bhojasyāsīdvṛthā hareḥ
prabhāvānmuniśārdūlās tayā caiva jaḍīkṛtaḥ //
kaṃso 'pi nihatastena kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā
nihatā bahavaścānye devabrāhmaṇaghātinaḥ //
tasya kṛṣṇasya tanayāḥ pradyumnapramukhās tathā
bahavaḥ parisaṃkhyātāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ //
kṛṣṇaputrāḥ samākhyātāḥ kṛṣṇena sadṛśāḥ sutāḥ
putreṣveteṣu sarveṣu cārudeṣṇādayo hareḥ //
viśiṣṭā balavantaś ca raukmiṇeyārisūdanāḥ
ṣoḍaśastrīsahasrāṇi śatamekaṃ tathādhikam //
kṛṣṇasya tāsu sarvāsu priyā jyeṣṭhā ca rukmiṇī
tayā dvādaśavarṣāṇi kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā //
uṣyatā vāyubhakṣeṇa putrārthaṃ pūjito haraḥ
cārudeṣṇaḥ sucāruś ca cāruveṣo yaśodharaḥ //
cāruśravāścāruyaśāḥ pradyumnaḥ sāmba eva ca
ete labdhāstu kṛṣṇena śūlapāṇiprasādataḥ //
tān dṛṣṭvā tanayānvīrān raukmiṇeyāṃś ca rukmiṇīm
jāmbavatyabravītkṛṣṇaṃ bhāryā kṛṣṇasya dhīmataḥ //
mama tvaṃ puṇḍarīkākṣa viśiṣṭaṃ guṇavattaram
sureśasaṃmitaṃ putraṃ prasanno dātumarhasi //
jāmbavatyā vacaḥ śrutvā jagannāthastato hariḥ
tapastaptuṃ samārebhe taponidhiraninditaḥ //
so 'tha nārāyaṇaḥ kṛṣṇaḥ śaṅkhacakragadādharaḥ
vyāghrapādasya ca muner gatvā caivāśramottamam //
ṛṣiṃ dṛṣṭvā tvaṅgirasaṃ praṇipatya janārdanaḥ
divyaṃ pāśupataṃ yogaṃ labdhavāṃstasya cājñayā //
praluptaśmaśrukeśaś ca ghṛtākto muñjamekhalī
dīkṣito bhagavānkṛṣṇas tatāpa ca paraṃtapaḥ //
ūrdhvabāhur nirālaṃbaḥ pādāṅguṣṭhāgradhiṣṭhitaḥ
phalāmbanilabhojī ca ṛtutrayam adhokṣajaḥ //
tapasā tasya saṃtuṣṭo dadau rudro bahūn varān
sāmbaṃ jāṃbavatīputraṃ kṛṣṇāya ca mahātmane //
tathā jāṃbavatī caiva sāṃbaṃ bhāryā hareḥ sutam
praharṣamatulaṃ lebhe labdhvādityaṃ yathāditiḥ //
bāṇasya ca tadā tena cheditaṃ munipuṅgavāḥ
bhujānāṃ caiva sāhasraṃ śāpādrudrasya dhīmataḥ //
atha daityavadhaṃ cakre halāyudhasahāyavān
tathā duṣṭakṣitīśānāṃ līlayaiva raṇājire //
sa hatvā devasambhūtaṃ narakaṃ daityapuṅgavam
brāhmaṇasyordhvacakrasya varadānānmahātmanaḥ //
svopabhogyāni kanyānāṃ ṣoḍaśātulavikramaḥ
śatādhikāni jagrāha sahasrāṇi mahābalaḥ //
śāpavyājena viprāṇām upasaṃhṛtavān kulam
saṃhṛtya tatkulaṃ caiva prabhāse 'tiṣṭhadacyutaḥ //
tadā tasyaiva tu gataṃ varṣāṇāmadhikaṃ śatam
kṛṣṇasya dvārakāyāṃ vai jarākleśāpahāriṇaḥ //
viśvāmitrasya kaṇvasya nāradasya ca dhīmataḥ
śāpaṃ piṇḍārake 'rakṣad vaco durvāsasastadā //
tyaktvā ca mānuṣaṃ rūpaṃ jarakāstracchalena tu
anugṛhya ca kṛṣṇo 'pi lubdhakaṃ prayayau divam //
aṣṭāvakrasya śāpena bhāryāḥ kṛṣṇasya dhīmataḥ
cauraiścāpahṛtāḥ sarvās tasya māyābalena ca //
balabhadro 'pi saṃtyajya nāgo bhūtvā jagāma ca
mahiṣyastasya kṛṣṇasya rukmiṇīpramukhāḥ śubhāḥ //
sahāgniṃ viviśuḥ sarvāḥ kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā
revatī ca tathā devī balabhadreṇa dhīmatā //
praviṣṭā pāvakaṃ viprāḥ sā ca bhartṛpathaṃ gatā
pretakāryaṃ hareḥ kṛtvā pārthaḥ paramavīryavān //
rāmasya ca tathānyeṣāṃ vṛṣṇīnāmapi suvrataḥ
kandamūlaphalaistasya balikāryaṃ cakāra saḥ //
dravyābhāvāt svayaṃ pārtho bhrātṛbhiś ca divaṃ gataḥ
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaḥ kṛṣṇasyākliṣṭakarmaṇaḥ //
prabhāvo vilayaścaiva svecchayaiva mahātmanaḥ
ityetatsomavaṃśānāṃ nṛpāṇāṃ caritaṃ dvijāḥ //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi brāhmaṇān śrāvayedapi
sa yāti vaiṣṇavaṃ lokaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge somavaṃśānukīrtanaṃ nāmaikonasaptatitamo 'dhyāyaḥ
ādisargastvayā sūta sūcito na prakāśitaḥ
sāṃprataṃ vistareṇaiva vaktumarhasi suvrata //
maheśvaro mahādevaḥ prakṛteḥ puruṣasya ca
paratve saṃsthito devaḥ paramātmā munīśvarāḥ //
Note: creation from avyakta
avyaktaṃ ceśvarāttasmād abhavatkāraṇaṃ param
pradhānaṃ prakṛtiśceti yadāhustattvacintakāḥ //
gandhavarṇarasair hīnaṃ śabdasparśavivarjitam
ajaraṃ dhruvamakṣayyaṃ nityaṃ svātmanyavasthitam //
jagadyoniṃ mahābhūtaṃ paraṃ brahma sanātanam
vigrahaḥ sarvabhūtānām īśvarājñāpracoditam //
anādyantamajaṃ sūkṣmaṃ triguṇaṃ prabhavāvyayam
aprakāśamavijñeyaṃ brahmāgre samavartata //
asyātmanā sarvamidaṃ vyāptaṃ tvāsīcchivecchayā
guṇasāmye tadā tasminn avibhāge tamomaye //
Note: mahant
sargakāle pradhānasya kṣetrajñādhiṣṭhitasya vai
guṇabhāvādvyajyamāno mahān prādurbabhūva ha //
sūkṣmeṇa mahatā cātha avyaktena samāvṛtam
sattvodrikto mahānagre sattāmātraprakāśakaḥ //
mano mahāṃstu vijñeyam ekaṃ tatkāraṇaṃ smṛtam
samutpannaṃ liṅgamātraṃ kṣetrajñādhiṣṭhitaṃ hi tat //
dharmādīni ca rūpāṇi lokatattvārthahetavaḥ
mahān sṛṣṭiṃ vikurute codyamānaḥ sisṛkṣayā //
mano mahānmatirbrahma pūrbuddhiḥ khyātirīśvaraḥ
prajñā citiḥ smṛtiḥ saṃvid viśveśaśceti sa smṛtaḥ //
manute sarvabhūtānāṃ yasmācceṣṭā phalaṃ tataḥ
saukṣmyāttena vibhaktaṃ tu yena tanmana ucyate //
tattvānām agrajo yasmān mahāṃś ca parimāṇataḥ
viśeṣebhyo guṇebhyo 'pi mahāniti tataḥ smṛtaḥ //
bibharti mānaṃ manute vibhāgaṃ manyate 'pi ca
puruṣo bhogasaṃbandhāt tena cāsau matiḥ smṛtaḥ //
bṛhattvād bṛṃhaṇatvācca bhāvānāṃ sakalāśrayāt
yasmāddhārayate bhāvān brahma tena nirucyate //
yaḥ pūrayati yasmācca kṛtsnāndevānanugrahaiḥ
nayate tattvabhāvaṃ ca tena pūriti cocyate //
budhyate puruṣaścātra sarvān bhāvān hitaṃ tathā
yasmādbodhayate caiva buddhistena nirucyate //
khyātiḥ pratyupabhogaś ca yasmātsaṃvartate tataḥ
bhogasya jñānaniṣṭhatvāt tena khyātiriti smṛtaḥ //
khyāyate tadguṇair vāpi jñānādibhir anekaśaḥ
tasmācca mahataḥ saṃjñā khyātirityabhidhīyate //
sākṣātsarvaṃ vijānāti mahātmā tena ceśvaraḥ
yasmājjñānānugaścaiva prajñā tena sa ucyate //
jñānādīni ca rūpāṇi bahukarmaphalāni ca
cinoti yasmādbhogārthaṃ tenāsau citirucyate //
vartamānavyatītāni tathaivānāgatānyapi
smarate sarvakāryāṇi tenāsau smṛtirucyate //
kṛtsnaṃ ca vindate jñānaṃ yasmānmāhātmyamuttamam
tasmād vinder videścaiva saṃvidityabhidhīyate //
vidyate 'pi ca sarvatra tasminsarvaṃ ca vindati
tasmātsaṃviditi prokto mahadbhir munisattamāḥ //
jānāter jñānam ityāhur bhagavān jñānasaṃnidhiḥ
bandhanādiparībhāvād īśvaraḥ procyate budhaiḥ //
paryāyavācakaiḥ śabdais tattvam ādyam anuttamam
vyākhyātaṃ tattvabhāvajñair devasadbhāvacetakaiḥ //
mahānsṛṣṭiṃ vikurute codyamānaḥ sisṛkṣayā
saṃkalpo 'dhyavasāyaś ca tasya vṛttidvayaṃ smṛtam //
triguṇād rajasodriktād ahaṅkārastato 'bhavat
mahatā ca vṛtaḥ sargo bhūtādir bāhyatastu saḥ //
tasmādeva tamodriktād ahaṅkārādajāyata
bhūtatanmātrasargastu bhūtādistāmasastu saḥ //
Note: creation of mahābhūtas
bhūtādistu vikurvāṇaḥ śabdamātraṃ sasarja ha
ākāśaṃ suṣiraṃ tasmād utpannaṃ śabdalakṣaṇam //
ākāśaṃ śabdamātraṃ tu sparśamātraṃ samāvṛṇot
vāyuścāpi vikurvāṇo rūpamātraṃ sasarja ha //
jyotirutpadyate vāyos tadrūpaguṇam ucyate
sparśamātrastu vai vāyū rūpamātraṃ samāvṛṇot //
jyotiścāpi vikurvāṇaṃ rasamātraṃ sasarja ha
sambhavanti tato hyāpas tā vai sarvarasātmikāḥ //
rasamātrāstu tā hyāpo rūpamātro 'gnir āvṛṇot
āpaścāpi vikurvatyo gandhamātraṃ sasarjire //
saṃghāto jāyate tasmāt tasya gandho guṇo mataḥ
tasmiṃstasmiṃś ca tanmātraṃ tena tanmātratā smṛtā //
aviśeṣavācakatvād aviśeṣās tatas tu te
praśāntaghoramūḍhatvād aviśeṣāstataḥ punaḥ //
bhūtatanmātrasargo 'yaṃ vijñeyastu parasparam
vaikārikādahaṅkārāt sattvodriktāttu sāttvikāt //
vaikārikaḥ sa sargastu yugapat sampravartate
Note: indriyasbuddhīndriyāṇi pañcaiva pañca karmendriyāṇi ca //
sādhakānīndriyāṇi syur devā vaikārikā daśa
ekādaśaṃ manastatra svaguṇenobhayātmakam //
śrotraṃ tvak cakṣuṣī jihvā nāsikā caiva pañcamī
śabdādīnāmavāptyarthaṃ buddhiyuktāni tāni vai //
pādau pāyurupasthaś ca hastau vāgdaśamī bhavet
gatirvisargo hyānandaḥ śilpaṃ vākyaṃ ca karma tat //
ākāśaṃ śabdamātraṃ ca sparśamātraṃ samāviśat
dviguṇastu tato vāyuḥ śabdasparśātmako 'bhavat //
rūpaṃ tathaiva viśataḥ śabdasparśaguṇāvubhau
triguṇastu tatastvagniḥ saśabdasparśarūpavān //
saśabdasparśarūpaṃ ca rasamātraṃ samāviśat
tasmāccaturguṇā āpo vijñeyāstu rasātmikāḥ //
śabdasparśaṃ ca rūpaṃ ca raso vai gandhamāviśat
saṃgatā gandhamātreṇa āviśanto mahīmimām //
tasmātpañcaguṇā bhūmiḥ sthūlā bhūteṣu śasyate
śāntā ghorāś ca mūḍhāś ca viśeṣāstena te smṛtāḥ //
parasparānupraveśād dhārayanti parasparam
bhūmerantastvidaṃ sarvaṃ lokālokācalāvṛtam //
viśeṣāścendriyagrāhyā niyatatvācca te smṛtāḥ
guṇaṃ pūrvasya sargasya prāpnuvantyuttarottarāḥ //
teṣāṃ yāvacca tad yacca yacca tāvadguṇaṃ smṛtam
upalabhyāpsu vai gandhaṃ kecid brūyur apāṃ guṇam //
pṛthivyāmeva taṃ vidyād apāṃ vāyoś ca saṃśrayāt
ete sapta mahātmāno hy anyonyasya samāśrayāt //
puruṣādhiṣṭhitatvācca avyaktānugraheṇa ca
Note: aṇḍamahādayo viśeṣāntā hy aṇḍamutpādayanti te //
ekakālasamutpannaṃ jalabudbudavacca tat
viśeṣebhyo 'ṇḍam abhavan mahat tad udakeśayam //
adbhir daśaguṇābhistu bāhyato 'ṇḍaṃ samāvṛtam
āpo daśaguṇenaitās tejasā bāhyato vṛtāḥ //
tejo daśaguṇenaiva vāyunā bāhyato vṛtam
vāyurdaśaguṇenaiva bāhyato nabhasā vṛtaḥ //
ākāśenāvṛto vāyuḥ khaṃ tu bhūtādināvṛtam
bhūtādirmahatā cāpi avyaktenāvṛto mahān //
śarvaścāṇḍakapālastho bhavaścāṃbhasi suvratāḥ
rudro 'gnimadhye bhagavān ugro vāyau punaḥ smṛtaḥ //
bhīmaścāvanimadhyastho hy ahaṅkāre maheśvaraḥ
buddhau ca bhagavānīśaḥ sarvataḥ parameśvaraḥ //
etairāvaraṇairaṇḍaṃ saptabhiḥ prākṛtair vṛtam
etā āvṛtya cānyonyam aṣṭau prakṛtayaḥ sthitāḥ //
prasargakāle sthitvā tu grasantyetāḥ parasparam
evaṃ parasparotpannā dhārayanti parasparam //
Note: first puruṣa
ādhārādheyabhāvena vikārāste vikāriṣu
maheśvaraḥ paro 'vyaktād aṇḍam avyaktasaṃbhavam //
aṇḍājjajñe sa eveśaḥ puruṣo 'rkasamaprabhaḥ
tasminkāryasya karaṇaṃ saṃsiddhaṃ svecchayaiva tu //
sa vai śarīrī prathamaḥ sa vai puruṣa ucyate
tasya vāmāṅgajo viṣṇuḥ sarvadevanamaskṛtaḥ //
lakṣmyā devyā hyabhūddeva icchayā parameṣṭhinaḥ
dakṣiṇāṅgabhavo brahmā sarasvatyā jagadguruḥ //
tasminnaṇḍe ime lokā antarviśvamidaṃ jagat
candrādityau sanakṣatrau sagrahau saha vāyunā //
lokālokadvayaṃ kiṃcid aṇḍe hyasminsamarpitam
Note: human <-> divine timeyattu sṛṣṭau prasaṃkhyātaṃ mayā kālāntaraṃ dvijāḥ //
etatkālāntaraṃ jñeyam aharvai pārameśvaram
rātriścaitāvatī jñeyā parameśasya kṛtsnaśaḥ //
ahastasya tu yā sṛṣṭiḥ rātriś ca pralayaḥ smṛtaḥ
nāhastu vidyate tasya na rātririti dhārayet //
upacārastu kriyate lokānāṃ hitakāmyayā
indriyāṇīndriyārthāś ca mahābhūtāni pañca ca //
tasmāt sarvāṇi bhūtāni buddhiś ca saha daivataiḥ
ahastiṣṭhanti sarvāṇi parameśasya dhīmataḥ //
aharante pralīyante rātryante viśvasaṃbhavaḥ
svātmanyavasthite vyakte vikāre pratisaṃhṛte //
Note: prakṛti and puruṣa
sādharmyeṇāvatiṣṭhete pradhānapuruṣāvubhau
tamaḥsattvarajopetau samatvena vyavasthitau //
anupṛktāvabhūtāṃ tāv otaprotau parasparam
guṇasāmye layo jñeyo vaiṣamye sṛṣṭirucyate //
tile yathā bhavettailaṃ ghṛtaṃ payasi vā sthitam
tathā tamasi sattve ca rajasyanusṛtaṃ jagat //
upāsya rajanīṃ kṛtsnāṃ parāṃ māheśvarīṃ tathā
arhamukhe pravṛttaś ca paraḥ prakṛtisaṃbhavaḥ //
kṣobhayāmāsa yogena pareṇa parameśvaraḥ
pradhānaṃ puruṣaṃ caiva praviśya sa maheśvaraḥ //
Note: trimūrti
maheśvarāttrayo devā jajñire jagadīśvarāt
śāśvatāḥ paramā guhyaḥ sarvātmānaḥ śarīriṇaḥ //
eta eva trayo devā eta eva trayo guṇāḥ
eta eva trayo lokā eta eva trayo 'gnayaḥ //
parasparāśritā hyete parasparamanuvratāḥ
paraspareṇa vartante dhārayanti parasparam //
anyonyamithunā hyete anyonyamupajīvinaḥ
kṣaṇaṃ viyogo na hyeṣāṃ na tyajanti parasparam //
īśvarastu paro devo viṣṇuś ca mahataḥ paraḥ
brahmā ca rajasā yuktaḥ sargādau hi pravartate //
paraḥ sa puruṣo jñeyaḥ prakṛtiḥ sā parā smṛtā //
adhiṣṭhitā sā hi maheśvareṇa pravartate codyamane samantāt
anupravṛttastu mahāṃstadenāṃ cirasthiratvād viṣayaṃ śriyaḥ svayam //
pradhānaguṇavaiṣamyāt sargakālaḥ pravartate
īśvarādhiṣṭhitātpūrvaṃ tasmātsadasadātmakāt //
saṃsiddhaḥ kāryakaraṇe rudraścāgre hyavartata
tejasāpratimo dhīmān avyaktaḥ samprakāśakaḥ //
sa vai śarīrī prathamaḥ sa vai puruṣa ucyate
brahmā ca bhagavāṃstasmāc caturvaktraḥ prajāpatiḥ //
saṃsiddhaḥ kāryakāraṇe tathā vai samavartata
eka eva mahādevas tridhaivaṃ sa vyavasthitaḥ //
apratīpena jñānena aiśvaryeṇa samanvitaḥ
dharmeṇa cāpratīpena vairāgyeṇa ca te 'nvitāḥ //
avyaktājjāyate teṣāṃ manasā yadyadīhitam
vaśīkṛtatvāttraiguṇyaṃ sāpekṣatvātsvabhāvataḥ //
caturmukhastu brahmatve kālatve cāntakaḥ smṛtaḥ
sahasramūrdhā puruṣas tisro 'vasthāḥ svayaṃbhuvaḥ //
brahmatve sṛjate lokān kālatve saṃkṣipatyapi
puruṣatve hyudāsīnas tisro 'vasthāḥ prajāpateḥ //
brahmā kamalagarbhābho rudraḥ kālāgnisannibhaḥ
puruṣaḥ puṇḍarīkākṣo rūpaṃ tatparamātmanaḥ //
ekadhā sa dvidhā caiva tridhā ca bahudhā punaḥ
maheśvaraḥ śarīrāṇi karoti vikaroti ca //
nānākṛtikriyārūpanāmavanti svalīlayā
maheśvaraḥ śarīrāṇi karoti vikaroti ca //
tridhā yadvartate loke tasmāttriguṇa ucyate
caturdhā pravibhaktatvāc caturvyūhaḥ prakīrtitaḥ //
yadāpnoti yadādatte yaccātti viṣayānayam
yaccāsya satataṃ bhāvas tasmādātmā nirucyate //
ṛṣiḥ sarvagatatvācca śarīrī so 'sya yatprabhuḥ
svāmitvamasya yatsarvaṃ viṣṇuḥ sarvapraveśanāt //
bhagavān bhagavadbhāvān nirmalatvācchivaḥ smṛtaḥ
paramaḥ samprakṛṣṭatvād avanād omiti smṛtaḥ //
sarvajñaḥ sarvavijñānāt sarvaḥ sarvamayo yataḥ
tridhā vibhajya cātmānaṃ trailokyaṃ sampravartate //
sṛjate grasate caiva rakṣate ca tribhiḥ svayam
āditvād ādidevo 'sāv ajātatvād ajaḥ smṛtaḥ //
pāti yasmātprajāḥ sarvāḥ prajāpatir iti smṛtaḥ
deveṣu ca mahāndevo mahādevastataḥ smṛtaḥ //
sarvagatvācca devānām avaśyatvācca īśvaraḥ
bṛhattvācca smṛto brahmā bhūtatvādbhūta ucyate //
kṣetrajñaḥ kṣetravijñānād ekatvātkevalaḥ smṛtaḥ
yasmātpuryāṃ sa śete ca tasmātpūruṣa ucyate //
anāditvācca pūrvatvāt svayaṃbhūriti saṃsmṛtaḥ
yājyatvāducyate yajñaḥ kavir vikrāntadarśanāt //
kramaṇaḥ kramaṇīyatvāt pālakaścāpi pālanāt
ādityasaṃjñaḥ kapilo hy agrajo 'gniriti smṛtaḥ //
hiraṇyamasya garbho 'bhūd dhiraṇyasyāpi garbhajaḥ
tasmāddhiraṇyagarbhatvaṃ purāṇe 'sminnirucyate //
svayaṃbhuvo 'pi vṛttasya kālo viśvātmanastu yaḥ
na śakyaḥ parisaṃkhyātum api varṣaśatairapi //
kālasaṃkhyāvivṛttasya parārdho brahmaṇaḥ smṛtaḥ
tāvaccheṣo 'sya kālo 'nyas tasyānte pratisṛjyate //
koṭikoṭisahasrāṇi aharbhūtāni yāni vai
Note: vārāhakalpasamatītāni kalpānāṃ tāvaccheṣāḥ pare tu ye
yastvayaṃ vartate kalpo vārāhastaṃ nibodhata //
prathamaḥ sāṃpratasteṣāṃ kalpo 'yaṃ vartate dvijāḥ
yasminsvāyaṃbhuvādyāstu manavaste caturdaśa //
atītā vartamānāś ca bhaviṣyā ye ca vai punaḥ
tairiyaṃ pṛthivī sarvā saptadvīpā saparvatā //
pūrṇaṃ yugasahasraṃ vai paripālyā maheśvaraiḥ
prajābhistapasā caiva teṣāṃ śṛṇuta vistaram //
manvantareṇa caikena sarvāṇyevāntarāṇi ca
kathitāni bhaviṣyanti kalpaḥ kalpena caiva hi //
atītāni ca kalpāni sodarkāṇi sahānvayaiḥ
anāgateṣu tadvacca tarkaḥ kāryo vijānatā //
Note: Sṃndflut
āpo hyagre samabhavan naṣṭe ca pṛthivītale
śāntatāraikanīre 'smin na prājñāyata kiṃcana //
ekārṇave tadā tasmin naṣṭe sthāvarajaṅgame
tadā bhavati vai brahmā sahasrākṣaḥ sahasrapāt //
sahasraśīrṣā puruṣo rukmavarṇas tvatīndriyaḥ
brahmā nārāyaṇākhyastu suṣvāpa salile tadā //
sattvodrekātprabuddhastu śūnyaṃ lokamudaikṣata
imaṃ codāharantyatra ślokaṃ nārāyaṇaṃ prati //
āpo nārāś ca sūnava ityapāṃ nāma śuśrumaḥ
āpūrya tābhir ayanaṃ kṛtavānātmano yataḥ //
apsu śete yatastasmāt tato nārāyaṇaḥ smṛtaḥ
caturyugasahasrasya naiśaṃ kālam upāsyataḥ //
śarvaryante prakurute brahmatvaṃ sargakāraṇāt
brahmā tu salile tasmin vāyurbhūtvā samācarat //
niśāyāmiva khadyotaḥ prāvṛṭkāle tatastu saḥ
Note: Earth rised from the watertatas tu salile tasmin vijñāyāntargatāṃ mahīm //
anumānād asaṃmūḍho bhūmeruddharaṇaṃ punaḥ
akarotsa tanūmanyāṃ kalpādiṣu yathāpurā //
tato mahātmā bhagavān divyarūpam acintayat
salilenāplutāṃ bhūmiṃ dṛṣṭvā sa tu samantataḥ //
kiṃnu rūpamahaṃ kṛtvā uddhareyaṃ mahīmimām
jalakrīḍānusadṛśaṃ vārāhaṃ rūpamāviśat //
adhṛṣyaṃ sarvabhūtānāṃ vāṅmayaṃ brahmasaṃjñitam
pṛthivyuddharaṇārthāya praviveśa rasātalam //
adbhiḥ saṃchāditāṃ bhūmiṃ sa tāmāśu prajāpatiḥ
upagamyojjahārainām āpaścāpi samāviśat //
sāmudrā vai samudreṣu nādeyāś ca nadīṣu ca
rasātalatale magnāṃ rasātalapuṭe gatām //
prabhurlokahitārthāya daṃṣṭrayābhyujjahāra gām
tataḥ svasthānamānīya pṛthivīṃ pṛthivīdharaḥ //
mumoca pūrvavad asau dhārayitvā dharādharaḥ
tasyopari jalaughasya mahatī nauriva sthitā //
tatsamā hyurudehatvān na mahī yāti saṃplavam
tata utkṣipya tāṃ devo jagataḥ sthāpanecchayā //
pṛthivyāḥ pravibhāgāya manaścakre 'mbujekṣaṇaḥ
pṛthivīṃ ca samāṃ kṛtvā pṛthivyāṃ so 'cinod girīn //
prāksarge dahyamāne tu tadā saṃvartakāgninā
tenāgninā viśīrṇāste parvatā bhūrivistarāḥ //
śaityādekārṇave tasmin vāyunā tena saṃhatāḥ
niṣiktā yatra yatrāsaṃs tatra tatrācalābhavan //
tadācalatvād acalāḥ parvabhiḥ parvatāḥ smṛtāḥ
girayo hi nigīrṇatvāc chayānatvācchiloccayāḥ //
tatasteṣu vikīrṇeṣu koṭiśo hi giriṣvatha
viśvakarmā vibhajate kalpādiṣu punaḥ punaḥ //
sasamudrāmimāṃ pṛthvīṃ saptadvīpāṃ saparvatām
bhūrādyāṃś caturo lokān punaḥ so 'tha vyakalpayat //
Note: Brahmā creates animals etc.
lokān prakalpayitvātha prajāsargaṃ sasarja ha
brahmā svayaṃbhūrbhagavān sisṛkṣurvividhāḥ prajāḥ //
sasarja sṛṣṭiṃ tadrūpāṃ kalpādiṣu yathāpurā
tasyābhidhyāyataḥ sargaṃ tathā vai buddhipūrvakam //
buddhyāś ca samakāle vai prādurbhūtas tamomayaḥ
tamomoho mahāmohas tāmisraścāndhasaṃjñitaḥ //
avidyā pañcaparvaiṣā prādurbhūtā mahātmanaḥ
pañcadhāvasthitaḥ sargo dhyāyataḥ so 'bhimāninaḥ //
saṃvṛtastamasā caiva bījāṅkuravadāvṛtaḥ
bahirantaścāprakāśas tabdho niḥsaṃjña eva ca //
yasmātteṣāṃ vṛtā buddhir duḥkhāni karaṇāni ca
tasmātte saṃvṛtātmāno nagā mukhyāḥ prakīrtitāḥ //
mukhyasargaṃ tathābhūtaṃ dṛṣṭvā brahmā hyasādhakam
aprasannamanāḥ so 'tha tato 'nyaṃ so hyamanyata //
tasyābhidhyāyataścaiva tiryaksrotā hyavartata
tasmāt tiryakpravṛttaḥ sa tiryaksrotās tataḥ smṛtaḥ //
paśvādayaste vikhyātā utpathagrāhiṇo dvijāḥ
tasyābhidhyāyato 'nyaṃ vai sāttvikaḥ samavartata //
ūrdhvasrotāstṛtīyastu sa vai cordhvaṃ vyavasthitaḥ
yasmātpravartate cordhvam ūrdhvasrotāstataḥ smṛtaḥ //
te sukhaprītibahulā bahirantaś ca saṃvṛtāḥ
prakāśā bahirantaś ca ūrdhvasrotobhavāḥ smṛtāḥ //
te sattvasya ca yogena sṛṣṭāḥ sattvodbhavāḥ smṛtāḥ
ūrdhvasrotāstṛtīyo vai devasargastu sa smṛtaḥ //
prakāśād bahirantaś ca ūrdhvasrotodbhavāḥ smṛtāḥ
te ūrdhvasrotaso jñeyās tuṣṭātmāno budhaiḥ smṛtāḥ //
ūrdhvasrotaḥsu sṛṣṭeṣu deveṣu varadaḥ prabhuḥ
prītimānabhavadbrahmā tato 'nyaṃ so 'bhyamanyata //
sasarja sargamanyaṃ hi sādhakaṃ prabhurīśvaraḥ
tato 'bhidhyāyatastasya satyābhidhyāyinastadā //
prādurāsīttadā vyaktād arvāksrotāstu sādhakaḥ
yasmād arvāṅnyavartanta tato 'rvāksrotasas tu te //
te ca prakāśabahulās tamaḥpṛktā rajo 'dhikāḥ
tasmātte duḥkhabahulā bhūyobhūyaś ca kāriṇaḥ //
saṃvṛtā bahirantaś ca manuṣyāḥ sādhakāś ca te //
lakṣaṇaistārakādyaiste hy aṣṭadhā tu vyavasthitāḥ //
siddhātmāno manuṣyāste gandharvasahadharmiṇaḥ
ityeṣa taijasaḥ sargo hy arvāksrotaḥprakīrtitaḥ //
pañcamo 'nugrahaḥ sargaś caturdhā tu vyavasthitaḥ
viparyayeṇa śaktyā ca siddhyā tuṣṭyā tathaiva ca //
sthāvareṣu viparyāsas tiryagyoniṣu śaktitaḥ
siddhātmāno manuṣyāstu ṛṣideveṣu kṛtsnaśaḥ //
ityeṣa prākṛtaḥ sargo vaikṛto navamaḥ smṛtaḥ
bhūtādikānāṃ bhūtānāṃ ṣaṣṭhaḥ sargaḥ sa ucyate //
nivṛttaṃ vartamānaṃ ca teṣāṃ jānanti vai punaḥ
bhūtādikānāṃ bhūtānāṃ saptamaḥ sarga eva ca //
te parigrāhiṇaḥ sarve saṃvibhāgaratāḥ punaḥ
svādanāś cāpyaśīlāś ca jñeyā bhūtādikāś ca te //
viparyayeṇa bhūtādir aśaktyā ca vyavasthitaḥ
prathamo mahataḥ sargo vijñeyo brahmaṇaḥ smṛtaḥ //
tanmātrāṇāṃ dvitīyastu bhūtasargaḥ sa ucyate
vaikārikastṛtīyastu sarga aindriyakaḥ smṛtaḥ //
ityeṣa prākṛtaḥ sargaḥ sambhūto buddhipūrvakaḥ
mukhyasargaścaturthaś ca mukhyā vai sthāvarāḥ smṛtāḥ //
tato 'rvāksrotasāṃ sargaḥ saptamaḥ sa tu mānuṣaḥ
aṣṭamo 'nugrahaḥ sargaḥ sāttvikastāmasaś ca saḥ //
pañcaite vaikṛtāḥ sargāḥ prākṛtāstu trayaḥ smṛtāḥ
prākṛto vaikṛtaścaiva kaumāro navamaḥ smṛtaḥ //
abuddhipūrvakāḥ sargāḥ prākṛtāstu trayaḥ smṛtāḥ
buddhipūrvaṃ pravartante ṣaṭ punarbrahmaṇastu te //
vistarānugrahaḥ sargaḥ kīrtyamāno nibodhata
caturdhāvasthitaḥ so 'tha sarvabhūteṣu kṛtsnaśaḥ //
ityete prākṛtāścaiva vaikṛtāś ca nava smṛtāḥ
parasparānuraktāś ca kāraṇaiś ca budhaiḥ smṛtāḥ //
Note: Brahmā's sons
agre sasarja vai brahmā mānasānātmanaḥ samān
ṛbhuḥ sanatkumāraś ca dvāvetāvūrdhvaretasau //
pūrvotpannau purā tebhyaḥ sarveṣāmapi pūrvajau
vyatīte tvaṣṭame kalpe purāṇau lokasākṣiṇau //
tau vārāhe tu bhūrloke tejaḥ saṃkṣipya dhiṣṭhitau
tāvubhau mokṣakarmāṇāv āropyātmānamātmani //
prajāṃ dharmaṃ ca kāmaṃ ca tyaktvā vairāgyamāsthitau
yathotpannastathaiveha kumāraḥ sa ihocyate //
tasmāt sanatkumāreti nāmāsyeha prakīrtitam
sanandaṃ sanakaṃ caiva vidvāṃsaṃ ca sanātanam //
vijñānena nivṛttāste vyavartanta mahaujasaḥ
saṃbuddhāścaiva nānātve apravṛttāś ca yoginaḥ //
asṛṣṭvaiva prajāsargaṃ pratisargaṃ gatāḥ punaḥ
tatasteṣu vyatīteṣu tato 'nyān sādhakān sutān //
mānasānasṛjadbrahmā punaḥ sthānābhimāninaḥ
ā bhūtasamplavāvasthā yairiyaṃ vidhṛtā mahī //
āpo 'gniṃ pṛthivīṃ vāyum antarikṣaṃ divaṃ tathā
samudrāṃś ca nadīścaiva tathā śailavanaspatīn //
oṣadhīnāṃ tathātmāno vallīnāṃ vṛkṣavīrudhām
latāḥ kāṣṭhāḥ kalāścaiva muhūrtāḥ saṃdhirātryahān //
ardhamāsāṃś ca māsāṃś ca ayanābdayugāni ca
sthānābhimāninaḥ sarve sthānākhyāścaiva te smṛtāḥ //
Note: Brahma's eleven sons
devānṛṣīṃś ca mahato gadatastān nibodhata
marīcibhṛgvaṅgirasaṃ pulastyaṃ pulahaṃ kratum //
dakṣamatriṃ vasiṣṭhaṃ ca so 'sṛjanmānasān nava
nava brahmāṇa ityete purāṇe niścayaṃ gatāḥ //
teṣāṃ brahmātmakānāṃ vai sarveṣāṃ brahmavādinām
sthānāni kalpayāmāsa pūrvavatpadmasaṃbhavaḥ //
tato 'sṛjacca saṃkalpaṃ dharmaṃ caiva sukhāvaham
so 'sṛjad vyavasāyāttu dharmaṃ devo maheśvaraḥ //
saṃkalpaṃ caiva saṃkalpāt sarvalokapitāmahaḥ
mānasaś ca rucirnāma vijajñe brahmaṇaḥ prabhoḥ //
prāṇādbrahmāsṛjaddakṣaṃ cakṣurbhyāṃ ca marīcinam
bhṛgustu hṛdayājjajñe ṛṣiḥ salilajanmanaḥ //
śiraso 'ṅgirasaścaiva śrotrādatriṃ tathāsṛjat
pulastyaṃ ca tathodānād vyānācca pulahaṃ punaḥ //
samānajo vasiṣṭhaś ca apānānnirmame kratum
ityete brahmaṇaḥ putrā divyā ekādaśā smṛtāḥ //
dharmādayaḥ prathamajāḥ sarve te brahmaṇaḥ sutāḥ
bhṛgvādayastu te sṛṣṭā navaite brahmavādinaḥ //
gṛhamedhinaḥ purāṇās te dharmas taiḥ sampravartitaḥ
teṣāṃ dvādaśa te vaṃśā divyā devaguṇānvitāḥ //
kriyāvantaḥ prajāvanto maharṣibhir alaṃkṛtāḥ
Note: Ṛbhu, Sanatkumāraṛbhuḥ sanatkumāraś ca dvāvetāvūrdhvaretasau //
pūrvotpannau paraṃ tebhyaḥ sarveṣāmapi pūrvajau
vyatīte tvaṣṭame kalpe purāṇau lokasākṣiṇau //
virājetāmubhau loke tejaḥ saṃkṣipya dhiṣṭhitau
tāvubhau yogakarmāṇāv āropyātmānam ātmani //
prajāṃ dharmaṃ ca kāmaṃ ca tyaktvā vairāgyamāsthitau
yathotpannaḥ sa eveha kumāraḥ sa ihocyate //
tasmātsanatkumāreti nāmāsyeha pratiṣṭhitam
tato 'bhidhyāyatastasya jajñire mānasāḥ prajāḥ //
taccharīrasamutpannaiḥ kāryaistaiḥ kāraṇaiḥ saha
kṣetrajñāḥ samavartanta gātrebhyastasya dhīmataḥ //
tato devāsurapitṝn mānuṣāṃś ca catuṣṭayam
sisṛkṣur ambhāṃsyetāni svam ātmānam ayūyujat //
tatastu yuñjatastasya tamomātrasamudbhavam
samabhidhyāyataḥ sargaṃ prayatnena prajāpateḥ //
tato 'sya jaghanātpūrvam asurā jajñire sutāḥ
Note: asura:: niruktiasuḥ prāṇaḥ smṛto viprās tajjanmānas tato 'surāḥ //
yayā sṛṣṭāsurāḥ sarve tāṃ tanuṃ sa vyapohata
Note: origin of time units (night etc.; => 218)sāpaviddhā tanus tena sadyo rātrir ajāyata //
sā tamobahulā yasmāt tato rātrirniyāmikā
āvṛtāstamasā rātrau prajāstasmātsvapantyuta //
sṛṣṭvāsurāṃstataḥ so vai tanumanyāmagṛhṇata
avyaktāṃ sattvabahulāṃ tatastāṃ so 'bhyapūjayat //
tatastāṃ yuñjatas tasya priyam āsīt prajāpateḥ
Note: deva:: niruktitato mukhātsamutpannā dīvyatastasya devatāḥ //
yato 'sya dīvyato jātās tena devāḥ prakīrtitāḥ
dhāturdiviti yaḥ proktaḥ krīḍāyāṃ sa vibhāvyate //
yasmāttasya tu dīvyanto jajñire tena devatāḥ
devānsṛṣṭvātha deveśas tanumanyāmapadyata //
utsṛṣṭā sā tanustena sadyo 'haḥ samajāyata
tasmādaho dharmayuktaṃ devatāḥ samupāsate //
sattvamātrātmikāmeva tato 'nyāṃ so 'bhyamanyata
pitṛvanmanyamānasya putrāṃstāndhyāyataḥ prabhoḥ //
pitaro hyupapakṣābhyāṃ rātryahṇor antare 'bhavan
tasmātte pitaro devāḥ pitṛtvaṃ tena teṣu tat //
yayā sṛṣṭāstu pitaras tanuṃ tāṃ sa vyapohata
sāpaviddhā tanustena sadyaḥ saṃdhyā vyajāyata //
yasmādahardevatānāṃ rātriryā sāsurī smṛtā
tayormadhye tu paitrī yā tanuḥ sā tu garīyasī //
tasmāddevā surāḥ sarve ṛṣayo mānavās tathā
upāsante mudāyuktā rātryahṇor madhyamāṃ tanum //
tato hyanyāṃ punarbrahmā tanuṃ vai samagṛhṇata
rajomātrātmikāyāṃ tu manasā so 'sṛjatprabhuḥ //
rajaḥpriyāṃstataḥ so 'tha mānasānasṛjatsutān
manasvinastatastasya mānavā jajñire sutāḥ //
sṛṣṭvā punaḥ prajāścāpi svāṃ tanuṃ tām apohata
sāpaviddhā tanustena jyotsnā sadyastvajāyata //
yasmādbhavanti saṃhṛṣṭā jyotsnāyā udbhave prajāḥ
ityetāstanavastena hy apaviddhā mahātmanā //
sadyo rātryahanī caiva saṃdhyā jyotsnā ca jajñire
jyotsnā saṃdhyā ahaścaiva sattvamātrātmakaṃ trayam //
tamomātrātmikā rātriḥ sā vai tasmānniśātmikā
tasmāddevā divātanvā tuṣṭyā sṛṣṭā mukhāttu vai //
yasmātteṣāṃ divā janma balinastena vai divā
tanvā yayāsurān rātrau jaghanādasṛjatprabhuḥ //
prāṇebhyo niśijanmāno balino niśi tena te
etānyeva bhaviṣyāṇāṃ devānāmasuraiḥ saha //
pitṝṇāṃ mānavānāṃ ca atītānāgateṣu vai
manvantareṣu sarveṣu nimittāni bhavanti hi //
jyotsnā rātryahanī saṃdhyā catvāryaṃbhāṃsi tāni vai
bhānti yasmāt tato 'ṃbhāṃsi śabdo 'yaṃ sumanīṣibhiḥ //
bhātirdīptau nigaditaḥ punaścātha prajāpatiḥ
so 'mbhāṃsyetāni sṛṣṭvā tu devamānuṣadānavān //
pitṝṃścaiva sṛjattanvā ātmanā vividhānpunaḥ
Note: origin of Rākṣasastāmutsṛjya tanuṃ jyotsnāṃ tato 'nyāṃ prāpya sa prabhuḥ //
mūrtiṃ tamorajaḥprāyāṃ punarevābhyapūjayat
andhakāre kṣudhāviṣṭāṃs tato 'nyān so 'sṛjat prabhuḥ //
tena sṛṣṭāḥ kṣudhātmāno aṃbhāṃsyādātum udyatāḥ
ambhāṃsyetāni rakṣāma uktavantastu teṣu ye //
rākṣasā nāma te yasmāt kṣudhāviṣṭā niśācarāḥ
ye 'bruvan yakṣamo 'mbhāṃsi teṣāṃ hṛṣṭāḥ parasparam //
tena te karmaṇā yakṣā guhyakā gūḍhakarmaṇā
rakṣeti pālane cāpi dhātureṣa vibhāṣyate //
evaṃ ca yakṣatir dhātur bhakṣaṇe sa nirucyate
Note: origin/nirukti of snakestaṃ dṛṣṭvā hyapriyeṇāsya keśāḥ śīrṇāstu dhīmataḥ //
te śīrṇāścotthitā hyūrdhvaṃ te caivārurudhuḥ prabhum
hīnāstacchiraso vālā yasmāccaivāvasarpiṇaḥ //
vyālātmānaḥ smṛtā vālā hīnatvādahayaḥ smṛtāḥ
patatvātpannagāścaiva sarpāścaivāvasarpaṇāt //
tasya krodhodbhavo yo 'sau agnigarbhaḥ sudāruṇaḥ
sa tu sarpān sahotpannān āviveśa viṣātmakaḥ //
sarpānsṛṣṭvā tataḥ kruddhaḥ krodhātmāno vinirmame
varṇena kapiśenogrās te bhūtāḥ piśitāśanāḥ //
bhūtatvātte smṛtā bhūtāḥ piśācāḥ piśitāśanāt
Note: origin/nirukti of Gandharvasprasannaṃ gāyatastasya gandharvā jajñire yadā //
dhayatītyeṣa vai dhātuḥ pānatve paripaṭhyate
dhayanto jajñire vācaṃ gandharvāstena te smṛtāḥ //
aṣṭasvetāsu sṛṣṭāsu devayoniṣu sa prabhuḥ
Note: creation of animalstataḥ svacchandato 'nyāni vayāṃsi vayasāsṛjat //
svacchandataḥ svacchandāṃsi vayasā ca vayāṃsi ca
paśūnsṛṣṭvā sa deveśo 'sṛjatpakṣigaṇānapi //
mukhato 'jāḥ sasarjātha vakṣasaś cāvayo 'sṛjat
gāścaivāthodarādbrahmā pārśvābhyāṃ ca vinirmame //
padbhyāṃ cāśvān samātaṅgān rāsabhān āvayān mṛgān
uṣṭrānaśvatarāṃścaiva tathānyāścaiva jātayaḥ //
oṣadhyaḥ phalamūlinyo romabhyastasya jajñire
evaṃ paśvoṣadhīḥ sṛṣṭvā yūyujat so 'dhvare prabhuḥ //
gaurajaḥ pūruṣo meṣo hy aśvo 'śvataragardabhau
etāngrāmyānpaśūnāhur āraṇyānvai nibodhata //
śvāpado dvikhuro hastī vānarāḥ pakṣipañcamāḥ
audakāḥ paśavaḥ ṣaṣṭhāḥ saptamāstu sarīsṛpāḥ //
mahiṣā gavayākṣāś ca plavaṃgāḥ śarabhā vṛkāḥ
siṃhastu saptamasteṣām āraṇyāḥ paśavaḥ smṛtāḥ //
Note: creation of sacrifice
gāyatraṃ ca ṛcaṃ caiva trivṛtsāmarathaṃtaram
agniṣṭomaṃ ca yajñānāṃ nirmame prathamān mukhāt //
yajūṃṣi traiṣṭubhaṃ chandastomaṃ pañcadaśaṃ tathā
bṛhatsāma tathokthyaṃ ca dakṣiṇādasṛjanmukhāt //
sāmāni jagatīchandastomaṃ saptadaśaṃ tathā
vairūpamatirātraṃ ca paścimādasṛjanmukhāt //
ekaviṃśamatharvāṇam āptoryāmāṇam eva ca
anuṣṭubhaṃ savairājam uttarādasṛjanmukhāt //
vidyuto 'śanimeghāṃś ca rohitendradhanūṃṣi ca
tejāṃsi ca sasarjādau kalpasya bhagavānprabhuḥ //
uccāvacāni bhūtāni gātrebhyastasya jajñire
brahmaṇastu prajāsargaṃ sṛjato hi prajāpateḥ //
sṛṣṭvā catuṣṭayaṃ pūrvaṃ devāsuranarānpitṝn
tato 'sṛjat sa bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca //
yakṣānpiśācān gandharvāṃs tv athaivāpsarasāṃ gaṇān
narakinnararakṣāṃsi vayaḥpaśumṛgoragān //
avyayaṃ ca vyayaṃ cāpi yadidaṃ sthāṇujaṅgamam
teṣāṃ vai yāni karmāṇi prāksṛṣṭyāṃ pratipedire //
tānyeva pratipadyante sṛjyamānāḥ punaḥ punaḥ
hiṃsrāhiṃsre mṛdukrūre dharmādharme nṛtānṛte //
tadbhāvitāḥ prapadyante tasmāttattasya rocate
mahābhūteṣu sṛṣṭeṣu indriyārtheṣu mūrtiṣu //
viniyogaṃ ca bhūtānāṃ dhātaiva vyadadhāt svayam
kecitpuruṣakāraṃ tu prāhuḥ karma sumānavāḥ //
daivamityapare viprāḥ svabhāvaṃ bhūtacintakāḥ
pauruṣaṃ karma daivaṃ ca phalavṛttisvabhāvataḥ //
na caikaṃ na pṛthagbhāvam adhikaṃ na tato viduḥ
etadevaṃ ca naikaṃ ca nāmabhedena nāpyubhe //
karmasthā viṣamaṃ brūyuḥ sattvasthāḥ samadarśanāḥ
nāma rūpaṃ ca bhūtānāṃ kṛtānāṃ ca prapañcanam //
vedaśabdebhya evādau nirmame sa maheśvaraḥ
ṛṣīṇāṃ nāmadheyāni yāś ca vedeṣu vṛttayaḥ //
śarvaryante prasūtānāṃ tānyevaibhyo dadātyajaḥ
evaṃvidhāḥ sṛṣṭayastu brahmaṇo 'vyaktajanmanaḥ //
śarvaryante pradṛśyante siddhimāśritya mānasīm
evaṃbhūtāni sṛṣṭāni sthāvarāṇi carāṇi ca //
yadāsya tāḥ prajāḥ sṛṣṭā na vyavardhanta sattamāḥ
tamomātrāvṛto brahmā tadā śokena duḥkhitaḥ //
tataḥ sa vidadhe buddhim arthaniścayagāminīm
athātmani samadrākṣīt tamomātrāṃ niyāmikām //
rajaḥsattvaṃ parityajya vartamānāṃ svadharmataḥ
tataḥ sa tena duḥkhena duḥkhaṃ cakre jagatpatiḥ //
tamaś ca vyanudatpaścād rajaḥ sattvaṃ tamāvṛṇot
Note: origin of adharma and hiṃsātattamaḥ pratinunnaṃ vai mithunaṃ samajāyata //
adharmastamaso jajñe hiṃsā śokādajāyata
tatastasminsamudbhūte mithune dāruṇātmike //
Note: Śatarūpā
gatāsur bhagavān āsīt prītiś cainam aśiśriyat
svāṃ tanuṃ sa tato brahmā tāmapohata bhāsvarām //
dvidhā kṛtvā svakaṃ deham ardhena puruṣo 'bhavat
ardhena nārī sā tasya śatarūpā vyajāyata //
prakṛtiṃ bhūtadhātrīṃ tāṃ kāmādvai sṛṣṭavānprabhuḥ
sā divaṃ pṛthivīṃ caiva mahimnā vyāpyadhiṣṭhitā //
brahmaṇaḥ sā tanuḥ pūrvā divamāvṛtya tiṣṭhati
yā tvardhātsṛjato nārī śatarūpā vyajāyata //
sā devī niyutaṃ taptvā tapaḥ paramaduścaram
bhartāraṃ dīptayaśasaṃ puruṣaṃ pratyapadyata //
sa vai svāyaṃbhuvaḥ pūrvaṃ puruṣo manurucyate
tasyaiva saptatiyugaṃ manvantaramihocyate //
lebhe sa puruṣaḥ patnīṃ śatarūpām ayonijām
tayā sārdhaṃ sa ramate tasmātsā ratirucyate //
prathamaḥ saṃprayogātmā kalpādau samapadyata
Note: Manu creates the creaturesvirājam asṛjad brahmā so 'bhavat puruṣo virāṭ //
samrāṭ ca śatarūpā vai vairājaḥ sa manuḥ smṛtaḥ
sa vairājaḥ prajāsargaṃ sasarja puruṣo manuḥ //
vairājātpuruṣād vīrāc chatarūpā vyajāyata
priyavratottānapādau putrau dvau lokasaṃmatau //
kanye dve ca mahābhāge yābhyāṃ jātā imāḥ prajāḥ
devī nāma tathākūtiḥ prasūtiścaiva te ubhe //
svāyaṃbhuvaḥ prasūtiṃ tu dakṣāya pradadau prabhuḥ
prāṇo dakṣa iti jñeyaḥ saṃkalpo manurucyate //
ruceḥ prajāpateḥ so 'tha ākūtiṃ pratyapādayat
ākūtyāṃ mithunaṃ jajñe mānasasya ruceḥ śubham //
yajñaś ca dakṣiṇā caiva yamalau saṃbabhūvatuḥ
yajñasya dakṣiṇāyāṃ tu putrā dvādaśa jajñire //
yāmā iti samākhyātā devāḥ svāyaṃbhuve 'ntare
etasya putrā yajñasya tasmādyāmāś ca te smṛtāḥ //
ajitaścaiva śukraś ca gaṇau dvau brahmaṇā kṛtau
yāmāḥ pūrvaṃ prajātā ye te 'bhavaṃstu divaukasaḥ //
svāyaṃbhuvasutāyāṃ tu prasūtyāṃ lokamātaraḥ
tasyāṃ kanyāścaturviṃśad dakṣas tvajanayat prabhuḥ //
sarvāstāś ca mahābhāgāḥ sarvāḥ kamalalocanāḥ
bhogavatyaś ca tāḥ sarvāḥ sarvāstā yogamātaraḥ //
sarvāś ca brahmavādinyaḥ sarvā viśvasya mātaraḥ
śraddhā lakṣmīrdhṛtistuṣṭiḥ puṣṭirmedhā kriyā tathā //
buddhirlajjā vapuḥ śāntiḥ siddhiḥ kīrtistrayodaśa
patnyarthaṃ pratijagrāha dharmo dākṣāyaṇīḥ prabhuḥ //
dārāṇyetāni vai tasya vihitāni svayaṃbhuvā
tābhyaḥ śiṣṭāyavīyasya ekādaśa sulocanāḥ //
Note: daughters and grandchildren of Dakṣa
satī khyātyatha saṃbhūtiḥ smṛtiḥ prītiḥ kṣamā tathā
saṃnatiścānasūyā ca ūrjā svāhā svadhā tathā //
tās tathā pratyapadyanta punaranye maharṣayaḥ
rudro bhṛgur marīciś ca aṅgirāḥ pulahaḥ kratuḥ //
pulastyo 'trir vasiṣṭhaś ca pitaro 'gnistathaiva ca
satīṃ bhavāya prāyacchat khyātiṃ ca bhṛgave tataḥ //
marīcaye ca saṃbhūtiṃ smṛtimaṅgirase dadau
prītiṃ caiva pulastyāya kṣamāṃ vai pulahāya ca //
kratave saṃnatiṃ nāma anasūyāṃ tathātraye
ūrjāṃ dadau vasiṣṭhāya svāhāmapyagnaye dadau //
svadhāṃ caiva pitṛbhyastu tāsvapatyā nibodhata
etāḥ sarvā mahābhāgāḥ prajāsvanusṛtāḥ sthitāḥ //
manvantareṣu sarveṣu yāvadābhūtasaṃplavam
śraddhā kāmaṃ vijajñe vai darpo lakṣmīsutaḥ smṛtaḥ //
dhṛtyāstu niyamaḥ putras tuṣṭyāḥ saṃtoṣa eva ca
puṣṭyā lobhaḥ sutaścāpi medhāputraḥ śrutas tathā //
kriyāyāmabhavatputro daṇḍaḥ samaya eva ca
buddhyāṃ bodhaḥ sutas tadvat pramādo 'pyupajāyata //
lajjāyāṃ vinayaḥ putro vyavasāyo vasoḥ sutaḥ
kṣemaḥ śāntisutaścāpi sukhaṃ siddhervyajāyata //
yaśaḥ kīrtisutaścāpi ityete dharmasūnavaḥ
kāmasya harṣaḥ putro vai devyāṃ prītyāṃ vyajāyata //
ityeṣa vai sutodarkaḥ sargo dharmasya kīrtitaḥ
jajñe hiṃsā tvadharmādvai nikṛtiṃ cānṛtaṃ sutam //
nikṛtyāṃ tu dvayaṃ jajñe bhayaṃ naraka eva ca
māyā ca vedanā cāpi mithunadvayametayoḥ //
bhūyo jajñe 'tha vai māyā mṛtyuṃ bhūtāpahāriṇam
vedanāyāḥ sutaścāpi duḥkhaṃ jajñe ca rauravaḥ //
mṛtyor vyādhijarāśokakrodhāsūyāś ca jajñire
duḥkhottarāḥ sutā hyete sarve cādharmalakṣaṇāḥ //
naiṣāṃ bhāryāstu putrāś ca sarve hyete parigrahāḥ
ityeṣa tāmasaḥ sargo jajñe dharmaniyāmakaḥ //
Note: Śiva creates mental + immortal sons = Rudras
prajāḥ sṛjeti vyādiṣṭo brahmaṇā nīlalohitaḥ
so 'bhidhyāya satīṃ bhāryāṃ nirmame hyātmasaṃbhavān //
nādhikānna ca hīnāṃstān mānasānātmanaḥ samān
sahasraṃ hi sahasrāṇāṃ so 'sṛjat kṛttivāsasaḥ //
tulyānevātmanaḥ sarvān rūpatejobalaśrutaiḥ
piṅgalānsaniṣaṅgāṃś ca sakapardānsalohitān //
viśiṣṭān harikeśāṃś ca dṛṣṭighnāṃś ca kapālinaḥ
mahārūpānvirūpāṃś ca viśvarūpān svarūpiṇaḥ //
rathinaścarmiṇaścaiva varmiṇaś ca varūthinaḥ
sahasraśatabāhūṃś ca divyān bhaumāntarikṣagān //
sthūlaśīrṣān aṣṭadaṃṣṭrān dvijihvāṃs tāṃs trilocanān
annādān piśitāśāṃś ca ājyapānsomapānapi //
mīḍhuṣo 'tikapālāṃś ca śitikaṇṭhordhvaretasaḥ
havyādāñchrutadharmāṃś ca dharmiṇo hyatha barhiṇaḥ //
āsīnāndhāvataścaiva pañcabhūtānsahasraśaḥ
adhyāpino 'dhyāyinaś ca japato yuñjatas tathā //
dhūmavanto jvalantaś ca nadīmanto 'tidīptinaḥ
vṛddhānbuddhimataścaiva brahmiṣṭhāñśubhadarśanān //
nīlagrīvān sahasrākṣān sarvāṃścātha kṣamākarān
adṛśyānsarvabhūtānāṃ mahāyogānmahaujasaḥ //
bhramanto 'bhidravantaś ca plavantaś ca sahasraśaḥ
ayātayāmān asṛjad rudrānetān surottamān //
brahmā dṛṣṭvābravīdenaṃ māsrākṣīrīdṛśīḥ prajāḥ
sraṣṭavyā nātmanastulyāḥ prajā deva namo 'stu te //
anyāḥ sṛja tvaṃ bhadraṃ te prajā vai mṛtyusaṃyutāḥ
nārapsyante hi karmāṇi prajāvagatamṛtyavaḥ //
evamukto 'bravīdenaṃ nāhaṃ mṛtyujarānvitāḥ
prajāḥ srakṣyāmi bhadraṃ te sthito 'haṃ tvaṃ sṛja prajāḥ //
ete ye vai mayā sṛṣṭā virūpā nīlalohitāḥ
sahasrāṇāṃ sahasraṃ tu ātmano niḥsṛtāḥ prajāḥ //
ete devā bhaviṣyanti rudrā nāma mahābalāḥ
pṛthivyāmantarikṣe ca dikṣu caiva pariśritāḥ //
śatarudrāḥ samātmāno bhaviṣyantīti yājñikāḥ
yajñabhājo bhaviṣyanti sarvadevagaṇaiḥ saha //
manvantareṣu ye devā bhaviṣyantīha bhedataḥ
sārdhaṃ tair ījyamānās te sthāsyantīha ā yugakṣayāt //
evamuktastadā brahmā mahādevena dhīmatā
pratyuvāca namaskṛtya hṛṣyamāṇaḥ prajāpatiḥ //
evaṃ bhavatu bhadraṃ te yathā te vyāhṛtaṃ vibho
brahmaṇā samanujñāte tathā sarvamabhūtkila //
tataḥ prabhṛti deveśo na cāsūyata vai prajāḥ
ūrdhvaretāḥ sthitaḥ sthāṇur yāvadābhūtasaṃplavam //
yasmāduktaḥ sthito 'smīti tasmātsthāṇuriti smṛtaḥ
Note: Śiva transforms into Ardhanārīśvaraeṣa devo mahādevaḥ puruṣo 'rkasamadyutiḥ //
ardhanārīnaravapus tejasā jvalanopamaḥ
svecchayāsau dvidhābhūtaḥ pṛthak strī puruṣaḥ pṛthak //
sa evaikādaśārdhena sthito 'sau parameśvaraḥ
tatra yā sā mahābhāgā śaṅkarasyārdhakāyinī //
prāguktā tu mahādevī strī saiveha satī hyabhūt
hitāya jagatāṃ devī dakṣeṇārādhitā purā //
Note: forms of Devī/Durgā
kāryārthaṃ dakṣiṇaṃ tasyāḥ śuklaṃ vāmaṃ tathāsitam
ātmānaṃ vibhajasveti proktā devena śaṃbhunā //
sā tathoktā dvidhābhūtā śuklā kṛṣṇā ca vai dvijāḥ
tasyā nāmāni vakṣyāmi śṛṇvantu ca samāhitāḥ //
svāhā svadhā mahāvidyā medhā lakṣmīḥ sarasvatī
satī dākṣāyaṇī vidyā icchāśaktiḥ kriyātmikā //
aparṇā caikaparṇā ca tathā caivaikapāṭalā
umā haimavatī caiva kalyāṇī caikamātṛkā //
khyātiḥ prajñā mahābhāgā loke gaurīti viśrutā
gaṇāṃbikā mahādevī nandinī jātavedasī //
ekarūpamathaitasyāḥ pṛthagdehavibhāvanāt
sāvitrī varadā puṇyā pāvanī lokaviśrutā //
ājñā āveśanī kṛṣṇā tāmasī sāttvikī śivā
prakṛtirvikṛtā raudrī durgā bhadrā pramāthinī //
kālarātrirmahāmāyā revatī bhūtanāyikā
dvāparāntavibhāge ca nāmānīmāni suvratāḥ //
gautamī kauśikī cāryā caṇḍī kātyāyanī satī
kumārī yādavī devī varadā kṛṣṇapiṅgalā //
barhidhvajā śūladharā paramā brahmacāriṇī
mahendropendrabhaginī dṛṣadvaty ekaśūladhṛk //
aparājitā bahubhujā pragalbhā siṃhavāhinī
śumbhādidaityahantrī ca mahāmahiṣamardinī //
amoghā vindhyanilayā vikrāntā gaṇanāyikā
devyā nāmavikārāṇi ityetāni yathākramam //
bhadrakālyā mayoktāni samyakphalapradāni ca
ye paṭhanti narāsteṣāṃ vidyate na ca pātakam //
araṇye parvate vāpi pure vāpyathavā gṛhe
rakṣāmetāṃ prayuñjīta jale vātha sthale 'pi vā //
vyāghrakumbhīnacorebhyo bhayasthāne viśeṣataḥ
āpatsvapi ca sarvāsu devyā nāmāni kīrtayet //
āryakagrahabhūtaiś ca pūtanāmātṛbhis tathā
abhyarditānāṃ bālānāṃ rakṣāmetāṃ prayojayet //
mahādevīkale dve tu prajñā śrīś ca prakīrtite
ābhyāṃ devīsahasrāṇi yairvyāptamakhilaṃ jagat //
anayā devadevo 'sau satyā rudro maheśvaraḥ
ātiṣṭhatsarvalokānāṃ hitāya parameśvaraḥ //
rudraḥ paśupatiścāsīt purā dagdhaṃ puratrayam
devāś ca paśavaḥ sarve babhūvustasya tejasā //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi ādisargakramaṃ śubham
sa yāti brahmaṇo lokaṃ śrāvayedvā dvijottamān //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sṛṣṭivistāro nāma saptatitamo 'dhyāyaḥ
samāsād vistarāccaiva sargaḥ proktastvayā śubhaḥ
kathaṃ paśupatiścāsīt puraṃ dagdhuṃ maheśvaraḥ //
kathaṃ ca paśavaścāsan devāḥ sabrahmakāḥ prabhoḥ
mayasya tapasā pūrvaṃ sudurgaṃ nirmitaṃ puram //
haimaṃ ca rājataṃ divyam ayasmayam anuttamam
sudurgaṃ devadevena dagdhamityeva naḥ śrutam //
kathaṃ dadāha bhagavān bhaganetranipātanaḥ
ekeneṣunipātena divyenāpi tadā katham //
viṣṇunotpāditairbhūtair na dagdhaṃ tatpuratrayam
purasya saṃbhavaḥ sarvo varalābhaḥ purā śrutaḥ //
idānīṃ dahanaṃ sarvaṃ vaktumarhasi suvrata
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā sūtaḥ paurāṇikottamaḥ //
yathā śrutaṃ tathā prāha vyāsād viśvārthasūcakāt
trailokyasyāsya śāpāddhi manovākkāyasaṃbhavāt //
nihate tārake daitye tāraputre sabāndhave
skandena vā prayatnena tasya putrā mahābalāḥ //
vidyunmālī tārakākṣaḥ kamalākṣaś ca vīryavān
tapastepurmahātmāno mahābalaparākramāḥ //
tapa ugraṃ samāsthāya niyame parame sthitāḥ
tapasā karśayāmāsur dehān svāndānavottamāḥ //
teṣāṃ pitāmahaḥ prīto varadaḥ pradadau varam
avadhyatvaṃ ca sarveṣāṃ sarvabhūteṣu sarvadā //
sahitā varayāmāsuḥ sarvalokapitāmaham
tān abravīt tadā devo lokānāṃ prabhur avyayaḥ //
nāsti sarvāmaratvaṃ vai nivartadhvam ato 'surāḥ
anyaṃ varaṃ vṛṇīdhvaṃ vai yādṛśaṃ samprarocate //
tataste sahitā daityāḥ sampradhārya parasparam
brahmāṇamabruvandaityāḥ praṇipatya jagadgurum //
vayaṃ purāṇi trīṇyeva samāsthāya mahīmimām
vicariṣyāma lokeśa tvatprasādājjagadguro //
tathā varṣasahasreṣu sameṣyāmaḥ parasparam
ekībhāvaṃ gamiṣyanti purāṇyetāni cānagha //
samāgatāni caitāni yo hanyādbhagavaṃstadā
ekenaiveṣuṇā devaḥ sa no mṛtyurbhaviṣyati //
evamastviti tāndevaḥ pratyuktvā prāviśaddivam
tato mayaḥ svatapasā cakre vīraḥ purāṇyatha //
kāñcanaṃ divi tatrāsīd antarikṣe ca rājatam
āyasaṃ cābhavad bhūmau puraṃ teṣāṃ mahātmanām //
ekaikaṃ yojanaśataṃ vistārāyāmataḥ samam
kāñcanaṃ tārakākṣasya kamalākṣasya rājatam //
vidyunmāleścāyasaṃ vai trividhaṃ durgamuttamam
mayaś ca balavāṃstatra daityadānavapūjitaḥ //
hairaṇye rājate caiva kṛṣṇāyasamaye tathā
ālayaṃ cātmanaḥ kṛtvā tatrāste balavāṃstadā //
evaṃ babhūvurdaityānām atidurgāṇi suvratāḥ
purāṇi trīṇi viprendrās trailokyamiva cāparam //
puratraye tadā jāte sarve daityā jagattraye
puratrayaṃ praviśyaiva babhūvuste balādhikāḥ //
kalpadrumasamākīrṇaṃ gajavājisamākulam
nānāprasādasaṃkīrṇaṃ maṇijālaiḥ samāvṛtam //
sūryamaṇḍalasaṃkāśair vimānairviśvatomukhaiḥ
padmarāgamayaiḥ śubhraiḥ śobhitaṃ candrasaṃnibhaiḥ //
prāsādairgopurairdivyaiḥ kailāsaśikharopamaiḥ
śobhitaṃ tripuraṃ teṣāṃ pṛthakpṛthaganuttamaiḥ //
divyastrībhiḥ susampūrṇaṃ gandharvaiḥ siddhacāraṇaiḥ
rudrālayaiḥ pratigṛhaṃ sāgnihotrair dvijottamāḥ //
vāpīkūpataḍāgaiś ca dīrghikābhistu sarvataḥ
mattamātaṅgayūthaiś ca turaṅgaiś ca suśobhanaiḥ //
rathaiś ca vividhākārair vicitrairviśvatomukhaiḥ
sabhāprapādibhiś caiva krīḍāsthānaiḥ pṛthak pṛthak //
vedādhyayanaśālābhir vividhābhiḥ samantataḥ
adhṛṣyaṃ manasāpyanyair mayasyaiva ca māyayā //
Note: piety of Tripura's inhabitants
pativratābhiḥ sarvatra sevitaṃ munipuṅgavāḥ
kṛtvāpi sumahat pāpam apāpaiḥ śaṅkarārcanāt //
daityeśvarairmahābhāgaiḥ sadāraiḥ sasutairdvijāḥ
śrautasmārtārthadharmajñais taddharmanirataiḥ sadā //
mahādevetaraṃ tyaktvā devaṃ tasyārcane sthitaiḥ
vyūḍhoraskair vṛṣaskandhaiḥ sarvāyudhadharaiḥ sadā //
sarvadā kṣudhitaiścaiva dāvāgnisadṛśekṣaṇaiḥ
praśāntaiḥ kupitaiścaiva kubjair vāmanakais tathā //
nīlotpaladalaprakhyair nīlakuñcitamūrdhajaiḥ
nīlādrimerusaṃkāśair nīradopamaniḥsvanaiḥ
mayena rakṣitaiḥ sarvaiḥ śikṣitairyuddhalālasaiḥ //
atha samararataiḥ sadā samantāc chivapadapūjanayā sulabdhavīryaiḥ
ravimarudamarendrasaṃnikāśaiḥ suramathanaiḥ sudṛḍhaiḥ susevitaṃ tat //
sendrā devā dvijaśreṣṭhā drumā dāvāgninā yathā
puratrayāgninā dagdhā hy abhavan daityavaibhavāt //
athaivaṃ te tadā dagdhā devā deveśvaraṃ harim
abhivandya tadā prāhus tamapratimavarcasam //
so 'pi nārāyaṇaḥ śrīmān cintayāmāsa cetasā
kiṃ kāryaṃ devakāryeṣu bhagavāniti sa prabhuḥ //
tadā sasmāra vai yajñaṃ yajñamūrtirjanārdanaḥ
yajvā yajñabhugīśāno yajvanāṃ phaladaḥ prabhuḥ //
tato yajñaḥ smṛtastena devakāryārthasiddhaye
devaṃ te puruṣaṃ caiva praṇemustuṣṭuvustadā //
bhagavānapi taṃ dṛṣṭvā yajñaṃ prāha sanātanam
sanātanastadā sendrān devān ālokya cācyutaḥ //
anenopasadā devā yajadhvaṃ parameśvaram
puratrayavināśāya jagattrayavibhūtaye //
atha tasya vacaḥ śrutvā devadevasya dhīmataḥ
siṃhanādaṃ mahatkṛtvā yajñeśaṃ tuṣṭuvuḥ surāḥ //
tataḥ saṃcintya bhagavān svayameva janārdanaḥ
punaḥ prāha sa sarvāṃstāṃs tridaśāṃstridaśeśvaraḥ //
hatvā dagdhvā ca bhūtāni bhuktvā cānyāyato 'pi vā
yajedyadi mahādevam apāpo nātra saṃśayaḥ //
apāpā naiva hantavyāḥ pāpā eva na saṃśayaḥ
hantavyāḥ sarvayatnena kathaṃ vadhyāḥ surottamāḥ //
asurā durmadāḥ pāpā api devairmahābalaiḥ
tasmānna vadhyā rudrasya prabhāvāt parameṣṭhinaḥ //
ko 'haṃ brahmāthavā devā daityā devārisūdanāḥ
munayaś ca mahātmānaḥ prasādena vinā prabhoḥ //
yaḥ saptaviṃśako nityaḥ parātparataraḥ prabhuḥ
viśvāmareśvaro vandyo viśvādhāro maheśvaraḥ //
sa eva sarvadeveśaḥ sarveṣāmapi śaṅkaraḥ
līlayā devadaityendravibhāgamakaroddharaḥ //
tasyāṃśam ekaṃ sampūjya devā devatvam āgatāḥ
brahmā brahmatvam āpanno hy ahaṃ viṣṇutvameva ca //
tam apūjya jagatyasmin kaḥ pumān siddhimicchati
tasmāttenaiva hantavyā liṅgārcanavidher balāt //
dharmaniṣṭhāś ca te sarve śrautasmārtavidhau sthitāḥ
tathāpi yajamānena raudreṇopasadā prabhum
rudramiṣṭvā yathānyāyaṃ jeṣyāmo daityasattamān //
satārakākṣeṇa mayena guptaṃ svasthaṃ ca guptaṃ sphaṭikābhamekam
ko nāma hantuṃ tripuraṃ samartho muktvā trinetraṃ bhagavantamekam //
evamuktvā hariśceṣṭvā yajñenopasadā prabhum
upaviṣṭo dadarśātha bhūtasaṃghānsahasraśaḥ //
śūlaśaktigadāhastān ṭaṅkopalaśilāyudhān
nānāpraharaṇopetān nānāveṣadharāṃstadā //
kālāgnirudrasaṃkāśān kālarudropamāṃstadā
prāha devo hariḥ sākṣāt praṇipatya sthitān prabhuḥ //
dagdhvā bhittvā ca bhuktvā ca gatvā daityapuratrayam
punaryathāgataṃ vīrā gantumarhatha bhūtaye //
tataḥ praṇamya deveśaṃ bhūtasaṃghāḥ puratrayam
praviśya naṣṭāste sarve śalabhā iva pāvakam //
tatastu naṣṭāste sarve bhūtā deveśvarājñayā
nanṛtur mumuduś caiva jagur daityāḥ sahasraśaḥ //
tuṣṭuvurdevadeveśaṃ paramātmānamīśvaram
tataḥ parājitā devā dhvastavīryāḥ kṣaṇena tu //
sendrāḥ saṃgamya deveśam upendraṃ dhiṣṭhitā bhayāt
tāndṛṣṭvā cintayāmāsa bhagavānpuruṣottamaḥ //
kiṃ kṛtyamiti saṃtaptaḥ saṃtaptānsendrakānkṣaṇam
kathaṃ tu teṣāṃ daityānāṃ balaṃ hatvā prayatnataḥ //
devakāryaṃ kariṣyāmi prasādātparameṣṭhinaḥ
pāpaṃ vicārato nāsti dharmiṣṭhānāṃ na saṃśayaḥ //
tasmāddaityā na vadhyāste bhūtaiścopasadodbhavaiḥ
pāpaṃ nudati dharmeṇa dharme sarvaṃ pratiṣṭhitam //
dharmādaiśvaryamityeṣā śrutireṣā sanātanī
daityāścaite hi dharmiṣṭhāḥ sarve tripuravāsinaḥ //
tasmādavadhyatāṃ prāptā nānyathā dvijapuṅgavāḥ
kṛtvāpi sumahatpāpaṃ rudramabhyarcayanti ye //
mucyante pātakaiḥ sarvaiḥ padmapatramivāṃbhasā
pūjayā bhogasaṃpattir avaśyaṃ jāyate dvijāḥ //
tasmātte bhogino daityā liṅgārcanaparāyaṇāḥ
tasmātkṛtvā dharmavighnam ahaṃ devāḥ svamāyayā //
daityānāṃ devakāryārthaṃ jeṣye 'haṃ tripuraṃ kṣaṇāt
vicāryaivaṃ tatasteṣāṃ bhagavānpuruṣottamaḥ
kartuṃ vyavasitaścābhūd dharmavighnaṃ surāriṇām //
asṛjacca mahātejāḥ puruṣaṃ cātmasaṃbhavam
māyī māyāmayaṃ teṣāṃ dharmavighnārthamacyutaḥ //
śāstraṃ ca śāstā sarveṣām akarotkāmarūpadhṛk
sarvasaṃmohanaṃ māyī dṛṣṭapratyayasaṃyutam //
etatsvāṅgabhavāyaiva puruṣāyopadiśya tu
māyī māyāmayaṃ śāstraṃ granthaṣoḍaśalakṣakam //
śrautasmārtaviruddhaṃ ca varṇāśramavivarjitam
ihaiva svarganarakaṃ pratyayaṃ nānyathā punaḥ //
tacchāstramupadiśyaiva puruṣāyācyutaḥ svayam
puratrayavināśāya prāhainaṃ puruṣaṃ hariḥ //
gantumarhasi nāśāya bho tūrṇaṃ puravāsinām
dharmās tathā praṇaśyantu śrautasmārtā na saṃśayaḥ //
tataḥ praṇamya taṃ māyī māyāśāstraviśāradaḥ
praviśya tatpuraṃ tūrṇaṃ munirmāyāṃ tadākarot //
māyayā tasya te daityāḥ puratrayanivāsinaḥ
śrautaṃ smārtaṃ ca saṃtyajya tasya śiṣyāstadābhavan //
tatyajuś ca mahādevaṃ śaṅkaraṃ parameśvaram
nārado 'pi tadā māyī niyogānmāyinaḥ prabhoḥ //
praviśya tatpuraṃ tena māyinā saha dīkṣitaḥ
muniḥ śiṣyaiḥ praśiṣyaiś ca saṃvṛtaḥ sarvataḥ svayam //
strīdharmaṃ cākarotstrīṇāṃ duścāraphalasiddhidam
cakrustāḥ sarvadā labdhvā sadya eva phalaṃ striyaḥ //
janāsaktā babhūvustā vinindya patidevatāḥ
adyāpi gauravāttasya nāradasya kalau muneḥ //
nāryaścaranti saṃtyajya bhartṝn svairaṃ vṛthādhamāḥ
strīṇāṃ mātā pitā bandhuḥ sakhā mitraṃ ca bāndhavaḥ //
bhartā eva na saṃdehas tathāpy āsahamāyayā
kṛtvāpi sumahatpāpaṃ yā bhartuḥ premasaṃyutā //
prāpnuyāt paramaṃ svargaṃ narakaṃ ca viparyayāt
puraikā muniśārdūlāḥ sarvadharmān sadā patim //
saṃtyajyāpūjayansādhvyo devānanyāñjagadgurūn
tāḥ svargalokamāsādya modante vigatajvarāḥ //
narakaṃ ca jagāmānyā tasmādbhartā parā gatiḥ
tathāpi bhartṝn svāṃs tyaktvā babhūvuḥ svairavṛttayaḥ //
māyayā devadevasya viṣṇostasyājñayā prabhoḥ
alakṣmīś ca svayaṃ tasya niyogāttripuraṃ gatā //
yā lakṣmīstapasā teṣāṃ labdhā deveśvarādajāt
bahirgatā parityajya niyogādbrahmaṇaḥ prabhoḥ //
buddhimohaṃ tathābhūtaṃ viṣṇumāyāvinirmitam
teṣāṃ dattvā kṣaṇaṃ devas tāsāṃ māyī ca nāradaḥ //
sukhāsīnau hyasaṃbhrāntau dharmavighnārthamavyayau
evaṃ naṣṭe tadā dharme śrautasmārte suśobhane //
pāṣaṇḍe khyāpite tena viṣṇunā viśvayoninā
tyakte maheśvare daityais tyakte liṅgārcane tathā //
strīdharme nikhile naṣṭe durācāre vyavasthite
kṛtārtha iva deveśo devaiḥ sārdhamumāpatim //
tapasā prāpya sarvajñaṃ tuṣṭāva puruṣottamaḥ
maheśvarāya devāya namaste paramātmane //
nārāyaṇāya śarvāya brahmaṇe brahmarūpiṇe
śāśvatāya hyanantāya avyaktāya ca te namaḥ //
evaṃ stutvā mahādevaṃ daṇḍavatpraṇipatya ca
jajāpa rudraṃ bhagavān koṭivāraṃ jale sthitaḥ //
devāś ca sarve te devaṃ tuṣṭuvuḥ parameśvaram
sendrāḥ sasādhyāḥ sayamāḥ sarudrāḥ samarudgaṇāḥ //
namaḥ sarvātmane tubhyaṃ śaṅkarāyārtihāriṇe
rudrāya nīlarudrāya kadrudrāya pracetase //
gatirnaḥ sarvadāsmābhir vandyo devārimardanaḥ
tvamādistvamanantaś ca anantaścākṣayaḥ prabhuḥ //
prakṛtiḥ puruṣaḥ sākṣāt sraṣṭā hartā jagadguro
trātā netā jagatyasmin dvijānāṃ dvijavatsala //
varado vāṅmayo vācyo vācyavācakavarjitaḥ
yājyo muktyarthamīśāno yogibhir yogavibhramaiḥ //
hṛtpuṇḍarīkasuṣire yogināṃ saṃsthitaḥ sadā
vadanti sūrayaḥ santaṃ paraṃ brahmasvarūpiṇam //
bhavantaṃ tattvam ityāryās tejorāśiṃ parātparam
paramātmānamityāhur asmiñjagati tadvibho //
dṛṣṭaṃ śrutaṃ sthitaṃ sarvaṃ jāyamānaṃ jagadguro
aṇoralpataraṃ prāhur mahato 'pi mahattaram //
sarvataḥ pāṇipādaṃ tvāṃ sarvato 'kṣiśiromukham
sarvataḥ śrutimalloke sarvamāvṛtya tiṣṭhasi //
mahādevamanirdeśyaṃ sarvajñaṃ tvāmanāmayam
viśvarūpaṃ virūpākṣaṃ sadāśivam anāmayam //
koṭibhāskarasaṃkāśaṃ koṭiśītāṃśusannibham
koṭikālāgnisaṃkāśaṃ ṣaḍviṃśakamanīśvaram //
pravartakaṃ jagatyasmin prakṛteḥ prapitāmaham
vadanti varadaṃ devaṃ sarvāvāsaṃ svayaṃbhuvam //
śrutayaḥ śrutisāraṃ tvāṃ śrutisāravido janāḥ //
adṛṣṭamasmābhir anekamūrte vinā kṛtaṃ yadbhavatātha loke
tvameva daityāsurabhūtasaṃghān devān narān sthāvarajaṅgamāṃś ca //
pāhi nānyā gatiḥ śaṃbho vinihatyāsurottamān
māyayā mohitāḥ sarve bhavataḥ parameśvara //
yathā taraṅgā laharīsamūhā yudhyanti cānyonyamapāṃnidhau ca
jalāśrayādeva jaḍīkṛtāś ca surāsurāstadvadajasya sarvam //
ya idaṃ prātarutthāya śucirbhūtvā japennaraḥ
śṛṇuyādvā stavaṃ puṇyaṃ sarvakāmam avāpnuyāt //
stutastvevaṃ surairviṣṇor japena ca maheśvaraḥ
somaḥ somām athāliṅgya nandidattakaraḥ smayan //
prāha gaṃbhīrayā vācā devānālokya śaṅkaraḥ
jñātaṃ mayedamadhunā devakāryaṃ sureśvarāḥ //
viṣṇor māyābalaṃ caiva nāradasya ca dhīmataḥ
teṣāmadharmaniṣṭhānāṃ daityānāṃ devasattamāḥ //
puratrayavināśaṃ ca kariṣye 'haṃ surottamāḥ
atha sabrahmakā devāḥ sendropendrāḥ samāgatāḥ //
śrutvā prabhostadā vākyaṃ praṇemustuṣṭuvuś ca te
apyetadantare devī devamālokya vismitā //
līlāṃbujena cāhatya kalamāha vṛṣadhvajam
krīḍamānaṃ vibho paśya ṣaṇmukhaṃ ravisannibham //
putraṃ putravatāṃ śreṣṭhaṃ bhūṣitaṃ bhūṣaṇaiḥ śubhaiḥ
mukuṭaiḥ kaṭakaiścaiva kuṇḍalairvalayaiḥ śubhaiḥ //
nūpuraiśchannavāraiś ca tathā hy udarabandhanaiḥ
kiṅkiṇībhir anekābhir haimairaśvatthapatrakaiḥ //
kalpakadrumajaiḥ puṣpaiḥ śobhitairalakaiḥ śubhaiḥ
hārair vārijarāgādimaṇicitrais tathāṅgadaiḥ //
muktāphalamayairhāraiḥ pūrṇacandrasamaprabhaiḥ
tilakaiś ca mahādeva paśya putraṃ suśobhanam //
aṅkitaṃ kuṅkumādyaiś ca vṛttaṃ bhasitanirmitam
vaktravṛndaṃ ca paśyeśa vṛndaṃ kāmalakaṃ yathā //
netrāṇi ca vibho paśya śubhāni tvaṃ śubhāni ca
añjanāni vicitrāṇi maṅgalārthaṃ ca mātṛbhiḥ //
gaṅgādibhiḥ kṛttikādyaiḥ svāhayā ca viśeṣataḥ
ityevaṃ lokamātuś ca vāgbhiḥ saṃbodhitaḥ śivaḥ //
na yayau tṛptimīśānaḥ pibanskandānanāmṛtam
na sasmāra ca tāndevān daityaśastranipīḍitān //
skandamāliṅgya cāghrāya nṛtya putretyuvāca ha
so 'pi līlālaso bālo nanartārtiharaḥ prabhuḥ //
sahaiva nanṛtuścānye saha tena gaṇeśvarāḥ
trailokyamakhilaṃ tatra nanarteśājñayā kṣaṇam //
nāgāś ca nanṛtuḥ sarve devāḥ sendrapurogamāḥ
tuṣṭuvurgaṇapāḥ skandaṃ mumodāṃbā ca mātaraḥ //
sasṛjuḥ puṣpavarṣāṇi jagurgandharvakinnarāḥ
nṛtyāmṛtaṃ tadā pītvā pārvatīparameśvarau
avāpatus tadā tṛptiṃ nandinā ca gaṇeśvarāḥ //
tataḥ sa nandī saha ṣaṇmukhena tathā ca sārdhaṃ girirājaputryā
viveśa divyaṃ bhavanaṃ bhavo 'pi yathāmbudo 'nyāmbudam ambudābhaḥ //
dvārasya pārśve te tasthur devā devasya dhīmataḥ
tuṣṭuvuś ca mahādevaṃ kiṃcid udvignacetasaḥ //
kiṃtu kiṃtviti cānyonyaṃ prekṣya caitatsamākulāḥ
pāpā vayam iti hyanye abhāgyāśceti cāpare //
bhāgyavantaś ca daityendrā iti cānye sureśvarāḥ
pūjāphalamimaṃ teṣām ityanye neti cāpare //
etasminnantare teṣāṃ śrutvā śabdānanekaśaḥ
kumbhodaro mahātejā daṇḍenātāḍayatsurān //
dudruvuste bhayāviṣṭā devā hāhetivādinaḥ
apatanmunayaścānye devāś ca dharaṇītale //
aho vidherbalaṃ ceti munayaḥ kaśyapādayaḥ
dṛṣṭvāpi devadeveśaṃ devānāṃ cāsuradviṣām //
abhāgyānna samāptaṃ tu kāryamityapare dvijāḥ
procurnamaḥ śivāyeti pūjya cālpataraṃ hṛdi //
tataḥ kapardī nandīśo mahādevapriyo muniḥ
śūlī mālī tathā hālī kuṇḍalī valayī gadī //
vṛṣamāruhya suśvetaṃ yayau tasyājñayā tadā
tato vai nandinaṃ dṛṣṭvā gaṇaḥ kumbhodaro 'pi saḥ //
praṇamya nandinaṃ mūrdhnā saha tena tvaran yayau
nandī bhāti mahātejā vṛṣapṛṣṭhe vṛṣadhvajaḥ //
sagaṇo gaṇasenānīr meghapṛṣṭhe yathā bhavaḥ
daśayojanavistīrṇaṃ muktājālair alaṃkṛtam //
sitātapatraṃ śailāder ākāśamiva bhāti tat
tatrāntarbaddhamālā sā muktāphalamayī śubhā //
gaṅgākāśānnipatitā bhāti mūrdhni vibhoryathā
atha dṛṣṭvā gaṇādhyakṣaṃ devadundubhayaḥ śubhāḥ //
niyogādvajriṇaḥ sarve vinedurmunipuṅgavāḥ
tuṣṭuvuś ca gaṇeśānaṃ vāgbhir iṣṭapradaṃ śubham //
yathā devā bhavaṃ dṛṣṭvā prītikaṇṭakitatvacaḥ
niyogādvajriṇo mūrdhni puṣpavarṣaṃ ca khecarāḥ //
vavṛṣuś ca sugandhāḍhyaṃ nandino gaganoditam
vṛṣṭyā tuṣṭastadā reje tuṣṭyā puṣṭyā yathārthayā //
nandī bhavaś cāndrayātu snātayā gandhavāriṇā
puṣpairnānāvidhaistatra bhāti pṛṣṭhaṃ vṛṣasya tat //
saṃkīrṇaṃ tu divaḥ pṛṣṭhaṃ nakṣatrairiva suvratāḥ
kusumaiḥ saṃvṛto nandī vṛṣapṛṣṭhe rarāja saḥ //
divaḥ pṛṣṭhe yathā candro nakṣatrairiva suvratāḥ
taṃ dṛṣṭvā nandinaṃ devāḥ sendropendrās tathāvidham //
tuṣṭuvur gaṇapeśānaṃ devadevamivāparam
namaste rudrabhaktāya rudrajāpyaratāya ca //
rudrabhaktārtināśāya raudrakarmaratāya te
kūṣmāṇḍagaṇanāthāya yogināṃ pataye namaḥ //
sarvadāya śaraṇyāya sarvajñāyārtihāriṇe
vedānāṃ pataye caiva vedavedyāya te namaḥ //
vajriṇe vajradaṃṣṭrāya vajrivajranivāriṇe
vajrālaṃkṛtadehāya vajriṇārādhitāya te //
raktāya raktanetrāya raktāṃbaradharāya te
raktānāṃ bhavapādābje rudralokapradāyine //
namaḥ senādhipataye rudrāṇāṃ pataye namaḥ
bhūtānāṃ bhuvaneśānāṃ pataye pāpahāriṇe //
rudrāya rudrapataye raudrapāpaharāya te
namaḥ śivāya saumyāya rudrabhaktāya te namaḥ //
tataḥ prīto gaṇādhyakṣaḥ prāha devāṃśchivātmajaḥ
rathaṃ ca sārathiṃ śaṃbhoḥ kārmukaṃ śaramuttamam //
kartumarhatha yatnena naṣṭaṃ matvā puratrayam
atha te brahmaṇā sārdhaṃ tathā vai viśvakarmaṇā //
rathaṃ cakruḥ susaṃrabdhā devadevasya dhīmataḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge puradāhe nandikeśvaravākyaṃ nāma ekasaptatitamo 'dhyāyaḥ
Note: Śivas chariot for destruction of Tripura
atha rudrasya devasya nirmito viśvakarmaṇā
sarvalokamayo divyo ratho yatnena sādaram //
sarvabhūtamayaścaiva sarvadevanamaskṛtaḥ
sarvadevamayaścaiva sauvarṇaḥ sarvasaṃmataḥ //
rathāṅgaṃ dakṣiṇaṃ sūryo vāmāṅgaṃ soma eva ca
dakṣiṇaṃ dvādaśāraṃ hi ṣoḍaśāraṃ tathottaram //
areṣu teṣu viprendrāś cādityā dvādaśaiva tu
śaśinaḥ ṣoḍaśāreṣu kalā vāmasya suvratāḥ //
ṛkṣāṇi ca tadā tasya vāmasyaiva tu bhūṣaṇam
nemyaḥ ṣaḍṛtavaścaiva tayorvai viprapuṅgavāḥ //
puṣkaraṃ cāntarikṣaṃ vai rathanīḍaś ca mandaraḥ
astādrirudayādriś ca ubhau tau kūbarau smṛtau //
adhiṣṭhānaṃ mahāmerur āśrayāḥ kesarācalāḥ
vegaḥ saṃvatsarastasya ayane cakrasaṃgamau //
muhūrtā bandhurāstasya śamyāścaiva kalāḥ smṛtāḥ
tasya kāṣṭhāḥ smṛtā ghoṇā cākṣadaṇḍāḥ kṣaṇāś ca vai //
nimeṣāścānukarṣāś ca īṣā cāsya lavāḥ smṛtāḥ
dyaurvarūthaṃ rathasyāsya svargamokṣāvubhau dhvajau //
dharmo virāgo daṇḍo 'sya yajñā daṇḍāśrayāḥ smṛtāḥ
dakṣiṇāḥ saṃdhayastasya lohāḥ pañcāśadagnayaḥ //
yugāntakoṭī tau tasya dharmakāmāvubhau smṛtau
īṣādaṇḍastathāvyaktaṃ buddhistasyaiva naḍvalaḥ //
koṇas tathā hyahaṅkāro bhūtāni ca balaṃ smṛtam
indriyāṇi ca tasyaiva bhūṣaṇāni samantataḥ //
śraddhā ca gatirasyaiva vedāstasya hayāḥ smṛtāḥ
padāni bhūṣaṇānyeva ṣaḍaṅgānyupabhūṣaṇam //
purāṇanyāyamīmāṃsādharmaśāstrāṇi suvratāḥ
vālāśrayāḥ paṭāścaiva sarvalakṣaṇasaṃyutāḥ //
mantrā ghaṇṭāḥ smṛtāsteṣāṃ varṇāḥ pādāstathāśramāḥ
avacchedo hyanantastu sahasraphaṇabhūṣitaḥ //
diśaḥ pādā rathasyāsya tathā copadiśaś ca ha
puṣkarādyāḥ patākāś ca sauvarṇā ratnabhūṣitāḥ //
samudrāstasya catvāro rathakambalikāḥ smṛtāḥ
gaṅgādyāḥ saritaḥ śreṣṭhāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ //
cāmarāsaktahastāgrāḥ sarvāḥ strīrūpaśobhitāḥ
tatratatra kṛtasthānāḥ śobhayāṃcakrire ratham //
āvahādyās tathā sapta sopānaṃ haimamuttamam
sārathirbhagavānbrahmā devābhīṣudharāḥ smṛtāḥ //
pratodo brahmaṇastasya praṇavo brahmadaivatam
lokālokācalastasya sasopānaḥ samantataḥ //
viṣamaś ca tadā bāhyo mānasādriḥ suśobhanaḥ
nāsāḥ samantatastasya sarva evācalāḥ smṛtāḥ //
talāḥ kapotāḥ kāpotāḥ sarve talanivāsinaḥ
merureva mahāchatraṃ mandaraḥ pārśvaḍiṇḍimaḥ //
śailendraḥ kārmukaṃ caiva jyā bhujaṅgādhipaḥ svayam
kālarātryā tathaiveha tathendradhanuṣā punaḥ //
ghaṇṭā sarasvatī devī dhanuṣaḥ śrutirūpiṇī
iṣurviṣṇurmahātejāḥ śalyaṃ somaḥ śarasya ca //
kālāgnistaccharasyaiva sākṣāttīkṣṇaḥ sudāruṇaḥ
anīkaṃ viṣasambhūtaṃ vāyavo vājakāḥ smṛtāḥ //
evaṃ kṛtvā rathaṃ divyaṃ kārmukaṃ ca śaraṃ tathā
sārathiṃ jagatāṃ caiva brahmāṇaṃ prabhumīśvaram //
āruroha rathaṃ divyaṃ raṇamaṇḍanadhṛg bhavaḥ
sarvadevagaṇairyuktaṃ kampayanniva rodasī //
Note: Śiva mounts the chariot
ṛṣibhiḥ stūyamānaś ca vandyamānaś ca bandibhiḥ
upanṛttaścāpsarasāṃ gaṇairnṛtyaviśāradaiḥ //
suśobhamāno varadaḥ samprekṣyaiva ca sārathim
tasminnārohati rathaṃ kalpitaṃ lokasaṃbhṛtam //
śirobhiḥ patitā bhūmīṃ turagā vedasaṃbhavāḥ
athādhastādrathasyāsya bhagavān dharaṇīdharaḥ //
vṛṣendrarūpī cotthāpya sthāpayāmāsa vai kṣaṇam
kṣaṇāntare vṛṣendro 'pi jānubhyāmagamaddharām //
abhīṣuhasto bhagavān udyamya ca hayān vibhuḥ
sthāpayāmāsa devasya vacanādvai rathaṃ śubham //
tato 'śvāṃścodayāmāsa manomārutaraṃhasaḥ
purāṇyuddiśya khasthāni dānavānāṃ tarasvinām //
athāha bhagavān rudro devānālokya śaṅkaraḥ
paśūnāmādhipatyaṃ me dattaṃ hanmi tato 'surān //
pṛthakpaśutvaṃ devānāṃ tathānyeṣāṃ surottamāḥ
kalpayitvaiva vadhyāste nānyathā naiva sattamāḥ //
iti śrutvā vacaḥ sarvaṃ devadevasya dhīmataḥ
viṣādamagaman sarve paśutvaṃ prati śaṅkitāḥ //
teṣāṃ bhāvaṃ tato jñātvā devastānidamabravīt
mā vo 'stu paśubhāve 'smin bhayaṃ vibudhasattamāḥ //
śrūyatāṃ paśubhāvasya vimokṣaḥ kriyatāṃ ca saḥ
yo vai pāśupataṃ divyaṃ cariṣyati sa mokṣyati //
paśutvāditi satyaṃ ca pratijñātaṃ samāhitāḥ
ye cāpyanye cariṣyanti vrataṃ pāśupataṃ mama //
mokṣyanti te na saṃdehaḥ paśutvāt surasattamāḥ
naiṣṭhikaṃ dvādaśābdaṃ vā tadardhaṃ varṣakatrayam //
śuśrūṣāṃ kārayedyastu sa paśutvādvimucyate
tasmātparamidaṃ divyaṃ cariṣyatha surottamāḥ //
tatheti cābruvandevāḥ śive lokanamaskṛte
tasmādvai paśavaḥ sarve devāsuranarāḥ prabhoḥ //
rudraḥ paśupatiścaiva paśupāśavimocakaḥ
yaḥ paśustatpaśutvaṃ ca vratenānena saṃtyajet //
tatkṛtvā na ca pāpīyān iti śāstrasya niścayaḥ
Note: Gaṇeśa pacifiedtato vināyakaḥ sākṣād bālo 'bālaparākramaḥ //
apūjitastadā devaiḥ prāha devānnivārayan
māmapūjya jagatyasmin bhakṣyabhojyādibhiḥ śubhaiḥ //
kaḥ pumānsiddhimāpnoti devo vā dānavo 'pi vā
tatastasmin kṣaṇādeva devakārye sureśvarāḥ //
vighnaṃ kariṣye deveśa kathaṃ kartuṃ samudyatāḥ
tataḥ sendrāḥ surāḥ sarve bhītāḥ sampūjya taṃ prabhum //
bhakṣyabhojyādibhiścaiva uṇḍaraiścaiva modakaiḥ
abruvaṃste gaṇeśānaṃ nirvighnaṃ cāstu naḥ sadā //
āliṅgya cāghrāya sutaṃ tadānīmapūjayatsarvasurendramukhyaḥ //
sampūjya pūjyaṃ saha devasaṃghair vināyakaṃ nāyakamīśvarāṇām
gaṇeśvaraireva nagendradhanvā puratrayaṃ dagdhumasau jagāma //
Note: army of the gods
taṃ devadevaṃ surasiddhasaṃghā maheśvaraṃ bhūtagaṇāś ca sarve
gaṇeśvarā nandimukhāstadānīṃ svavāhanairanvayurīśamīśāḥ //
agre surāṇāṃ ca gaṇeśvarāṇāṃ tadātha nandī girirājakalpam
vimānamāruhya puraṃ prahartuṃ jagāma mṛtyuṃ bhagavāniveśaḥ //
yāntaṃ tadānīṃ tu śilādaputram āruhya nāgendravṛṣāśvavaryān
devāstadānīṃ gaṇapāś ca sarve gaṇā yayuḥ svāyudhacihnahastāḥ //
jagāma jagatāṃ hitāya puratrayaṃ dagdhumaluptaśaktiḥ //
surāsureśaṃ sahasraraśmir bhagavān sutīkṣṇaḥ //
rarāja madhye bhagavānsurāṇāṃ vivāhano vārijapatravarṇaḥ
yathā sumeroḥ śikharādhirūḍhaḥ sahasraraśmir bhagavān sutīkṣṇaḥ //
sahasranetraḥ prathamaḥ surāṇāṃ gajendramāruhya ca dakṣiṇe 'sya
jagāma rudrasya puraṃ nihantuṃ yathoragāṃstatra tu vainateyaḥ //
taṃ siddhagandharvasurendravīrāḥ surendravṛndādhipam indram īśam
samantatastuṣṭuvuriṣṭadaṃ te jayeti śakraṃ varapuṣpavṛṣṭyā //
praṇemurālokya sahasranetraṃ salīlamaṃbā tanayaṃ yathendram //
yamapāvakavitteśā vāyurnirṛtireva ca
apāmpatis tatheśāno bhavaṃ cānu samāgatāḥ //
vīrabhadro raṇe bhadro nairṛtyāṃ vai rathasya tu
vṛṣabhendraṃ samāruhya romajaiś ca samāvṛtaḥ //
sevāṃ cakre puraṃ hantuṃ devadevaṃ triyaṃbakam
mahākālo mahātejā mahādeva ivāparaḥ //
vāyavyāṃ sagaṇaiḥ sārdhaṃ sevāṃ cakre rathasya tu //
ṣaṇmukho 'pi saha siddhacāraṇaiḥ senayā ca girirājasaṃnibhaḥ
devanāthagaṇavṛndasaṃvṛto vāraṇena ca tathāgnisaṃbhavaḥ //
vighnaṃ gaṇeśo 'pyasureśvarāṇāṃ kṛtvā surāṇāṃ bhagavānavighnam
vighneśvaro vighnagaṇaiś ca sārdhaṃ taṃ deśamīśānapadaṃ jagāma //
kālī tadā kālaniśāprakāśaṃ śūlaṃ kapālābharaṇā kareṇa
prakampayantī ca tadā surendrān mahāsurāsṛṅmadhupānamattā //
mattebhagāmī madalolanetrā mattaiḥ piśācaiś ca gaṇaiś ca mattaiḥ
mattebhacarmāṃbaraveṣṭitāṅgī yayau purastācca gaṇeśvarasya //
tāṃ siddhagandharvapiśācayakṣavidyādharāhīndrasurendramukhyāḥ
praṇemuruccairabhituṣṭuvuś ca jayeti devīṃ himaśailaputrīm //
mātaraḥ suravarārisūdanāḥ sādaraṃ suragaṇaiḥ supūjitāḥ
mātaraṃ yayuratha svavāhanaiḥ svairgaṇairdhvajadharaiḥ samantataḥ //
durgārūḍhamṛgādhipā duratigā dordaṇḍavṛndaiḥ śivā bibhrāṇāṅkuśaśūlapāśaparaśuṃ cakrāsiśaṅkhāyudham
prauḍhādityasahasrasadṛśairnetrairdahantī pathaṃ bālābālaparākramā bhagavatī daityānprahartuṃ yayau //
taṃ devamīśaṃ tripuraṃ nihantuṃ tadā tu devendraraviprakāśāḥ
gajairhayaiḥ siṃhavarai rathaiś ca vṛṣairyayuste gaṇarājamukhyāḥ //
halaiś ca phālair musalair bhuśuṇḍair girīndrakūṭair girisannibhāste
yayuḥ purastāddhi maheśvarasya sureśvarā bhūtagaṇeśvarāś ca //
tathendrapadmodbhavaviṣṇumukhyāḥ surā gaṇeśāś ca gaṇeśamīśam
jayeti vāgbhir bhagavantamūcuḥ kirīṭadattāñjalayaḥ samantāt //
nanṛturmunayaḥ sarve daṇḍahastā jaṭādharāḥ
vavṛṣuḥ puṣpavarṣāṇi khecarāḥ siddhacāraṇāḥ
puratrayaṃ ca viprendrāḥ prāṇadatsarvatas tathā //
gaṇeśvarair devagaṇaiś ca bhṛṅgī sahāvṛtaḥ sarvagaṇendravaryaḥ
jagāma yogī tripuraṃ nihantuṃ vimānamāruhya yathā mahendraḥ //
keśo vigatavāsāś ca mahākeśo mahājvaraḥ
somavallī savarṇaś ca somapaḥ senakas tathā //
somadhṛk sūryavācaś ca sūryapeṣaṇakas tathā
sūryākṣaḥ sūrināmā ca suraḥ sundara eva ca //
prakudaḥ kakudantaś ca kampanaś ca prakampanaḥ
indraś cendrajayaścaiva mahābhīr bhīmakas tathā //
śatākṣaścaiva pañcākṣaḥ sahasrākṣo mahodaraḥ
yamajihvaḥ śatāśvaś ca kaṇṭhanaḥ kaṇṭhapūjanaḥ //
dviśikhas triśikhaścaiva tathā pañcaśikho dvijāḥ
muṇḍo 'rdhamuṇḍo dīrghaś ca piśācāsyaḥ pinākadhṛk //
pippalāyatanaścaiva tathā hyaṅgārakāśanaḥ
śithilaḥ śithilāsyaś ca akṣapādo hyajaḥ kujaḥ //
ajavaktro hayavaktro gajavaktro 'rdhvavaktrakaḥ
ityādyāḥ parivāryeśaṃ lakṣyalakṣaṇavarjitāḥ //
vṛndaśastaṃ samāvṛtya jagmuḥ somaṃ gaṇairvṛtāḥ
sahasrāṇāṃ sahasrāṇi rudrāṇāmūrdhvaretasām //
samāvṛtya mahādevaṃ devadevaṃ maheśvaram
dagdhuṃ puratrayaṃ jagmuḥ koṭikoṭigaṇairvṛtāḥ //
trayastriṃśatsurāścaiva trayaś ca triśatās tathā
trayaś ca trisahasrāṇi jagmurdevāḥ samantataḥ //
mātaraḥ sarvalokānāṃ gaṇānāṃ caiva mātaraḥ
bhūtānāṃ mātaraścaiva jagmurdevasya pṛṣṭhataḥ //
bhāti madhye gaṇānāṃ ca rathamadhye gaṇeśvaraḥ
nabhasyamalanakṣatre tārāmadhya ivoḍurāṭ //
rarāja devī devasya girijā pārśvasaṃsthitā
tadā prabhāvato gaurī bhavasyeva jaganmayī //
śubhāvatī tadā devī pārśvasaṃsthā vibhāti sā
cāmarāsaktahastāgrā sā hemāṃbujavarṇikā //
atha vibhāti vibhorviśadaṃ vapur bhasitabhāsitamaṃbikayā tayā
sitamivābhramaho saha vidyutā nabhasi devapateḥ parameṣṭhinaḥ //
bhātīndradhanuṣākāśaṃ meruṇā ca yathā jagat
hiraṇyadhanuṣā saumyaṃ vapuḥ śaṃbhoḥ śaśidyuti //
sitātapatraṃ ratnāṃśumiśritaṃ parameṣṭhinaḥ
yathodaye śaśāṅkasya bhātyakhaṇḍaṃ hi maṇḍalam //
sadukūlā śive raktā lambitā bhāti mālikā
chatrāntā ratnajākāśāt patantīva saridvarā //
atha mahendraviriñcivibhāvasuprabhṛtibhir natapādasaroruhaḥ
saha tadā ca jagāma tayāṃbayā sakalalokahitāya puratrayam //
dagdhuṃ samartho manasā kṣaṇena carācaraṃ sarvamidaṃ triśūlī
kimatra dagdhuṃ tripuraṃ pinākī svayaṃ gataścātra gaṇaiś ca sārdham //
rathena kiṃ ceṣuvareṇa tasya gaṇaiś ca kiṃ devagaṇaiś ca śaṃbhoḥ
puratrayaṃ dagdhumaluptaśakteḥ kimetad ityāhur ajendramukhyāḥ //
manvāma nūnaṃ bhagavānpinākī līlārthametatsakalaṃ pravarttum
vyavasthitaśceti tathānyathā ced āḍambareṇāsya phalaṃ kimanyat //
puratrayasyāsya samīpavartī sureśvarair nandimukhaiś ca nandī
gaṇairgaṇeśastu rarāja devyā jagadratho merurivāṣṭaśṛṅgaiḥ //
atha nirīkṣya sureśvaramīśvaraṃ sagaṇamadrisutāsahitaṃ tadā
tripuraraṅgatalopari saṃsthitaḥ suragaṇo 'nujagāma svayaṃ tathā //
jagattrayaṃ sarvamivāparaṃ tat puratrayaṃ tatra vibhāti samyak
nareśvaraiścaiva gaṇaiś ca devaiḥ suretaraiś ca trividhairmunīndrāḥ //
Note: Śiva burns Tripura
atha sajyaṃ dhanuḥ kṛtvā śarvaḥ saṃdhāya taṃ śaram
yuktvā pāśupatāstreṇa tripuraṃ samacintayat //
tasmin sthite mahādeve rudre vitatakārmuke
purāṇi tena kālena jagmurekatvamāśu vai //
ekībhāvaṃ gate caiva tripure samupāgate
babhūva tumulo harṣo devatānāṃ mahātmanām //
tato devagaṇāḥ sarve siddhāś ca paramarṣayaḥ
jayeti vāco mumucuḥ saṃstuvanto 'ṣṭamūrtikam //
athāha bhagavānbrahmā bhaganetranipātanam
puṣyayoge 'pi samprāpte līlāvaśamumāpatim //
sthāne tava mahādeva ceṣṭeyaṃ parameśvara
pūrvadevāś ca devāś ca samāstava yataḥ prabho //
tathāpi devā dharmiṣṭhāḥ pūrvadevāś ca pāpinaḥ
yatastasmājjagannātha līlāṃ tyaktumihārhasi //
kiṃ rathena dhvajeneśa tava dagdhuṃ puratrayam
iṣuṇā bhūtasaṃghaiś ca viṣṇunā ca mayā prabho //
puṣyayoge tvanuprāpte puraṃ dagdhumihārhasi
yāvanna yānti deveśa viyogaṃ tāvadeva tu //
dagdhumarhasi śīghraṃ tvaṃ trīṇyetāni purāṇi vai
atha devo mahādevaḥ sarvajñastadavaikṣata //
puratrayaṃ virūpākṣas tatkṣaṇādbhasma vai kṛtam
somaś ca bhagavānviṣṇuḥ kālāgnirvāyureva ca //
śare vyavasthitāḥ sarve devamūcuḥ praṇamya tam
dagdhamapyatha deveśa vīkṣaṇena puratrayam //
asmaddhitārthaṃ deveśa śaraṃ moktumihārhasi
atha saṃmṛjya dhanuṣo jyāṃ hasan tripurārdanaḥ //
mumoca bāṇaṃ viprendrā vyākṛṣyākarṇam īśvaraḥ
tatkṣaṇāttripuraṃ dagdhvā tripurāntakaraḥ śaraḥ //
devadevaṃ samāsādya namaskṛtvā vyavasthitaḥ
reje puratrayaṃ dagdhaṃ daityakoṭiśatairvṛtam //
iṣuṇā tena kalpānte rudreṇeva jagattrayam
ye pūjayanti tatrāpi daityā rudraṃ sabāndhavāḥ //
gāṇapatyaṃ tadā śaṃbhor yayuḥ pūjāvidherbalāt
na kiṃcid abruvan devāḥ sendropendrā gaṇeśvarāḥ //
bhayāddevaṃ nirīkṣyaiva devīṃ himavataḥ sutām
dṛṣṭvā bhītaṃ tadānīkaṃ devānāṃ devapuṅgavaḥ //
kiṃ cetyāha tadā devān praṇemustaṃ samantataḥ //
vavandire nandinamindubhūṣaṇaṃ vavandire parvatarājasaṃbhavām
vavandire cādrisutāsutaṃ prabhuṃ vavandire devagaṇā maheśvaram //
tuṣṭāva hṛdaye brahmā devaiḥ saha samāhitaḥ
viṣṇunā ca bhavaṃ devaṃ tripurārātimīśvaram //
prasīda devadeveśa prasīda parameśvara
prasīda jagatāṃ nātha prasīdānandadāvyaya //
pañcāsyarudrarudrāya pañcāśatkoṭimūrtaye
ātmatrayopaviṣṭāya vidyātattvāya te namaḥ //
śivāya śivatattvāya aghorāya namonamaḥ
aghorāṣṭakatattvāya dvādaśātmasvarūpiṇe //
vidyutkoṭipratīkāśam aṣṭakāśaṃ suśobhanam
rūpamāsthāya loke 'smin saṃsthitāya śivātmane //
agnivarṇāya raudrāya aṃbikārdhaśarīriṇe
dhavalaśyāmaraktānāṃ muktidāyāmarāya ca //
jyeṣṭhāya rudrarūpāya somāya varadāya ca
trilokāya tridevāya vaṣaṭkārāya vai namaḥ //
madhye gaganarūpāya gaganasthāya te namaḥ
aṣṭakṣetrāṣṭarūpāya aṣṭatattvāya te namaḥ //
caturdhā ca caturdhā ca caturdhā saṃsthitāya ca
pañcadhā pañcadhā caiva pañcamantraśarīriṇe //
catuḥṣaṣṭiprakārāya akārāya namonamaḥ
dvātriṃśattattvarūpāya ukārāya namonamaḥ //
ṣoḍaśātmasvarūpāya makārāya namonamaḥ
aṣṭadhātmasvarūpāya ardhamātrātmane namaḥ //
oṅkārāya namastubhyaṃ caturdhā saṃsthitāya ca
gaganeśāya devāya svargeśāya namo namaḥ //
saptalokāya pātālanarakeśāya vai namaḥ
aṣṭakṣetrāṣṭarūpāya parātparatarāya ca //
sahasraśirase tubhyaṃ sahasrāya ca te namaḥ
sahasrapādayuktāya śarvāya parameṣṭhine //
navātmatattvarūpāya navāṣṭātmātmaśaktaye
punaraṣṭaprakāśāya tathāṣṭāṣṭakamūrtaye //
catuḥṣaṣṭyātmatattvāya punaraṣṭavidhāya te
guṇāṣṭakavṛtāyaiva guṇine nirguṇāya te //
mūlasthāya namastubhyaṃ śāśvatasthānavāsine
nābhimaṇḍalasaṃsthāya hṛdi niḥsvanakāriṇe //
kandhare ca sthitāyaiva tālurandhrasthitāya ca
bhrūmadhye saṃsthitāyaiva nādamadhye sthitāya ca //
candrabimbasthitāyaiva śivāya śivarūpiṇe
vahnisomārkarūpāya ṣaṭtriṃśacchaktirūpiṇe //
tridhā saṃvṛtya lokānvai prasuptabhujagātmane
triprakāraṃ sthitāyaiva tretāgnimayarūpiṇe //
sadāśivāya śāntāya maheśāya pinākine
sarvajñāya śaraṇyāya sadyojātāya vai namaḥ //
aghorāya namastubhyaṃ vāmadevāya te namaḥ
tatpuruṣāya namo 'stu īśānāya namonamaḥ //
namastriṃśatprakāśāya śāntātītāya vai namaḥ
ananteśāya sūkṣmāya uttamāya namo 'stu te //
ekākṣāya namastubhyam ekarudrāya te namaḥ
namastrimūrtaye tubhyaṃ śrīkaṇṭhāya śikhaṇḍine //
anantāsanasaṃsthāya anantāyāntakāriṇe
vimalāya viśālāya vimalāṅgāya te namaḥ //
vimalāsanasaṃsthāya vimalārthārtharūpiṇe
yogapīṭhāntarasthāya yogine yogadāyine //
yogināṃ hṛdi saṃsthāya sadā nīvāraśūkavat
pratyāhārāya te nityaṃ pratyāhāraratāya te //
pratyāhāraratānāṃ ca pratisthānasthitāya ca
dhāraṇāyai namastubhyaṃ dhāraṇābhiratāya te //
dhāraṇābhyāsayuktānāṃ purastātsaṃsthitāya ca
dhyānāya dhyānarūpāya dhyānagamyāya te namaḥ //
dhyeyāya dhyeyagamyāya dhyeyadhyānāya te namaḥ
dhyeyānāmapi dhyeyāya namo dhyeyatamāya te //
samādhānābhigamyāya samādhānāya te namaḥ
samādhānaratānāṃ tu nirvikalpārtharūpiṇe //
dagdhvoddhṛtaṃ sarvamidaṃ tvayādya jagattrayaṃ rudra puratrayaṃ hi
kaḥ stotumicchet kathamīdṛśaṃ tvāṃ stoṣye hi tuṣṭāya śivāya tubhyam //
bhaktyā ca tuṣṭyādbhutadarśanācca martyā amartyā api devadeva
ete gaṇāḥ siddhagaṇaiḥ praṇāmaṃ kurvanti deveśa gaṇeśa tubhyam //
nirīkṣaṇādeva vibho 'si dagdhuṃ puratrayaṃ caiva jagattrayaṃ ca
līlālasenāṃbikayā kṣaṇena dagdhaṃ kileṣuś ca tadātha muktaḥ //
kṛto rathaśceṣuvaraś ca śubhraṃ śarasanaṃ te tripurakṣayāya
anekayatnaiś ca mayātha tubhyaṃ phalaṃ na dṛṣṭaṃ surasiddhasaṃghaiḥ //
ratho rathī devavaro hariś ca rudraḥ svayaṃ śakrapitāmahau ca
tvameva sarve bhagavan kathaṃ tu stoṣye hy atoṣyaṃ praṇipatya mūrdhnā //
anantapādas tvam anantabāhur anantamūrdhāntakaraḥ śivaś ca
anantamūrtiḥ katham īdṛśaṃ tvāṃ toṣye hy atoṣyaṃ kathamīdṛśaṃ tvām //
namonamaḥ sarvavide śivāya rudrāya śarvāya bhavāya tubhyam
sthūlāya sūkṣmāya susūkṣmasūkṣmasūkṣmāya sūkṣmārthavide vidhātre //
sraṣṭre namaḥ sarvasurāsurāṇāṃ bhartre ca hartre jagatāṃ vidhātre
netre surāṇāmasureśvarāṇāṃ dātre praśāstre mama sarvaśāstre //
vedāntavedyāya sunirmalāya vedārthavidbhiḥ satataṃ stutāya
vedātmarūpāya bhavāya tubhyam antāya madhyāya sumadhyamāya //
ādyantaśūnyāya ca saṃsthitāya tathā tvaśūnyāya ca liṅgine ca
aliṅgine liṅgamayāya tubhyaṃ liṅgāya vedādimayāya sākṣāt //
rudrāya mūrdhānanikṛntanāya mamādidevasya ca yajñamūrteḥ
vidhvāntabhaṅgaṃ mama kartumīśa dṛṣṭvaiva bhūmau karajāgrakoṭyā //
aho vicitraṃ tava devadeva viceṣṭitaṃ sarvasurāsureśa
dehīva devaiḥ saha devakāryaṃ kariṣyase nirguṇarūpatattva //
ekaṃ sthūlaṃ sūkṣmamekaṃ susūkṣmaṃ mūrtāmūrtaṃ mūrtamekaṃ hyamūrtam
ekaṃ dṛṣṭaṃ vāṅmayaṃ caikamīśaṃ dhyeyaṃ caikaṃ tattvamatrādbhutaṃ te //
svapne dṛṣṭaṃ yatpadārthaṃ hyalakṣyaṃ dṛṣṭaṃ nūnaṃ bhāti manye na cāpi
mūrtirno vai daivakīśāna devair lakṣyā yatnairapyalakṣyaṃ kathaṃ tu //
divyaḥ kva deveśa bhavatprabhāvo vayaṃ kva bhaktiḥ kva ca te stutiś ca
tathāpi bhaktyā vilapantamīśa pitāmahaṃ māṃ bhagavankṣamasva //
ya imaṃ śṛṇuyāddvijottamā bhuvi devaṃ praṇipatya paṭhet
sa ca muñcati pāpabandhanaṃ bhavabhaktyā puraśāsituḥ stavam //
śrutvā ca bhaktyā caturānanena stuto hasañśailasutāṃ nirīkṣya
stavaṃ tadā prāha mahānubhāvaṃ mahābhujo mandaraśṛṅgavāsī //
stavenānena tuṣṭo 'smi tava bhaktyā ca padmaja
varān varaya bhadraṃ te devānāṃ ca yathepsitān //
tataḥ praṇamya deveśaṃ bhagavānpadmasaṃbhavaḥ
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā prāhedaṃ prītamānasaḥ //
bhagavandevadeveśa tripurāntaka śaṅkara
tvayi bhaktiṃ parāṃ me 'dya prasīda parameśvaram //
devānāṃ caiva sarveṣāṃ tvayi sarvārthadeśvara
prasīda bhaktiyogena sārathyena ca sarvadā //
janārdano 'pi bhagavān namaskṛtya maheśvaram
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā prāha sāṃbaṃ triyaṃbakam //
vāhanatvaṃ taveśāna nityamīhe prasīda me
tvayi bhaktiṃ ca deveśa devadeva namo 'stu te //
sāmarthyaṃ ca sadā mahyaṃ bhavantaṃ voḍhumīśvaram
sarvajñatvaṃ ca varada sarvagatvaṃ ca śaṅkara //
tayoḥ śrutvā mahādevo vijñaptiṃ parameśvaraḥ
sārathye vāhanatve ca kalpayāmāsa vai bhavaḥ //
dattvā tasmai brahmaṇe viṣṇave ca dagdhvā daityāndevadevo mahātmā
sārdhaṃ devyā nandinā bhūtasaṃghair antardhānaṃ kārayāmāsa śarvaḥ //
tatastadā maheśvare gate raṇādgaṇaiḥ saha
sureśvarāḥ suvismitā bhavaṃ praṇamya pārvatīm //
yayuś ca duḥkhavarjitāḥ svavāhanairdivaṃ tataḥ
sureśvarā munīśvarā gaṇeśvarāś ca bhāskarāḥ //
tripurārerimaṃ puṇyaṃ nirmitaṃ brahmaṇā purā
yaḥ paṭhecchrāddhakāle vā daive karmaṇi ca dvijāḥ //
śrāvayedvā dvijān bhaktyā brahmalokaṃ sa gacchati
mānasairvācikaiḥ pāpais tathā vai kāyikaiḥ punaḥ //
sthūlaiḥ sūkṣmaiḥ susūkṣmaiś ca mahāpātakasaṃbhavaiḥ
pātakaiś ca dvijaśreṣṭhā upapātakasaṃbhavaiḥ //
pāpaiś ca mucyate jantuḥ śrutvādhyāyamimaṃ śubham
śatravo nāśamāyānti saṃgrāme vijayībhavet //
sarvarogairna bādhyeta āpado na spṛśanti tam
dhanamāyuryaśo vidyāṃ prabhāvamatulaṃ labhet //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge tripuradāhe brahmastavo nāma dvisaptitamo 'dhyāyaḥ
gate maheśvare deve dagdhvā ca tripuraṃ kṣaṇāt
sadasyāha surendrāṇāṃ bhagavānpadmasaṃbhavaḥ //
saṃtyajya devadeveśaṃ liṅgamūrtimaheśvaram
tārapautro mahātejās tārakasya suto balī //
tārakākṣo 'pi ditijaḥ kamalākṣaś ca vīryavān
vidyunmālī ca daityeśaḥ anye cāpi sabāndhavāḥ //
tyaktvā devaṃ mahādevaṃ māyayā ca hareḥ prabhoḥ
sarve vinaṣṭāḥ pradhvastāḥ svapuraiḥ purasaṃbhavaiḥ //
tasmātsadā pūjanīyo liṅgamūrtiḥ sadāśivaḥ
yāvatpūjā sureśānāṃ tāvadeva sthitiryataḥ //
pūjanīyaḥ śivo nityaṃ śraddhayā devapuṅgavaiḥ
sarvaliṅgamayo lokaḥ sarvaṃ liṅge pratiṣṭhitam //
tasmāt sampūjayelliṅgaṃ ya icchetsiddhimātmanaḥ
sarve liṅgārcanādeva devā daityāś ca dānavāḥ //
yakṣā vidyādharāḥ siddhā rākṣasāḥ piśitāśanāḥ
pitaro munayaścāpi piśācāḥ kinnarādayaḥ //
arcayitvā liṅgamūrti saṃsiddhā nātra saṃśayaḥ
tasmālliṅgaṃ yajennityaṃ yena kenāpi vā surāḥ //
paśavaś ca vayaṃ tasya devadevasya dhīmataḥ
paśutvaṃ ca parityajya kṛtvā pāśupataṃ tataḥ //
pūjanīyo mahādevo liṅgamūrtiḥ sanātanaḥ
viśodhya caiva bhūtāni pañcabhiḥ praṇavaiḥ samam //
prāṇāyāmaiḥ samāyuktaiḥ pañcabhiḥ surapuṅgavāḥ
caturbhiḥ praṇavaiścaiva prāṇāyāmaparāyaṇaiḥ //
tribhiś ca praṇavairdevāḥ prāṇāyāmaistathāvidhaiḥ
dvidhā nyasya tathauṃkāraṃ prāṇāyāmaparāyaṇaḥ //
tataścauṃkāram uccārya prāṇāpānau niyamya ca
jñānāmṛtena sarvāṅgāny āpūrya praṇavena ca //
guṇatrayaṃ caturdhākhyam ahaṅkāraṃ ca suvratāḥ
tanmātrāṇi ca bhūtāni tathā buddhīndriyāṇi ca //
karmendriyāṇi saṃśodhya puruṣaṃ yugalaṃ tathā
cidātmānaṃ tanuṃ kṛtvā cāgnirbhasmeti saṃspṛśet //
vāyurbhasmeti ca vyoma tathāmbhaḥ pṛthivī tathā
triyāyuṣaṃ trisaṃdhyaṃ ca dhūlayed bhasitena yaḥ //
sa yogī sarvatattvajño vrataṃ pāśupataṃ tvidam
bhavena pāśamokṣārthaṃ kathitaṃ devasattamāḥ //
evaṃ pāśupataṃ kṛtvā sampūjya parameśvaram
liṅge purā mayā dṛṣṭe viṣṇunā ca mahātmanā //
paśavo naiva jāyante varṣamātreṇa devatāḥ
asmābhiḥ sarvakāryāṇāṃ devamabhyarcya yatnataḥ //
bāhye cābhyantare caiva manye kartavyamīśvaram
pratijñā mama viṣṇoś ca divyaiṣā surasattamāḥ //
munīnāṃ ca na saṃdehas tasmāt sampūjayecchivam
sā hānistanmahacchidraṃ sa mohaḥ sā ca mūkatā //
yatkṣaṇaṃ vā muhūrtaṃ vā śivamekaṃ na cintayet
bhavabhaktiparā ye ca bhavapraṇatacetasaḥ //
bhavasaṃsmaraṇodyuktā na te duḥkhasya bhājanam
bhavanāni manojñāni divyamābharaṇaṃ striyaḥ //
dhanaṃ vā tuṣṭiparyantaṃ śivapūjāvidheḥ phalam
ye vāñchanti mahābhogān rājyaṃ ca tridaśālaye
te 'rcayantu sadā kālaṃ liṅgamūrtiṃ maheśvaram //
hatvā bhittvā ca bhūtāni dagdhvā sarvamidaṃ jagat //
yajedekaṃ virūpākṣaṃ na pāpaiḥ sa pralipyate
śailaṃ liṅgaṃ madīyaṃ hi sarvadevanamaskṛtam //
ityuktvā pūrvamabhyarcya rudraṃ tribhuvaneśvaram
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhir devadevaṃ triyaṃbakam //
tadāprabhṛti śakrādyāḥ pūjayāmāsurīśvaram
sākṣātpāśupataṃ kṛtvā bhasmoddhūlitavigrahāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge brahmaproktaliṅgārcanavidhir nāma trisaptatitamo 'dhyāyaḥ
Note: deity => liṅga
liṅgāni kalpayitvaivaṃ svādhikārānurūpataḥ
viśvakarmā dadau teṣāṃ niyogādbrahmaṇaḥ prabhoḥ //
indranīlamayaṃ liṅgaṃ viṣṇunā pūjitaṃ sadā
padmarāgamayaṃ śakro haimaṃ viśravasaḥ sutaḥ //
viśvedevās tathā raupyaṃ vasavaḥ kāntikaṃ śubham
ārakūṭamayaṃ vāyur aśvinau pārthivaṃ sadā //
sphāṭikaṃ varuṇo rājā ādityāstāmranirmitam
mauktikaṃ somarāḍ dhīmāṃs tathā liṅgamanuttamam //
anantādyā mahānāgāḥ pravālakamayaṃ śubham
daityā hyayomayaṃ liṅgaṃ rākṣasāś ca mahātmanaḥ //
trailohikaṃ guhyakāś ca sarvalohamayaṃ gaṇāḥ
cāmuṇḍā saikataṃ sākṣān mātaraś ca dvijottamāḥ //
dārujaṃ nairṛtir bhaktyā yamo mārakataṃ śubham
nīlādyāś ca tathā rudrāḥ śuddhaṃ bhasmamayaṃ śubham //
lakṣmīvṛkṣamayaṃ lakṣmīr guho vai gomayātmakam
munayo muniśārdūlāḥ kuśāgramayam uttamam //
vāmādyāḥ puṣpaliṅgaṃ tu gandhaliṅgaṃ manonmanī
sarasvatī ca ratnena kṛtaṃ rudrasya vāgbhavā //
durgā haimaṃ mahādevaṃ savedikamanuttamam
ugrā piṣṭamayaṃ sarve mantrā hyājyamayaṃ śubham //
vedāḥ sarve dadhimayaṃ piśācāḥ sīsanirmitam
lebhire ca yathāyogyaṃ prasādādbrahmaṇaḥ padam //
bahunātra kimuktena carācaramidaṃ jagat
śivaliṅgaṃ samabhyarcya sthitamatra na saṃśayaḥ //
Note: types of liṅgas acc. to material
ṣaḍvidhaṃ liṅgamityāhur dravyāṇāṃ ca prabhedataḥ
teṣāṃ bhedāścaturyuktacatvāriṃśaditi smṛtāḥ //
śailajaṃ prathamaṃ proktaṃ taddhi sākṣāccaturvidham
dvitīyaṃ ratnajaṃ tacca saptadhā munisattamāḥ //
tṛtīyaṃ dhātujaṃ liṅgam aṣṭadhā parameṣṭhinaḥ
turīyaṃ dārujaṃ liṅgaṃ tattu ṣoḍaśadhocyate //
mṛnmayaṃ pañcamaṃ liṅgaṃ dvidhā bhinnaṃ dvijottamāḥ
ṣaṣṭhaṃ tu kṣaṇikaṃ liṅgaṃ saptadhā parikīrtitam //
śrīpradaṃ ratnajaṃ liṅgaṃ śailajaṃ sarvasiddhidam
dhātujaṃ dhanadaṃ sākṣād dārujaṃ bhogasiddhidam //
mṛnmayaṃ caiva viprendrāḥ sarvasiddhikaraṃ śubham
śailajaṃ cottamaṃ proktaṃ madhyamaṃ caiva dhātujam //
bahudhā liṅgabhedāś ca nava caiva samāsataḥ
mūle brahmā tathā madhye viṣṇustribhuvaneśvaraḥ //
rudropari mahādevaḥ praṇavākhyaḥ sadāśivaḥ
liṅgavedī mahādevī triguṇā trimayāṃbikā //
tayā ca pūjayedyastu devī devaś ca pūjitau
śailajaṃ ratnajaṃ vāpi dhātujaṃ vāpi dārujam //
mṛnmayaṃ kṣaṇikaṃ vāpi bhaktyā sthāpya phalaṃ śubham
surendrāmbhojagarbhāgniyamāmbupadhaneśvaraiḥ //
siddhavidyādharāhīndrair yakṣadānavakinnaraiḥ
stūyamānaḥ supuṇyātmā devadundubhiniḥsvanaiḥ //
bhūrbhūvaḥsvarmaharlokān kramād vai janataḥ param
tapaḥ satyaṃ parākramya bhāsayan svena tejasā //
liṅgasthāpanasanmārganihitasvāyatāsinā
āśu brahmāṇḍamudbhidya nirgacchannirviśaṅkayā //
śailajaṃ ratnajaṃ vāpi dhātujaṃ vāpi dārujam
mṛnmayaṃ kṣaṇikaṃ tyaktvā sthāpayetsakalaṃ vapuḥ //
vidhinā caiva kṛtvā tu skandomāsahitaṃ śubham
kundagokṣīrasaṃkāśaṃ liṅgaṃ yaḥ sthāpayennaraḥ //
nṛṇāṃ tanuṃ samāsthāya sthito rudro na saṃśayaḥ
darśanātsparśanāttasya labhante nirvṛtiṃ narāḥ //
tasya puṇyaṃ mayā vaktuṃ samyagyugaśatairapi
śakyate naiva viprendrās tasmād vai sthāpayet tathā //
sarveṣāmeva martyānāṃ vibhordivyaṃ vapuḥ śubham
sakalaṃ bhāvanāyogyaṃ yogināmeva niṣkalam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivaliṅgabhedasaṃsthāpanādivarṇanaṃ nāma catuḥsaptatitamo 'dhyāyaḥ
niṣkalo nirmalo nityaḥ sakalatvaṃ kathaṃ gataḥ
vaktumarhasi cāsmākaṃ yathā pūrvaṃ yathā śrutam //
paramārthavidaḥ kecid ūcuḥ praṇavarūpiṇam
vijñānamiti viprendrāḥ śrutvā śrutiśirasyajam //
śabdādiviṣayaṃ jñānaṃ jñānamityabhidhīyate
tajjñānaṃ bhrāntirahitam ityanye neti cāpare //
yajjñānaṃ nirmalaṃ śuddhaṃ nirvikalpaṃ nirāśrayam
guruprakāśakaṃ jñānam ityanye munayo dvijāḥ //
jñānenaiva bhavenmuktiḥ prasādo jñānasiddhaye
ubhābhyāṃ mucyate yogī tatrānandamayo bhavet //
vadanti munayaḥ kecit karmaṇā tasya saṃgatim
kalpanākalpitaṃ rūpaṃ saṃhṛtya svecchayaiva hi //
dyaurmūrdhā tu vibhostasya khaṃ nābhiḥ parameṣṭhinaḥ
somasūryāgnayo netre diśaḥ śrotraṃ mahātmanaḥ //
caraṇau caiva pātālaṃ samudrastasya cāṃbaram
devāstasya bhujāḥ sarve nakṣatrāṇi ca bhūṣaṇam //
prakṛtistasya patnī ca puruṣo liṅgamucyate
vaktrādvai brāhmaṇāḥ sarve brahmā ca bhagavānprabhuḥ //
indropendrau bhujābhyāṃ tu kṣatriyāś ca mahātmanaḥ
vaiśyāścorupradeśāttu śūdrāḥ pādātpinākinaḥ //
puṣkarāvartakādyāstu keśāstasya prakīrtitāḥ
vāyavo ghrāṇajāstasya gatiḥ śrautaṃ smṛtis tathā //
athānenaiva karmātmā prakṛtestu pravartakaḥ
puṃsāṃ tu puruṣaḥ śrīmān jñānagamyo na cānyathā //
karmayajñasahasrebhyas tapoyajño viśiṣyate
tapoyajñasahasrebhyo japayajño viśiṣyate //
japayajñasahasrebhyo dhyānayajño viśiṣyate
dhyānayajñātparo nāsti dhyānaṃ jñānasya sādhanam //
yadā samarase niṣṭho yogī dhyānena paśyati
dhyānayajñaratasyāsya tadā saṃnihitaḥ śivaḥ //
nāsti vijñānināṃ śaucaṃ prāyaścittādi codanā
viśuddhā vidyayā sarve brahmavidyāvido janāḥ //
nāsti kriyā ca lokeṣu sukhaṃ duḥkhaṃ vicārataḥ
dharmādharmau japo homo dhyānināṃ saṃnidhiḥ sadā //
parānandātmakaṃ liṅgaṃ viśuddhaṃ śivamakṣaram
niṣkalaṃ sarvagaṃ jñeyaṃ yogināṃ hṛdi saṃsthitam //
liṅgaṃ tu dvividhaṃ prāhur bāhyamābhyantaraṃ dvijāḥ
bāhyaṃ sthūlaṃ muniśreṣṭhāḥ sūkṣmamābhyantaraṃ dvijāḥ //
karmayajñaratāḥ sthūlāḥ sthūlaliṅgārcane ratāḥ
asatāṃ bhāvanārthāya nānyathā sthūlavigrahaḥ //
ādhyātmikaṃ ca yalliṅgaṃ pratyakṣaṃ yasya no bhavet
asau mūḍho bahiḥ sarvaṃ kalpayitvaiva nānyathā //
jñānināṃ sūkṣmamamalaṃ bhavetpratyakṣamavyayam
yathā sthūlamayuktānāṃ mṛtkāṣṭhādyaiḥ prakalpitam //
artho vicārato nāstīty anye tattvārthavedinaḥ
niṣkalaḥ sakalaśceti sarvaṃ śivamayaṃ tataḥ //
vyomaikamapi dṛṣṭaṃ hi śarāvaṃ prati suvratāḥ
pṛthaktvaṃ cāpṛthaktvaṃ ca śaṅkarasyeti cāpare //
pratyayārthaṃ hi jagatām ekastho 'pi divākaraḥ
eko 'pi bahudhā dṛṣṭo jalādhāreṣu suvratāḥ //
jantavo divi bhūmau ca sarve vai pāñcabhautikāḥ
tathāpi bahulā dṛṣṭā jātivyaktivibhedataḥ //
dṛśyate śrūyate yadyat tattadviddhi śivātmakam
bhedo janānāṃ loke 'smin pratibhāso vicārataḥ //
svapne ca vipulān bhogān bhuktvā martyaḥ sukhī bhavet
duḥkhī ca bhogaṃ duḥkhaṃ ca nānubhūtaṃ vicārataḥ //
evamāhustathānye ca sarve vedārthatattvagāḥ
hṛdi saṃsāriṇāṃ sākṣāt sakalaḥ parameśvaraḥ //
yogināṃ niṣkalo devo jñānināṃ ca jaganmayaḥ
trividhaṃ parameśasya vapurloke praśasyate //
niṣkalaṃ prathamaṃ caikaṃ tataḥ sakalaniṣkalam
tṛtīyaṃ sakalaṃ caiva nānyatheti dvijottamāḥ //
arcayanti muhuḥ kecit sadā sakalaniṣkalam
sarvajñaṃ hṛdaye kecic chivaliṅge vibhāvasau //
sakalaṃ munayaḥ kecit sadā saṃsāravartinaḥ
evamabhyarcayantyeva sadārāḥ sasutā narāḥ //
yathā śivas tathā devī yathā devī tathā śivaḥ
tasmādabhedabuddhyaiva saptaviṃśatprabhedataḥ //
yajanti dehe bāhye ca catuṣkoṇe ṣaḍasrake
daśāre dvādaśāre ca ṣoḍaśāre trirasrake //
sa svecchayā śivaḥ sākṣād devyā sārdhaṃ sthitaḥ prabhuḥ
saṃtāraṇārthaṃ ca śivaḥ sadasadvyaktivarjitaḥ //
tamekamāhurdviguṇaṃ ca kecit kecittamāhustriguṇātmakaṃ ca
ūcus tathā taṃ ca śivaṃ tathānye saṃsāriṇaṃ vedavido vadanti //
bhaktyā ca yogena śubhena yuktā viprāḥ sadā dharmaratā viśiṣṭāḥ
yajanti yogeśam aśeṣamūrtiṃ ṣaḍasramadhye bhagavantameva //
ye tatra paśyanti śivaṃ trirasre tritattvamadhye triguṇaṃ triyakṣam
te yānti cainaṃ na ca yogino 'nye tayā ca devyā puruṣaṃ purāṇam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivādvaitakathanaṃ nāma pañcasaptatitamo 'dhyāyaḥ
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi svecchāvigrahasaṃbhavam
pratiṣṭhāyāḥ phalaṃ sarvaṃ sarvalokahitāya vai //
skandomāsahitaṃ devam āsīnaṃ paramāsane
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya sarvānkāmānavāpnuyāt //
skandomāsahitaṃ devaṃ sampūjya vidhinā sakṛt
yatphalaṃ labhate martyas tadvadāmi yathāśrutam //
sūryakoṭipratikāśair vimānaiḥ sārvakāmikaiḥ
rudrakanyāsamākīrṇair geyanāṭyasamanvitaiḥ //
śivavatkrīḍate yogī yāvadābhūtasaṃplavam
tatra bhuktvā mahābhogān vimānaiḥ sārvakāmikaiḥ //
aumaṃ kaumāramaiśānaṃ vaiṣṇavaṃ brāhmameva ca
prājāpatyaṃ mahātejā janalokaṃ mahas tathā //
aindram āsādya caindratvaṃ kṛtvā varṣāyutaṃ punaḥ
bhuktvā caiva bhuvarloke bhogān divyān suśobhanān //
merumāsādya devānāṃ bhavaneṣu pramodate
ekapādaṃ caturbāhuṃ trinetraṃ śūlasaṃyutam //
sṛṣṭvā sthitaṃ hariṃ vāme dakṣiṇe caturānanam
aṣṭāviṃśatirudrāṇāṃ koṭiḥ sarvāṅgasuprabham //
pañcaviṃśatikaṃ sākṣāt puruṣaṃ hṛdayāttathā
prakṛtiṃ vāmataścaiva buddhiṃ vai buddhideśataḥ //
ahaṅkāramahaṅkārāt tanmātrāṇi tu tatra vai
indriyāṇīndriyādeva līlayā parameśvaram //
pṛthivīṃ pādamūlāttu guhyadeśājjalaṃ tathā
nābhideśāt tathā vahniṃ hṛdayādbhāskaraṃ tathā //
kaṇṭhātsomaṃ tathātmānaṃ bhrūmadhyānmastakāddivam
sṛṣṭaivaṃ saṃsthitaṃ sākṣāj jagatsarvaṃ carācaram //
sarvajñaṃ sarvagaṃ devaṃ kṛtvā vidyāvidhānataḥ
pratiṣṭhāpya yathānyāyaṃ śivasāyujyamāpnuyāt //
tripādaṃ saptahastaṃ ca catuḥśṛṅgaṃ dviśīrṣakam
kṛtvā yajñeśamīśānaṃ viṣṇuloke mahīyate //
tatra bhuktvā mahābhogān kalpalakṣaṃ sukhī naraḥ
kramādāgatya loke 'smin sarvayajñāntago bhavet //
vṛṣārūḍhaṃ tu yaḥ kuryāt somaṃ somārdhabhūṣaṇam
hayamedhāyutaṃ kṛtvā yatpuṇyaṃ tad avāpya saḥ //
kāñcanena vimānena kiṅkiṇījālamālinā
gatvā śivapuraṃ divyaṃ tatraiva sa vimucyate //
nandinā sahitaṃ devaṃ sāmbaṃ sarvagaṇairvṛtam
kṛtvā yatphalamāpnoti vakṣye tadvai yathāśrutam //
sūryamaṇḍalasaṃkāśair vimānair vṛṣasaṃyutaiḥ
apsarogaṇasaṃkīrṇair devadānavadurlabhaiḥ //
nṛtyadbhir apsaraḥsaṃghaiḥ sarvataḥ sarvaśobhitaiḥ
gatvā śivapuraṃ divyaṃ gāṇapatyamavāpnuyāt //
nṛtyantaṃ devadeveśaṃ śailajāsahitaṃ prabhum
sahasrabāhuṃ sarvajñaṃ caturbāhum athāpi vā //
bhṛgvādyairbhūtasaṃghaiś ca saṃvṛtaṃ parameśvaram
śailajāsahitaṃ sākṣād vṛṣabhadhvajamīśvaram //
brahmendraviṣṇusomādyaiḥ sadā sarvairnamaskṛtam
mātṛbhir munibhiścaiva saṃvṛtaṃ parameśvaram //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya yatphalaṃ tadvadāmyaham
sarvayajñatapodānatīrthadeveṣu yat phalam //
tatphalaṃ koṭiguṇitaṃ labdhvā yāti śivaṃ padam
tatra bhuktvā mahābhogān yāvad ābhūtasaṃplavam //
sṛṣṭyantare punaḥ prāpte mānavaṃ padamāpnuyāt
nagnaṃ caturbhujaṃ śvetaṃ trinetraṃ sarpamekhalam //
kapālahastaṃ deveśaṃ kṛṣṇakuñcitamūrdhajam
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivasāyujyamāpnuyāt //
ibhendradārakaṃ devaṃ sāṃbaṃ siddhārthadaṃ prabhum
sudhūmravarṇaṃ raktākṣaṃ trinetraṃ candrabhūṣaṇam //
kākapakṣadharaṃ mūrdhnā nāgaṭaṅkadharaṃ haram
siṃhājinottarīyaṃ ca mṛgacarmāṃbaraṃ prabhum //
tīkṣṇadaṃṣṭraṃ gadāhastaṃ kapālodyatapāṇinam
huṃphaṭkāre mahāśabdaśabditākhiladiṅmukham //
puṇḍarīkājinaṃ dorbhyāṃ bibhrantaṃ kambukaṃ tathā
hasantaṃ ca nadantaṃ ca pibantaṃ kṛṣṇasāgaram //
nṛtyantaṃ bhūtasaṃghaiś ca gaṇasaṃghais tvalaṃkṛtam
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya yathāvibhavavistaram //
sarvavighnān atikramya śivaloke mahīyate
tatra bhuktvā mahābhogān yāvadābhūtasaṃplavam //
jñānaṃ vicārato labdhvā rudrebhyastatra mucyate
ardhanārīśvaraṃ devaṃ caturbhujamanuttamam //
varadābhayahastaṃ ca śūlapadmadharaṃ prabhum
strīpuṃbhāvena saṃsthānaṃ sarvābharaṇabhūṣitam //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivaloke mahīyate
tatra bhuktvā mahābhogān aṇimādiguṇairyutaḥ //
ācandratārakaṃ jñānaṃ tato labdhvā vimucyate
yaḥ kuryāddevadeveśaṃ sarvajñaṃ lakulīśvaram //
vṛtaṃ śiṣyapraśiṣyaiś ca vyākhyānodyatapāṇinam
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivalokaṃ sa gacchati //
bhuktvā tu vipulāṃstatra bhogān yugaśataṃ naraḥ
jñānayogaṃ samāsādya tatraiva ca vimucyate //
pūrvadevāmarāṇāṃ ca yatsthānaṃ sakalepsitam
kṛtamudrasya devasya citābhasmānulepinaḥ //
tripuṇḍradhāriṇasteṣāṃ śiromālādharasya ca
brahmaṇaḥ keśakenaikam upavītaṃ ca bibhrataḥ //
bibhrato vāmahastena kapālaṃ brahmaṇo varam
viṣṇoḥ kalevaraṃ caiva bibhrataḥ parameṣṭhinaḥ //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya mucyate bhavasāgarāt
oṃnamo nīlakaṇṭhāya iti puṇyākṣarāṣṭakam //
mantramāha sakṛdvā yaḥ pātakaiḥ sa vimucyate
mantreṇānena gandhādyair bhaktyā vittānusārataḥ //
sampūjya devadeveśaṃ śivaloke mahīyate
jālandharāntakaṃ devaṃ sudarśanadharaṃ prabhum //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya dvidhābhūtaṃ jalaṃdharam
prayāti śivasāyujyaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
sudarśanapradaṃ devaṃ sākṣātpūrvoktalakṣaṇam
arcamānena devena cārcitaṃ netrapūjayā //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivaloke mahīyate
tiṣṭhato 'tha nikumbhasya pṛṣṭhataścaraṇāṃbujam //
vāmetaraṃ suvinyasya vāme cāliṅgya cādrijām
śūlāgre kūrparaṃ sthāpya kiṅkiṇīkṛtapannagam //
samprekṣya cāndhakaṃ pārśve kṛtāñjalipuṭaṃ sthitam
rūpaṃ kṛtvā yathānyāyaṃ śivasāyujyamāpnuyāt //
yaḥ kuryāddevadeveśaṃ tripurāntakamīśvaram
dhanurbāṇasamāyuktaṃ somaṃ somārdhabhūṣaṇam //
rathe susaṃsthitaṃ devaṃ caturānanasārathim
tadākāratayā so 'pi gatvā śivapuraṃ sukhī //
krīḍate nātra saṃdeho dvitīya iva śaṅkaraḥ
tatra bhuktvā mahābhogān yāvad icchā dvijottamāḥ //
jñānaṃ vicāritaṃ labdhvā tatraiva sa vimucyate //
gaṅgādharaṃ sukhāsīnaṃ candraśekharameva ca //
gaṅgayā sahitaṃ caiva vāmotsaṅge 'ṃbikānvitam
vināyakaṃ tathā skandaṃ jyeṣṭhaṃ durgāṃ suśobhanām //
bhāskaraṃ ca tathā somaṃ brahmāṇīṃ ca maheśvarīm
kaumārīṃ vaiṣṇavīṃ devīṃ vārāhīṃ varadāṃ tathā //
indrāṇīṃ caiva cāmuṇḍāṃ vīrabhadrasamanvitām
vighneśena ca yo dhīmān śivasāyujyamāpnuyāt //
liṅgamūrtiṃ mahājvālāmālāsaṃvṛtam avyayam
liṅgasya madhye vai kṛtvā candraśekharamīśvaram //
vyomni kuryāt tathā liṅgaṃ brahmāṇaṃ haṃsarūpiṇam
viṣṇuṃ varāharūpeṇa liṅgasyādhastvadhomukham //
brahmāṇaṃ dakṣiṇe tasya kṛtāñjalipuṭaṃ sthitam
madhye liṅgaṃ mahāghoraṃ mahāmbhasi ca saṃsthitam //
kṛtvā bhaktyā pratiṣṭhāpya śivasāyujyamāpnuyāt
kṣetrasaṃrakṣakaṃ devaṃ tathā pāśupataṃ prabhum //
kṛtvā bhaktyā yathānyāyaṃ śivaloke mahīyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivamūrtipratiṣṭhāphalakathanaṃ nāma ṣaṭsaptatitamo 'dhyāyaḥ
liṅgapratiṣṭhāpuṇyaṃ ca liṅgasthāpanameva ca
liṅgānāṃ caiva bhedāś ca śrutaṃ tava mukhādiha //
mṛdādiratnaparyantair dravyaiḥ kṛtvā śivālayam
yatphalaṃ labhate martyas tatphalaṃ vaktumarhasi //
yasya bhakto 'pi loke 'smin putradāragṛhādibhiḥ
bādhyate jñānayuktaścen na ca tasya gṛhaistu kim //
tathāpi bhaktāḥ parameśvarasya kṛtveṣṭaloṣṭairapi rudralokam
prayānti divyaṃ hi vimānavaryaṃ surendrapadmodbhavavanditasya //
gṛhaṃ ca tādṛgvidhamasya śaṃbhoḥ sampūjya rudratvamavāpnuvanti //
tasmātsarvaprayatnena bhaktyā bhaktaiḥ śivālayam
kartavyaṃ sarvayatnena dharmakāmārthasiddhaye //
kesaraṃ nāgaraṃ vāpi drāviḍaṃ vā tathāparam
kṛtvā rudrālayaṃ bhaktyā śivaloke mahīyate //
kailāsākhyaṃ ca yaḥ kuryāt prāsādaṃ parameṣṭhinaḥ
kailāsaśikharākārair vimānair modate sukhī //
mandaraṃ vā prakurvīta śivāya vidhipūrvakam
bhaktyā vittānusāreṇa uttamādhamamadhyamam //
mandarādripratīkāśair vimānairviśvatomukhaiḥ
apsarogaṇasaṃkīrṇair devadānavadurlabhaiḥ //
gatvā śivapuraṃ ramyaṃ bhuktvā bhogān yathepsitān
jñānayogaṃ samāsādya gāṇapatyaṃ labhennaraḥ //
yaḥ kuryānmerunāmānaṃ prāsādaṃ parameṣṭhinaḥ
sa yatphalamavāpnoti na tat sarvair mahāmakhaiḥ //
sarvayajñatapodānatīrthavedeṣu yatphalam
tatphalaṃ sakalaṃ labdhvā śivavanmodate ciram //
niṣadhaṃ nāma yaḥ kuryāt prāsādaṃ bhaktitaḥ sudhīḥ
śivalokamanuprāpya śivavanmodate ciram //
kuryādvā yaḥ śubhaṃ viprā himaśailamanuttamam
himaśailopamair yānair gatvā śivapuraṃ śubham //
jñānayogaṃ samāsādya gāṇapatyamavāpnuyāt
nīlādriśikharākhyaṃ vā prāsādaṃ yaḥ suśobhanam //
kṛtvā vittānusāreṇa bhaktyā rudrāya śaṃbhave
yatphalaṃ labhate martyas tatphalaṃ pravadāmyaham //
himaśaile kṛte bhaktyā yatphalaṃ prāk tavoditam
tatphalaṃ sakalaṃ labdhvā sarvadevanamaskṛtaḥ //
rudralokamanuprāpya rudraiḥ sārdhaṃ pramodate
mahendraśailanāmānaṃ prāsādaṃ rudrasaṃmatam //
kṛtvā yatphalamāpnoti tatphalaṃ pravadāmyaham
mahendraparvatākārair vimānairvṛṣasaṃyutaiḥ //
gatvā śivapuraṃ divyaṃ bhuktvā bhogānyathepsitān
jñānaṃ vicāritaṃ rudraiḥ samprāpya munipuṅgavāḥ //
viṣayān viṣavat tyaktvā śivasāyujyamāpnuyāt
hemnā yastu prakurvīta prāsādaṃ ratnaśobhitam //
drāviḍaṃ nāgaraṃ vāpi kesaraṃ vā vidhānataḥ
kūṭaṃ vā maṇḍapaṃ vāpi samaṃ vā dīrgham eva ca //
na tasya śakyate vaktuṃ puṇyaṃ śatayugairapi
jīrṇaṃ vā patitaṃ vāpi khaṇḍitaṃ sphuṭitaṃ tathā //
pūrvavatkārayedyastu dvārādyaiḥ suśubhaṃ dvijāḥ
prāsādaṃ maṇḍapaṃ vāpi prākāraṃ gopuraṃ tu vā //
karturapyadhikaṃ puṇyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
vṛttyarthaṃ vā prakurvīta naraḥ karma śivālaye //
yaḥ sa yāti na saṃdehaḥ svargalokaṃ sabāndhavaḥ
yaścātmabhogasiddhyartham api rudrālaye sakṛt //
karma kuryādyadi sukhaṃ labdhvā cāpi pramodate
tasmād āyatanaṃ bhaktyā yaḥ kuryān munisattamāḥ //
kāṣṭheṣṭakādibhir martyaḥ śivaloke mahīyate
prasādārthaṃ maheśasya prāsāde munipuṅgavāḥ //
kartavyaḥ sarvayatnena dharmakāmārthamuktaye
aśaktaścenmuniśreṣṭhāḥ prāsādaṃ kartumuttamam //
saṃmārjanādibhir vāpi sarvānkāmānavāpnuyāt
saṃmārjanaṃ tu yaḥ kuryān mārjanyā mṛdusūkṣmayā //
cāndrāyaṇasahasrasya phalaṃ māsena labhyate
yaḥ kuryādvastrapūtena gandhagomayavāriṇā //
ālepanaṃ yathānyāyaṃ varṣacāndrāyaṇaṃ labhet
ardhakrośaṃ śivakṣetraṃ śivaliṅgātsamantataḥ //
yas tyajed dustyajān prāṇāñ śivasāyujyam āpnuyāt
svāyaṃbhuvasya mānaṃ hi tathā bāṇasya suvratāḥ //
svāyaṃbhuve tadardhaṃ syāt syād ārṣe ca tadardhakam
mānuṣe ca tadardhaṃ syāt kṣetramānaṃ dvijottamāḥ //
evaṃ yatīnāmāvāse kṣetramānaṃ dvijottamāḥ
rudrāvatāre cādyaṃ yac chiṣye caiva praśiṣyake //
narāvatāre tacchiṣye tacchiṣye ca praśiṣyake
śrīparvate mahāpuṇye tasya prānte ca vā dvijāḥ //
tasminvā yastyajetprāṇāñ chivasāyujyamāpnuyāt
vārāṇasyāṃ tathāpyevam avimukte viśeṣataḥ //
kedāre ca mahākṣetre prayāge ca viśeṣataḥ
kurukṣetre ca yaḥ prāṇān saṃtyajedyāti nirvṛtim //
prabhāse puṣkare 'vantyāṃ tathā caivāmareśvare
vaṇīśailākule caiva mṛto yāti śivātmatām //
vārāṇasyāṃ mṛto jantur na jātu jantutāṃ vrajet
triviṣṭape vimukte ca kedāre saṃgameśvare //
śālaṅke vā tyajetprāṇāṃs tathā vai jambukeśvare
śukreśvare vā gokarṇe bhāskareśe guheśvare //
hiraṇyagarbhe nandīśe sa yāti paramāṃ gatim
niyamaiḥ śoṣya yo dehaṃ tyajetkṣetre śivasya tu //
sa yāti śivatāṃ yogī mānuṣe daivike 'pi vā
ārṣe vāpi muniśreṣṭhās tathā svāyaṃbhuve 'pi vā //
svayaṃbhūte tathā deve nātra kāryā vicāraṇā
ādhāyāgniṃ śivakṣetre sampūjya parameśvaram //
svadehapiṇḍaṃ juhuyād yaḥ sa yāti parāṃ gatim
yāvattāvannirāhāro bhūtvā prāṇān parityajet //
śivakṣetre muniśreṣṭhāḥ śivasāyujyamāpnuyāt
chittvā pādadvayaṃ cāpi śivakṣetre vasettu yaḥ //
sa yāti śivatāṃ caiva nātra kāryā vicāraṇā
kṣetrasya darśanaṃ puṇyaṃ praveśastacchatādhikaḥ //
tasmācchataguṇaṃ puṇyaṃ sparśanaṃ ca pradakṣiṇam
tasmācchataguṇaṃ puṇyaṃ jalasnānamataḥ param //
kṣīrasnānaṃ tato viprāḥ śatādhikamanuttamam
dadhnā sahasramākhyātaṃ madhunā tacchatādhikam //
ghṛtasnānena cānantaṃ śārkare tacchatādhikam
śivakṣetrasamīpasthāṃ nadīṃ prāpyāvagāhya ca //
tyajeddehaṃ vihāyānnaṃ śivaloke mahīyate
śivakṣetrasamīpasthā nadyaḥ sarvāḥ suśobhanāḥ //
vāpīkūpataḍāgāś ca śivatīrthā iti smṛtāḥ
snātvā teṣu naro bhaktyā tīrtheṣu dvijasattamāḥ //
brahmahatyādibhiḥ pāpair mucyate nātra saṃśayaḥ
prātaḥ snātvā muniśreṣṭhāḥ śivatīrtheṣu mānavaḥ //
aśvamedhaphalaṃ prāpya rudralokaṃ sa gacchati
madhyāhne śivatīrtheṣu snātvā bhaktyā sakṛnnaraḥ //
gaṅgāsnānasamaṃ puṇyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
astaṃ gate tathā cārke snātvā gacchecchivaṃ padam //
pāpakañcukamutsṛjya śivatīrtheṣu mānavaḥ
dvijās triṣavaṇaṃ snātvā śivatīrthe sakṛnnaraḥ //
śivasāyujyamāpnoti nātra kāryā vicāraṇā
purātha sūkaraḥ kaścit śvānaṃ dṛṣṭvā bhayātpathi //
prasaṃgādvāramekaṃ tu śivatīrthe 'vagāhya ca
mṛtaḥ svayaṃ dvijaśreṣṭhā gāṇapatyamavāptavān //
yaḥ prātardevadeveśaṃ śivaṃ liṅgasvarūpiṇam
paśyetsa yāti sarvasmād adhikāṃ gatimeva ca //
madhyāhne ca mahādevaṃ dṛṣṭvā yajñaphalaṃ labhet
sāyāhne sarvayajñānāṃ phalaṃ prāpya vimucyate //
mānasairvācikaiḥ pāpaiḥ kāyikaiś ca mahattaraiḥ
tathopapātakaiścaiva pāpaiścaivānupātakaiḥ //
saṃkrame devamīśānaṃ dṛṣṭvā liṅgākṛtiṃ prabhum
māsena yatkṛtaṃ pāpaṃ tyaktvā yāti śivaṃ padam //
ayane cārdhamāsena dakṣiṇe cottarāyaṇe
viṣuve caiva sampūjya prayāti paramāṃ gatim //
pradakṣiṇatrayaṃ kuryād yaḥ prāsādaṃ samantataḥ
savyāpasavyanyāyena mṛdugatyā śucirnaraḥ //
pade pade 'śvamedhasya yajñasya phalamāpnuyāt
vācā yastu śivaṃ nityaṃ saṃrauti parameśvaram //
so 'pi yāti śivaṃ sthānaṃ prāpya kiṃ punareva ca
kṛtvā maṇḍalakaṃ kṣetraṃ gandhagomayavāriṇā //
muktāphalamayaiścūrṇair indranīlamayais tathā
padmarāgamayaiścaiva sphāṭikaiś ca suśobhanaiḥ //
tathā mārakataiścaiva sauvarṇai rājatais tathā
tadvarṇair laukikaiścaiva cūrṇairvittavivarjitaiḥ //
ālikhya kamalaṃ bhadraṃ daśahastapramāṇataḥ
sakarṇikaṃ mahābhāgā mahādevasamīpataḥ //
tatrāvāhya mahādevaṃ navaśaktisamanvitam
pañcabhiśca tathā ṣaḍbhir aṣṭābhiśceṣṭadaṃ param //
punaraṣṭābhir īśānaṃ daśāre daśabhis tathā
punarbāhye ca daśabhiḥ sampūjya praṇipatya ca //
nivedya devadevāya kṣitidānaphalaṃ labhet
śālipiṣṭādibhir vāpi padmamālikhya nirdhanaḥ //
pūrvoktamakhilaṃ puṇyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
dvādaśāraṃ tathālikhya maṇḍalaṃ padam uttamam //
ratnacūrṇādibhiścūrṇais tathā dvādaśamūrtibhiḥ
maṇḍalasya ca madhye tu bhāskaraṃ sthāpya pūjayet //
grahaiś ca saṃvṛtaṃ vāpi sūryasāyujyamuttamam
evaṃ prākṛtam apyārthyāṃ ṣaḍasraṃ parikalpya ca //
madhyadeśe ca deveśīṃ prakṛtiṃ brahmarūpiṇīm
dakṣiṇe sattvamūrtiṃ ca vāmataś ca rajoguṇam //
agratastu tamomūrtiṃ madhye devīṃ tathāṃbikām
pañcabhūtāni tanmātrāpañcakaṃ caiva dakṣiṇe //
karmendriyāṇi pañcaiva tathā buddhīndriyāṇi ca
uttare vidhivatpūjya ṣaḍasre caiva pūjayet //
ātmānaṃ cāntarātmānaṃ yugalaṃ buddhimeva ca
ahaṅkāraṃ ca mahatā sarvayajñaphalaṃ labhet //
evaṃ vaḥ kathitaṃ sarvaṃ prākṛtaṃ maṇḍalaṃ param
ato vakṣyāmi viprendrāḥ sarvakāmārthasādhanam //
gocarmamātramālikhya maṇḍalaṃ gomayena tu
caturaśraṃ vidhānena cādbhir abhyukṣya mantravit //
alaṃkṛtya vitānādyaiś chatrair vāpi manoramaiḥ
budbudairardhacandraiś ca haimairaśvatthapatrakaiḥ //
sitairvikasitaiḥ padmai raktair nīlotpalais tathā
muktādāmair vitānānte lambitastu sitairdhvajaiḥ //
sitamṛtpātrakaiścaiva suślakṣṇaiḥ pūrṇakumbhakaiḥ
phalapallavamālābhir vaijayantībhir aṃśukaiḥ //
pañcāśaddīpamālābhir dhūpaiḥ pañcavidhais tathā
pañcāśaddalasaṃyuktam ālikhetpadmamuttamam //
tattadvarṇais tathā cūrṇaiḥ śvetacūrṇairathāpi vā
ekahastapramāṇena kṛtvā padmaṃ vidhānataḥ //
karṇikāyāṃ nyased devaṃ devyā deveśvaraṃ bhavam
varṇāni ca nyasetpatre rudraiḥ prāgādyanukramāt //
praṇavādinamo 'ntāni sarvavarṇāni suvratāḥ
sampūjyaivaṃ muniśreṣṭhā gandhapuṣpādibhiḥ kramāt //
brāhmaṇān bhojayettatra pañcāśadvidhipūrvakam
akṣamālopavītaṃ ca kuṇḍalaṃ ca kamaṇḍalum //
āsanaṃ ca tathā daṇḍam uṣṇīṣaṃ vastrameva ca
dattvā teṣāṃ munīndrāṇāṃ devadevāya śaṃbhave //
mahācaruṃ nivedyaivaṃ kṛṣṇaṃ gomithunaṃ tathā
ante ca devadevāya dāpayeccūrṇamaṇḍalam //
yāgopayogadravyāṇi śivāya vinivedayet
oṅkārādyaṃ japeddhīmān prativarṇam anukramāt //
evamālikhya yo bhaktyā sarvamaṇḍalamuttamam
yatphalaṃ labhate martyas tadvadāmi samāsataḥ //
sāṅgān vedān yathānyāyam adhītya vidhipūrvakam
iṣṭvā yajñairyathānyāyaṃ jyotiṣṭomādibhiḥ kramāt //
tato viśvajidantaiś ca putrānutpādya tādṛśān
vānaprasthāśramaṃ gatvā sadāraḥ sāgnireva ca //
cāndrāyaṇādikāḥ sarvāḥ kṛtvā nyasya kriyā dvijāḥ
brahmavidyāmadhītyaiva jñānamāsādya yatnataḥ //
jñānena jñeyam ālokya yogī yatkāmamāpnuyāt
tatphalaṃ labhate sarvaṃ varṇamaṇḍaladarśanāt //
yena kenāpi vā martyaḥ pralipyāyatanāgrataḥ
uttare dakṣiṇe vāpi pṛṣṭhato vā dvijottamāḥ //
catuṣkoṇaṃ tu vā cūrṇair alaṃkṛtya samantataḥ
puṣpākṣatādibhiḥ pūjya sarvapāpaiḥ pramucyate //
yastu garbhagṛhaṃ bhaktyā sakṛdālipya sarvataḥ
candanādyaiḥ sakarpūrair gandhadravyaiḥ samantataḥ //
vikīrya gandhakusumair dhūpairdhūpya caturvidhaiḥ
prārthayeddevamīśānaṃ śivalokaṃ sa gacchati //
tatra bhuktvā mahābhogān kalpakoṭiśataṃ naraḥ
svadehagandhakusumaiḥ pūrayañchivamandiram //
kramādgāndharvamāsādya gandharvaiś ca supūjitaḥ
kramādāgatya loke 'smin rājā bhavati vīryavān //
ādidevo mahādevaḥ pralayasthitikārakaḥ
sargaś ca bhuvanādhīśaḥ śarvavyāpī sadāśivaḥ
śivabrahmāmṛtaṃ grāhyaṃ mokṣasādhanam uttamam //
vyaktāvyaktaṃ sadā nityam acintyam arcayet prabhum //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge upalepanādikathanaṃ nāma saptasaptatitamo 'dhyāyaḥ
vastrapūtena toyena kāryaṃ caivopalepanam
śivakṣetre muniśreṣṭhā nānyathā siddhiriṣyate //
āpaḥ pūtā bhavantyetā vastrapūtāḥ samuddhṛtāḥ
aphenā muniśārdūlā nādeyāś ca viśeṣataḥ //
tasmādvai sarvakāryāṇi daivikāni dvijottamāḥ
adbhiḥ kāryāṇi pūtābhiḥ sarvakāryaprasiddhaye //
jantubhir miśritā hyāpaḥ sūkṣmābhistānnihatya tu
yatpāpaṃ sakalaṃ cādbhir apūtābhiściraṃ labhet //
saṃmārjane tathā nṝṇāṃ mārjane ca viśeṣataḥ
agnau kaṇḍanake caiva peṣaṇe toyasaṃgrahe //
hiṃsā sadā gṛhasthānāṃ tasmāddhiṃsāṃ vivarjayet
ahiṃseyaṃ paro dharmaḥ sarveṣāṃ prāṇināṃ dvijāḥ //
tasmātsarvaprayatnena vastrapūtaṃ samācaret
taddānamabhayaṃ puṇyaṃ sarvadānottamottamam //
tasmāttu parihartavyā hiṃsā sarvatra sarvadā
manasā karmaṇā vācā sarvadāhiṃsakaṃ naram //
rakṣanti jantavaḥ sarve hiṃsakaṃ bādhayanti ca
trailokyamakhilaṃ dattvā yatphalaṃ vedapārage //
tatphalaṃ koṭiguṇitaṃ labhate 'hiṃsako naraḥ
manasā karmaṇā vācā sarvabhūtahite ratāḥ //
dayādarśitapanthāno rudralokaṃ vrajanti ca
svāmivatparirakṣanti bahūni vividhāni ca //
ye putrapautravatsnehād rudralokaṃ vrajanti te
tasmātsarvaprayatnena vastrapūtena vāriṇā //
kāryamabhyukṣaṇaṃ nityaṃ snapanaṃ ca viśeṣataḥ
trailokyamakhilaṃ hatvā yatphalaṃ parikīrtyate //
śivālaye nihatyaikam api tatsakalaṃ labhet
śivārthaṃ sarvadā kāryā puṣpahiṃsā dvijottamāḥ //
yajñārthaṃ paśuhiṃsā ca kṣatriyairduṣṭaśāsanam
vihitāvihitaṃ nāsti yogināṃ brahmavādinām //
yatastasmānna hantavyā niṣiddhānāṃ niṣevaṇāt
sarvakarmāṇi vinyasya saṃnyastā brahmavādinaḥ //
na hantavyāḥ sadā pūjyāḥ pāpakarmaratā api
pavitrāstu striyaḥ sarvā atreś ca kulasaṃbhavāḥ //
brahmahatyāsamaṃ pāpam ātreyīṃ vinihatya ca
striyaḥ sarvā na hantavyāḥ pāpakarmaratā api //
na yajñārthaṃ striyo grāhyāḥ sarvaiḥ sarvatra sarvadā
sarvavarṇeṣu viprendrāḥ pāpakarmaratā api //
malinā rūpavatyaś ca virūpā malināṃbarāḥ
na hantavyāḥ sadā martyaiḥ śivavacchaṅkayā tathā //
vedabāhyavratācārāḥ śrautasmārtabahiṣkṛtāḥ
pāṣaṇḍina iti khyātā na saṃbhāṣyā dvijātibhiḥ //
na spṛṣṭavyā na draṣṭavyā dṛṣṭvā bhānuṃ samīkṣate
tathāpi tena vadhyāś ca nṛpairanyaiś ca jantubhiḥ //
prasaṃgādvāpi yo martyaḥ satāṃ sakṛdaho dvijāḥ
rudralokamavāpnoti samabhyarcya maheśvaram //
bhavanti duḥkhitāḥ sarve nirdayā munisattamāḥ
bhaktihīnā narāḥ sarve bhave paramakāraṇe //
ye bhaktā devadevasya śivasya parameṣṭhinaḥ
bhāgyavanto vimucyante bhuktvā bhogānihaiva te //
putreṣu dāreṣu gṛheṣu nṝṇāṃ bhaktaṃ yathā cittamathādideve
sakṛtprasaṃgādyatitāpasānāṃ teṣāṃ na dūraḥ parameśalokaḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge bhaktimahimavarṇanaṃ nāmāṣṭasaptatitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ pūjyo mahādevo martyairmandairmahāmate
kalpāyuṣair alpavīryair alpasattvaiḥ prajāpatiḥ //
saṃvatsarasahasraiś ca tapasā pūjya śaṅkaram
na paśyanti surāścāpi kathaṃ devaṃ yajanti te //
kathitaṃ tathyam evātra yuṣmābhir munipuṅgavāḥ
tathāpi śraddhayā dṛśyaḥ pūjyaḥ saṃbhāṣya eva ca //
prasaṃgāccaiva sampūjya bhaktihīnairapi dvijāḥ
bhāvānurūpaphalado bhagavāniti kīrtitaḥ //
ucchiṣṭaḥ pūjayanyāti paiśācaṃ tu dvijādhamaḥ
saṃkruddho rākṣasaṃ sthānaṃ prāpnuyān mūḍhadhīr dvijāḥ //
abhakṣyabhakṣī sampūjya yākṣaṃ prāpnoti durjanaḥ
gānaśīlaś ca gāndharvaṃ nṛtyaśīlastathaiva ca //
khyātiśīlas tathā cāndraṃ strīṣu sakto narādhamaḥ
madārtaḥ pūjayan rudraṃ somasthānamavāpnuyāt //
gāyatryā devamabhyarcya prājāpatyamavāpnuyāt
brāhmaṃ hi praṇavenaiva vaiṣṇavaṃ cābhinandya ca //
śraddhayā sakṛdevāpi samabhyarcya maheśvaram
rudralokamanuprāpya rudraiḥ sārdhaṃ pramodate //
saṃśodhya ca śubhaṃ liṅgam amarāsurapūjitam
jalaiḥ pūtaistathā pīṭhe devamāvāhya bhaktitaḥ //
dṛṣṭvā devaṃ yathānyāyaṃ praṇipatya ca śaṅkaram
kalpite cāsane sthāpya dharmajñānamaye śubhe //
vairāgyaiśvaryasampanne sarvalokanamaskṛte
oṅkārapadmamadhye tu somasūryāgnisaṃbhave //
pādyamācamanaṃ cārghyaṃ dattvā rudrāya śaṃbhave
snāpayeddivyatoyaiś ca ghṛtena payasā tathā //
dadhnā ca snāpayedrudraṃ śodhayecca yathāvidhi
tataḥ śuddhāṃbunā snāpya candanādyaiś ca pūjayet //
rocanādyaiś ca sampūjya divyapuṣpaiś ca pūjayet
bilvapatrairakhaṇḍaiś ca padmairnānāvidhais tathā //
nīlotpalaiś ca rājīvair nadyāvartaiś ca mallikaiḥ
campakair jātipuṣpaiśca bakulaiḥ karavīrakaiḥ //
śamīpuṣpair bṛhatpuṣpair unmattāgastyajairapi
apāmārgakadambaiś ca bhūṣaṇairapi śobhanaiḥ //
dattvā pañcavidhaṃ dhūpaṃ pāyasaṃ ca nivedayet
dadhibhaktaṃ ca madhvājyapariplutamataḥ param //
śuddhānnaṃ caiva mudgānnaṃ ṣaḍvidhaṃ ca nivedayet
atha pañcavidhaṃ vāpi saghṛtaṃ vinivedayet //
kevalaṃ cāpi śuddhānnam āḍhakaṃ taṇḍulaṃ pacet
kṛtvā pradakṣiṇaṃ cānte namaskṛtya muhurmuhuḥ //
stutvā ca devamīśānaṃ punaḥ sampūjya śaṅkaram
īśānaṃ puruṣaṃ caiva aghoraṃ vāmameva ca //
sadyojātaṃ japaṃścāpi pañcabhiḥ pūjayecchivam
anena vidhinā devaḥ prasīdati maheśvaraḥ //
vṛkṣāḥ puṣpādipatrādyair upayuktāḥ śivārcane
gāvaścaiva dvijaśreṣṭhāḥ prayānti paramāṃ gatim //
pūjayedyaḥ śivaṃ rudraṃ śarvaṃ bhavamajaṃ sakṛt
sa yāti śivasāyujyaṃ punarāvṛttivarjitam //
arcitaṃ parameśānaṃ bhavaṃ śarvamumāpatim
sakṛtprasaṃgādvā dṛṣṭvā sarvapāpaiḥ pramucyate //
pūjitaṃ vā mahādevaṃ pūjyamānamathāpi vā
dṛṣṭvā prayāti vai martyo brahmalokaṃ na saṃśayaḥ //
śrutvānumodayeccāpi sa yāti paramāṃ gatim
yo dadyād ghṛtadīpaṃ ca sakṛlliṅgasya cāgrataḥ //
sa tāṃ gatim avāpnoti svāśramair durlabhāṃ sthirām
dīpavṛkṣaṃ pārthivaṃ vā dāravaṃ vā śivālaye //
dattvā kulaśataṃ sāgraṃ śivaloke mahīyate
āyasaṃ tāmrajaṃ vāpi raupyaṃ sauvarṇikaṃ tathā //
śivāya dīpaṃ yo dadyād vidhinā vāpi bhaktitaḥ
sūryāyutasamaiḥ ślakṣṇair yānaiḥ śivapuraṃ vrajet //
kārtike māsi yo dadyād ghṛtadīpaṃ śivāgrataḥ
sampūjyamānaṃ vā paśyed vidhinā parameśvaram //
sa yāti brahmaṇo lokaṃ śraddhayā munisattamāḥ
āvāhanaṃ susānnidhyaṃ sthāpanaṃ pūjanaṃ tathā //
samproktaṃ rudragāyatryā āsanaṃ praṇavena vai
pañcabhiḥ snapanaṃ proktaṃ rudrādyaiś ca viśeṣataḥ //
evaṃ sampūjayennityaṃ devadevamumāpatim
brahmāṇaṃ dakṣiṇe tasya praṇavena samarcayet //
uttare devadeveśaṃ viṣṇuṃ gāyatriyā yajet
vahnau hutvā yathānyāyaṃ pañcabhiḥ praṇavena ca //
sa yāti śivasāyujyam evaṃ sampūjya śaṅkaram
iti saṃkṣepataḥ prokto liṅgārcanavidhikramaḥ //
vyāsena kathitaḥ pūrvaṃ śrutvā rudramukhātsvayam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivārcanavidhir nāmaikonāśītitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ paśupatiṃ dṛṣṭvā paśupāśavimokṣaṇam
paśutvaṃ tatyajurdevās tanno vaktumihārhasi //
purā kailāsaśikhare bhogyākhye svapure sthitam
sametya devāḥ sarvajñam ājagmustatprasādataḥ //
hitāya sarvadevānāṃ brahmaṇā ca janārdanaḥ
garuḍasya tathā skandham āruhya puruṣottamaḥ //
jagāma devatābhir vai devadevāntikaṃ hariḥ
sarve samprāpya devasya sārdhaṃ girivaraṃ śubham //
sendrāḥ sasādhyāḥ sayamāḥ praṇemur girimuttamam
bhagavān vāsudevo 'sau garuḍād garuḍadhvajaḥ
avatīrya giriṃ merum āruroha surottamaiḥ //
Note: description of Mt. Meru
sakaladuritahīnaṃ sarvadaṃ bhogamukhyaṃ muditakuraravṛndaṃ nāditaṃ nāgavṛndaiḥ
madhuraraṇitagītaṃ sānukūlāndhakāraṃ padaracitavanāntaṃ kāntavātāntatoyam //
bhavanaśatasahasrair juṣṭam ādityakalpair lalitagatividagdhair haṃsavṛndaiś ca bhinnam
dhavakhadirapalāśaiś candanādyaiś ca vṛkṣair dvijavaragaṇavṛndaiḥ kokilādyairdvirephaiḥ //
kvacidaśeṣasuradrumasaṃkulaṃ kurabakaiḥ priyakaistilakais tathā
bahukadambatamālalatāvṛtaṃ girivaraṃ śikharairvividhais tathā //
Note: description of Śivas city on Mt. Meru
gireḥ pṛṣṭhe paraṃ śārvaṃ kalpitaṃ viśvakarmaṇā
krīḍārthaṃ devadevasya bhavasya parameṣṭhinaḥ //
apaśyaṃstatpuraṃ devāḥ sendropendrāḥ samāhitāḥ
praṇemurdūrataścaiva prabhāvādeva śūlinaḥ //
sahasrasūryapratimaṃ mahāntaṃ sahasraśaḥ sarvaguṇaiś ca bhinnam
jagāma kailāsagiriṃ mahātmā meruprabhāge puramādidevaḥ //
tato 'tha nārigajavājisaṃkulaṃ rathair anekair amarārisūdanaḥ
gaṇairgaṇeśaiś ca girīndrasaṃnibhaṃ mahāpuradvāramajo hariś ca //
atha jāṃbūnadamayair bhavanairmaṇibhūṣitaiḥ
vimānairvividhākāraiḥ prākāraiś ca samāvṛtam //
dṛṣṭvā śaṃbhoḥ puraṃ bāhyaṃ devaiḥ sabrahmakairhariḥ
prahṛṣṭavadano bhūtvā praviveśa tataḥ puram //
harmyaprāsādasambādhaṃ mahāṭṭālasamanvitam
dvitīyaṃ devadevasya caturdvāraṃ suśobhanam //
vajravaiḍūryamāṇikyamaṇijālaiḥ samāvṛtam
dolāvikṣepasaṃyuktaṃ ghaṇṭācāmarabhūṣitam //
mṛdaṅgamurajairjuṣṭaṃ vīṇāveṇunināditam
nṛtyadbhir apsaraḥsaṃghair bhūtasaṃghaiś ca saṃvṛtam
devendrabhavanākārair bhavanair dṛṣṭimohanaiḥ //
prāsādaśṛṅgeṣvatha pauranāryaḥ sahasraśaḥ puṣpaphalākṣatādyaiḥ
sthitāḥ karaistasya hareḥ samantāt pracikṣipurmūrdhni yathā bhavasya //
dṛṣṭvā nāryastadā viṣṇuṃ madāghūrṇitalocanāḥ //
viśālajaghanāḥ sadyo nanṛturmumudurjaguḥ
kāściddṛṣṭvā hariṃ nāryaḥ kiṃcit prahasitānanāḥ //
kiṃcid visrastavastrāś ca srastakāñcīguṇā jaguḥ
caturthaṃ pañcamaṃ caiva ṣaṣṭhaṃ ca saptamaṃ tathā //
aṣṭamaṃ navamaṃ caiva daśamaṃ ca purottamam
atītyāsādya devasya puraṃ śaṃbhoḥ suśobhanam //
suvṛttaṃ sutarāṃ śubhraṃ kailāsaśikhare śubhe
sūryamaṇḍalasaṃkāśair vimānaiś ca vibhūṣitam //
sphāṭikair maṇḍapaiḥ śubhrair jāṃbūnadamayais tathā
nānāratnamayaiścaiva digvidikṣu vibhūṣitam //
gopurairgopateḥ śaṃbhor nānābhūṣaṇabhūṣitaiḥ
anekaiḥ sarvatobhadraiḥ sarvaratnamayais tathā //
prākārairvividhākārair aṣṭāviṃśatibhir vṛtam
upadvārairmahādvārair vidikṣu vividhairdṛḍhaiḥ //
guhyālayairguhyagṛhair guhasya bhavanaiḥ śubhaiḥ
grāmyair anyair mahābhāgā mauktikair dṛṣṭimohanaiḥ //
gaṇeśāyatanair divyaiḥ padmarāgamayais tathā
candanairvividhākāraiḥ puṣpodyānaiś ca śobhanaiḥ //
taḍāgair dirghikābhiś ca hemasopānapaṅktibhiḥ
strīṇāṃ gatijitair haṃsaiḥ sevitābhiḥ samantataḥ //
mayūraiścaiva kāraṇḍaiḥ kokilaiścakravākakaiḥ
śobhitābhiś ca vāpībhir divyāmṛtajalais tathā //
saṃlāpālāpakuśalaiḥ sarvābharaṇabhūṣitaiḥ
stanabhārāvanamraiś ca madāghūrṇitalocanaiḥ //
geyanādaratairdivyai rudrakanyāsahasrakaiḥ
nṛtyadbhir apsaraḥsaṃghair amarairapi durlabhaiḥ //
praphullāṃbujavṛndādyais tathā dvijavarairapi
rudrastrīgaṇasaṃkīrṇair jalakrīḍāratais tathā //
ratotsavarataiścaiva lalitaiś ca pade pade
grāmarāgānuraktaiś ca padmarāgasamaprabhaiḥ //
strīsaṃghair devadevasya bhavasya paramātmanaḥ
dṛṣṭvā vismayamāpannās tasthurdevāḥ samantataḥ //
tatraiva dadṛśurdevā vṛndaṃ rudragaṇasya ca
gaṇeśvarāṇāṃ vīrāṇām api vṛndaṃ sahasraśaḥ //
suvarṇakṛtasopānān vajravaiḍūryabhūṣitān
sphāṭikān devadevasya dadṛśuste vimānakān //
teṣāṃ śṛṅgeṣu hṛṣṭāś ca nāryaḥ kamalalocanāḥ
viśālajaghanā yakṣā gandharvāpsarasas tathā //
kinnaryaḥ kiṃnarāścaiva bhujaṅgāḥ siddhakanyakāḥ
nānāveṣadharāścānyā nānābhūṣaṇabhūṣitāḥ //
nānāprabhāvasaṃyuktā nānābhogaratipriyāḥ
nīlotpaladalaprakhyāḥ padmapatrāyatekṣaṇāḥ //
padmakiñjalkasaṃkāśair aṃśukairatiśobhanāḥ
valayairnūpurairhāraiś chatraiścitraistathāṃśukaiḥ //
bhūṣitā bhūṣitaiś cānyair maṇḍitā maṇḍanapriyāḥ
dṛṣṭvātha vṛndaṃ surasundarīṇāṃ gaṇeśvarāṇāṃ surasundarīṇām
jagmurgaṇeśasya puraṃ sureśāḥ puradviṣaḥ śakrapurogamāś ca //
dṛṣṭvā ca tasthuḥ surasiddhasaṃghāḥ purasya madhye puruhūtapūrvāḥ
bhavasya bālārkasahasravarṇaṃ vimānamādyaṃ parameśvarasya //
atha tasya vimānasya dvāri saṃsthaṃ gaṇeśvaram
nandinaṃ dadṛśuḥ sarve devāḥ śakrapurogamāḥ //
taṃ dṛṣṭvā nandinaṃ sarve praṇamyāhur gaṇeśvaram
jayeti devāstaṃ dṛṣṭvā so 'pyāha ca gaṇeśvaraḥ //
bho bho devā mahābhāgāḥ sarve nirdhūtakalmaṣāḥ
samprāptāḥ sarvalokeśā vaktumarhatha suvratāḥ //
tamāhurvaradaṃ devaṃ vāraṇendrasamaprabham
paśupāśavimokṣārthaṃ darśayāsmān maheśvaram //
purā puratrayaṃ dagdhuṃ paśutvaṃ paribhāṣitam
śaṅkitāś ca vayaṃ tatra paśutvaṃ prati suvrata //
vrataṃ pāśupataṃ proktaṃ bhavena parameṣṭhinā
vratenānena bhūteśa paśutvaṃ naiva vidyate //
atha dvādaśavarṣaṃ vā māsadvādaśakaṃ tu vā
dinadvādaśakaṃ vāpi kṛtvā tad vratam uttamam //
mucyante paśavaḥ sarve paśupāśairbhavasya tu
darśayāmāsa tāndevān nārāyaṇapurogamān //
nandī śilādatanayaḥ sarvabhūtagaṇāgraṇīḥ
taṃ dṛṣṭvā devamīśānaṃ sāṃbaṃ sagaṇam avyayam //
praṇemus tuṣṭuvuś caiva prītikaṇṭakitatvacaḥ
vijñāpya śitikaṇṭhāya paśupāśavimokṣaṇam //
tasthustadāgrataḥ śaṃbhoḥ praṇipatya punaḥ punaḥ
tataḥ samprekṣya tān sarvān devadevo vṛṣadhvajaḥ //
viśodhya teṣāṃ devānāṃ paśutvaṃ parameśvaraḥ
vrataṃ pāśupataṃ caiva svayaṃ devo maheśvaraḥ //
upadiśya munīnāṃ ca sahāste cāṃbayā bhavaḥ
tadāprabhṛti te devāḥ sarve pāśupatāḥ smṛtāḥ //
paśūnāṃ ca patiryasmāt teṣāṃ sākṣāddhi devatāḥ
tasmātpāśupatāḥ proktās tapastepuś ca te punaḥ //
tato dvādaśavarṣānte muktapāśāḥ surottamāḥ
yayuryathāgataṃ sarve brahmaṇā saha viṣṇunā //
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ pitāmahamukhācchrutam
purā sanatkumāreṇa tasmādvyāsena dhīmatā //
yaḥ śrāvayecchucir viprāñ chṛṇuyādvā śucirnaraḥ
sa dehabhedamāsādya paśupāśaiḥ pramucyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pāśupatavratamāhātmyaṃ nāmāśītitamo 'dhyāyaḥ
vratametattvayā proktaṃ paśupāśavimokṣaṇam
vrataṃ pāśupataṃ laiṅgaṃ purā devair anuṣṭhitam //
vaktumarhasi cāsmākaṃ yathāpūrvaṃ tvayā śrutam
purā sanatkumāreṇa pṛṣṭaḥ śailādirādarāt //
nandī prāha vacastasmai pravadāmi samāsataḥ
Note: result of liṅga worshipdevairdaityais tathā siddhair gandharvaiḥ siddhacāraṇaiḥ //
munibhiś ca mahābhāgair anuṣṭhitamanuttamam
vrataṃ dvādaśaliṅgākhyaṃ paśupāśavimokṣaṇam //
bhogadaṃ yogadaṃ caiva kāmadaṃ muktidaṃ śubham
aviyogakaraṃ puṇyaṃ bhaktānāṃ bhayanāśanam //
ṣaḍaṅgasahitān vedān mathitvā tena nirmitam
sarvadānottamaṃ puṇyam aśvamedhāyutādhikam //
sarvamaṅgaladaṃ puṇyaṃ sarvaśatruvināśanam
saṃsārārṇavamagnānāṃ jantūnāmapi mokṣadam //
sarvavyādhiharaṃ caiva sarvajvaravināśanam
devairanuṣṭhitaṃ pūrvaṃ brahmaṇā viṣṇunā tathā //
Note: creation of a liṅga
kṛtvā kanīyasaṃ liṅgaṃ snāpya candanavāriṇā
caitramāsādi viprendrāḥ śivaliṅgavrataṃ caret //
kṛtvā haimaṃ śubhaṃ padmaṃ karṇikākesarānvitam
navaratnaiś ca khacitam aṣṭapatraṃ yathāvidhi //
karṇikāyāṃ nyaselliṅgaṃ sphāṭikaṃ pīṭhasaṃyutam
tatra bhaktyā yathānyāyam arcayed bilvapatrakaiḥ //
sitaiḥ sahasrakamalai raktairnīlotpalairapi
śvetārkakarṇikāraiś ca karavīrairbakairapi //
etairanyair yathālābhaṃ gāyatryā tasya suvratāḥ
sampūjya caiva gandhādyair dhūpairdīpaiś ca maṅgalaiḥ //
nīrājanādyaiścānyaiś ca liṅgamūrtimaheśvaram
agaruṃ dakṣiṇe dadyād aghoreṇa dvijottamāḥ //
paścime sadyamantreṇa divyāṃ caiva manaḥśilām
uttare vāmadevena candanaṃ vāpi dāpayet //
puruṣeṇa muniśreṣṭhā haritālaṃ ca pūrvataḥ
sitāgarūdbhavaṃ viprās tathā kṛṣṇāgarūdbhavam //
tathā gugguludhūpaṃ ca saugandhikamanuttamam
sitāraṃ nāma dhūpaṃ ca dadyād īśāya bhaktitaḥ //
mahācarurnivedyaḥ syād āḍhakānnamathāpi vā
etad vaḥ kathitaṃ puṇyaṃ śivaliṅgamahāvratam //
Note: time for this vrata
sarvamāseṣu sāmānyaṃ viśeṣo 'pi ca kīrtyate
vaiśākhe vajraliṅgaṃ ca jyeṣṭhe mārakataṃ tathā //
āṣāḍhe mauktikaṃ liṅgaṃ śrāvaṇe nīlanirmitam
māsi bhādrapade liṅgaṃ padmarāgamayaṃ śubham //
āśvine caiva viprendrāḥ gomedakamayaṃ śubham
pravālenaiva kārtikyāṃ tathā vai mārgaśīrṣake //
Note: material for a liṅga
vaiḍūryanirmitaṃ liṅgaṃ puṣparāgeṇa puṣyake
māghe ca sūryakāntena phālgune sphāṭikena ca //
sarvamāseṣu kamalaṃ haimamekaṃ vidhīyate
alābhe rājataṃ vāpi kevalaṃ kamalaṃ tu vā //
ratnānām apyalābhe tu hemnā vā rājatena vā
rajatasyāpyalābhe tu tāmralohena kārayet //
śailaṃ vā dārujaṃ vāpi mṛnmayaṃ vā savedikam
sarvagandhamayaṃ vāpi kṣaṇikaṃ parikalpayet //
haimantike mahādevaṃ śrīpattreṇaiva pūjayet
sarvamāseṣu kamalaṃ haimamekamathāpi vā //
rājataṃ vāpi kamalaṃ haimakarṇikamuttamam
rājatasyāpyabhāve tu bilvapatraiḥ samarcayet //
sahasrakamalālābhe tadardhenāpi pūjayet
tadardhārdhena vā rudram aṣṭottaraśatena vā //
Note: flower => deity
bilvapatre sthitā lakṣmīr devī lakṣaṇasaṃyutā
nīlotpale 'ṃbikā sākṣād utpale ṣaṇmukhaḥ svayam //
padmāśrito mahādevaḥ sarvadevapatiḥ śivaḥ
tasmātsarvaprayatnena śrīpattraṃ na tyajedbudhaḥ //
nīlotpalaṃ cotpalaṃ ca kamalaṃ ca viśeṣataḥ
sarvavaśyakaraṃ padmaṃ śilā sarvārthasiddhidā //
kṛṣṇāgarusamudbhūtaṃ sarvapāpanikṛntanam
gugguluprabhṛtīnāṃ caiva dīpānāṃ ca nivedanam //
sarvarogakṣayaṃ caiva candanaṃ sarvasiddhidam
saugandhikaṃ tathā dhūpaṃ sarvakāmārthasādhakam //
śvetāgarūdbhavaṃ caiva tathā kṛṣṇāgarūdbhavam
saumyaṃ sītāridhūpaṃ ca sākṣānnirvāṇasiddhidam //
śvetārkakusume sākṣāc caturvaktraḥ prajāpatiḥ
karṇikārasya kusume medhā sākṣādvyavasthitā //
karavīre gaṇādhyakṣo bake nārāyaṇaḥ svayam
sugandhiṣu ca sarveṣu kusumeṣu nagātmajā //
tasmādetairyathālābhaṃ puṣpadhūpādibhiḥ śubhaiḥ
pūjayeddevadeveśaṃ bhaktyā vittānusārataḥ //
nivedayettato bhaktyā pāyasaṃ ca mahācarum
saghṛtaṃ sopadaṃśaṃ ca sarvadravyasamanvitam //
śuddhānnaṃ vāpi mudgānnam āḍhakaṃ cārdhakaṃ tu vā
cāmaraṃ tālavṛntaṃ ca tasmai bhaktyā nivedayet //
upahārāṇi puṇyāni nyāyenaivārjitānyapi
nānāvidhāni cārhāṇi prokṣitānyaṃbhasā punaḥ //
nivedayecca rudrāya bhaktiyuktena cetasā
kṣīrādvai sarvadevānāṃ sthityarthamamṛtaṃ dhruvam //
viṣṇunā jiṣṇunā sākṣād anne sarvaṃ pratiṣṭhitam
bhūtānām annadānena prītir bhavati śaṅkare //
tasmāt sampūjayed devam anne prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ
upahāre tathā tuṣṭir vyañjane pavanaḥ svayam //
sarvātmako mahādevo gandhatoye hyapāmpatiḥ
pīṭhe vai prakṛtiḥ sākṣān mahadādyairvyavasthitā //
tasmāddevaṃ yajedbhaktyā pratimāsaṃ yathāvidhi
paurṇamāsyāṃ vrataṃ kāryaṃ sarvakāmārthasiddhaye //
satyaṃ śaucaṃ dayā śāntiḥ saṃtoṣo dānameva ca
paurṇamāsyāmamāvāsyām upavāsaṃ ca kārayet //
saṃvatsarānte godānaṃ vṛṣotsargaṃ viśeṣataḥ
bhojayedbrāhmaṇānbhaktyā śrotriyān vedapāragān //
tal liṅgaṃ pūjitaṃ tena sarvadravyasamanvitam
sthāpayed vā śivakṣetre dāpayed brāhmaṇāya vā //
ya evaṃ sarvamāseṣu śivaliṅgamahāvratam
kuryādbhaktyā muniśreṣṭhāḥ sa eva tapatāṃ varaḥ //
sūryakoṭipratīkāśair vimānai ratnabhūṣitaiḥ
gatvā śivapuraṃ divyaṃ nehāyāti kadācana //
athavā hyekamāsaṃ vā caredevaṃ vratottamam
śivalokamavāpnoti nātra kāryā vicāraṇā //
athavā saktacittaśced yānyān saṃcintayedvarān
varṣamekaṃ caredevaṃ tāṃstānprāpya śivaṃ vrajet //
devatvaṃ vā pitṛtvaṃ vā devarājatvameva ca
gāṇapatyapadaṃ vāpi sakto 'pi labhate naraḥ //
vidyārthī labhate vidyāṃ bhogārthī bhogamāpnuyāt
dravyārthī ca nidhiṃ paśyed āyuḥkāmaś cirāyuṣam //
yānyāṃścintayate kāmāṃs tāṃstānprāpyeha modate
ekamāsavratādeva so 'nte rudratvamāpnuyāt //
idaṃ pavitraṃ paramaṃ rahasyaṃ vratottamaṃ viśvasṛjāpi sṛṣṭam
hitāya devāsurasiddhamartyavidyādharāṇāṃ paramaṃ śivena //
sampūjya pūjyaṃ vidhinaivamīśaṃ praṇamya mūrdhnā saha bhṛtyaputraiḥ
vyapohanaṃ nāma japetstavaṃ ca pradakṣiṇaṃ kṛtya śivaṃ prayatnāt //
purākṛtaṃ viśvasṛjā stavaṃ ca hitāya devena jagattrayasya
pitāmahenaiva suraiśca sārdhaṃ mahānubhāvena mahārghyam etat //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge paśupāśavimocanaliṅgapūjādikathanaṃ nāmaikāśītitamo 'dhyāyaḥ
vyapohanastavaṃ vakṣye sarvasiddhipradaṃ śubham
nandinaś ca mukhācchrutvā kumāreṇa mahātmanā //
vyāsāya kathitaṃ tasmād bahumānena vai mayā
namaḥ śivāya śuddhāya nirmalāya yaśasvine //
duṣṭāntakāya sarvāya bhavāya paramātmane
pañcavaktro daśabhujo hy akṣapañcadaśairyutaḥ //
śuddhasphaṭikasaṃkāśaḥ sarvābharaṇabhūṣitaḥ
sarvajñaḥ sarvagaḥ śāntaḥ sarvopari susaṃsthitaḥ //
padmāsanasthaḥ someśaḥ pāpamāśu vyapohatu
īśānaḥ puruṣaścaiva aghoraḥ sadya eva ca //
vāmadevaś ca bhagavān pāpamāśu vyapohatu
anantaḥ sarvavidyeśaḥ sarvajñaḥ sarvadaḥ prabhuḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
sūkṣmaḥ surāsureśāno viśveśo gaṇapūjitaḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
śivottamo mahāpūjyaḥ śivadhyānaparāyaṇaḥ //
sarvagaḥ sarvadaḥ śāntaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
ekākṣo bhagavānīśaḥ śivārcanaparāyaṇaḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
trimūrtir bhagavān īśaḥ śivabhaktiprabodhakaḥ //
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu
śrīkaṇṭhaḥ śrīpatiḥ śrīmāñ śivadhyānarataḥ sadā //
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu
trailokyanamitā devī solkākārā purātanī //
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu
trailokyanamitā devī solkākārā purātanī //
dākṣāyaṇī mahādevī gaurī haimavatī śubhā
ekaparṇāgrajā saumyā tathā vai caikapāṭalā //
aparṇā varadā devī varadānaikatatparā
umā suraharā sākṣāt kauśikī vā kapardinī //
khaṭvāṅgadhāriṇī divyā karāgratarupallavā
naigameyādibhir divyaiś caturbhiḥ putrakairvṛtā //
menāyā nandinī devī vārijā vārijekṣaṇā
aṃbāyā vītaśokasya nandinaś ca mahātmanaḥ //
śubhāvatyāḥ sakhī śāntā pañcacūḍā varapradā
sṛṣṭyarthaṃ sarvabhūtānāṃ prakṛtitvaṃ gatāvyayā //
trayoviṃśatibhis tattvair mahadādyair vijṛmbhitā
lakṣmyādiśaktibhir nityaṃ namitā nandanandinī //
manonmanī mahādevī māyāvī maṇḍanapriyā
māyayā yā jagatsarvaṃ brahmādyaṃ sacarācaram //
kṣobhiṇī mohinī nityaṃ yogināṃ hṛdi saṃsthitā
ekānekasthitā loke indīvaranibhekṣaṇā //
bhaktyā paramayā nityaṃ sarvadevairabhiṣṭutā
gaṇendrāmbhojagarbhendrayamavitteśapūrvakaiḥ //
saṃstutā jananī teṣāṃ sarvopadravanāśinī
bhaktānāmārtihā bhavyā bhavabhāvavināśanī //
bhuktimuktipradā divyā bhaktānāmaprayatnataḥ
sā me sākṣānmahādevī pāpam āśu vyapohatu //
caṇḍaḥ sarvagaṇeśāno mukhācchaṃbhorvinirgataḥ
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu //
śālaṅkāyanaputrastu halamārgotthitaḥ prabhuḥ
jāmātā marutāṃ devaḥ sarvabhūtamaheśvaraḥ //
sarvagaḥ sarvadṛk śarvaḥ sarveśasadṛśaḥ prabhuḥ
sanārāyaṇakair devaiḥ sendracandradivākaraiḥ //
siddhaiś ca yakṣagandharvair bhūtairbhūtavidhāyakaiḥ
uragairṛṣibhiścaiva brahmaṇā ca mahātmanā //
stutastrailokyanāthastu munirantaḥ puraṃ sthitaḥ
sarvadā pūjitaḥ sarvair nandī pāpaṃ vyapohatu //
mahākāyo mahātejā mahādeva ivāparaḥ
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu //
merumandārakailāsataṭakūṭaprabhedanaḥ
airāvatādibhir divyair diggajaiś ca supūjitaḥ //
saptapātālapādaś ca saptadvīporujaṅghakaḥ
saptārṇavāṅkuśaścaiva sarvatīrthodaraḥ śivaḥ //
ākāśadeho digbāhuḥ somasūryāgnilocanaḥ
hatāsuramahāvṛkṣo brahmavidyāmahotkaṭaḥ //
brahmādyādhoraṇair divyair yogapāśasamanvitaiḥ
baddho hṛtpuṇḍarīkākhye staṃbhe vṛttiṃ nirudhya ca //
nāgendravaktro yaḥ sākṣād gaṇakoṭiśatairvṛtaḥ
śivadhyānaikasampannaḥ sa me pāpaṃ vyapohatu //
bhṛṅgīśaḥ piṅgalākṣo 'sau bhasitāśastu dehayuk
śivārcanarataḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu //
caturbhistanubhir nityaṃ sarvāsuranibarhaṇaḥ
skandaḥ śaktidharaḥ śāntaḥ senānīḥ śikhivāhanaḥ //
devasenāpatiḥ śrīmān sa me pāpaṃ vyapohatu
bhavaḥ śarvastatheśāno rudraḥ paśupatis tathā //
ugro bhīmo mahādevaḥ śivārcanarataḥ sadā
etāḥ pāpaṃ vyapohantu mūrtayaḥ parameṣṭhinaḥ //
mahādevaḥ śivo rudraḥ śaṅkaro nīlalohitaḥ
īśāno vijayo bhīmo devadevo bhavodbhavaḥ //
kapālīśaś ca vijñeyo rudrā rudrāṃśasaṃbhavāḥ
śivapraṇāmasampannā vyapohantu malaṃ mama //
vikartano vivasvāṃś ca mārtaṇḍo bhāskaro raviḥ
lokaprakāśakaścaiva lokasākṣītrivikramaḥ //
ādityaś ca tathā sūryaś cāṃśumāṃś ca divākaraḥ
ete vai dvādaśādityā vyapohantu malaṃ mama //
gaganaṃ sparśanaṃ tejo rasaś ca pṛthivī tathā
candraḥ sūryastathātmā ca tanavaḥ śivabhāṣitāḥ //
pāpaṃ vyapohantu mama bhayaṃ nirṇāśayantu me
vāsavaḥ pāvakaścaiva yamo nirṛtireva ca //
varuṇo vāyusomau ca īśāno bhagavān hariḥ
pitāmahaś ca bhagavān śivadhyānaparāyaṇaḥ //
ete pāpaṃ vyapohantu manasā karmaṇā kṛtam
nabhasvānsparśano vāyur anilo mārutas tathā //
prāṇaḥ prāṇeśajīveśau mārutaḥ śivabhāṣitāḥ
śivārcanaratāḥ sarve vyapohantu malaṃ mama //
khecarī vasucārī ca brahmeśo brahmabrahmadhīḥ
suṣeṇaḥ śāśvataḥ pṛṣṭaḥ supuṣṭaś ca mahābalaḥ //
ete vai cāraṇāḥ śaṃbhoḥ pūjayātīva bhāvitāḥ
vyapohantu malaṃ sarvaṃ pāpaṃ caiva mayā kṛtam //
mantrajño mantravit prājño mantrarāṭ siddhapūjitaḥ
siddhavatparamaḥ siddhaḥ sarvasiddhipradāyinaḥ //
vyapohantu malaṃ sarve siddhāḥ śivapadārcakāḥ
yakṣo yakṣeśadhanado jṛmbhako maṇibhadrakaḥ //
pūrṇabhadreśvaro mālī śitikuṇḍalireva ca
narendraścaiva yakṣeśā vyapohantu malaṃ mama //
anantaḥ kulikaścaiva vāsukistakṣakastathā
karkoṭako mahāpadmaḥ śaṅkhapālo mahābalaḥ //
śivapraṇāmasampannāḥ śivadehaprabhūṣaṇāḥ
mama pāpaṃ vyapohantu viṣaṃ sthāvarajaṅgamam //
vīṇājñaḥ kinnaraścaiva surasenaḥ pramardanaḥ
atīśayaḥ sa prayogī gītajñaścaiva kinnarāḥ //
śivapraṇāmasampannā vyapohantu malaṃ mama
vidyādharaś ca vibudho vidyārāśirvidāṃ varaḥ //
vibuddho vibudhaḥ śrīmān kṛtajñaś ca mahāyaśāḥ
ete vidyādharāḥ sarve śivadhyānaparāyaṇāḥ //
vyapohantu malaṃ ghoraṃ mahādevaprasādataḥ
vāmadevī mahājambhaḥ kālanemirmahābalaḥ //
sugrīvo mardakaścaiva piṅgalo devamardanaḥ
prahrādaścāpyanuhrādaḥ saṃhrādaḥ kila bāṣkalau //
jambhaḥ kuṃbhaś ca māyāvī kārtavīryaḥ kṛtaṃjayaḥ
ete 'surā mahātmāno mahādevaparāyaṇāḥ //
vyapohantu bhayaṃ ghoram āsuraṃ bhāvameva ca
garutmān khagatiścaiva pakṣirāṭ nāgamardanaḥ //
nāgaśatrur hiraṇyāṅgo vainateyaḥ prabhañjanaḥ
nāgāśīrviṣanāśaś ca viṣṇuvāhana eva ca //
ete hiraṇyavarṇābhā garuḍā viṣṇuvāhanāḥ
nānābharaṇasampannā vyapohantu malaṃ mama //
agastyaś ca vasiṣṭhaś ca aṅgirā bhṛgureva ca
kāśyapo nāradaścaiva dadhīcaścyavanas tathā //
upamanyustathānye ca ṛṣayaḥ śivabhāvitāḥ
śivārcanaratāḥ sarve vyapohantu malaṃ mama //
pitaraḥ pitāmahāś ca tathaiva prapitāmahāḥ
agniṣvāttā barhiṣadas tathā mātāmahādayaḥ //
vyapohantu bhayaṃ pāpaṃ śivadhyānaparāyaṇāḥ
lakṣmīś ca dharaṇī caiva gāyatrī ca sarasvatī //
durgā uṣā śacī jyeṣṭhā mātaraḥ surapūjitāḥ
devānāṃ mātaraś caiva gaṇānāṃ mātaras tathā //
bhūtānāṃ mātaraḥ sarvā yatra yā gaṇamātaraḥ
prasādāddevadevasya vyapohantu malaṃ mama //
urvaśī menakā caiva raṃbhā ratitilottamāḥ
sumukhī durmukhī caiva kāmukī kāmavardhanī //
tathānyāḥ sarvalokeṣu divyāścāpsarasas tathā
śivāya tāṇḍavaṃ nityaṃ kurvantyo 'tīva bhāvitāḥ //
devyaḥ śivārcanaratā vyapohantu malaṃ mama
arkaḥ somo 'ṅgārakaś ca budhaścaiva bṛhaspatiḥ //
śukraḥ śanaiścaraścaiva rāhuḥ ketustathaiva ca
vyapohantu bhayaṃ ghoraṃ grahapīḍāṃ śivārcakāḥ //
meṣo vṛṣo 'tha mithunas tathā karkaṭakaḥ śubhaḥ
siṃhaś ca kanyā vipulā tulā vai vṛścikas tathā //
dhanuś ca makaraścaiva kuṃbho mīnastathaiva ca
rāśayo dvādaśa hyete śivapūjāparāyaṇāḥ //
vyapohantu bhayaṃ pāpaṃ prasādātparameṣṭhinaḥ
aśvinī bharaṇī caiva kṛttikā rohiṇī tathā //
śrīmanmṛgaśiraścārdrā punarvasupuṣyasārpakāḥ
maghā vai pūrvaphālgunya uttarāphālgunī tathā //
hastacitrā tathā svātī viśākhā cānurādhikā
jyeṣṭhā mūlaṃ mahābhāgā pūrvāṣāḍhā tathaiva ca //
uttarāṣāḍhikā caiva śravaṇaṃ ca śraviṣṭhikā
śatabhiṣak pūrvabhadrā tathā proṣṭhapadā tathā //
pauṣṇaṃ ca devyaḥ satataṃ vyapohantu malaṃ mama
jvaraḥ kumbhodaraścaiva śaṅkukarṇo mahābalaḥ //
mahākarṇaḥ prabhātaś ca mahābhūtapramardanaḥ
śyenajicchivadūtaś ca pramathāḥ prītivardhanāḥ //
koṭikoṭiśataiścaiva bhūtānāṃ mātaraḥ sadā
vyapohantu bhayaṃ pāpaṃ mahādevaprasādataḥ //
śivadhyānaikasampanno himarāḍ aṃbusannibhaḥ
kundendusadṛśākāraḥ kuṃbhakundendubhūṣaṇaḥ //
vaḍavānalaśatruryo vaḍavāmukhabhedanaḥ
catuṣpādasamāyuktaḥ kṣīroda iva pāṇḍuraḥ //
rudraloke sthito nityaṃ rudraiḥ sārdhaṃ gaṇeśvaraiḥ
vṛṣendro viśvadhṛg devo viśvasya jagataḥ pitā //
vṛto nandādibhir nityaṃ mātṛbhir makhamardanaḥ
śivārcanarato nityaṃ sa me pāpaṃ vyapohatu //
gaṅgā mātā jaganmātā rudraloke vyavasthitā
śivabhaktā tu yā nandā sā me pāpaṃ vyapohatu //
bhadrā bhadrapadā devī śivaloke vyavasthitā
mātā gavāṃ mahābhāgā sā me pāpaṃ vyapohatu //
surabhiḥ sarvatobhadrā sarvapāpapraṇāśanī
rudrapūjāratā nityaṃ sā me pāpaṃ vyapohatu //
suśīlā śīlasampannā śrīpradā śivabhāvitā
śivaloke sthitā nityaṃ sā me pāpaṃ vyapohatu //
vedaśāstrārthatattvajñaḥ sarvakāryābhicintakaḥ
samastaguṇasampannaḥ sarvadeveśvarātmajaḥ //
jyeṣṭhaḥ sarveśvaraḥ saumyo mahāviṣṇutanuḥ svayam
āryaḥ senāpatiḥ sākṣād gahano makhamardanaḥ //
airāvatagajārūḍhaḥ kṛṣṇakuñcitamūrdhajaḥ
kṛṣṇāṅgo raktanayanaḥ śaśipannagabhūṣaṇaḥ //
bhūtaiḥ pretaiḥ piśācaiś ca kūṣmāṇḍaiś ca samāvṛtaḥ
śivārcanarataḥ sākṣāt sa me pāpaṃ vyapohatu //
brahmāṇī caiva māheśī kaumārī vaiṣṇavī tathā
vārāhī caiva māhendrī cāmuṇḍāgneyikā tathā //
etā vai mātaraḥ sarvāḥ sarvalokaprapūjitāḥ
yoginībhir mahāpāpaṃ vyapohantu samāhitāḥ //
vīrabhadro mahātejā himakundendusannibhaḥ
rudrasya tanayo raudraḥ śūlāsaktamahākaraḥ //
sahasrabāhuḥ sarvajñaḥ sarvāyudhadharaḥ svayam
tretāgninayano devas trailokyābhayadaḥ prabhuḥ //
mātṝṇāṃ rakṣako nityaṃ mahāvṛṣabhavāhanaḥ
trailokyanamitaḥ śrīmān śivapādārcane rataḥ //
yajñasya ca śiraśchettā pūṣṇo dantavināśanaḥ
vahnerhastaharaḥ sākṣād bhaganetranipātanaḥ //
pādāṅguṣṭhena somāṅgapeṣakaḥ prabhusaṃjñakaḥ
upendrendrayamādīnāṃ devānāmaṅgarakṣakaḥ //
sarasvatyā mahādevyā nāsikoṣṭhāvakartanaḥ
gaṇeśvaro yaḥ senānīḥ sa me pāpaṃ vyapohatu //
jyeṣṭhā variṣṭhā varadā varābharaṇabhūṣitā
mahālakṣmīrjaganmātā sā me pāpaṃ vyapohatu //
mahāmohā mahābhāgā mahābhūtagaṇairvṛtā
śivārcanaratā nityaṃ sā me pāpaṃ vyapohatu //
lakṣmīḥ sarvaguṇopetā sarvalakṣaṇasaṃyutā
sarvadā sarvagā devī sā me pāpaṃ vyapohatu //
siṃhārūḍhā mahādevī pārvatyāstanayāvyayā
viṣṇornidrā mahāmāyā vaiṣṇavī surapūjitā //
trinetrā varadā devī mahiṣāsuramardinī
śivārcanaratā durgā sā me pāpaṃ vyapohatu //
brahmāṇḍadhārakā rudrāḥ sarvalokaprapūjitāḥ
satyāś ca mānasāḥ sarve vyapohantu bhayaṃ mama //
bhūtāḥ pretāḥ piśācāś ca kūṣmāṇḍagaṇanāyakāḥ
kūṣmāṇḍakāś ca te pāpaṃ vyapohantu samāhitāḥ //
anena devaṃ stutvā tu cānte sarvaṃ samāpayet
praṇamya śirasā bhūmau pratimāse dvijottamāḥ //
vyapohanastavaṃ divyaṃ yaḥ paṭhecchṛṇuyādapi
vidhūya sarvapāpāni rudraloke mahīyate //
kanyārthī labhate kanyāṃ jayakāmo jayaṃ labhet
arthakāmo labhedarthaṃ putrakāmo bahūn sutān //
vidyārthī labhate vidyāṃ bhogārthī bhogamāpnuyāt
yānyānprārthayate kāmān mānavaḥ śravaṇādiha //
tānsarvān śīghramāpnoti devānāṃ ca priyo bhavet
paṭhyamānamidaṃ puṇyaṃ yamuddiśya tu paṭhyate //
tasya rogā na bādhante vātapittādisaṃbhavāḥ
nākāle maraṇaṃ tasya na sarpairapi daśyate //
yatpuṇyaṃ caiva tīrthānāṃ yajñānāṃ caiva yatphalam
dānānāṃ caiva yatpuṇyaṃ vratānāṃ ca viśeṣataḥ //
tatpuṇyaṃ koṭiguṇitaṃ japtvā cāpnoti mānavaḥ
goghnaścaiva kṛtaghnaś ca vīrahā brahmahā bhavet //
śaraṇāgataghātī ca mitraviśvāsaghātakaḥ
duṣṭaḥ pāpasamācāro mātṛhā pitṛhā tathā //
vyapohya sarvapāpāni śivaloke mahīyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vyapohanastavanirūpaṇaṃ nāma dvyaśītitamo 'dhyāyaḥ
vyapohanastavaṃ puṇyaṃ śrutamasmābhir ādarāt
prasaṃgālliṅgadānasya vratānyapi vadasva naḥ //
vratāni vaḥ pravakṣyāmi śubhāni munisattamāḥ
nandinā kathitānīha brahmaputrāya dhīmate //
tāni vyāsādupaśrutya yuṣmākaṃ pravadāmyaham
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ pakṣayorubhayorapi //
varṣamekaṃ tu bhuñjāno naktaṃ yaḥ pūjayecchivam
sarvayajñaphalaṃ prāpya sa yāti paramāṃ gatim //
pṛthivīṃ bhājanaṃ kṛtvā bhuktvā parvasu mānavaḥ
ahorātreṇa caikena trirātraphalamaśnute //
dvayor māsasya pañcamyor dvayoḥ pratipadornaraḥ
kṣīradhārāvrataṃ kuryāt so 'śvamedhaphalaṃ labhet //
kṛṣṇāṣṭamyāṃ tu naktena yāvatkṛṣṇacaturdaśī
bhuñjanbhogānavāpnoti brahmalokaṃ ca gacchati //
yo 'bdamekaṃ prakurvīta naktaṃ parvasu parvasu
brahmacārī jitakrodhaḥ śivadhyānaparāyaṇaḥ //
saṃvatsarānte viprendrān bhojayedvidhipūrvakam
sa yāti śāṅkaraṃ lokaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
upavāsāt paraṃ bhaikṣyaṃ bhaikṣyāt param ayācitam
ayācitāt paraṃ naktaṃ tasmān naktena vartayet //
devairbhuktaṃ tu pūrvāhṇe madhyāhne ṛṣibhis tathā
aparāhṇe ca pitṛbhiḥ saṃdhyāyāṃ guhyakādibhiḥ //
sarvavelāmatikramya naktabhojanamuttamam
haviṣyabhojanaṃ snānaṃ satyamāhāralāghavam //
agnikāryamadhaḥśayyāṃ naktabhojī samācaret
pratimāsaṃ pravakṣyāmi śivavratamanuttamam //
dharmakāmārthamokṣārthaṃ sarvapāpaviśuddhaye
puṣyamāse ca sampūjya yaḥ kuryānnaktabhojanam //
satyavādī jitakrodhaḥ śāligodhūmagorasaiḥ
pakṣayoraṣṭamīṃ yatnād upavāsena vartayet //
bhūmiśayyāṃ ca māsānte paurṇamāsyāṃ ghṛtādibhiḥ
snāpya rudraṃ mahādevaṃ sampūjya vidhipūrvakam //
yāvakaṃ caudanaṃ dattvā sakṣīraṃ saghṛtaṃ dvijāḥ
bhojayed brāhmaṇāñśiṣṭāñ japecchāntiṃ viśeṣataḥ //
tathā gomithunaṃ caiva kapilaṃ vinivedayet
bhavāya devadevāya śivāya parameṣṭhine //
sa yāti muniśārdūla vāhneyaṃ lokamuttamam
bhuktvā sa vipulān lokān tatraiva sa vimucyate //
māghamāse tu sampūjya yaḥ kuryān naktabhojanam
kṛśaraṃ ghṛtasaṃyuktaṃ bhuñjānaḥ saṃyatendriyaḥ //
sopavāsaṃ caturdaśyāṃ bhavedubhayapakṣayoḥ
rudrāya paurṇamāsyāṃ tu dadyādvai ghṛtakambalam //
kṛṣṇaṃ gomithunaṃ dadyāt pūjayeccaiva śaṃkaram
bhojayedbrāhmaṇāṃścaiva yathāvibhavavistaram //
yāmyamāsādya vai lokaṃ yamena saha modate
phālgune caiva samprāpte kuryādvai naktabhojanam //
śyāmākānnaghṛtakṣīrair jitakrodho jitendriyaḥ
caturdaśyāmathāṣṭamyām upavāsaṃ ca kārayet //
paurṇamāsyāṃ mahādevaṃ snāpya sampūjya śaṅkaram
dadyādgomithunaṃ vāpi tāmrābhaṃ śūlapāṇaye //
brāhmaṇān bhojayitvā tu prārthayetparameśvaram
sa yāti candrasāyujyaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
caitre 'pi rudramabhyarcya kuryādvai naktabhojanam
śālyannaṃ payasā yuktaṃ ghṛtena ca yathāsukham //
goṣṭhaśāyī muniśreṣṭhāḥ kṣitau niśi bhavaṃ smaret
paurṇamāsyāṃ śivaṃ snāpya dadyādgomithunaṃ sitam //
brāhmaṇān bhojayeccaiva nirṛteḥ sthānamāpnuyāt
vaiśākhe ca tathā māse kṛtvā vai naktabhojanam //
paurṇamāsyāṃ bhavaṃ snāpya pañcagavyaghṛtādibhiḥ
śvetaṃ gomithunaṃ dattvā so 'śvamedhaphalaṃ labhet //
jyeṣṭhe māse ca deveśaṃ bhavaṃ śarvamumāpatim
sampūjya śraddhayā bhaktyā kṛtvā vai naktabhojanam //
raktaśālyannamadhvā ca adbhiḥ pūtaṃ ghṛtādibhiḥ
vīrāsano niśārdhaṃ ca gavāṃ śuśrūṣaṇe rataḥ //
paurṇamāsyāṃ tu sampūjya devadevamumāpatim
snāpya śaktyā yathānyāyaṃ caruṃ dadyāc ca śūline //
brāhmaṇān bhojayitvā ca yathāvibhavavistaram
dhūmraṃ gomithunaṃ dattvā vāyuloke mahīyate //
āṣāḍhe māsi cāpyevaṃ naktabhojanatatparaḥ
bhūrikhaṇḍājyasaṃmiśraṃ saktubhiścaiva gorasam //
paurṇamāsyāṃ ghṛtādyaistu snāpya pūjya yathāvidhi
brāhmaṇān bhojayitvā ca śrotriyān vedapāragān //
dadyādgomithunaṃ gauraṃ vāruṇaṃ lokamāpnuyāt
śrāvaṇe ca dvijā māse kṛtvā vai naktabhojanam //
kṣīraṣaṣṭikabhaktena sampūjya vṛṣabhadhvajam
paurṇamāsyāṃ ghṛtādyaistu snāpya pūjya yathāvidhi //
brāhmaṇān bhojayitvā ca śrotriyān vedapāragān
śvetāgrapādaṃ pauṇḍraṃ ca dadyādgomithunaṃ punaḥ //
sa yāti vāyusāyujyaṃ vāyuvatsarvago bhavet
prāpte bhādrapade māse kṛtvaivaṃ naktabhojanam //
hutaśeṣaṃ ca viprendrān vṛkṣamūlāśrito divā
paurṇamāsyāṃ tu deveśaṃ snāpya sampūjya śaṅkaram //
nīlaskandhaṃ vṛṣaṃ gāṃ ca dattvā bhaktyā yathāvidhi
brāhmaṇān bhojayitvā ca vedavedāṅgapāragān //
yakṣalokamanuprāpya yakṣarājo bhavennaraḥ
tataścāśvayuje māsi kṛtvaivaṃ naktabhojanam //
saghṛtaṃ śaṅkaraṃ pūjya paurṇamāsyāṃ ca pūrvavat
brāhmaṇān bhojayitvā ca śivabhaktān sadā śucīn //
vṛṣabhaṃ nīlavarṇābham urodeśasamunnatam
gāṃ ca dattvā yathānyāyam aiśānaṃ lokamāpnuyāt //
kārtike ca tathā māse kṛtvā vai naktabhojanam
kṣīraudanena sājyena sampūjya ca bhavaṃ prabhum //
paurṇamāsyāṃ ca vidhivat snāpya dattvā caruṃ punaḥ
brāhmaṇān bhojayitvā ca yathāvibhavavistaram //
dattvā gomithunaṃ caiva kāpilaṃ pūrvavad dvijāḥ
sūryasāyujyamāpnoti nātra kāryā vicāraṇā //
mārgaśīrṣe ca māse 'pi kṛtvaivaṃ naktabhojanam
yavānnena yathānyāyam ājyakṣīrādibhiḥ samam //
paurṇamāsyāṃ ca pūrvoktaṃ kṛtvā śarvāya śaṃbhave
brāhmaṇān bhojayitvā ca daridrānvedapāragān //
dattvā gomithunaṃ caiva pāṇḍuraṃ vidhipūrvakam
somalokamanuprāpya somena saha modate //
ahiṃsā satyamasteyaṃ brahmacaryaṃ kṣamā dayā
triḥsnānaṃ cāgnihotraṃ ca bhūśayyā naktabhojanam //
pakṣayorupavāsaṃ ca caturdaśyaṣṭamīṣu ca //
ityetadakhilaṃ proktaṃ pratimāsaṃ śivavratam //
kuryādvarṣaṃ krameṇaiva vyutkrameṇāpi vā dvijāḥ
sa yāti śivasāyujyaṃ jñānayogamavāpnuyāt //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivavratakathanaṃ nāma tryaśītitamo 'dhyāyaḥ
umāmaheśvaraṃ vakṣye vratamīśvarabhāṣitam
naranāryādijantūnāṃ hitāya munisattamāḥ //
paurṇamāsyāmamāvāsyāṃ caturdaśyaṣṭamīṣu ca
naktamabdaṃ prakurvīta haviṣyaṃ pūjayedbhavam //
umāmaheśapratimāṃ hemnā kṛtvā suśobhanām
rājatīṃ vātha varṣānte pratiṣṭhāpya yathāvidhi //
brāhmaṇān bhojayitvā ca dattvā śaktyā ca dakṣiṇām
rathādyairvāpi deveśaṃ nītvā rudrālayaṃ prati //
sarvātiśayasaṃyuktaiś chatracāmarabhūṣaṇaiḥ
nivedayedvrataṃ caiva śivāya parameṣṭhine //
sa yāti śivasāyujyaṃ nārī devyā yadi prabho
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyāṃ niyatā brahmacāriṇī //
varṣamekaṃ na bhuñjati kanyā vā vidhavāpi vā
varṣānte pratimāṃ kṛtvā pūrvoktavidhinā tataḥ //
pratiṣṭhāpya yathānyāyaṃ dattvā rudrālaye punaḥ
brāhmaṇān bhojayitvā ca bhavānyā saha modate //
yā nāryevaṃ caredabdaṃ kṛṣṇāmekāṃ caturdaśīm
varṣānte pratimāṃ kṛtvā yena kenāpi vā dvijāḥ //
pūrvoktamakhilaṃ kṛtvā bhavānyā saha modate
amāvāsyāṃ nirāhārā bhavedabdaṃ suyantritā //
śūlaṃ ca vidhinā kṛtvā varṣānte vinivedayet
snāpyeśānaṃ yajedbhaktyā sahasraiḥ kamalaiḥ sitaiḥ //
rājataṃ kamalaṃ caiva jāṃbūnadasukarṇikam
dattvā bhavāya viprebhyaḥ pradadyād dakṣiṇām api //
kāmato 'pi kṛtaṃ pāpaṃ bhrūṇahatyādikaṃ ca yat
tatsarvaṃ śūladānena bhindyānnārī na saṃśayaḥ //
sāyujyaṃ caivamāpnoti bhavānyā dvijasattamāḥ
kuryādyadvā naraḥ so 'pi rudrasāyujyamāpnuyāt //
paurṇamāsyāmamāvāsyāṃ varṣamekamatandritā
upavāsaratā nārī naro 'pi dvijasattamāḥ //
niyogādeva tatkāryaṃ bhartṝṇāṃ dvijasattamāḥ
japaṃ dānaṃ tapaḥ sarvam asvatantrā yataḥ striyaḥ //
varṣānte sarvagandhāḍhyāṃ pratimāṃ saṃnivedayet
sā bhavānyāś ca sāyujyaṃ sārūpyaṃ cāpi suvratā //
labhate nātra saṃdehaḥ satyaṃ satyaṃ vadāmyaham
kārtikyāṃ vā tu yā nārī ekabhaktena vartate //
kṣamāhiṃsādiniyamaiḥ saṃyuktā brahmacāriṇī
dadyātkṛṣṇatilānāṃ ca bhāramekam atandritā //
saghṛtaṃ saguḍaṃ caiva odanaṃ parameṣṭhine
dattvā ca brāhmaṇebhyaś ca yathā vibhavavistaram //
aṣṭamyāṃ ca caturdaśyām upavāsaratā ca sā
bhavānyā modate sārdhaṃ sārūpyaṃ prāpya suvratā //
kṣamā satyaṃ dayā dānaṃ śaucamindriyanigrahaḥ
sarvavrateṣvayaṃ dharmaḥ sāmānyo rudrapūjanam //
samāsādvaḥ pravakṣyāmi pratimāsamanukramāt
mārgaśīrṣakamāsādikārttikāntaṃ yathākramam //
vrataṃ suvipulaṃ puṇyaṃ nandinā paribhāṣitam
mārgaśīrṣakamāse 'tha vṛṣaṃ pūrṇāṅgamuttamam //
alaṃkṛtya yathānyāyaṃ śivāya vinivedayet
sā ca sārdhaṃ bhavānyā vai modate nātra saṃśayaḥ //
puṣyamāse tu vai śūlaṃ pratiṣṭhāpya nivedayet
pūrvoktamakhilaṃ kṛtvā bhavānyā saha modate //
māghamāse rathaṃ kṛtvā sarvalakṣaṇalakṣitam
dadyāt sampūjya deveśaṃ brāhmaṇāṃścaiva bhojayet //
sā ca devyā mahābhāgā modate nātra saṃśayaḥ
phālgune pratimāṃ kṛtvā hiraṇyena yathāvidhi //
rājatenāpi tāmreṇa yathāvibhavavistaram
pratiṣṭhāpya samabhyarcya sthāpayecchaṅkarālaye //
sā ca sārdhaṃ mahādevyā modate nātra saṃśayaḥ
caitre bhavaṃ kumāraṃ ca bhavānīṃ ca yathāvidhi //
tāmrādyairvidhivatkṛtvā pratiṣṭhāpya yathāvidhi
bhavānyā modate sārdhaṃ dattvā rudrāya śaṃbhave //
kṛtvālayaṃ hi kauberaṃ rājataṃ rajatena vai
īśvaromāsamāyuktaṃ gaṇeśaiś ca samantataḥ //
sarvaratnasamāyuktaṃ pratiṣṭhāpya yathāvidhi
sthāpayetparameśasya bhavasyāyatane śubhe //
vaiśākhe vai cared evaṃ kailāsākhyaṃ vratottamam
kailāsaparvataṃ prāpya bhavānyā saha modate //
jyeṣṭhe māsi mahādevaṃ liṅgamūrtimumāpatim
kṛtāñjalipuṭenaiva brahmaṇā viṣṇunā tathā //
madhye bhavena saṃyuktaṃ liṅgamūrti dvijottamāḥ
haṃsena ca varāheṇa kṛtvā tāmrādibhiḥ śubhām //
pratiṣṭhāpya yathānyāyaṃ brāhmaṇān bhojayettataḥ
śivāya śivamāsādya śivasthāne yathāvidhi //
brāhmaṇaiḥ sahitāṃ sthāpya devyāḥ sāyujyamāpnuyāt
āṣāḍhe ca śubhe māse gṛhaṃ kṛtvā suśobhanam //
pakveṣṭakābhir vidhivad yathāvibhavavistaram
sarvabījarasaiścāpi sampūrṇaṃ sarvaśobhanaiḥ //
gṛhopakaraṇaiścaiva musalolūkhalādibhiḥ
dāsīdāsādibhiścaiva śayanairaśanādibhiḥ //
sampūrṇaiś ca gṛhaṃ vastrair ācchādya ca samantataḥ
devaṃ ghṛtādibhiḥ snāpya mahādevamumāpatim //
brāhmaṇānāṃ sahasraṃ ca bhojayitvā yathāvidhi
vidyāvinayasampannaṃ brāhmaṇaṃ vedapāragam //
prathamāśramiṇaṃ bhaktyā sampūjya ca yathāvidhi
kanyāṃ sumadhyamāṃ yāvat kālajīvanasaṃyutām //
kṣetraṃ gomithunaṃ caiva tadgṛhe ca nivedayet
sāyanair vividhair divyair meruparvatasannibhaiḥ //
golokaṃ samanuprāpya bhavānyā saha modate
bhavānyā sadṛśībhūtvā sarvakalpeṣu sāvyayā //
bhavānyāścaiva sāyujyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ
sarvadhātusamākīrṇaṃ vicitradhvajaśobhitam //
nivedayīta śarvāya śrāvaṇe tilaparvatam
vitānadhvajavastrādyair dhātubhiś ca nivedayet //
brāhmaṇān bhojayitvā ca pūrvoktamakhilaṃ bhavet
kṛtvā bhādrapade māsi śobhanaṃ śāliparvatam //
vitānadhvajavastrādyair dhātubhiś ca nivedayet
brāhmaṇān bhojayitvā ca dāpayecca yathāvidhi //
sā ca sūryāṃśusaṃkāśā bhavānyā saha modate
kṛtvā cāśvayuje māsi vipulaṃ dhānyaparvatam //
suvarṇavastrasaṃyuktaṃ dattvā sampūjya śaṅkaram
brāhmaṇān bhojayitvā ca pūrvoktamakhilaṃ bhavet //
sarvadhānyasamāyuktaṃ sarvabījarasādibhiḥ
sarvadhātusamāyuktaṃ sarvaratnopaśobhitam //
śṛṅgaiścaturbhiḥ saṃyuktaṃ vitānacchatraśobhitam
gandhamālyais tathā dhūpaiś citraiścāpi suśobhitam //
vicitrairnṛtyageyaiś ca śaṅkhavīṇādibhis tathā
brahmaghoṣairmahāpuṇyaṃ maṅgalaiś ca viśeṣataḥ //
mahādhvajāṣṭasaṃyuktaṃ vicitrakusumojjvalam
nagendraṃ merunāmānaṃ trailokyādhāramuttamam //
tasya mūrdhni śivaṃ kuryān madhyato dhātunaiva tu
dakṣiṇe ca yathānyāyaṃ brahmāṇaṃ ca caturmukham //
uttare devadeveśaṃ nārāyaṇamanāmayam
indrādilokapālāṃś ca kṛtvā bhaktyā yathāvidhi //
pratiṣṭhāpya tataḥ snāpya samabhyarcya maheśvaram
devasya dakṣiṇe haste śūlaṃ tridaśapūjitam //
vāme pāśaṃ bhavānyāś ca kamalaṃ hemabhūṣitam
viṣṇoś ca śaṅkhaṃ cakraṃ ca gadāmabjaṃ prayatnataḥ //
brahmaṇaścākṣasūtraṃ ca kamaṇḍalumanuttamam
indrasya vajram agneś ca śaktyākhyaṃ paramāyudham //
yamasya daṇḍaṃ nirṛteḥ khaḍgaṃ niśicarasya tu
varuṇasya mahāpāśaṃ nāgākhyaṃ rudramadbhutam //
vāyor yaṣṭiṃ kuberasya gadāṃ lokaprapūjitām
ṭaṅkaṃ ceśānadevasya nivedyaivaṃ krameṇa ca //
śivasya mahatīṃ pūjāṃ kṛtvā carusamanvitām
pūjayetsarvadevāṃś ca yathāvibhavavistaram //
brāhmaṇānbhojayitvā ca pūjāṃ kṛtvā prayatnataḥ
mahāmeruvrataṃ kṛtvā mahādevāya dāpayet //
mahāmerumanuprāpya mahādevyā pramodate
ciraṃ sāyujyam āpnoti mahādevyā na saṃśayaḥ //
kārtikyāmapi yā nārī kṛtvā devīmumāṃ śubhām
sarvābharaṇasampūrṇāṃ sarvalakṣaṇalakṣitām //
hematāmrādibhiścaiva pratiṣṭhāpya vidhānataḥ
devaṃ ca kṛtvā deveśaṃ sarvalakṣaṇasaṃyutam //
tayoragre hutāśaṃ ca sruvahastaṃ pitāmaham
nārāyaṇaṃ ca dātāraṃ sarvābharaṇabhūṣitam //
lokapālais tathā siddhaiḥ saṃvṛtaṃ sthāpya yatnataḥ
rudrālaye vrataṃ tasmai dāpayedbhaktipūrvakam //
sā bhavānyāstanuṃ gatvā bhavena saha modate
ekabhaktavrataṃ puṇyaṃ pratimāsamanukramāt //
mārgaśīrṣakamāsādikārtikāntaṃ pravartitam
naranāryādijantūnāṃ hitāya munisattamāḥ //
naraḥ kṛtvā vrataṃ caiva śivasāyujyamāpnuyāt
nārī devyā na saṃdehaḥ śivena paribhāṣitam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge umāmaheśvaravrataṃ nāma caturaśītitamo 'dhyāyaḥ
sarvavrateṣu sampūjya devadevamumāpatim
japetpañcākṣarīṃ vidyāṃ vidhinaiva dvijottamāḥ //
japādeva na saṃdeho vratānāṃ vai viśeṣataḥ
samāptirnānyathā tasmāj japetpañcākṣarīṃ śubhām //
kathaṃ pañcākṣarī vidyā prabhāvo vā kathaṃ vada
kramopāyaṃ mahābhāga śrotuṃ kautūhalaṃ hi naḥ //
purā devena rudreṇa devadevena śaṃbhunā
pārvatyāḥ kathitaṃ puṇyaṃ pravadāmi samāsataḥ //
bhagavandevadeveśa sarvalokamaheśvara
pañcākṣarasya māhātmyaṃ śrotumicchāmi tattvataḥ //
Note: pralaya and sṛṣṭi
pañcākṣarasya māhātmyaṃ varṣakoṭiśatairapi
na śakyaṃ kathituṃ devi tasmāt saṃkṣepataḥ śṛṇu //
pralaye samanuprāpte naṣṭe sthāvarajaṅgame
naṣṭe devāsure caiva naṣṭe coragarākṣase //
sarvaṃ prakṛtimāpannaṃ tvayā pralayameṣyati
eko 'haṃ saṃsthito devi na dvitīyo 'sti kutracit //
tasminvedāś ca śāstrāṇi mantre pañcākṣare sthitāḥ
te nāśaṃ naiva samprāptā macchaktyā hyanupālitāḥ //
ahameko dvidhāpyāsaṃ prakṛtyātmaprabhedataḥ
sa tu nārāyaṇaḥ śete devo māyāmayīṃ tanum //
āsthāya yogaparyaṅkaśayane toyamadhyagaḥ
tannābhipaṅkajājjātaḥ pañcavaktraḥ pitāmahaḥ //
Note: Brahmā creates 10 sons; they get power from Śiva
sisṛkṣamāṇo lokānvai trīnaśakto 'sahāyavān
daśa brahmā sasarjādau mānasānamitaujasaḥ //
teṣāṃ sṛṣṭiprasiddhyarthaṃ māṃ provāca pitāmahaḥ
matputrāṇāṃ mahādeva śaktiṃ dehi maheśvara //
iti tena samādiṣṭaḥ pañcavaktradharo hyaham
pañcākṣarānpañcamukhaiḥ proktavān padmayonaye //
tānpañcavadanairgṛhṇan brahmā lokapitāmahaḥ
vācyavācakabhāvena jñātavānparameśvaram //
vācyaḥ pañcākṣarairdevi śivastrailokyapūjitaḥ
vācakaḥ paramo mantras tasya pañcākṣaraḥ sthitaḥ //
jñātvā prayogaṃ vidhinā ca siddhiṃ labdhvā tathā pañcamukho mahātmā
provāca putreṣu jagaddhitāya mantraṃ mahārthaṃ kila pañcavarṇam //
te labdhvā mantraratnaṃ tu sākṣāllokapitāmahāt
tamārādhayituṃ devaṃ parātparataraṃ śivam //
tatastutoṣa bhagavān trimūrtīnāṃ paraḥ śivaḥ
dattavānakhilaṃ jñānam aṇimādiguṇāṣṭakam //
te 'pi labdhvā varānviprās tadārādhanakāṅkṣiṇaḥ
merostu śikhare ramye muñjavānnāma parvataḥ //
matpriyaḥ satataṃ śrīmān madbhūtaiḥ parirakṣitaḥ
tasyābhyāśe tapastīvraṃ lokasṛṣṭisamutsukāḥ //
divyavarṣasahasraṃ tu vāyubhakṣāḥ samācaran
tiṣṭhanto 'nugrahārthāya devi te ṛṣayaḥ purā //
teṣāṃ bhaktimahaṃ dṛṣṭvā sadyaḥ pratyakṣatāmiyām
pañcākṣaram ṛṣicchando daivataṃ śaktibījavat //
nyāsaṃ ṣaḍaṅgaṃ digbandhaṃ viniyogamaśeṣataḥ
proktavānahamāryāṇāṃ lokānāṃ hitakāmyayā //
tacchrutvā mantramāhātmyam ṛṣayaste tapodhanāḥ
mantrasya viniyogaṃ ca kṛtvā sarvamanuṣṭhitāḥ //
tanmāhātmyāt tadā lokān sadevāsuramānuṣān
varṇānvarṇavibhāgāṃś ca sarvadharmāṃś ca śobhanān //
pūrvakalpasamudbhūtāñ chrutavanto yathā purā
pañcākṣaraprabhāvācca lokā vedā maharṣayaḥ //
Note: description of pañcākṣara mantra
tiṣṭhanti śāśvatā dharmā devāḥ sarvamidaṃ jagat
tad idānīṃ pravakṣyāmi śṛṇu cāvahitākhilam //
alpākṣaraṃ mahārthaṃ ca vedasāraṃ vimuktidam
ājñāsiddhamasaṃdigdhaṃ vākyametacchivātmakam //
nānāsiddhiyutaṃ divyaṃ lokacittānurañjakam
suniścitārthaṃ gaṃbhīraṃ vākyaṃ me pārameśvaram //
mantraṃ mukhasukhoccāryam aśeṣārthaprasādhakam
tadbījaṃ sarvavidyānāṃ mantramādyaṃ suśobhanam //
atisūkṣmaṃ mahārthaṃ ca jñeyaṃ tadvaṭabījavat
vedaḥ sa triguṇātītaḥ sarvajñaḥ sarvakṛtprabhuḥ //
omityekākṣaraṃ mantraṃ sthitaḥ sarvagataḥ śivaḥ
mantre ṣaḍakṣare sūkṣme pañcākṣaratanuḥ śivaḥ //
vācyavācakabhāvena sthitaḥ sākṣātsvabhāvataḥ
vācyaḥ śivaḥ prameyatvān mantrastadvācakaḥ smṛtaḥ //
vācyavācakabhāvo 'yam anādiḥ saṃsthitastayoḥ
vede śivāgame vāpi yatra yatra ṣaḍakṣaraḥ //
mantraḥ sthitaḥ sadā mukhyo loke pañcākṣaro mataḥ
kiṃ tasya bahubhir mantraiḥ śāstrairvā bahuvistṛtaiḥ //
yasyaivaṃ hṛdi saṃstho 'yaṃ mantraḥ syātpārameśvaraḥ
tenādhītaṃ śrutaṃ tena tena sarvamanuṣṭhitam //
yo vidvānvai japetsamyag adhītyaiva vidhānataḥ
etāvaddhi śivajñānam etāvatparamaṃ padam //
etāvad brahmavidyā ca tasmānnityaṃ japedbudhaḥ
pañcākṣaraiḥ sapraṇavo mantro 'yaṃ hṛdayaṃ mama //
guhyādguhyataraṃ sākṣān mokṣajñānam anuttamam
asya mantrasya vakṣyāmi ṛṣicchando 'dhidaivatam //
bījaṃ śaktiṃ svaraṃ varṇaṃ sthānaṃ caivākṣaraṃ prati
vāmadevo nāma ṛṣiḥ paṅktiśchanda udāhṛtaḥ //
devatā śiva evāhaṃ mantrasyāsya varānane
nakārādīni bījāni pañcabhūtātmakāni ca //
ātmānaṃ praṇavaṃ viddhi sarvavyāpinamavyayam
śaktistvameva deveśi sarvadevanamaskṛte //
tvadīyaṃ praṇavaṃ kiṃcin madīyaṃ praṇavaṃ tathā
tvadīyaṃ devi mantrāṇāṃ śaktibhūtaṃ na saṃśayaḥ //
akārokāramakārā madīye praṇave sthitāḥ
ukāraṃ ca makāraṃ ca akāraṃ ca krameṇa vai //
tvadīyaṃ praṇavaṃ viddhi trimātraṃ plutamuttamam
oṅkārasya svarodātta ṛṣirbrahma sitaṃ vapuḥ //
chando devī ca gāyatrī paramātmādhidevatā
udāttaḥ prathamastadvac caturthaś ca dvitīyakaḥ //
pañcamaḥ svaritaścaiva madhyamo niṣadhaḥ smṛtāḥ
nakāraḥ pītavarṇaś ca sthānaṃ pūrvamukhaṃ smṛtam //
indro 'dhidaivataṃ chando gāyatrī gautama ṛṣiḥ
makāraḥ kṛṣṇavarṇo 'sya sthānaṃ vai dakṣiṇāmukham //
chando 'nuṣṭup ṛṣiścātrī rudro daivatamucyate
śikāro dhūmravarṇo 'sya sthānaṃ vai paścimaṃ mukham //
viśvāmitra ṛṣistriṣṭup chando viṣṇustu daivatam
vākāro hemavarṇo 'sya sthānaṃ caivottaraṃ mukham //
brahmādhidaivataṃ chando bṛhatī cāṅgirā ṛṣiḥ
yakāro raktavarṇaś ca sthānam ūrdhvaṃ mukhaṃ virāṭ //
chanda ṛṣirbharadvājaḥ skando daivatamucyate
nyāsamasya pravakṣyāmi sarvasiddhikaraṃ śubham //
Note: nyāsa (def., description)
sarvapāpaharaṃ caiva trividho nyāsa ucyate
utpattisthitisaṃhārabhedatastrividhaḥ smṛtaḥ //
brahmacārigṛhasthānāṃ yatīnāṃ kramaśo bhavet
utpattirbrahmacāriṇāṃ gṛhasthānāṃ sthitiḥ sadā //
yatīnāṃ saṃhṛtir nyāsaḥ siddhir bhavati nānyathā
aṅganyāsaḥ karanyāso dehanyāsa iti tridhā //
utpattyāditribhedena vakṣyate te varānane
nyasetpūrvaṃ karanyāsaṃ dehanyāsam anantaram //
aṅganyāsaṃ tataḥ paścād akṣarāṇāṃ vidhikramāt
mūrdhādipādaparyantam utpattinyāsa ucyate //
pādādimūrdhaparyantaṃ saṃhāro bhavati priye
hṛdayāsyagalanyāsaḥ sthitinyāsa udāhṛtaḥ //
brahmacārigṛhasthānāṃ yatīnāṃ caiva śobhane
saśiraskaṃ tato dehaṃ sarvamantreṇa saṃspṛśet //
sa dehanyāsa ityuktaḥ sarveṣāṃ sama eva sa
dakṣiṇāṅguṣṭhamārabhya vāmāṅguṣṭhānta eva hi //
nyasyate yattadutpattir viparītaṃ tu saṃhṛtiḥ
aṅguṣṭhādikaniṣṭhāntaṃ nyasyate hastayor dvayoḥ //
atīva bhogado devi sthitinyāsaḥ kuṭuṃbinām
karanyāsaṃ purā kṛtvā dehanyāsam anantaram //
aṅganyāsaṃ nyasetpaścād eṣa sādhāraṇo vidhiḥ
oṅkāraṃ saṃpuṭīkṛtya sarvāṅgeṣu ca vinyaset //
karayorubhayoścaiva daśāgrāṃguliṣu kramāt
prakṣālya pādāvācamya śucirbhūtvā samāhitaḥ //
prāṅmukhodaṅmukho vāpi nyāsakarma samācaret
smaret pūrvam ṛṣiṃ chando daivataṃ bījameva ca //
śaktiṃ ca paramātmānaṃ guruṃ caiva varānane
mantreṇa pāṇī saṃmṛjya talayoḥ praṇavaṃ nyaset //
aṅgulīnāṃ ca sarveṣāṃ tathā cādyantaparvasu
sabindukāni bījāni pañca madhyamaparvasu //
utpattyāditribhedena nyasedāśramataḥ kramāt
ubhābhyāmeva pāṇibhyām āpādatalamastakam //
mantreṇa saṃspṛśeddehaṃ praṇavenaiva saṃpuṭam
mūrdhni vaktre ca kaṇṭhe ca hṛdaye guhyake tathā //
pādayor ubhayoścaiva guhye ca hṛdaye tathā
kaṇṭhe ca mukhamadhye ca mūrdhni ca praṇavādikam //
hṛdaye guhyake caiva pādayormūrdhni vāci vā
kaṇṭhe caiva nyasedeva praṇavāditribhedataḥ //
kṛtvāṅganyāsamevaṃ hi mukhāni parikalpayet
pūrvādi cordhvaparyantaṃ nakārādi yathākramam //
ṣaḍaṅgāni nyasetpaścād yathāsthānaṃ ca śobhanam
namaḥ svāhā vaṣaḍḍhuṃ ca vauṣaṭphaṭkārakaiḥ saha //
praṇavaṃ hṛdayaṃ vidyān nakāraḥ śira ucyate
śikhā makāra ākhyātaḥ śikāraḥ kavacaṃ tathā //
ākāro netramastraṃ tu yakāraḥ parikīrtitaḥ
itthamaṅgāni vinyasya tato vai bandhayeddiśaḥ //
vighneśo mātaro durgā kṣetrajño devatā diśaḥ
āgneyādiṣu koṇeṣu caturṣvapi yathākramam //
aṅguṣṭhatarjanyagrābhyāṃ saṃsthāpya sumukhaṃ śubham
rakṣadhvamiti coktvā tu namaskuryātpṛthakpṛthak //
gale madhye tathāṅguṣṭhe tarjanyādyāṅgulīṣu ca
aṅguṣṭhena karanyāsaṃ kuryādeva vicakṣaṇaḥ //
evaṃ nyāsamimaṃ proktaṃ sarvapāpaharaṃ śubham
sarvasiddhikaraṃ puṇyaṃ sarvarakṣākaraṃ śivam //
nyaste mantre 'tha subhage śaṅkarapratimo bhavet
janmāntarakṛtaṃ pāpam api naśyati tatkṣaṇāt //
evaṃ vinyasya medhāvī śuddhakāyo dṛḍhavrataḥ
japetpañcākṣaraṃ mantraṃ labdhvācāryaprasādataḥ //
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi mantrasaṃgrahaṇaṃ śubhe
yaṃ vinā niṣphalaṃ nityaṃ yena vā saphalaṃ bhavet //
ājñāhīnaṃ kriyāhīnaṃ śraddhāhīnam amānasam
ājñaptaṃ dakṣiṇāhīnaṃ sadā japtaṃ ca niṣphalam //
ājñāsiddhaṃ kriyāsiddhaṃ śraddhāsiddhaṃ sumānasam
evaṃ ca dakṣiṇāsiddhaṃ mantraṃ siddhaṃ yatastataḥ //
Note: guru/śiṣya
upāgamya guruṃ vipraṃ mantratattvārthavedinam
jñāninaṃ sadguṇopetaṃ dhyānayogaparāyaṇam //
toṣayettaṃ prayatnena bhāvaśuddhisamanvitaḥ
vācā ca manasā caiva kāyena draviṇena ca //
ācāryaṃ pūjayecchiṣyaḥ sarvadātiprayatnataḥ
hastyaśvaratharatnāni kṣetrāṇi ca gṛhāṇi ca //
bhūṣaṇāni ca vāsāṃsi dhānyāni vividhāni ca
etāni gurave dadyād bhaktyā ca vibhave sati //
vittaśāṭhyaṃ na kurvīta yadīcchetsiddhimātmanaḥ
paścānnivedayeddevi ātmānaṃ saparicchadam //
evaṃ sampūjya vidhivad yathāśakti tvavañcayan
ādadīta gurormantraṃ jñānaṃ caiva krameṇa tu //
evaṃ tuṣṭo guruḥ śiṣyaṃ pūjitaṃ vatsaroṣitam
śuśrūṣum anahaṅkāram upavāsakṛśaṃ śucim //
snāpayitvā tu śiṣyāya brāhmaṇānapi pūjya ca
samudratīre nadyāṃ ca goṣṭhe devālaye 'pi vā //
śucau deśe gṛhe vāpi kāle siddhikare tithau
nakṣatre śubhayoge ca sarvadā doṣavarjite //
anugṛhya tato dadyāc chivajñānam anuttamam
svareṇoccārayet samyag ekānte 'pi prasannadhīḥ //
uccāryoccārayitvā tu ācāryaḥ siddhidaḥ svayam
śivaṃ cāstu śubhaṃ cāstu śobhano 'stu priyo 'stviti //
evaṃ labdhvā paraṃ mantraṃ jñānaṃ caiva gurostataḥ
japennityaṃ sasaṃkalpaṃ puraścaraṇameva ca //
yāvajjīvaṃ japennityam aṣṭottarasahasrakam
anaśnaṃstatparo bhūtvā sa yāti paramāṃ gatim //
japedakṣaralakṣaṃ vai caturguṇitamādarāt
naktāśī saṃyamī yaś ca pauraścaraṇikaḥ smṛtaḥ //
puraścaraṇajāpī vā api vā nityajāpakaḥ
acirātsiddhikāṅkṣī tu tayoranyataro bhavet //
Note: japa
yaḥ puraścaraṇaṃ kṛtvā nityajāpī bhavennaraḥ
tasya nāsti samo loke sa siddhaḥ siddhido vaśī //
āsanaṃ ruciraṃ baddhvā maunī caikāgramānasaḥ
prāṅmukhodaṅmukho vāpi japenmantramanuttamam //
ādyāntayor japasyāpi kuryādvai prāṇasaṃyamān
tathā cānte japedbījaṃ śatamaṣṭottaraṃ śubham //
catvāriṃśatsamāvṛtti prāṇānāyamya saṃsmaret
pañcākṣarasya mantrasya prāṇāyāma udāhṛtaḥ //
prāṇāyāmādbhavetkṣipraṃ sarvapāpaparikṣayaḥ
indriyāṇāṃ vaśitvaṃ ca tasmātprāṇāṃś ca saṃyamet //
gṛhe japaḥ samaṃ vidyād goṣṭhe śataguṇaṃ bhavet
nadyāṃ śatasahasraṃ tu anantaḥ śivasannidhau //
samudratīre devahrade girau devālayeṣu ca
puṇyāśrameṣu sarveṣu japaḥ koṭiguṇo bhavet //
śivasya saṃnidhāne ca sūryasyāgre gurorapi
dīpasya gorjalasyāpi japakarma praśasyate //
aṅgulījapasaṃkhyānam ekamekaṃ śubhānane
rekhairaṣṭaguṇaṃ proktaṃ putrajīvaphalair daśa //
śataṃ vai śaṅkhamaṇibhiḥ pravālaiś ca sahasrakam
sphāṭikair daśasāhasraṃ mauktikairlakṣamucyate //
padmākṣairdaśalakṣaṃ tu sauvarṇaiḥ koṭirucyate
kuśagranthyā ca rudrākṣair anantaguṇamucyate //
pañcaviṃśati mokṣārthaṃ saptaviṃśati pauṣṭikam
triṃśacca dhanasaṃpattyai pañcāśaccābhicārikam //
tatpūrvābhimukhaṃ vaśyaṃ dakṣiṇaṃ cābhicārikam
paścimaṃ dhanadaṃ vidyād uttaraṃ śāntikaṃ bhavet //
aṅguṣṭhaṃ mokṣadaṃ vidyāt tarjanī śatrunāśanī
madhyamā dhanadā śāntiṃ karotyeṣā hy anāmikā //
kaniṣṭhā rakṣaṇīyā sā japakarmaṇi śobhane
aṅguṣṭhena japejjapyam anyairaṅgulibhiḥ saha //
aṅguṣṭhena vinā karma kṛtaṃ tadaphalaṃ yataḥ
Note: japayajñaśṛṇuṣva sarvayajñebhyo japayajño viśiṣyate //
hiṃsayā te pravartante japayajño na hiṃsayā
yāvantaḥ karmayajñāḥ syuḥ pradānāni tapāṃsi ca //
sarve te japayajñasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm
māhātmyaṃ vācikasyaiva japayajñasya kīrtitam //
tasmācchataguṇopāṃśuḥ sahasro mānasaḥ smṛtaḥ
yad uccanīcasvaritaiḥ śabdaiḥ spaṣṭapadākṣaraiḥ //
mantramuccārayedvācā japayajñaḥ sa vācikaḥ
śanairuccārayenmantram īṣad oṣṭhau tu cālayet //
kiṃcit karṇāntaraṃ vidyād upāṃśuḥ sa japaḥ smṛtaḥ
Note: mānasajapadhiyā yadakṣaraśreṇyā varṇādvarṇaṃ padātpadam //
śabdārthaṃ cintayedbhūyaḥ sa tūkto mānaso japaḥ
trayāṇāṃ japayajñānāṃ śreyān syāduttarottaraḥ //
bhavedyajñaviśeṣeṇa vaiśiṣṭyaṃ tatphalasya ca
japena devatā nityaṃ stūyamānā prasīdati //
prasannā vipulān bhogān dadyānmuktiṃ ca śāśvatīm
yakṣarakṣaḥpiśācāś ca grahāḥ sarve ca bhīṣaṇāḥ
jāpinaṃ nopasarpanti bhayabhītāḥ samantataḥ //
japena bhogān jayate ca mṛtyuṃ japena siddhiṃ labhate ca muktim //
evaṃ labdhvā śivaṃ jñānaṃ jñātvā japavidhikramam //
sadācārī japannityaṃ dhyāyan bhadraṃ samaśnute
Note: sadācārasadācāraṃ pravakṣyāmi samyagdharmasya sādhanam //
yasmādācārahīnasya sādhanaṃ niṣphalaṃ bhavet
ācāraḥ paramo dharma ācāraḥ paramaṃ tapaḥ //
ācāraḥ paramā vidyā ācāraḥ paramā gatiḥ
sadācāravatāṃ puṃsāṃ sarvatrāpyabhayaṃ bhavet //
tadvadācārahīnānāṃ sarvatraiva bhayaṃ bhavet
sadācāreṇa devatvam ṛṣitvaṃ ca varānane //
upayānti kuyonitvaṃ tadvad ācāralaṅghanāt
ācārahīnaḥ puruṣo loke bhavati ninditaḥ //
tasmātsaṃsiddhimanvicchan samyagācāravān bhavet
durvṛttaḥ śuddhibhūyiṣṭhaḥ pāpīyān jñānadūṣakaḥ //
varṇāśramavidhānoktaṃ dharmaṃ kurvīta yatnataḥ //
yasya yadvihitaṃ karma tatkurvanmatpriyaḥ sadā
Note: sandhyāsaṃdhyopāsanaśīlaḥ syāt sāyaṃ prātaḥ prasannadhīḥ //
udayāstamayātpūrvam āramya vidhinā śuciḥ
kāmānmohādbhayāllobhāt saṃdhyāṃ nātikrameddvijaḥ //
saṃdhyātikramaṇādvipro brāhmaṇyātpatate yataḥ
asatyaṃ na vadet kiṃcin na satyaṃ ca parityajet //
yatsatyaṃ brahma ityāhur asatyaṃ brahmadūṣaṇam
anṛtaṃ paruṣaṃ śāṭhyaṃ paiśunyaṃ pāpahetukam //
paradārānparadravyaṃ parahiṃsāṃ ca sarvadā
kvaciccāpi na kurvīta vācā ca manasā tathā //
Note: rules for food and a meal
śūdrānnaṃ yātayāmānnaṃ naivedyaṃ śrāddhameva ca
gaṇānnaṃ samudāyānnaṃ rājānnaṃ ca vivarjayet //
annaśuddhau sattvaśuddhir na mṛdā na jalena vai
sattvaśuddhau bhavetsiddhis tato 'nnaṃ pariśodhayet //
rājapratigrahair dagdhān brāhmaṇān brahmavādinaḥ
svinnānāmapi bījānāṃ punarjanma na vidyate //
rājapratigraho ghoro buddhvā cādau viṣopamaḥ
budhena parihartavyaḥ śvamāṃsaṃ cāpi varjayet //
asnātvā na ca bhuñjīyād ajapo 'gnimapūjya ca
parṇapṛṣṭhe na bhuñjīyād rātrau dīpaṃ vinā tathā //
bhinnabhāṇḍe ca rathyāyāṃ patitānāṃ ca saṃnidhau
śūdraśeṣaṃ na bhuñjīyāt sahānnaṃ śiśukairapi //
śuddhānnaṃ snigdham aśnīyāt saṃskṛtaṃ cābhimantritam
bhoktā śiva iti smṛtvā maunī caikāgramānasaḥ //
āsyena na pibettoyaṃ tiṣṭhannañjalināpi vā
vāmahastena śayyāyāṃ tathaivānyaṃkareṇa vā //
vibhītakārkakārañjasnuhicchāyāṃ na cāśrayet
staṃbhadīpamanuṣyāṇām anyeṣāṃ prāṇināṃ tathā //
eko na gacchedadhvānaṃ bāhubhyāṃ nottarennadīm
nāvaroheta kūpādiṃ nāroheduccapādapān //
sūryāgnijaladevānāṃ gurūṇāṃ vimukhaḥ śubhe
na kuryādiha kāryāṇi japakarma śubhāni vā //
agnau na tāpayetpādau hastaṃ padbhyāṃ na saṃspṛśet
agnernocchrayam āsīta nāgnau kiṃcin malaṃ tyajet //
na jalaṃ tāḍayetpadbhyāṃ nāṃbhasyaṅgamalaṃ tyajet
malaṃ prakṣālayet tīre prakṣālya snānamācaret //
nakhāgrakeśanirdhūtasnānavastraghaṭodakam
aśrīkaraṃ manuṣyāṇām aśuddhaṃ saṃspṛśedyadi //
Note: no pets!
ajāśvānakhuroṣṭrāṇāṃ mārjanāt tuṣareṇukān
saṃspṛśed yadi mūḍhātmā śriyaṃ hanti harerapi //
mārjāraś ca gṛhe yasya so 'pyantyajasamo naraḥ
bhojayedyastu viprendrān mārjārasaṃnidhau yadi //
taccāṇḍālasamaṃ jñeyaṃ nātra kāryā vicāraṇā
sphigvātaṃ śūrpavātaṃ ca vātaṃ prāṇamukhānilam //
sukṛtāni harantyete saṃspṛṣṭāḥ puruṣasya tu
uṣṇīṣī kañcukī nagno muktakeśo malāvṛtaḥ //
apavitrakaro 'śuddhaḥ pralapanna japet kvacit
krodho madaḥ kṣudhā tandrā niṣṭhīvanavijṛmbhaṇe //
śvanīcadarśanaṃ nidrā pralāpāste japadviṣaḥ
eteṣāṃ saṃbhave vāpi kuryātsūryādidarśanam //
ācamya vā japeccheṣaṃ kṛtvā vā prāṇasaṃyamam
sūryo 'gniścandramāścaiva grahanakṣatratārakāḥ //
ete jyotīṃṣi proktāni vidvadbhir brāhmaṇais tathā
prasārya pādau na japet kukkuṭāsana eva ca //
Note: performing āsana
anāsanaḥ śayāno vā rathyāyāṃ śūdrasannidhau
raktabhūmyāṃ ca khaṭvāyāṃ na japejjāpakas tathā //
āsanastho japetsamyak mantrārthagatamānasaḥ
kauśeyaṃ vyāghracarmaṃ vā cailaṃ taulamathāpi vā //
dāravaṃ tālaparṇaṃ vā āsanaṃ parikalpayet
trisaṃdhyaṃ tu guroḥ pūjā kartavyā hitamicchatā //
yo guruḥ sa śivaḥ prokto yaḥ śivaḥ sa guruḥ smṛtaḥ
yathā śivas tathā vidyā yathā vidyā tathā guruḥ //
śivavidyāgurostasmād bhaktyā ca sadṛśaṃ phalam
sarvadevamayo devi sarvaśaktimayo hi saḥ //
saguṇo nirguṇo vāpi tasyājñāṃ śirasā vahet
śreyo 'rthī yastu gurvājñāṃ manasāpi na laṅghayet //
gurvājñāpālakaḥ samyak jñānasaṃpattimaśnute
gacchaṃstiṣṭhansvapan bhuñjan yadyatkarma samācaret //
samakṣaṃ yadi tatsarvaṃ kartavyaṃ gurvanujñayā
gurordevasamakṣaṃ vā na yatheṣṭāsano bhavet //
gururdevo yataḥ sākṣāt tadgṛhaṃ devamandiram
pāpinā ca yathāsaṃgāt tatpāpaiḥ patanaṃ bhavet //
tadvadācāryasaṃgena taddharmaphalabhāgbhavet
yathaiva vahnisaṃparkān malaṃ tyajati kāñcanam //
tathaiva gurusaṃparkāt pāpaṃ tyajati mānavaḥ
yathā vahnisamīpastho ghṛtakuṃbho vilīyate //
tathā pāpaṃ vilīyeta ācāryasya samīpataḥ
yathā prajvalito vahnir viṣṭhāṃ kāṣṭhaṃ ca nirdahet //
gurustuṣṭo dahatyevaṃ pāpaṃ tanmantratejasā
brahmā haris tathā rudro devāś ca munayas tathā //
kurvantyanugrahaṃ tuṣṭā gurau tuṣṭe na saṃśayaḥ
karmaṇā manasā vācā guroḥ krodhaṃ na kārayet //
tasya krodhena dahyante āyuḥśrījñānasatkriyāḥ
tatkrodhaṃ ye kariṣyanti teṣāṃ yajñāś ca niṣphalāḥ //
japānyaniyamāścaiva nātra kāryā vicāraṇā
gurorviruddhaṃ yadvākyaṃ na vadetsarvayatnataḥ //
vaded yadi mahāmohād rauravaṃ narakaṃ vrajet
cittenaiva ca vittena tathā vācā ca suvratāḥ //
mithyā na kārayeddevi kriyayā ca guroḥ sadā
durguṇe khyāpite tasya nairguṇyaśatabhāgbhavet //
guṇe tu khyāpite tasya sārvaguṇyaphalaṃ bhavet
gurorhitaṃ priyaṃ kuryād ādiṣṭo vā na vā sadā //
asamakṣaṃ samakṣaṃ vā guroḥ kāryaṃ samācaret
gurorhitaṃ priyaṃ kuryān manovākkāyakarmabhiḥ //
kurvanpatatyadho gatvā tatraiva parivartate
tasmātsa sarvadopāsyo vandanīyaś ca sarvadā //
samīpastho 'pyanujñāpya vadettadvimukho gurum
evamācāravān bhakto nityaṃ japaparāyaṇaḥ //
gurupriyakaro mantraṃ viniyoktuṃ tato 'rhati
viniyogaṃ pravakṣyāmi siddhamantraprayojanam //
daurbalyaṃ yāti tanmantraṃ viniyogamajānataḥ
yasya yena viyuñjīta kāryeṇa tu viśeṣataḥ //
viniyogaḥ sa vijñeya aihikāmuṣmikaṃ phalam
viniyogajamāyuṣyam ārogyaṃ tanunityatā //
rājyaiśvaryaṃ ca vijñānaṃ svargo nirvāṇa eva ca
prokṣaṇaṃ cābhiṣekaṃ ca aghamarṣaṇameva ca //
snāne ca saṃdhyayoścaiva kuryādekādaśena vai
śuciḥ parvatamāruhya japellakṣamatandritaḥ //
mahānadyāṃ dvilakṣaṃ tu dīrghamāyuravāpnuyāt
dūrvāṅkurāstilā vāṇī guḍūcī ghuṭikā tathā //
teṣāṃ tu daśasāhasraṃ homamāyuṣyavardhanam
aśvatthavṛkṣamāśritya japellakṣadvayaṃ sudhīḥ //
śanaiścaradine spṛṣṭvā dīrghāyuṣyaṃ labhennaraḥ
śanaiścaradine 'śvatthaṃ pāṇibhyāṃ saṃspṛśetsudhīḥ //
japedaṣṭottaraśataṃ somamṛtyuharo bhavet
ādityābhimukho bhūtvā japellakṣamananyadhīḥ //
arkairaṣṭaśataṃ japtvā juhvanvyādhervimucyate
samastavyādhiśāntyarthaṃ palāśasamidhair naraḥ //
hutvā daśasahasraṃ tu nirogī manujo bhavet
nityamaṣṭaśataṃ japtvā pibed ambho 'rkasannidhau //
audaryairvyādhibhiḥ sarvair māsenaikena mucyate
ekādaśena bhuñjīyād annaṃ caivābhimantritam //
bhakṣyaṃ cānyattathā peyaṃ viṣamapyamṛtaṃ bhavet
japel lakṣaṃ tu pūrvāhṇe hutvā cāṣṭaśatena vai //
sūryaṃ nityamupasthāya samyagārogyamāpnuyāt
nadītoyena sampūrṇaṃ ghaṭaṃ saṃspṛśya śobhanam //
japtvāyutaṃ ca tatsnānād rogāṇāṃ bheṣajaṃ bhavet
aṣṭāviṃśajjapitvānnam aśnīyād anvahaṃ śuciḥ //
hutvā ca tāvatpālāśair evaṃ vārogyam aśnute
candrasūryagrahe pūrvam upoṣya vidhinā śuciḥ //
yāvadgrahaṇamokṣaṃ tu tāvannadyāṃ samāhitaḥ
japetsamudragāminyāṃ vimokṣe grahaṇasya tu //
aṣṭottarasahasreṇa pibedbrāhmīrasaṃ dvijāḥ
aihikāṃ labhate medhāṃ sarvaśāstradharāṃ śubhām //
sārasvatī bhaveddevī tasya vāgatimānuṣī
grahanakṣatrapīḍāsu japedbhaktyāyutaṃ naraḥ //
hutvā cāṣṭasahasraṃ tu grahapīḍāṃ vyapohati
duḥsvapnadarśane snātvā japedvai cāyutaṃ naraḥ //
ghṛtenāṣṭaśataṃ hutvā sadyaḥ śāntirbhaviṣyati
candrasūryagrahe liṅgaṃ samabhyarcya yathāvidhi //
yat kiṃcit prārthayed devi japedayutamādarāt
saṃnidhāvasya devasya śuciḥ saṃyatamānasaḥ //
sarvānkāmānavāpnoti puruṣo nātra saṃśayaḥ
gajānāṃ turagāṇāṃ tu gojātīnāṃ viśeṣataḥ //
vyādhyāgame śucirbhūtvā juhuyātsamidhāhutim
māsamabhyarcya vidhinā-yutaṃ bhaktisamanvitaḥ //
teṣāmṛddhiś ca śāntiś ca bhaviṣyati na saṃśayaḥ
utpāte śatrubādhāyāṃ juhuyādayutaṃ śuciḥ //
pālāśasamidhair devi tasya śāntirbhaviṣyati
ābhicārikabādhāyām etaddevi samācaret //
pratyag bhavati tacchaktiḥ śatroḥ pīḍā bhaviṣyati
vidveṣaṇārthaṃ juhuyād vaibhītasamidhāṣṭakam //
akṣarapratilomyena ārdreṇa rudhireṇa vā
viṣeṇa rudhirābhyakto vidveṣaṇakaraṃ nṛṇām //
prāyaścittaṃ pravakṣyāmi sarvapāpaviśuddhaye
pāpaśuddhiryathā samyak kartumabhyudyato naraḥ //
pāpaśuddhir yataḥ samyag jñānasaṃpattihaitukī
pāpaśuddhirna cetpuṃsaḥ kriyāḥ sarvāścaniṣphalāḥ //
jñānaṃ ca hīyate tasmāt kartavyaṃ pāpaśodhanam
vidyālakṣmīviśuddhyarthaṃ māṃ dhyātvāñjalinā śubhe //
śivenaikādaśenādbhir abhiṣiñcetsamantataḥ
aṣṭottaraśatenaiva snāyātpāpaviśuddhaye //
sarvatīrthaphalaṃ tacca sarvapāpaharaṃ śubham
saṃdhyopāsanavicchede japedaṣṭaśataṃ naraḥ //
viḍvarāhaiś ca cāṇḍālair durjanaiḥ kukkuṭairapi
spṛṣṭamannaṃ na bhuñjīta bhuktvā cāṣṭaśataṃ japet //
brahmahatyāviśuddhyarthaṃ japellakṣāyutaṃ naraḥ
pātakānāṃ tadardhaṃ syān nātra kāryā vicāraṇā //
upapātakaduṣṭānāṃ tadardhaṃ parikīrtitam
śeṣāṇāmapi pāpānāṃ japetpañcasahasrakam //
ātmabodhaparaṃ guhyaṃ śivabodhaprakāśakam
śivaḥ syātsa japenmantraṃ pañcalakṣam anākulaḥ //
pañcavāyujayaṃ bhadre prāpnoti manujaḥ sukham
japecca pañcalakṣaṃ tu vigṛhītendriyaḥ śuciḥ //
pañcendriyāṇāṃ vijayo bhaviṣyati varānane
dhyānayukto japedyastu pañcalakṣamanākulaḥ //
viṣayāṇāṃ ca pañcānāṃ jayaṃ prāpnoti mānavaḥ
caturthaṃ pañcalakṣaṃ tu yo japedbhaktisaṃyutaḥ //
bhūtānāmiha pañcānāṃ vijayaṃ manujo labhet
caturlakṣaṃ japedyastu manaḥ saṃyamya yatnataḥ //
samyagvijayamāpnoti karaṇānāṃ varānane
pañcaviṃśatilakṣāṇāṃ japena kamalānane //
pañcaviṃśatitattvānāṃ vijayaṃ manujo labhet
madhyarātre 'tinirvāte japedayutamādarāt //
brahmasiddhimavāpnoti vratenānena suṃdari
japellakṣamanālasyo nirvāte dhvanivarjite //
madhyarātre ca śivayoḥ paśyatyeva na saṃśayaḥ
andhakāravināśaś ca dīpasyeva prakāśanam //
hṛdayāntarbahirvāpi bhaviṣyati na saṃśayaḥ
sarvasaṃpatsamṛddhyarthaṃ japedayutamātmavān //
sabījasaṃpuṭaṃ mantraṃ śatalakṣaṃ japecchuciḥ
matsāyujyamavāpnoti bhaktimān kimataḥ param //
iti te sarvamākhyātaṃ pañcākṣaravidhikramam
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi sa yāti paramāṃ gatim //
śrāvayecca dvijāñchuddhān pañcākṣaravidhikramam
daive karmaṇi pitrye vā śivaloke mahīyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pañcākṣaramāhātmyaṃ nāma pañcāśītitamo 'dhyāyaḥ
japācchreṣṭhatamaṃ prāhur brāhmaṇā dagdhakilbiṣāḥ
viraktānāṃ prabuddhānāṃ dhyānayajñaṃ suśobhanam //
tasmādvadasva sūtādya dhyānayajñamaśeṣataḥ
vistārātsarvayatnena viraktānāṃ mahātmanām //
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā munīnāṃ dīrghasattriṇām
rudreṇa kathitaṃ prāha guhāṃ prāpya mahātmanām //
saṃhṛtya kālakūṭākhyaṃ viṣaṃ vai viśvakarmaṇā
guhāṃ prāpya sukhāsīnaṃ bhavānyā saha śaṅkaram //
munayaḥ saṃśitātmānaḥ praṇemustaṃ guhāśrayam
astuvaṃś ca tataḥ sarve nīlakaṇṭhamumāpatim //
atyugraṃ kālakūṭākhyaṃ saṃhṛtaṃ bhagavaṃstvayā
ataḥ pratiṣṭhitaṃ sarvaṃ tvayā deva vṛṣadhvaja //
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā bhagavānnīlalohitaḥ
prahasanprāha viśvātmā sanandanapurogamān //
kimanena dvijaśreṣṭhā viṣaṃ vakṣye sudāruṇam
saṃharettadviṣaṃ yastu sa samartho hyanena kim //
Note: curse of saṃsāra
na viṣaṃ kālakūṭākhyaṃ saṃsāro viṣamucyate
tasmātsarvaprayatnena saṃhareta sudāruṇam //
saṃsāro dvividhaḥ proktaḥ svādhikārānurūpataḥ
puṃsāṃ saṃmūḍhacittānām asaṃkṣīṇaḥ sudāruṇaḥ //
īṣaṇārāgadoṣeṇa sargo jñānena suvratāḥ
tadvaśādeva sarveṣāṃ dharmādharmau na saṃśayaḥ //
asannikṛṣṭe tvarthe 'pi śāstraṃ tacchravaṇātsatām
buddhimutpādayatyeva saṃsāre viduṣāṃ dvijāḥ //
tasmāddṛṣṭānuśravikaṃ duṣṭamityubhayātmakam
saṃtyajetsarvayatnena viraktaḥ so 'bhidhīyate //
śāstramityucyate bhāgaṃ śruteḥ karmasu taddvijāḥ
mūrdhānaṃ brahmaṇaḥ sāram ṛṣīṇāṃ karmaṇaḥ phalam //
nanu svabhāvaḥ sarveṣāṃ kāmo dṛṣṭo na cānyathā
śrutiḥ pravartikā teṣām iti karmaṇyatadvidaḥ //
nivṛttilakṣaṇo dharmaḥ samarthānām ihocyate
tasmādajñānamūlo hi saṃsāraḥ sarvadehinām //
kalā saṃśoṣamāyāti karmaṇānyasvabhāvataḥ
sakalastrividho jīvo jñānahīnastvavidyayā //
nārakī pāpakṛtsvargī puṇyakṛt puṇyagauravāt
vyatimiśreṇa vai jīvaś caturdhā saṃvyavasthitaḥ //
udbhijjaḥ svedajaścaiva aṇḍajo vai jarāyujaḥ
evaṃ vyavasthito dehī karmaṇājño hyanirvṛtaḥ //
prajayā karmaṇā muktir dhanena ca satāṃ na hi
tyāgenaikena muktiḥ syāt tadabhāvādbhramatyasau //
Note: everything is duḥkha
evamajñānadoṣeṇa nānākarmavaśena ca
ṣaṭkauśikaṃ samudbhūtaṃ bhajatyeṣa kalevaram //
garbhe duḥkhānyanekāni yonimārge ca bhūtale
kaumāre yauvane caiva vārddhake maraṇe 'pi vā //
vicārataḥ satāṃ duḥkhaṃ strīsaṃsargādibhir dvijāḥ
duḥkhenaikena vai duḥkhaṃ praśāmyatīha duḥkhinaḥ //
na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati
haviṣā kṛṣṇavartmeva bhūya evābhivardhate //
tasmādvicārato nāsti saṃyogādapi vai nṛṇām
arthānām arjane 'pyevaṃ pālane ca vyaye tathā //
paiśāce rākṣase duḥkhaṃ yākṣe caiva vicārataḥ
gāndharve ca tathā cāndre saumyaloke dvijottamāḥ //
prājāpatye tathā brāhme prākṛte pauruṣe tathā
kṣayasātiśayādyaistu duḥkhairduḥkhāni suvratāḥ //
tāni bhāgyānyaśuddhāni saṃtyajecca dhanāni ca
tasmādaṣṭaguṇaṃ bhogaṃ tathā ṣoḍaśadhā sthitam //
caturviṃśatprakāreṇa saṃsthitaṃ cāpi suvratāḥ
dvātriṃśadbhedamanaghāś catvāriṃśadguṇaṃ punaḥ //
tathāṣṭacatvāriṃśacca ṣaṭpañcāśatprakārataḥ
catuḥṣaṣṭividhaṃ caiva duḥkhameva vivekinaḥ //
pārthivaṃ ca tathāpyaṃ ca taijasaṃ ca vicārataḥ
vāyavyaṃ ca tathā vyauma[ṃ] mānasaṃ ca yathākramam //
ābhimānikamapyevaṃ bauddhaṃ prākṛtameva ca
duḥkhameva na saṃdeho yogināṃ brahmavādinām //
gauṇaṃ gaṇeśvarāṇāṃ ca duḥkhameva vicārataḥ
ādau madhye tathā cānte sarvalokeṣu sarvadā //
vartamānāni duḥkhāni bhaviṣyāṇi yathātatham
doṣaduṣṭeṣu deśeṣu duḥkhāni vividhāni ca //
na bhāvayantyatītāni hy ajñāne jñānamāninaḥ
kṣudvyādheḥ parihārārthaṃ na sukhāyānnamucyate //
yathetareṣāṃ rogāṇām auṣadhaṃ na sukhāya tat
śītoṣṇavātavarṣādyais tattatkāleṣu dehinām //
duḥkhameva na saṃdeho na jānanti hyapaṇḍitāḥ
svarge 'pyevaṃ muniśreṣṭhā hy aviśuddhakṣayādibhiḥ //
rogair nānāvidhair grastā rāgadveṣabhayādibhiḥ
chinnamūlataruryadvad avaśaḥ patati kṣitau //
puṇyavṛkṣakṣayāttadvad gāṃ patanti divaukasaḥ
duḥkhābhilāṣaniṣṭhānāṃ duḥkhabhogādisaṃpadām //
asmāttu patatāṃ duḥkhaṃ kaṣṭaṃ svargāddivaukasām
narake duḥkhamevātra narakāṇāṃ niṣevaṇāt //
vihitākaraṇāccaiva varṇināṃ munipuṅgavāḥ //
yathā mṛgo mṛtyubhayasya bhīta ucchinnavāso na labheta nidrām
evaṃ yatirdhyānaparo mahātmā saṃsārabhīto na labheta nidrām //
kīṭapakṣimṛgāṇāṃ ca paśūnāṃ gajavājinām
dṛṣṭam evāsukhaṃ tasmāt tyajataḥ sukhamuttamam //
vaimānikānāmapyevaṃ duḥkhaṃ kalpādhikāriṇām
sthānābhimānināṃ caiva manvādīnāṃ ca suvratāḥ //
devānāṃ caiva daityānām anyonyavijigīṣayā
duḥkhameva nṛpāṇāṃ ca rākṣasānāṃ jagattraye //
śramārthamāśramaścāpi varṇānāṃ paramārthataḥ
āśramairna ca devaiś ca yajñaiḥ sāṃkhyairvratais tathā //
ugraistapobhir vividhair dānairnānāvidhairapi
na labhante tathātmānaṃ labhante jñāninaḥ svayam //
Note: pāśupatavrata as escape from saṃsāra
tasmātsarvaprayatnena caretpāśupatavratam
bhasmaśāyī bhavennityaṃ vrate pāśupate budhaḥ //
pañcārthajñānasampannaḥ śivatattve samāhitaḥ
kaivalyakaraṇaṃ yogavidhikarmacchidaṃ budhaḥ //
pañcārthayogasampanno duḥkhāntaṃ vrajate sudhīḥ
parayā vidyayā vedyaṃ vidantyaparayā na hi //
dve vidye veditavye hi parā caivāparā tathā
aparā tatra ṛgvedo yajurvedo dvijottamāḥ //
sāmavedastathātharvo vedaḥ sarvārthasādhakaḥ
śikṣā kalpo vyākaraṇaṃ niruktaṃ chanda eva ca //
jyotiṣaṃ cāparā vidyā parākṣaramiti sthitam
tadadṛśyaṃ tadagrāhyam agotraṃ tadavarṇakam //
tadacakṣustadaśrotraṃ tadapāṇi apādakam
tadajātamabhūtaṃ ca tadaśabdaṃ dvijottamāḥ //
asparśaṃ tadarūpaṃ ca rasagandhavivarjitam
avyayaṃ cāpratiṣṭhaṃ ca tannityaṃ sarvagaṃ vibhum //
mahāntaṃ tad bṛhantaṃ ca tadajaṃ cinmayaṃ dvijāḥ
aprāṇamamanaskaṃ ca tadasnigdhamalohitam //
aprameyaṃ tadasthūlam adīrghaṃ tadanulbaṇam
ahrasvaṃ tadapāraṃ ca tadānandaṃ tadacyutam //
anapāvṛtamadvaitaṃ tadanantamagocaram
asaṃvṛtaṃ tadātmaikaṃ parā vidyā na cānyathā //
parāpareti kathite naiveha paramārthataḥ
ahameva jagatsarvaṃ mayyeva sakalaṃ jagat //
matta utpadyate tiṣṭhan mayi mayyeva līyate
matto nānyaditīkṣeta manovākpāṇibhis tathā //
sarvamātmani saṃpaśyet saccāsacca samāhitaḥ
sarvaṃ hyātmani saṃpaśyan na bāhye kurute manaḥ //
Note: 4 states of mind
adhodṛṣṭyā vitastyāṃ tu nābhyāmuparitiṣṭhati
hṛdayaṃ tadvijānīyād viśvasyāyatanaṃ mahat //
hṛdayasyāsya madhye tu puṇḍarīkamavasthitam
dharmakandasamudbhūtaṃ jñānanālaṃ suśobhanam //
aiśvaryāṣṭadalaṃ śvetaṃ paraṃ vairāgyakarṇikam
chidrāṇi ca diśo yasya prāṇādyāś ca pratiṣṭhitāḥ //
prāṇādyaiścaiva saṃyuktaḥ paśyate bahudhā kramāt
daśaprāṇavahā nāḍyaḥ pratyekaṃ munipuṅgavāḥ //
dvisaptatisahasrāṇi nāḍyaḥ samparikīrtitāḥ
netrasthaṃ jāgrataṃ vidyāt kaṇṭhe svapnaṃ samādiśet //
suṣuptaṃ hṛdayasthaṃ tu turīyaṃ mūrdhani sthitam
jāgre brahmā ca viṣṇuś ca svapne caiva yathākramāt //
īśvarastu suṣupte tu turīye ca maheśvaraḥ
vadanty evam athānye 'pi samastakaraṇaiḥ pumān //
vartamānastadā tasya jāgradityabhidhīyate
manobuddhir ahaṅkāraṃ cittaṃ ceti catuṣṭayam //
yadā vyavasthitastvetaiḥ svapna ityabhidhīyate
karaṇāni vilīnāni yadā svātmani suvratāḥ //
suṣuptaḥ karaṇairbhinnas turīyaḥ parikīrtyate
parasturīyātīto 'sau śivaḥ paramakāraṇam //
jāgratsvapnasuṣuptiś ca turīyaṃ cādhibhautikam
ādhyātmikaṃ ca viprendrāś cādhidaivikamucyate //
tatsarvamaham eveti veditavyaṃ vijānatā
buddhīndriyāṇi viprendrās tathā karmendriyāṇi ca //
manobuddhir ahaṅkāraś cittaṃ ceti catuṣṭayam
adhyātmaṃ pṛthagevedaṃ caturdaśavidhaṃ smṛtam //
draṣṭavyaṃ caiva śrotavyaṃ ghrātavyaṃ ca yathākramam
rasitavyaṃ muniśreṣṭhāḥ sparśitavyaṃ tathaiva ca //
mantavyaṃ caiva boddhavyam ahaṃkartavyameva ca
tathā cetayitavyaṃ ca vaktavyaṃ munipuṅgavāḥ //
ādātavyaṃ ca gantavyaṃ visargāyitameva ca
ānanditavyamityete hy adhibhūtamanukramāt //
ādityo 'pi diśaścaiva pṛthivī varuṇas tathā
vāyuścandras tathā brahmā rudraḥ kṣetrajña eva ca //
agnirindras tathā viṣṇur mitro devaḥ prajāpatiḥ
ādhidaivikamevaṃ hi caturdaśavidhaṃ kramāt //
rājñī sudarśanā caiva jitā saumyā yathākramam
moghā rudrāmṛtā satyā madhyamā ca dvijottamāḥ //
nāḍī rāśiśukā caiva asurā caiva kṛttikā
bhāsvatī nāḍayaścaitāś caturdaśanibandhanāḥ //
vāyavo nāḍimadhyasthā vāhakāś ca caturdaśa
prāṇo vyānastvapānaś ca udānaś ca samānakaḥ //
vairambhaś ca tathā mukhyo hy antaryāmaḥ prabhañjanaḥ
kūrmakaś ca tathā śyenaḥ śvetaḥ kṛṣṇas tathānilaḥ //
nāga ityeva kathitā vāyavaś ca caturdaśa
yaścakṣuḥṣvatha draṣṭavye tathāditye ca suvratāḥ //
nāḍyāṃ prāṇe ca vijñāne tv ānande ca yathākramam
hṛdyākāśe ya etasmin sarvasminnantare paraḥ //
ātmā ekaś ca carati tamupāsīta māṃ prabhum
ajaraṃ tamanantaṃ ca aśokamamṛtaṃ dhruvam //
caturdaśavidheṣveva saṃcaratyeka eva saḥ
līyante tāni tatraiva yadanyaṃ nāsti vai dvijāḥ //
eka eva hi sarvajñaḥ sarveśastveka eva saḥ
eṣa sarvādhipo devas tv antaryāmī mahādyutiḥ //
upāsyamānaḥ sarvasya sarvasaukhyaḥ sanātanaḥ
upāsyati na caiveha sarvasaukhyaṃ dvijottamāḥ //
upāsyamāno vedaiś ca śāstrairnānāvidhairapi
na vaiṣa vedaśāstrāṇi sarvajño yāsyati prabhuḥ //
asyaivānnamidaṃ sarvaṃ na so 'nnaṃ bhavati svayam
svātmanā rakṣitaṃ cādyād annabhūtaṃ na kutracit //
sarvatra prāṇināmannaṃ prāṇināṃ granthirasmyaham
praśāstā nayanaścaiva pañcātmā sa vibhāgaśaḥ //
annamayo 'sau bhūtātmā cādyate hyannamucyate
prāṇamayaścendriyātmā saṃkalpātmā manomayaḥ //
kālātmā soma eveha vijñānamaya ucyate
sadānandamayo bhūtvā maheśaḥ parameśvaraḥ //
so 'ham evaṃ jagatsarvaṃ mayyeva sakalaṃ sthitam
paratantraṃ svatantre 'pi tadabhāvādvicārataḥ //
ekatvamapi nāstyeva dvaitaṃ tatra kutastvaho
evaṃ nāstyatha martyaṃ ca kuto 'mṛtamajodbhavaḥ //
Note: ajñāna = source of saṃsāra
nāntaḥprajño bahiḥprajño na cobhayagatas tathā
na prajñānaghanastvevaṃ na prājño jñānapūrvakaḥ //
viditaṃ nāsti vedyaṃ ca nirvāṇaṃ paramārthataḥ
nirvāṇaṃ caiva kaivalyaṃ niḥśreyasamanāmayam //
amṛtaṃ cākṣaraṃ brahma paramātmā parāparam
nirvikalpaṃ nirābhāsaṃ jñānaṃ paryāyavācakam //
prasannaṃ ca yadekāgraṃ tadā jñānamiti smṛtam
ajñānamitaratsarvaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
itthaṃ prasannaṃ vijñānaṃ gurusaṃparkajaṃ dhruvam
rāgadveṣānṛtakrodhaṃ kāmatṛṣṇādibhiḥ sadā //
aparāmṛṣṭamadyaiva vijñeyaṃ muktidaṃ tvidam
ajñānamalapūrvatvāt puruṣo malinaḥ smṛtaḥ //
tatkṣayāddhi bhavenmuktir nānyathā janmakoṭibhiḥ
jñānamekaṃ vinā nāsti puṇyapāpaparikṣayaḥ //
jñānam evābhyaset tasmān muktyarthaṃ brahmavittamāḥ
jñānābhyāsāddhi vai puṃsāṃ buddhirbhavati nirmalā //
tasmātsadābhyasejjñānaṃ tanniṣṭhastatparāyaṇaḥ
jñānenaikena tṛptasya tyaktasaṃgasya yoginaḥ //
kartavyaṃ nāsti viprendrā asti cettattvavinna ca
iha loke pare cāpi kartavyaṃ nāsti tasya vai //
jīvanmukto yatas tasmād brahmavit paramārthataḥ
jñānābhyāsarato nityaṃ jñānatattvārthavit svayam //
kartavyābhyāsamutsṛjya jñānamevādhigacchati
varṇāśramābhimānī yas tyaktakrodho dvijottamāḥ //
anyatra ramate mūḍhaḥ so 'jñānī nātra saṃśayaḥ
saṃsāraheturajñānaṃ saṃsārastanusaṃgrahaḥ //
mokṣahetus tathā jñānaṃ muktaḥ svātmanyavasthitaḥ
ajñāne sati viprendrāḥ krodhādyā nātra saṃśayaḥ //
krodho harṣas tathā lobho moho dambho dvijottamāḥ
dharmādharmau hi teṣāṃ ca tadvaśāttanusaṃgrahaḥ //
śarīre sati vai kleśaḥ so 'vidyāṃ saṃtyajedbudhaḥ
avidyāṃ vidyayā hitvā sthitasyaiva ca yoginaḥ //
krodhādyā nāśamāyānti dharmādharmau ca vai dvijāḥ
tatkṣayācca śarīreṇa na punaḥ samprayujyate //
sa eva muktaḥ saṃsārād duḥkhatrayavivarjitaḥ
evaṃ jñānaṃ vinā nāsti dhyānaṃ dhyātur dvijarṣabhāḥ //
jñānaṃ gurorhi saṃparkān na vācā paramārthataḥ
caturvyūhamiti jñātvā dhyātā dhyānaṃ samabhyaset //
sahajāgantukaṃ pāpam asthivāgudbhavaṃ tathā
jñānāgnirdahate kṣipraṃ śuṣkendhanam ivānalaḥ //
jñānātparataraṃ nāsti sarvapāpavināśanam
abhyasecca sadā jñānaṃ sarvasaṃgavivarjitaḥ //
jñāninaḥ sarvapāpāni jīryante nātra saṃśayaḥ
krīḍannapi na lipyeta pāpairnānāvidhairapi //
Note: importance of dhyāna
jñānaṃ yathā tathā dhyānaṃ tasmāddhyānaṃ samabhyaset
dhyānaṃ nirviṣayaṃ proktam ādau saviṣayaṃ tathā //
ṣaṭprakāraṃ samabhyasya catuḥṣaḍdaśabhis tathā
tathā dvādaśadhā caiva punaḥ ṣoḍaśadhā kramāt //
dvidhābhyasya ca yogīndro mucyate nātra saṃśayaḥ
śuddhajāṃbūnadākāraṃ vidhūmāṅgārasannibham //
pītaṃ raktaṃ sitaṃ vidyut koṭikoṭisamaprabham
athavā brahmarandhrasthaṃ cittaṃ kṛtvā prayatnataḥ //
na sitaṃ vāsitaṃ pītaṃ na smared brahmavid bhavet
ahiṃsakaḥ satyavādī asteyī sarvayatnataḥ //
parigrahavinirmukto brahmacārī dṛḍhavrataḥ
saṃtuṣṭaḥ śaucasampannaḥ svādhyāyanirataḥ sadā //
madraktaścābhyaseddhyānaṃ gurusaṃparkajaṃ dhruvam
na budhyati tathā dhyātā sthāpya cittaṃ dvijottamāḥ //
na cābhimanyate yogī na paśyati samantataḥ
na ghrāti na śṛṇotyeva līnaḥ svātmani yaḥ svayam //
na ca sparśaṃ vijānāti sa vai samarasaḥ smṛtaḥ
pārthive paṭale brahmā vāritattve hariḥ svayam //
vāhneye kālarudrākhyo vāyutattve maheśvaraḥ
suṣire sa śivaḥ sākṣāt kramādevaṃ vicintayet //
kṣitau śarvaḥ smṛto devo hy apāṃ bhava iti smṛtaḥ
rudra eva tathā vahnau ugro vāyau vyavasthitaḥ //
bhīmaḥ suṣiranāke 'sau bhāskare maṇḍale sthitaḥ
īśānaḥ somabimbe ca mahādeva iti smṛtaḥ //
puṃsāṃ paśupatirdevaś cāṣṭadhāhaṃ vyavasthitaḥ
kāṭhinyaṃ yattanau sarvaṃ pārthivaṃ parigīyate //
āpyaṃ dravamiti proktaṃ varṇākhyo vahnirucyate
yatsaṃcarati tadvāyuḥ suṣiraṃ yaddvijottamāḥ //
tadākāśaṃ ca vijñānaṃ śabdajaṃ vyomasaṃbhavam
tathaiva viprā vijñānaṃ sparśākhyaṃ vāyusaṃbhavam //
rūpaṃ vāhneyamityuktam āpyaṃ rasamayaṃ dvijāḥ
gandhākhyaṃ pārthivaṃ bhūyaś cintayedbhāskaraṃ kramāt //
netre ca dakṣiṇe vāme somaṃ hṛdi vibhuṃ dvijāḥ
ājānu pṛthivītattvam ānābher vārimaṇḍalam //
ākaṇṭhaṃ vahnitattvaṃ syāl lalāṭāntaṃ dvijottamāḥ
vāyavyaṃ vai lalāṭādyaṃ vyomākhyaṃ vā śikhāgrakam //
haṃsākhyaṃ ca tato brahma vyomnaścordhvaṃ tataḥ param
vyomākhyo vyomamadhyastho hy ayaṃ prāthamikaḥ smaret //
na jīvaḥ prakṛtiḥ sattvaṃ rajaścātha tamaḥ punaḥ
mahāṃstathābhimānaś ca tanmātrāṇīndriyāṇi ca //
vyomādīni ca bhūtāni naiveha paramārthataḥ
vyāpya tiṣṭhadyato viśvaṃ sthāṇurityabhidhīyate //
udeti sūryo bhītaś ca pavate vāta eva ca
dyotate candramā vahnir jvalatyāpo vahanti ca //
dadhāti bhūmirākāśam avakāśaṃ dadāti ca
tadājñayā tataṃ sarvaṃ tasmādvai cintayeddvijāḥ //
tenaivādhiṣṭhitaṃ tasmād etatsarvaṃ dvijottamāḥ
sarvarūpamayaḥ śarva iti matvā smaredbhavam //
saṃsāraviṣataptānāṃ jñānadhyānāmṛtena vai
pratīkāraḥ samākhyāto nānyathā dvijasattamāḥ //
jñānaṃ dharmodbhavaṃ sākṣāj jñānād vairāgyasaṃbhavaḥ
vairāgyātparamaṃ jñānaṃ paramārthaprakāśakam //
jñānavairāgyayuktasya yogasiddhirdvijottamāḥ
yogasiddhyā vimuktiḥ syāt sattvaniṣṭhasya nānyathā //
tamovidyāpadacchannaṃ citraṃ yatpadamavyayam
sattvaśaktiṃ samāsthāya śivamabhyarcayeddvijāḥ //
yaḥ sattvaniṣṭho madbhakto madarcanaparāyaṇaḥ
sarvato dharmaniṣṭhaś ca sadotsāhī samāhitaḥ //
sarvadvandvasaho dhīraḥ sarvabhūtahite rataḥ
ṛjusvabhāvaḥ satataṃ svasthacitto mṛduḥ sadā //
amānī buddhimāñchāntas tyaktaspardho dvijottamāḥ
sadā mumukṣurdharmajñaḥ svātmalakṣaṇalakṣaṇaḥ //
ṛṇatrayavinirmuktaḥ pūrvajanmani puṇyabhāk
jarāyukto dvijo bhūtvā śraddhayā ca guroḥ kramāt //
anyathā vāpi śuśrūṣāṃ kṛtvā kṛtrimavarjitaḥ
svargalokamanuprāpya bhuktvā bhogānanukramāt //
āsādya bhārataṃ varṣaṃ brahmavijjāyate dvijāḥ
saṃparkājjñānamāsādya jñānino yogavidbhavet //
kramo 'yaṃ malapūrṇasya jñānaprāpterdvijottamāḥ
tasmādanena mārgeṇa tyaktasaṃgo dṛḍhavrataḥ //
saṃsārakālakūṭākhyān mucyate munipuṅgavāḥ
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaṃ mayā yuṣmākamacyutam //
jñānasyaiveha māhātmyaṃ prasaṃgādiha śobhanam
evaṃ pāśupataṃ yogaṃ kathitaṃ tvīśvareṇa tu //
na deyaṃ yasya kasyāpi śivoktaṃ munipuṅgavāḥ
dātavyaṃ yogine nityaṃ bhasmaniṣṭhāya supriyam //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi saṃsāraśamanaṃ naraḥ
sa yāti brahmasāyujyaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge saṃsāraviṣakathanaṃ nāma ṣaḍaśītitamo 'dhyāyaḥ
niśamya te mahāprājñāḥ kumārādyāḥ pinākinam
procuḥ praṇamya vai bhītāḥ prasannaṃ parameśvaram //
evaṃ cedanayā devyā haimavatyā maheśvara
krīḍase vividhairbhogaiḥ kathaṃ vaktumihārhasi //
evamuktaḥ prahasyeśaḥ pinākī nīlalohitaḥ
prāha tām aṃbikāṃ prekṣya praṇipatya sthitān dvijān //
bandhamokṣau na caiveha mama svecchā śarīriṇaḥ
akartajñaḥ paśurjīvo vibhurbhoktā hyaṇuḥ pumān //
māyī ca māyayā baddhaḥ karmabhir yujyate tu saḥ
jñānaṃ dhyānaṃ ca bandhaś ca mokṣo nāstyātmano dvijāḥ //
yadaivaṃ mayi vidvān yas tasyāpi na ca sarvataḥ
eṣā vidyā hyahaṃ vedyaḥ prajñaiṣā ca śrutiḥ smṛtiḥ //
dhṛtireṣā mayā niṣṭhā jñānaśaktiḥ kriyā tathā
icchākhyā ca tathā hyājñā dve vidye na ca saṃśayaḥ //
na hyeṣā prakṛtirjaivī vikṛtiś ca vicārataḥ
vikāro naiva māyaiṣā sadasadvyaktivarjitā //
purā mamājñā madvaktrāt samutpannā sanātanī
pañcavaktrā mahābhāgā jagatāmabhayapradā //
tāmājñāṃ sampraviśyāhaṃ cintayan jagatāṃ hitam
saptaviṃśatprakāreṇa sarvaṃ vyāpyānayā śivaḥ //
tadāprabhṛti vai mokṣapravṛttirdvijasattamāḥ
evamuktvā tadāpaśyad bhavānīṃ parameśvaraḥ //
bhavānī ca tamālokya māyāmaharadavyayā
te māyāmalanirmuktā munayaḥ prekṣya pārvatīm //
prītā babhūvurmuktāś ca tasmādeṣā parā gatiḥ
umāśaṅkarayorbhedo nāstyeva paramārthataḥ //
dvidhāsau rūpamāsthāya sthita eva na saṃśayaḥ
yadā vidvānasaṃgaḥ syād ājñayā parameṣṭhinaḥ //
tadā muktiḥ kṣaṇādeva nānyathā karmakoṭibhiḥ
kramo 'vivakṣito bhūtavivṛddhaḥ parameṣṭhinaḥ //
prasādena kṣaṇānmuktiḥ pratijñaiṣā na saṃśayaḥ
garbhastho jāyamāno vā bālo vā taruṇo 'pi vā //
vṛddho vā mucyate jantuḥ prasādātparameṣṭhinaḥ
aṇḍajaś codbhijjo vāpi svedajo vāpi mucyate //
prasādāddevadevasya nātra kāryā vicāraṇā
eṣa eva jagannātho bandhamokṣakaraḥ śivaḥ //
bhūrbhūvaḥsvarmahaś caiva janaḥ sākṣāttapaḥ svayam
satyalokas tathāṇḍānāṃ koṭikoṭiśatāni ca //
vigrahaṃ devadevasya tathāṇḍāvaraṇāṣṭakam
saptadvīpeṣu sarveṣu parvateṣu vaneṣu ca //
samudreṣu ca sarveṣu vāyuskandheṣu sarvataḥ
tathānyeṣu ca lokeṣu vasanti ca carācarāḥ //
sarve bhavāṃśajā nūnaṃ gatistveṣāṃ sa eva vai
sarvo rudro namastasmai puruṣāya mahātmane //
viśvaṃ bhūtaṃ tathā jātaṃ bahudhā rudra eva saḥ
rudrājñaiṣā sthitā devī hy anayā muktiraṃbikā //
ityevaṃ khecarāḥ siddhā jajalpuḥ prītamānasāḥ
yadāvalokya tān sarvān prasādādanayāṃbikā //
tadā tiṣṭhanti sāyujyaṃ prāptāste khecarāḥ prabhoḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge munimohaśamanaṃ nāma saptāśītitamo 'dhyāyaḥ
kena yogena vai sūta guṇaprāptiḥ satāmiha
aṇimādiguṇopetā bhavantyeveha yoginaḥ
tatsarvaṃ vistarātsūta vaktumarhasi sāṃpratam //
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi yogaṃ paramadurlabham
pañcadhā saṃsmaredādau sthāpya citte sanātanam //
kalpayeccāsanaṃ padmaṃ somasūryāgnisaṃyutam
ṣaḍviṃśacchaktisaṃyuktam aṣṭadhā ca dvijottamāḥ //
tataḥ ṣoḍaśadhā caiva punardvādaśadhā dvijāḥ
smarec ca tat tathā madhye devyā devam umāpatim //
aṣṭaśaktisamāyuktam aṣṭamūrtimajaṃ prabhum
tābhiścāṣṭavidhā rudrāś catuḥṣaṣṭividhāḥ punaḥ //
śaktayaś ca tathā sarvā guṇāṣṭakasamanvitāḥ
evaṃ smaretkrameṇaiva labdhvā jñānamanuttamam //
evaṃ pāśupataṃ yogaṃ mokṣasiddhipradāyakam
tasyāṇimādayo viprā nānyathā karmakoṭibhiḥ //
Note: aiśvarya
tatrāṣṭaguṇamaiśvaryaṃ yogināṃ samudāhṛtam
tatsarvaṃ kramayogena hy ucyamānaṃ nibodhata //
aṇimā laghimā caiva mahimā prāptireva ca
prākāmyaṃ caiva sarvatra īśitvaṃ caiva sarvataḥ //
vaśitvamatha sarvatra yatra kāmāvasāyitā
taccāpi trividhaṃ jñeyam aiśvaryaṃ sārvakāmikam //
sāvadyaṃ niravadyaṃ ca sūkṣmaṃ caiva pravartate
sāvadyaṃ nāma yattatra pañcabhūtātmakaṃ smṛtam //
indriyāṇi manaścaiva ahaṅkāraś ca yaḥ smṛtaḥ
tatra sūkṣmapravṛttistu pañcabhūtātmikā punaḥ //
indriyāṇi manaścittabuddhyahaṅkārasaṃjñitam
tathā sarvamayaṃ caiva ātmasthā khyātireva ca //
saṃyoga eva trividhaḥ sūkṣmeṣveva pravartate
punaraṣṭaguṇaścāpi sūkṣmeṣveva vidhīyate //
tasya rūpaṃ pravakṣyāmi yathāha bhagavānprabhuḥ
trailokye sarvabhūteṣu yathāsya niyamaḥ smṛtaḥ //
aṇimādyaṃ tathāvyaktaṃ sarvatraiva pratiṣṭhitam
trailokye sarvabhūtānāṃ duṣprāpyaṃ samudāhṛtam //
tat tasya bhavati prāpyaṃ prathamaṃ yogināṃ balam
laṅghanaṃ plavanaṃ loke rūpamasya sadā bhavet //
śīghratvaṃ sarvabhūteṣu dvitīyaṃ tu padaṃ smṛtam
trailokye sarvabhūtānāṃ mahimnā caiva vanditam //
mahitvaṃ cāpi loke 'smiṃs tṛtīyo yoga ucyate
trailokye sarvabhūteṣu yatheṣṭagamanaṃ smṛtam //
prākāmān viṣayān bhuṅkte tathāpratihataḥ kvacit
trailokye sarvabhūtānāṃ sukhaduḥkhaṃ pravartate //
īśo bhavati sarvatra pravibhāgena yogavit
vaśyāni cāsya bhūtāni trailokye sacarācare //
icchayā tasya rūpāṇi bhavanti na bhavanti ca
yatra kāmāvasāyitvaṃ trailokye sacarācare //
śabdaḥ sparśo raso gandho rūpaṃ caiva manas tathā
pravartante 'sya cecchāto na bhavanti yathecchayā //
Note: yogin is freed from attachment
na jāyate na mriyate chidyate na ca bhidyate
na dahyate na muhyeta līyate na ca lipyate //
na kṣīyate na kṣarati khidyate na kadācana
kriyate vā na sarvatra tathā vikriyate na ca //
agandharasarūpastu asparśaḥ śabdavarjitaḥ
avarṇo hyasvaraś caiva asavarṇastu karhicit //
sa bhuṅkte viṣayāṃścaiva viṣayairna ca yujyate
aṇutvāttu paraḥ sūkṣmaḥ sūkṣmatvād apavargikaḥ //
vyāpakastvapavargācca vyāpakātpuruṣaḥ smṛtaḥ
puruṣaḥ sūkṣmabhāvāttu aiśvarye parame sthitaḥ //
guṇottaramathaiśvarye sarvataḥ sūkṣmamucyate
aiśvaryaṃ cāpratīghātaṃ prāpya yogamanuttamam //
apavargaṃ tato gacchet sūkṣmaṃ tatparamaṃ padam
evaṃ pāśupataṃ yogaṃ jñātavyaṃ munipuṅgavāḥ //
svargāpavargaphaladaṃ śivasāyujyakāraṇam
athavā gatavijñāno rāgātkarma samācaret //
rājasaṃ tāmasaṃ vāpi bhuktvā tatraiva mucyate
Note: brahman guarantees liberationtathā sukṛtakarmā tu phalaṃ svarge samaśnute //
tasmātsthānātpunaḥ śreṣṭho mānuṣyamupapadyate
tasmādbrahma paraṃ saukhyaṃ brahma śāśvatam uttamam //
brahma eva hi seveta brahmaiva hi paraṃ sukham
pariśramo hi yajñānāṃ mahatārthena vartate //
bhūyo mṛtyuvaśaṃ yāti tasmānmokṣaḥ paraṃ sukham
athavā dhyānasaṃyukto brahmatattvaparāyaṇaḥ //
na tu cyāvayituṃ śakyo manvantaraśatairapi
dṛṣṭvā tu puruṣaṃ divyaṃ viśvākhyaṃ viśvatomukham //
viśvapādaśirogrīvaṃ viśveśaṃ viśvarūpiṇam
viśvagandhaṃ viśvamālyaṃ viśvāṃbaradharaṃ prabhum //
gobhir mahīṃ saṃpatate patatriṇo naivaṃ bhūyo janayatyevameva
kaviṃ purāṇam anuśāsitāraṃ sūkṣmācca sūkṣmaṃ mahato mahāntam //
yogena paśyenna ca cakṣuṣā punar nirindriyaṃ puruṣaṃ rukmavarṇam
aliṅginaṃ nirguṇaṃ cetanaṃ ca nityaṃ sadā sarvagaṃ sarvasāram //
apāṇipādodarapārśvajihvo hyatīndriyo vāpi susūkṣma ekaḥ //
sa veda sarvaṃ na ca sarvavedyaṃ tamāhuragryaṃ puruṣaṃ mahāntam //
acetanāṃ sarvagatāṃ sūkṣmāṃ prasavadharmiṇīm
prakṛtiṃ sarvabhūtānāṃ yuktāḥ paśyanti yoginaḥ //
sarvataḥ pāṇipādaṃ tat sarvato 'kṣiśiromukham
sarvataḥ śrutimal loke sarvamāvṛtya tiṣṭhati //
yukto yogena ceśānaṃ sarvataś ca sanātanam
puruṣaṃ sarvabhūtānāṃ taṃ vidvānna vimuhyati //
bhūtātmānaṃ mahātmānaṃ paramātmānamavyayam
sarvātmānaṃ paraṃ brahma tadvai dhyātā na muhyati //
pavano hi yathā grāhyo vicaransarvamūrtiṣu
puri śete sudurgrāhyas tasmātpuruṣa ucyate //
Note: development of an embryo
atha celluptadharmā tu sāvaśeṣaiḥ svakarmabhiḥ
tatastu brahmagarbhe vai śukraśoṇitasaṃyute //
strīpuṃsoḥ saṃprayoge hi jāyate hi tataḥ prabhuḥ
tatastu garbhakālena kalalaṃ nāma jāyate //
kālena kalalaṃ cāpi budbudaṃ samprajāyate
mṛtpiṇḍastu yathā cakre cakrāvartena pīḍitaḥ //
hastābhyāṃ kriyamāṇastu biṃbatvamanugacchati
evamādhyātmikairyuktā vāyunā saṃprapūritaḥ //
yadi yoniṃ vimuñcāmi tatprapadye maheśvaram
yāvaddhi vaiṣṇavo vāyur jātamātraṃ na saṃspṛśet //
tāvatkālaṃ mahādevam arcayāmīti cintayet
jāyate mānuṣastatra yathārūpaṃ yathāvayaḥ //
vāyuḥ saṃbhavate khāttu vātādbhavati vai jalam
jalāt sambhavati prāṇaḥ prāṇācchukraṃ vivardhate //
raktabhāgās trayastriṃśad retobhāgāś caturdaśa
bhāgato 'rdhaphalaṃ kṛtvā tato garbho niṣicyate //
tatastu garbhasaṃyuktaḥ pañcabhir vāyubhir vṛtaḥ
pituḥ śarīrātpratyaṅgaṃ rūpamasyopajāyate //
tato 'sya māturāhārāt pītalīḍhapraveśanāt
nābhideśena vai prāṇās te hy ādhārā hi dehinām //
navamāsāt parikliṣṭaḥ saṃveṣṭitaśirodharaḥ
veṣṭitaḥ sarvagātraiś ca aparyāptapraveśanaḥ //
navamāsoṣitaścāpi yonicchidrādavāṅmukhaḥ
Note: helltataḥ svakarmabhiḥ pāpair nirayaṃ samprapadyate //
asipatravanaṃ caiva śālmalicchedanaṃ tathā
tāḍanaṃ bhakṣaṇaṃ caiva pūyaśoṇitabhakṣaṇam //
yathā hyāpastu saṃchinnāḥ saṃśleṣmam upayānti vai
tathā chinnāś ca bhinnāśca yātanāsthānam āgatāḥ //
evaṃ jīvāstu taiḥ pāpais tapyamānāḥ svayaṃkṛtaiḥ
prāpnuyuḥ karmabhiḥ śeṣair duḥkhaṃ vā yadi vetarat //
ekenaiva tu gantavyaṃ sarvamutsṛjya vai janam
ekenaiva tu bhoktavyaṃ tasmātsukṛtamācaret //
na hyenaṃ prasthitaṃ kaścid gacchantam anugacchati
yadanena kṛtaṃ karma tadenamanugacchati //
te nityaṃ yamaviṣayeṣu sampravṛttāḥ krośantaḥ satatamaniṣṭasaṃprayogaiḥ
śuṣyante parigatavedanāḥ śarīrā bahvībhiḥ subhṛśamanantayātanābhiḥ //
Note: diff. forms of rebirth
karmaṇā manasā vācā yadabhīkṣṇaṃ niṣevate
tadabhyāso haratyenaṃ tasmātkalyāṇamācaret //
anādimānprabandhaḥ syāt pūrvakarmaṇi dehinaḥ
saṃsāraṃ tāmasaṃ ghoraṃ ṣaḍvidhaṃ pratipadyate //
mānuṣyātpaśubhāvaś ca paśubhāvān mṛgo bhavet
mṛgatvātpakṣibhāvaś ca tasmāccaiva sarīsṛpaḥ //
sarīsṛpatvādgacchedvai sthāvaratvaṃ na saṃśayaḥ
sthāvaratve punaḥ prāpte yāvad unmilate janaḥ //
kulālacakravadbhrāntas tatraiva parivartate
ityevaṃ hi manuṣyādiḥ saṃsāraḥ sthāvarāntikaḥ //
vijñeyastāmaso nāma tatraiva parivartate
sāttvikaścāpi saṃsāro brahmādiḥ parikīrtitaḥ //
piśācāntaḥ sa vijñeyaḥ svargasthāneṣu dehinām
brāhme tu kevalaṃ sattvaṃ sthāvare kevalaṃ tamaḥ //
caturdaśānāṃ sthānānāṃ madhye viṣṭambhakaṃ rajaḥ
marmasu chidyamāneṣu vedanārtasya dehinaḥ //
tatastatparamaṃ brahma kathaṃ vipraḥ smariṣyati
saṃsāraḥ pūrvadharmasya bhāvanābhiḥ praṇoditaḥ //
mānuṣaṃ bhajate nityaṃ tasmāddhyānaṃ samācaret
caturdaśavidhaṃ hyetad buddhvā saṃsāramaṇḍalam //
nityaṃ samārabheddharmaṃ saṃsārabhayapīḍitaḥ
tatastarati saṃsāraṃ krameṇa parivartitaḥ //
tasmācca satataṃ yukto dhyānatatparayuñjakaḥ
tathā samārabhedyogaṃ yathātmānaṃ sa paśyati //
eṣa āpaḥ paraṃ jyotir eṣa seturanuttamaḥ
vivṛtyā hyeṣa saṃbhedād bhūtānāṃ caiva śāśvataḥ //
tadenaṃ setumātmānam agniṃ vai viśvatomukham
hṛdisthaṃ sarvabhūtānām upāsīta maheśvaram //
tathāntaḥ saṃsthitaṃ devaṃ svaśaktyā parimaṇḍitam
aṣṭadhā cāṣṭadhā caiva tathā cāṣṭavidhena ca //
sṛṣṭyarthaṃ saṃsthitaṃ vahniṃ saṃkṣipya ca hṛdi sthitam
dhyātvā yathāvaddeveśaṃ rudraṃ bhuvananāyakam //
hutvā pañcāhutīḥ samyak taccintāgatamānasaḥ
vaiśvānaraṃ hṛdisthaṃ tu yathāvadanupūrvaśaḥ //
āpaḥ pūtāḥ sakṛtprāśya tūṣṇīṃ hutvā hyupāviśan
prāṇāyeti tatastasya prathamā hyāhutiḥ smṛtā //
apānāya dvitīyā ca vyānāyeti tathā parā
udānāya caturthī syāt samānāyeti pañcamī //
svāhākāraiḥ pṛthagghutvā śeṣaṃ bhuñjīta kāmataḥ
apaḥ punaḥ sakṛtprāśya ācamya hṛdayaṃ spṛśet //
prāṇānāṃ granthirasyātmā rudro hyātmā viśāntakaḥ
rudro vai hyātmanaḥ prāṇa evamāpyāyayetsvayam //
prāṇe niviṣṭo vai rudras tasmātprāṇamayaḥ svayam
prāṇāya caiva rudrāya juhotyamṛtamuttamam //
śivāviśeha māmīśa svāhā brahmātmane svayam
evaṃ pañcāhutīścaiva prabhuḥ prīṇātu śāśvataḥ //
puruṣo 'si pure śeṣe tvaṃ aṅguṣṭhapramāṇataḥ
āśritaścaiva cāṅguṣṭham īśaḥ paramakāraṇam //
sarvasya jagataścaiva prabhuḥ prīṇātu śāśvataḥ
tvaṃ devānāmasi jyeṣṭho rudrastvaṃ ca puro vṛṣā //
mṛdustvamannamasmabhyam etadastu hutaṃ tava
ityevaṃ kathitaṃ sarvaṃ guṇaprāptiviśeṣataḥ //
yogācāraḥ svayaṃ tena brahmaṇā kathitaḥ purā
evaṃ pāśupataṃ jñānaṃ jñātavyaṃ ca prayatnataḥ //
bhasmasnāyī bhaven nityaṃ bhasmaliptaḥ sadā bhavet
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi śrāvayedvā dvijottamān //
daive karmaṇi pitrye vā sa yāti paramāṃ gatim //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge 'ṇimādyaṣṭasiddhitriguṇasaṃsāraprāgnau homādivarṇanaṃ nāmāṣṭāśītitamo 'dhyāyaḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi śaucācārasya lakṣaṇam
yadanuṣṭhāya śuddhātmā paretya gatimāpnuyāt //
brahmaṇā kathitaṃ pūrvaṃ sarvabhūtahitāya vai
saṃkṣepātsarvavedārthaṃ saṃcayaṃ brahmavādinām //
udayārthaṃ tu śaucānāṃ munīnāmuttamaṃ padam
yastatrāthāpramattaḥ syāt sa munirnāvasīdati //
mānāvamānau dvāvetau tāvevāhur viṣāmṛte
avamāno 'mṛtaṃ tatra sanmāno viṣamucyate //
gurorapi hite yuktaḥ sa tu saṃvatsaraṃ vaset
niyameṣvapramattastu yameṣu ca sadā bhavet //
prāpyānujñāṃ tataścaiva jñānayogamanuttamam
avirodhena dharmasya careta pṛthivīmimām //
cakṣuḥpūtaṃ carenmārgaṃ vastrapūtaṃ jalaṃ pibet
satyapūtaṃ vadedvākyaṃ manaḥpūtaṃ samācaret //
matsyagṛhyasya yatpāpaṃ ṣaṇmāsābhyantare bhavet
ekāhaṃ tatsamaṃ jñeyam apūtaṃ yajjalaṃ bhavet //
apūtodakapāne tu japecca śatapañcakam
aghoralakṣaṇaṃ mantraṃ tataḥ śuddhimavāpnuyāt //
athavā pūjayecchaṃbhuṃ ghṛtasnānādivistaraiḥ
tridhā pradakṣiṇīkṛtya śudhyate nātra saṃśayaḥ //
ātithyaśrāddhayajñeṣu na gacchedyogavitkvacit
evaṃ hyahiṃsako yogī bhavediti vicāritam //
Note: rules for bhaikṣyacaraṇa
vahnau vidhūme 'tyaṅgāre sarvasminbhuktavajjane
carettu matimān bhaikṣyaṃ na tu teṣveva nityaśaḥ //
athainam avamanyante pare paribhavanti ca
tathā yuktaṃ caredbhaikṣyaṃ satāṃ dharmamadūṣayan //
bhaikṣyaṃ caredvanastheṣu yāyāvaragṛheṣu ca
śreṣṭhā tu prathamā hīyaṃ vṛttirasyopajāyate //
ata ūrdhvaṃ gṛhastheṣu śīlīneṣu careddvijāḥ
śraddadhāneṣu dānteṣu śrotriyeṣu mahātmasu //
ata ūrdhvaṃ punaścāpi aduṣṭāpatiteṣu ca
bhaikṣyacaryā hi varṇeṣu jaghanyā vṛttirucyate //
bhaikṣyaṃ yavāgūstakraṃ vā payo yāvakameva ca
phalamūlādi pakvaṃ vā kaṇapiṇyākasaktavaḥ //
ityeva te mayā proktā yogināṃ siddhivarddhanāḥ
āhārāsteṣu siddheṣu śreṣṭhaṃ bhaikṣyamiti smṛtam //
abbinduṃ yaḥ kuśāgreṇa māsi māsi samaśnute
nyāyato yaścaredbhaikṣyaṃ pūrvoktātsa viśiṣyate //
jarāmaraṇagarbhebhyo bhītasya narakādiṣu
evaṃ dāyayate tasmāt tadbhaikṣyamiti saṃsmṛtam //
dadhibhakṣāḥ payobhakṣā ye cānye jīvakṣīṇakāḥ
sarve te bhaikṣyabhakṣasya kalāṃ nārhanti ṣoḍaśīm //
bhasmaśāyī bhavennityaṃ bhikṣācārī jitendriyaḥ
ya icchet paramaṃ sthānaṃ vrataṃ pāśupataṃ caret //
Note: behaviour of a yogin
yogināṃ caiva sarveṣāṃ śreṣṭhaṃ cāndrāyaṇaṃ bhavet
ekaṃ dve trīṇi catvāri śaktito vā samācaret //
asteyaṃ brahmacaryaṃ ca alobhastyāga eva ca
vratāni pañca bhikṣūṇām ahiṃsā paramā tviha //
akrodho guruśuśrūṣā śaucamāhāralāghavam
nityaṃ svādhyāya ityete niyamāḥ parikīrtitāḥ //
bījayoniguṇā vastubandhaḥ karmabhir eva ca
yathā dvipa ivāraṇye manuṣyāṇāṃ vidhīyate //
devaistulyāḥ sarvayajñakriyāstu yajñājjāpyaṃ jñānamāhuś ca jāpyāt
jñānād dhyānaṃ saṃgarāgādapetaṃ tasminprāpte śāśvatasyopalambhaḥ //
damaḥ śamaḥ satyamakalmaṣatvaṃ maunaṃ ca bhūteṣvakhileṣu cārjavam
atīndriyaṃ jñānamidaṃ tathā śivaṃ prāhus tathā jñānaviśuddhabuddhayaḥ //
samāpnuyādyogamimaṃ mahātmā maharṣayaścaivam aninditāmalāḥ //
prāpyate 'bhimatān deśān aṅkuśena nivāritaḥ
etanmārgeṇa śuddhena dagdhabījo hyakalmaṣaḥ //
sadācāraratāḥ śāntāḥ svadharmaparipālakāḥ
sarvāṃllokān vinirjitya brahmalokaṃ vrajanti te //
Note: salutation of superiors
pitāmahenopadiṣṭo dharmaḥ sākṣātsanātanaḥ
sarvalokopakārārthaṃ śṛṇudhvaṃ pravadāmi vaḥ //
gurūpadeśayuktānāṃ vṛddhānāṃ kramavarttinām
abhyutthānādikaṃ sarvaṃ praṇāmaṃ caiva kārayet //
aṣṭāṅgapraṇipātena tridhā nyastena suvratāḥ
triḥpradakṣiṇayogena vandyo vai brahmaṇo guruḥ //
jyeṣṭhānye 'pi ca te sarve vandanīyā vijānatā
ājñābhaṅgaṃ na kurvīta yadīcchet siddhim uttamām //
dhātuśūnyabilakṣetrakṣudramantropajīvanam
viṣagrahaviḍambādīn varjayet sarvayatnataḥ //
kaitavaṃ vittaśāṭhyaṃ ca paiśunyaṃ varjayetsadā
atihāsam avaṣṭambhaṃ līlāsvecchāpravartanam //
varjayetsarvayatnena gurūṇāmapi saṃnidhau
tadvākyapratikūlaṃ ca ayuktaṃ vai gurorvacaḥ //
na vadetsarvayatnena aniṣṭaṃ na smaretsadā
yatīnāmāsanaṃ vastraṃ daṇḍādyaṃ pāduke tathā //
mālyaṃ ca śayanasthānaṃ pātraṃ chāyāṃ ca yatnataḥ
yajñopakaraṇāṅgaṃ ca na spṛśed vai padena ca //
devadrohaṃ gurudrohaṃ na kuryātsarvayatnataḥ
kṛtvā pramādato viprāḥ praṇavasyāyutaṃ japet //
devadrohagurudrohāt koṭimātreṇa śudhyati
mahāpātakaśuddhyarthaṃ tathaiva ca yathāvidhi //
pātakī ca tadardhena śudhyate vṛttavānyadi
upapātakinaḥ sarve tadardhenaiva suvratāḥ //
saṃdhyālope kṛte vipraḥ trirāvṛttyaiva śudhyati
āhnikacchedane jāte śatamekamudāhṛtam //
laṅghane samayānāṃ tu abhakṣyasya ca bhakṣaṇe
avācyavācane caiva sahasrācchuddhirucyate //
kākolūkakapotānāṃ pakṣiṇāmapi ghātane
śatamaṣṭottaraṃ japtvā mucyate nātra saṃśayaḥ //
yaḥ punastattvavettā ca brahmavid brāhmaṇottamaḥ
smaraṇācchuddhimāpnoti nātra kāryā vicāraṇā //
naivamātmavidāmasti prāyaścittāni codanā
viśvasyaiva hi te śuddhā brahmavidyāvido janāḥ //
yogadhyānaikaniṣṭhāś ca nirlepāḥ kāñcanaṃ yathā
śuddhānāṃ śodhanaṃ nāsti viśuddhā brahmavidyayā //
Note: cleaning of water
uddhṛtānuṣṇaphenābhiḥ pūtābhir vastracakṣuṣā
adbhiḥ samācaretsarvaṃ varjayetkaluṣodakam //
gandhavarṇarasairduṣṭam aśucisthānasaṃsthitam
paṅkāśmadūṣitaṃ caiva sāmudraṃ palvalodakam //
saśaivālaṃ tathānyairvā doṣairduṣṭaṃ vivarjayet
Note: cleaning of clothesvastraśaucānvitaḥ kuryāt sarvakāryāṇi vai dvijāḥ //
namaskārādikaṃ sarvaṃ guruśuśrūṣaṇādikam
vastraśaucavihīnātmā hy aśucirnātra saṃśayaḥ //
devakāryopayuktānāṃ pratyahaṃ śaucamiṣyate
itareṣāṃ hi vastrāṇāṃ śaucaṃ kāryaṃ malāgame //
varjayetsarvayatnena vāso 'nyair vidhṛtaṃ dvijāḥ
kauśeyāvikayo rūkṣaiḥ kṣaumāṇāṃ gaurasarṣapaiḥ //
śrīphalairaṃśupaṭṭānāṃ kutapānāmariṣṭakaiḥ
carmaṇāṃ vidalānāṃ ca vetrāṇāṃ vastravanmatam //
valkalānāṃ tu sarveṣāṃ chatracāmarayorapi
cailavacchaucamākhyātaṃ brahmavidbhir munīśvaraiḥ //
Note: cleaning of objects
bhasmanā śudhyate kāṃsyaṃ kṣāreṇāyasam ucyate
tāmramamlena vai viprās trapusīsakayorapi //
haimam adbhiḥ śubhaṃ pātraṃ raupyapātraṃ dvijottamāḥ
maṇyaśmaśaṅkhamuktānāṃ śaucaṃ taijasavatsmṛtam //
agner apāṃ ca saṃyogād atyantopahatasya ca
rasānāmiha sarveṣāṃ śuddhirutplavanaṃ smṛtam //
tṛṇakāṣṭhādivastūnāṃ śubhenābhyukṣaṇaṃ smṛtam
uṣṇena vāriṇā śuddhis tathā sruksruvayorapi //
tathaiva yajñapātrāṇāṃ muśalolūkhalasya ca
śṛṅgāsthidārudantānāṃ takṣaṇenaiva śodhanam //
saṃhatānāṃ mahābhāgā dravyāṇāṃ prokṣaṇaṃ smṛtam
asaṃhatānāṃ dravyāṇāṃ pratyekaṃ śaucamucyate //
abhuktarāśidhānyānām ekadeśasya dūṣaṇe
tāvanmātraṃ samuddhṛtya prokṣayedvai kuśāṃbhasā //
śākamūlaphalādīnāṃ dhānyavacchuddhiriṣyate
mārjanonmārjanair veśma punaḥpākena mṛnmayam //
ullekhanenāñjanena tathā saṃmārjanena ca
gonivāsena vai śuddhā secanena dharā smṛtā //
bhūmistham udakaṃ śuddhaṃ vaitṛṣṇyaṃ yatra gaurvrajet
avyāptaṃ yadamedhyena gandhavarṇarasānvitam //
vatsaḥ śuciḥ prasravaṇe śakuniḥ phalapātane
svadārāsyaṃ gṛhasthānāṃ ratau bhāryābhikāṅkṣayā //
hastābhyāṃ kṣālitaṃ vastraṃ kāruṇā ca yathāvidhi
kuśāṃbunā susaṃprokṣya gṛhṇīyāddharmavittamaḥ //
paṇyaṃ prasāritaṃ caiva varṇāśramavibhāgaśaḥ
śucirākarajaṃ teṣāṃ śvā mṛgagrahaṇe śuciḥ //
chāyā ca vipluṣo viprā makṣikādyā dvijottamāḥ
rajo bhūr vāyur agniś ca medhyāni sparśane sadā //
suptvā bhuktvā ca vai viprāḥ kṣuttvā pītvā ca vai tathā
ṣṭhīvitvādhyayanādau ca śucirapyācametpunaḥ //
pādau spṛśanti ye cāpi parācamanabindavaḥ
te pārthivaiḥ samā jñeyā na tairaprayato bhavet //
kṛtvā ca maithunaṃ spṛṣṭvā patitaṃ kukkuṭādikam
sūkaraṃ caiva kākādi śvānamuṣṭraṃ kharaṃ tathā //
yūpaṃ cāṇḍālakādyāṃś ca spṛṣṭvā snānena śudhyati
rajasvalāṃ sūtikāṃ ca na spṛśedantyajāmapi //
sūtikāśaucasaṃyuktaḥ śāvāśaucasamanvitaḥ
saṃspṛśenna rajastāsāṃ spṛṣṭvā snātvaiva śudhyati //
Note: undefilable people
naivāśaucaṃ yatīnāṃ ca vanasthabrahmacāriṇām
naiṣṭhikānāṃ nṛpāṇāṃ ca maṇḍalīnāṃ ca suvratāḥ //
tataḥ kāryavirodhāddhi nṛpāṇāṃ nānyathā bhavet
vaikhānasānāṃ viprāṇāṃ patitānāmasaṃbhavāt //
asaṃcayād dvijānāṃ ca snānamātreṇa nānyathā
tathā saṃnihitānāṃ ca yajñārthaṃ dīkṣitasya ca //
ekāhād yajñayājināṃ śuddhiruktā svayaṃbhuvā
tatastvadhītaśākhānāṃ caturbhiḥ sarvadehinām //
Note: duration of defilement
sūtakaṃ pretakaṃ nāsti tryahād ūrdhvam amutra vai
arvāg ekādaśāhāntaṃ bāndhavānāṃ dvijottamāḥ //
snānamātreṇa vai śuddhir maraṇe samupasthite
tata ṛtutrayādarvāg ekāhaḥ parigīyate //
saptavarṣāt tataścārvāk trirātraṃ hi tataḥ param
daśāhaṃ brāhmaṇānāṃ vai prathame 'hani vā pituḥ //
daśāhaṃ sūtikāśaucaṃ māturapyevamavyayāḥ
arvāk trivarṣātsnānena bāndhavānāṃ pituḥ sadā //
aṣṭābdād ekarātreṇa śuddhiḥ syād bāndhavasya tu
dvādaśābdāttataścārvāk trirātraṃ strīṣu suvratāḥ //
sapiṇḍatā ca puruṣe saptame vinivartate
atikrānte daśāhe tu trirātramaśucirbhavet //
tataḥ saṃnihito vipraś cārvāk pūrvaṃ tadeva vai
saṃvatsare vyatīte tu snānamātreṇa śudhyati //
Note: purification after touching a dead body
spṛṣṭvā pretaṃ trirātreṇa dharmārthaṃ snānamucyate
dāhakānāṃ ca netṝṇāṃ snānamātramabāndhave //
anugamya ca vai snātvā ghṛtaṃ prāśya viśudhyati
ācāryamaraṇe caiva trirātraṃ śrotriye mṛte //
pakṣiṇī mātulānāṃ ca sodarāṇāṃ ca vā dvijāḥ
bhūpānāṃ maṇḍalīnāṃ ca sadyo nīrāṣṭravāsinām //
kevalaṃ dvādaśāhena kṣattriyāṇāṃ dvijottamāḥ
nābhiṣiktasya cāśaucaṃ saṃpramādeṣu vai raṇe //
vaiśyaḥ pañcadaśāhena śūdro māsena śudhyati
iti saṃkṣepataḥ proktā dravyaśuddhiranuttamā //
aśaucaṃ cānupūrvyeṇa yatīnāṃ naiva vidyate
Note: menstruationtretāprabhṛti nārīṇāṃ māsi māsyārtavaṃ dvijāḥ //
kṛte sakṛd yugavaśāj jāyante vai sahaiva tu
prayānti ca mahābhāgā bhāryābhiḥ kuravo yathā //
varṇāśramavyavasthā ca tretāprabhṛti suvratāḥ
bhārate dakṣiṇe varṣe vyavasthā netareṣvatha //
mahāvīte suvīte ca jaṃbūdvīpe tathāṣṭasu
śākadvīpādiṣu prokto dharmo vai bhārate yathā //
rasollāsā kṛte vṛttis tretāyāṃ gṛhavṛkṣajā
saivārtavakṛtād doṣād rāgadveṣādibhir nṛṇām //
maithunātkāmato viprās tathaiva paruṣādibhiḥ
yavādyāḥ samprajāyante grāmyāraṇyāścaturdaśa //
oṣadhyaś ca rajodoṣāḥ strīṇāṃ rāgādibhir nṛṇām
akālakṛṣṭā vidhvastāḥ punarutpāditās tathā //
tasmātsarvaprayatnena na saṃbhāṣyā rajasvalā
prathame 'hani cāṇḍālī yathā varjyā tathāṅganā //
dvitīye 'hani viprā hi yathā vai brahmaghātinī
tṛtīye 'hni tadardhena caturthe 'hani suvratāḥ //
snātvārdhamāsāt saṃśuddhā tataḥ śuddhirbhaviṣyati
ā ṣoḍaśāt tataḥ strīṇāṃ mūtravacchaucamiṣyate //
pañcarātraṃ tathāspṛśyā rajasā vartate yadi
sā viṃśaddivasādūrdhvaṃ rajasā pūrvavattathā //
snānaṃ śaucaṃ tathā gānaṃ rodanaṃ hasanaṃ tathā
yānamabhyañjanaṃ nārī dyūtaṃ caivānulepanam //
divāsvapnaṃ viśeṣeṇa tathā vai dantadhāvanam
maithunaṃ mānasaṃ vāpi vācikaṃ devatārcanam //
varjayetsarvayatnena namaskāraṃ rajasvalā
rajasvalāṅganāsparśasaṃbhāṣe ca rajasvalā //
saṃtyāgaṃ caiva vastrāṇāṃ varjayetsarvayatnataḥ
snātvānyapuruṣaṃ nārī na spṛśettu rajasvalā //
īkṣayedbhāskaraṃ devaṃ brahmakūrcaṃ tataḥ pibet
kevalaṃ pañcagavyaṃ vā kṣīraṃ vā cātmaśuddhaye //
caturthyāṃ strī na gamyā tu gato 'lpāyuḥ prasūyate
vidyāhīnaṃ vratabhraṣṭaṃ patitaṃ pāradārikam //
dāridryārṇavamagnaṃ ca tanayaṃ sā prasūyate
kanyārthinaiva gantavyā pañcamyāṃ vidhivatpunaḥ //
raktādhikyādbhavennārī śukrādhikye bhavetpumān
same napuṃsakaṃ caiva pañcamyāṃ kanyakā bhavet //
ṣaṣṭhyāṃ gamyā mahābhāgā satputrajananī bhavet
putratvaṃ vyañjayettasya jātaputro mahādyutiḥ //
pumiti narakasyākhyā duḥkhaṃ ca narakaṃ viduḥ
puṃsastrāṇānvitaṃ putraṃ tathābhūtaṃ prasūyate //
saptamyāṃ caiva kanyārthī gacchetsaiva prasūyate
aṣṭamyāṃ sarvasampannaṃ tanayaṃ samprasūyate //
navamyāṃ dārikāyārthī daśamyāṃ paṇḍito bhavet
ekādaśyāṃ tathā nārīṃ janayetsaiva pūrvavat //
dvādaśyāṃ dharmatattvajñaṃ śrautasmārtapravartakam
trayodaśyāṃ jaḍāṃ nārīṃ sarvasaṃkarakāriṇīm //
janayatyaṅganā yasmān na gacchetsarvayatnataḥ
caturdaśyāṃ yadā gacchet sā putrajananī bhavet //
pañcadaśyāṃ ca dharmiṣṭhāṃ ṣoḍaśyāṃ jñānapāragam
strīṇāṃ vai maithune kāle vāmapārśve prabhañjanaḥ //
caredyadi bhavennārī pumāṃsaṃ dakṣiṇe labhet
strīṇāṃ maithunakāle tu pāpagrahavivarjite //
uktakāle śucirbhūtvā śuddhāṃ gacchecchucismitām
ityevaṃ saṃprasaṃgena yatīnāṃ dharmasaṃgrahe //
sarveṣāmeva bhūtānāṃ sadācāraḥ prakīrtitaḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyād vāpi sadācāraṃ śucirnaraḥ //
śrāvayedvā yathānyāyaṃ brāhmaṇān dagdhakilbiṣān
brahmalokamanuprāpya brahmaṇā saha modate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sadācārakathanaṃ nāmaikonanavatitamo 'dhyāyaḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi yatīnāmiha niścitam
prāyaścittaṃ śivaproktaṃ yatīnāṃ pāpaśodhanam //
pāpaṃ hi trividhaṃ jñeyaṃ vāṅmanaḥkāyasaṃbhavam
satataṃ hi divā rātrau yenedaṃ veṣṭyate jagat //
tatkarmaṇā vināpyeṣa tiṣṭhatīti parā śrutiḥ
kṣaṇamevaṃ prayojyaṃ tu āyuṣyaṃ tu vidhāraṇam //
bhavedyogo 'pramattasya yogo hi paramaṃ balam
na hi yogātparaṃ kiṃcin narāṇāṃ dṛśyate śubham //
tasmād yogaṃ praśaṃsanti dharmayuktā manīṣiṇaḥ
avidyāṃ vidyayā jitvā prāpyaiśvaryamanuttamam //
dṛṣṭvā parāvaraṃ dhīrāḥ paraṃ gacchanti tatpadam
vratāni yāni bhikṣūṇāṃ tathaivopavratāni ca //
ekaikātikrame teṣāṃ prāyaścittaṃ vidhīyate
upetya tu striyaṃ kāmāt prāyaścittaṃ vinirdiśet //
prāṇāyāmasamāyuktaṃ caretsāṃtapanaṃ vratam
tataścarati nirdeśāt kṛcchraṃ cānte samāhitaḥ //
punar āśramam āgatya caredbhikṣuratandritaḥ
na dharmayuktamanṛtaṃ hinastīti manīṣiṇaḥ //
tathāpi na ca kartavyaṃ prasaṃgo hyeṣa dāruṇaḥ
ahorātropavāsaś ca prāṇāyāmaśataṃ tathā //
asadvādo na kartavyo yatinā dharmalipsunā
paramāpadgatenāpi na kāryaṃ steyamapyuta //
Note: importance of possession
steyādabhyadhikaḥ kaścin nāstyadharma iti śrutiḥ
hiṃsā hyeṣā parā sṛṣṭā stainyaṃ vai kathitaṃ tathā //
yadetaddraviṇaṃ nāma prāṇā hyete bahiścarāḥ
sa tasya harate prāṇān yo yasya harate dhanam //
evaṃ kṛtvā suduṣṭātmā bhinnavṛtto vratāccyutaḥ
bhūyo nirvedamāpannaś careccāndrāyaṇaṃ vratam //
vidhinā śāstradṛṣṭena saṃvatsaramiti śrutiḥ
tataḥ saṃvatsarasyānte bhūyaḥ prakṣīṇakalmaṣaḥ
punarnirvedamāpannaś caredbhikṣuratandritaḥ //
ahiṃsā sarvabhūtānāṃ karmaṇā manasā girā
akāmādapi hiṃseta yadi bhikṣuḥ paśūn kṛmīn //
kṛcchrātikṛcchraṃ kurvīta cāndrāyaṇamathāpi vā
skandedindriyadaurbalyāt striyaṃ dṛṣṭvā yatiryadi //
tena dhārayitavyā vai prāṇāyāmāstu ṣoḍaśa
divā skannasya viprasya prāyaścittaṃ vidhīyate //
trirātramupavāsāś ca prāṇāyāmaśataṃ tathā
rātrau skannaḥ śuciḥ snātvā dvādaśaiva tu dhāraṇā //
prāṇāyāmena śuddhātmā virajā jāyate dvijāḥ
ekānnaṃ madhumāṃsaṃ vā aśṛtānnaṃ tathaiva ca //
abhojyāni yatīnāṃ tu pratyakṣalavaṇāni ca
ekaikātikramātteṣāṃ prāyaścittaṃ vidhīyate //
prājāpatyena kṛcchreṇa tataḥ pāpātpramucyate
vyatikramāś ca ye kecid vāṅmanaḥkāyasaṃbhavāḥ //
sadbhiḥ saha viniścitya yadbrūyustatsamācaret //
careddhi śuddhaḥ samaloṣṭakāñcanaḥ samastabhūteṣu ca satsamāhitaḥ
sthānaṃ dhruvaṃ śāśvatamavyayaṃ tu paraṃ hi gatvā na punarhi jāyate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge yatiprāyaścittaṃ nāma navatitamo 'dhyāyaḥ
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi ariṣṭāni nibodhata
yena jñānaviśeṣeṇa mṛtyuṃ paśyanti yoginaḥ //
arundhatīṃ dhruvaṃ caiva somachāyāṃ mahāpatham
yo na paśyenna jīvetsa naraḥ saṃvatsarātparam //
ariśmavantam ādityaṃ raśmivantaṃ ca pāvakam
yaḥ paśyati na jīvedvai māsādekādaśātparam //
vamenmūtraṃ purīṣaṃ ca suvarṇaṃ rajataṃ tathā
pratyakṣamathavā svapne daśamāsānna jīvati //
rukmavarṇaṃ drumaṃ paśyed gandharvanagarāṇi ca
paśyet pretapiśācāṃś ca navamāsān sa jīvati //
akasmācca bhavetsthūlo hy akasmācca kṛśo bhavet
prakṛteś ca nivarteta cāṣṭau māsāṃś ca jīvati //
agrataḥ pṛṣṭhato vāpi khaṇḍaṃ yasya padaṃ bhavet
pāṃsuke kardame vāpi saptamāsānsa jīvati //
kākaḥ kapoto gṛdhro vā nilīyedyasya mūrdhani
kravyādo vā khago yasya ṣaṇmāsān nātivartate //
gacched vāyasapaṅktībhiḥ pāṃsuvarṣeṇa vā punaḥ
svacchāyāṃ vikṛtāṃ paśyec catuḥpañca sa jīvati //
anabhre vidyutaṃ paśyed dakṣiṇāṃ diśamāsthitām
udake dhanur aindraṃ vā trīṇi dvau vā sa jīvati //
apsu vā yadi vādarśe yo hyātmānaṃ na paśyati
aśiraskaṃ tathā paśyen māsād ūrdhvaṃ na jīvati //
śavagandhi bhavedgātraṃ vasāgandhamathāpi vā
mṛtyurhyupāgatastasya ardhamāsānna jīvati //
yasya vai snātamātrasya hṛdayaṃ pariśuṣyati
dhūmaṃ vā mastakātpaśyed daśāhānna sa jīvati //
saṃbhinno māruto yasya marmasthānāni kṛntati
adbhiḥ spṛṣṭo na hṛṣyeta tasya mṛtyurupasthitaḥ //
ṛkṣavānarayuktena rathenāśāṃ ca dakṣiṇām
gāyannṛtyan vrajet svapne vidyānmṛtyurupasthitaḥ //
kṛṣṇāṃbaradharā śyāmā gāyantī vāpyathāṅganā
yaṃ nayeddakṣiṇāmāśāṃ svapne so 'pi na jīvati //
chidraṃ vā svasya kaṇṭhasya svapne yo vīkṣate naraḥ
nagnaṃ vā śramaṇaṃ dṛṣṭvā vidyānmṛtyumupasthitam //
ā mastakatalādyas tu nimajjetpaṅkasāgare
dṛṣṭvā tu tādṛśaṃ svapnaṃ sadya eva na jīvati //
bhasmāṅgārāṃś ca keśāṃś ca nadīṃ śuṣkāṃ bhujaṅgamān
paśyedyo daśarātraṃ tu na sa jīvati tādṛśaḥ //
kṛṣṇaiś ca vikaṭaiścaiva puruṣairudyatāyudhaiḥ
pāṣāṇaistāḍyate svapne yaḥ sadyo na sa jīvati //
sūryodaye pratyuṣasi pratyakṣaṃ yasya vai śivāḥ
krośantyabhimukhaṃ pretya sa gatāyurbhavennaraḥ //
yasya vā snātamātrasya hṛdayaṃ pīḍyate bhṛśam
jāyate dantaharṣaś ca taṃ gatāyuṣamādiśet //
bhūyobhūyastrasedyastu rātrau vā yadi vā divā
dīpagandhaṃ ca nāghrāti vidyānmṛtyum upasthitam //
rātrau cendradhanuḥ paśyed divā nakṣatramaṇḍalam
paranetreṣu cātmānaṃ na paśyenna sa jīvati //
netramekaṃ sravedyasya karṇau sthānācca bhraśyataḥ
vakrā ca nāsā bhavati vijñeyo gatajīvitaḥ //
yasya kṛṣṇā kharā jihvā padmābhāsaṃ ca vai mukham
gaṇḍe vā piṇḍikārakte tasya mṛtyurupasthitaḥ //
muktakeśo hasaṃścaiva gāyannṛtyaṃś ca yo naraḥ
yāmyāmabhimukhaṃ gacchet tadantaṃ tasya jīvitam //
yasya śvetaghanābhāsā śvetasarṣapasaṃnibhā
śvetā ca mūrtirhyasakṛt tasya mṛtyurupasthitaḥ //
uṣṭrā vā rāsabhā vābhiyuktāḥ svapne rathe śubhāḥ
yasya so 'pi na jīvettu dakṣiṇābhimukho gataḥ //
dve vātha parame 'riṣṭe ekībhūtaḥ paraṃ bhavet
ghoṣaṃ na śṛṇuyātkarṇe jyotir netre na paśyati //
śvabhre yo nipatetsvapne dvāraṃ cāpi pidhīyate
na cottiṣṭhati yaḥ śvabhrāt tadantaṃ tasya jīvitam //
mukhasya śoṣaḥ suṣirā ca nābhiratyuṣṇamūtro viṣamastha eva //
divā vā yadi vā rātrau pratyakṣaṃ yo nihanyate
hantāraṃ na ca paśyecca sa gatāyurna jīvati //
agnipraveśaṃ kurute svapnānte yastu mānavaḥ
smṛtiṃ nopalabheccāpi tadantaṃ tasya jīvitam //
yastu prāvaraṇaṃ śuklaṃ svakaṃ paśyati mānavaḥ
kṛṣṇaṃ raktamapi svapne tasya mṛtyurupasthitaḥ //
Note: preparation for death
ariṣṭe sūcite dehe tasminkāla upasthite
tyaktvā khedaṃ viṣādaṃ ca upekṣed buddhimān naraḥ //
prācīṃ vā yadi vodīcīṃ diśaṃ niṣkramya vai śuciḥ
same 'tisthāvare deśe vivikte jantuvarjite //
udaṅmukhaḥ prāṅmukho vā svasthaś cācānta eva ca
svastikenopaviṣṭastu namaskṛtvā maheśvaram //
samakāyaśirogrīvo dhārayan nāvalokayet
yathā dīpo nivātastho neṅgate sopamā smṛtā //
prāgudakpravaṇe deśe tathā yuñjīta śāstravit
kāmaṃ vitarkaṃ prītiṃ ca sukhaduḥkhe ubhe tathā //
nigṛhya manasā sarvaṃ śuklaṃ dhyānam anusmaret
ghrāṇe ca rasane nityaṃ cakṣuṣī sparśane tathā //
śrotre manasi buddhau ca tatra vakṣasi dhārayet
kālakarmāṇi vijñāya samūheṣveva nityaśaḥ //
dvādaśādhyātmamityevaṃ yogadhāraṇamucyate
śatamardhaśataṃ vāpi dhāraṇāṃ mūrdhni dhārayet //
khinnasya dhāraṇāyogād vāyurūrdhvaṃ pravartate
tataścāpūrayed deham oṅkāreṇa samanvitaḥ //
tathauṃkāramayo yogī akṣare tvakṣarī bhavet
Note: oṃkāraata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi oṅkāraprāptilakṣaṇam //
eṣa trimātro vijñeyo vyañjanaṃ cātra ceśvaraḥ
prathamā vidyutī mātrā dvitīyā tāmasī smṛtā //
tṛtīyāṃ nirguṇāṃ caiva mātrāmakṣaragāminīm
gāndhārī caiva vijñeyā gāndhārasvarasaṃbhavā //
pipīlikāgatisparśā prayuktā mūrdhni lakṣyate
yathā prayukta oṅkāraḥ pratiniryāti mūrdhani //
tathauṃkāramayo yogī tv akṣarī tvakṣarī bhavet
praṇavo dhanuḥ śaro hyātmā brahmalakṣaṇamucyate //
apramattena veddhavyaṃ śaravat tanmayo bhavet
omityekākṣaraṃ hyetad guhāyāṃ nihitaṃ padam //
omityetattrayo lokās trayo vedāstrayo 'gnayaḥ
viṣṇukramāstrayastvete ṛksāmāni yajūṃṣi ca //
mātrā cārdhaṃ ca tisrastu vijñeyāḥ paramārthataḥ
tatprayuktastu yo yogī tasya sālokyamāpnuyāt //
akāro hyakṣaro jñeya ukāraḥ sahitaḥ smṛtaḥ
makārasahitauṃkāras trimātra iti saṃjñitaḥ //
akāras tveṣa bhūrloka ukāro bhuva ucyate
savyañjano makārastu svarloka iti gīyate //
oṅkārastu trayo lokāḥ śirastasya triviṣṭapam
bhuvanāṅgaṃ ca tatsarvaṃ brāhmaṃ tatpadamucyate //
mātrāpādo rudraloko hy amātraṃ tu śivaṃ padam
evaṃ jñānaviśeṣeṇa tatpadaṃ samupāsyate //
tasmāddhyānaratirnityam amātraṃ hi tadakṣaram
upāsyaṃ hi prayatnena śāśvataṃ sukhamicchatā //
hrasvā tu prathamā mātrā tato dīrghā tvanantaram
tataḥ plutavatī caiva tṛtīyā copadiśyate //
etāstu mātrā vijñeyā yathāvadanupūrvaśaḥ
yāvadeva tu śakyante dhāryante tāvadeva hi //
indriyāṇi mano buddhiṃ dhyāyannātmani yaḥ sadā
ardhaṃ tanmātram api cec chṛṇu yat phalamāpnuyāt //
māse māse 'śvamedhena yo yajeta śataṃ samāḥ
tena yatprāpyate puṇyaṃ mātrayā tadavāpnuyāt //
na tathā tapasogreṇa na yajñairbhūridakṣiṇaiḥ
yatphalaṃ prāpyate samyaṅ mātrayā tadavāpnuyāt //
tatra caiṣā tu yā mātrā plutā nāmopadiśyate
eṣā eva bhavetkāryā gṛhasthānāṃ tu yoginām //
eṣāṃ caiva viśeṣeṇa aiśvarye hyaṣṭalakṣaṇe
aṇimādye tu vijñeyā tasmādyuñjīta tāṃ dvijāḥ //
evaṃ hi yogasaṃyuktaḥ śucir dānto jitendriyaḥ
ātmānaṃ vidyate yastu sa sarvaṃ vindate dvijāḥ //
tasmātpāśupatairyogair ātmānaṃ cintayedbudhaḥ
ātmānaṃ jānate ye tu śucayaste na saṃśayaḥ //
ṛco yajūṃṣi sāmāni vedopaniṣadas tathā
yogajñānādavāpnoti brāhmaṇo 'dhyātmacintakaḥ //
sarvadevamayo bhūtvā abhūtaḥ sa tu jāyate
yonisaṃkramaṇaṃ tyaktvā yāti vai śāśvataṃ padam //
yathā vṛkṣāt phalaṃ pakvaṃ pavanena samīritam
namaskāreṇa rudrasya tathā pāpaṃ praṇaśyati //
yatra rudranamaskāraḥ sarvakarmaphalo dhruvaḥ
anyadevanamaskārān na tatphalamavāpnuyāt //
tasmāttriḥpravaṇaṃ yogī upāsīta maheśvaram
daśavistārakaṃ brahma tathā ca brahmavistaraiḥ //
evaṃ dhyānasamāyuktaḥ svadehaṃ yaḥ parityajet
sa yāti śivasāyujyaṃ samuddhṛtya kulatrayam //
athavāriṣṭamālokya maraṇe samupasthite
avimukteśvaraṃ gatvā vārāṇasyāṃ tu śodhanam //
yena kenāpi vā dehaṃ saṃtyajen mucyate naraḥ
śrīparvate vā viprendrāḥ saṃtyajetsvatanuṃ naraḥ //
sa yāti śivasāyujyaṃ nātra kāryā vicāraṇā
avimuktaṃ paraṃ kṣetraṃ jantūnāṃ muktidaṃ sadā //
seveta satataṃ dhīmān viśeṣānmaraṇāntike //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge ariṣṭakathanaṃ nāma ekanavatitamo 'dhyāyaḥ
evaṃ vārāṇasī puṇyā yadi sūta mahāmate
vaktumarhasi cāsmākaṃ tatprabhāvaṃ hi sāṃpratam //
kṣetrasyāsya ca māhātmyam avimuktasya śobhanam
vistareṇa yathānyāyaṃ śrotuṃ kautūhalaṃ hi naḥ //
Note: description of Avimukta
vakṣye saṃkṣepataḥ samyak vārāṇasyāḥ suśobhanam
avimuktasya māhātmyaṃ yathāha bhagavān bhavaḥ //
vistareṇa mayā vaktuṃ brahmaṇā ca mahātmanā
śakyate naiva viprendrā varṣakoṭiśatairapi //
devaḥ purā kṛtodvāhaḥ śaṅkaro nīlalohitaḥ
himavacchikharāddevyā haimavatyā gaṇeśvaraiḥ //
vārāṇasīmanuprāpya darśayāmāsa śaṅkaraḥ
avimukteśvaraṃ liṅgaṃ vāsaṃ tatra cakāra saḥ //
vārāṇasīkurukṣetraśrīparvatamahālaye
tuṅgeśvare ca kedāre tatsthāne yo yatirbhavet //
yoge pāśupate samyak dinamekaṃ yatirbhavet
tasmātsarvaṃ parityajya caret pāśupataṃ vratam //
devodyāne vasettatra śarvodyānamanuttamam
manasā nirmame rudro vimānaṃ ca suśobhanam //
darśayāmāsa ca tadā devodyānamanuttamam
haimavatyāḥ svayaṃ devaḥ sanandī parameśvaraḥ //
kṣetrasyāsya ca māhātmyam avimuktasya śaṅkaraḥ
uktavānparameśānaḥ pārvatyāḥ prītaye bhavaḥ //
praphullanānāvidhagulmaśobhitaṃ latāpratānādimanoharaṃ bahiḥ
virūḍhapuṣpaiḥ paritaḥ priyaṅgubhiḥ supuṣpitaiḥ kaṇṭakitaiś ca ketakaiḥ //
tamālagulmairnicitaṃ sugandhibhir nikāmapuṣpairvakulaiś ca sarvataḥ
aśokapunnāgaśataiḥ supuṣpitair dvirephamālākulapuṣpasaṃcayaiḥ //
kvacit praphullāmbujareṇubhūṣitair vihaṅgamaiś cānukalapraṇādibhiḥ
vināditaṃ sārasacakravākaiḥ pramattadātyūhavaraiś ca sarvataḥ //
kvacicca kekārutanāditaṃ śubhaṃ kvacicca kāraṇḍavanādanāditam
kvacicca mattālikulākulīkṛtaṃ madākulābhir bhramarāṅganādibhiḥ //
niṣevitaṃ cārusugandhipuṣpakaiḥ kvacit supuṣpaiḥ sahakāravṛkṣaiḥ
latopagūḍhaistilakaiś ca gūḍhaṃ pragītavidyādharasiddhacāraṇam //
pravṛttanṛttānugatāpsarogaṇaṃ prahṛṣṭanānāvidhapakṣisevitam
pranṛttahārītakulopanāditaṃ mṛgendranādākulamattamānasaiḥ //
kvacit kvacid gandhakadambakair mṛgair vilūnadarbhāṅkurapuṣpasaṃcayam
praphullanānāvidhacārupaṅkajaiḥ sarastaḍāgairupaśobhitaṃ kvacit //
viṭapanicayalīnaṃ nīlakaṇṭhābhirāmaṃ madamuditavihaṅgaṃ prāptanādābhirāmam
kusumitataruśākhālīnamattadvirephaṃ navakisalayaśobhāśobhitaṃ prāṃśuśākham //
kvacidvilāsālasagāminībhir niṣevitaṃ kiṃpuruṣāṅganābhiḥ //
pārāvatadhvanivikūjitacāruśṛṅgair abhraṅkaṣaiḥ sitamanoharacārurūpaiḥ
ākīrṇapuṣpanikarapravibhaktahaṃsair vibhrājitaṃ tridaśadivyakulairanekaiḥ //
phullotpalāṃbujavitānasahasrayuktaṃ toyāśayaiḥ samanuśobhitadevamārgam
mārgāntarākalitapuṣpavicitrapaṅktisambaddhagulmaviṭapair vividhairupetam //
tuṅgāgrair nīlapuṣpastabakabharanataprāṃśuśākhair aśokair dolāprāntāntanīlaśrutisukhajanakair bhāsitāntaṃ manojñaiḥ
rātrau candrasya bhāsā kusumitatilakairekatāṃ samprayātaṃ chāyāsuptaprabuddhasthitahariṇakulāluptadūrvāṅkurāgram //
haṃsānāṃ pakṣavātapracalitakamalasvacchavistīrṇatoyaṃ toyānāṃ tīrajātapracakitakadalīcāṭunṛtyanmayūram
māyūraiḥ pakṣacandraiḥ kvacidavanigatai rañjitakṣmāpradeśaṃ deśe deśe vilīnapramuditavilasanmattahārītavṛndam //
sāraṅgaiḥ kvacidupaśobhitapradeśaṃ pracchannaṃ kusumacayaiḥ kvacidvicitraiḥ
hṛṣṭābhiḥ kvacidapi kinnarāṅganābhir vīṇābhiḥ sumadhuragītanṛttakaṇṭham //
saṃsṛṣṭaiḥ kvacidupaliptakīrṇapuṣpair āvāsaiḥ parivṛtapādapaṃ munīnām
ā mūlāt phalanicitaiḥ kvacidviśālair uttuṅgaiḥ panasamahīruhairupetam //
ramyaṃ priyaṅgutarumañjarisaktabhṛṅgaṃ bhṛṅgāvalīkavalitāmrakadambapuṣpam //
puṣpotkarānilavighūrṇitavāriramyaṃ ramyadvirephavinipātitamañjugulmam
gulmāntaraprasabhabhītamṛgīsamūhaṃ vāteritaṃ tanubhṛtāmapavargadātṛ //
candrāṃśujālaśabalais tilakair manojñaiḥ sindūrakuṅkumakusumbhanibhair aśokaiḥ
cāmīkaradyutisamairatha karṇikāraiḥ puṣpotkarairupacitaṃ suviśālaśākhaiḥ //
kvacidañjanacūrṇābhaiḥ kvacid vidrumasannibhaiḥ
kvacitkāñcanasaṃkāśaiḥ puṣpair ācitabhūtalam //
punnāgeṣu dvijaśatavirutaṃ raktāśokastabakabharanatam
ramyopāntaklamahārabhavanaṃ phullābjeṣu bhramaravilasitam //
sakalabhuvanabhartā lokanāthastadānīṃ tuhinaśikharaputryā sārdhamiṣṭairgaṇeśaiḥ
vividhataruviśālaṃ mattahṛṣṭānnapuṣṭair upavanam atiramyaṃ darśayāmāsa devyāḥ //
puṣpairvanyaiḥ śubhaśubhatamaiḥ kalpitairdivyabhūṣair devīṃ divyāmupavanagatāṃ bhūṣayāmāsa śarvaḥ
sā cāpyenaṃ tuhinagirisutā śaṅkaraṃ devadevaṃ puṣpairdivyaiḥ śubhataratamair bhūṣayāmāsa bhaktyā //
sampūjya pūjyaṃ tridaśeśvarāṇāṃ samprekṣya codyānam atīva ramyam
gaṇeśvarair nandimukhaiś ca sārdham uvāca devaṃ praṇipatya devī //
udyānaṃ darśitaṃ deva prabhayā parayā yutam
kṣetrasya ca guṇānsarvān punarme vaktumarhasi //
asya kṣetrasya māhātmyam avimuktasya sarvathā
vaktumarhasi deveśa devadeva vṛṣadhvaja //
devyāstadvacanaṃ śrutvā devadevo varaprabhuḥ
āghrāya vadanāmbhojaṃ tadāha girijāṃ hasan //
Note: holiness of Avimukta
idaṃ guhyatamaṃ kṣetraṃ sadā vārāṇasī mama
sarveṣāmeva jantūnāṃ heturmokṣasya sarvadā //
asminsiddhāḥ sadā devi madīyaṃ vratamāsthitāḥ
nānāliṅgadharā nityaṃ mama lokābhikāṅkṣiṇaḥ //
abhyasyanti paraṃ yogaṃ yuktātmāno jitendriyāḥ
nānāvṛkṣasamākīrṇe nānāvihagaśobhite //
kamalotpalapuṣpāḍhyaiḥ sarobhiḥ samalaṃkṛte
apsarogaṇagandharvaiḥ sadā saṃsevite śubhe //
rocate me sadā vāso yena kāryeṇa tacchṛṇu
manmanā mama bhaktaś ca mayi nityārpitakriyaḥ //
yathā mokṣamavāpnoti anyatra na tathā kvacit
kāmaṃ hyatra mṛto devi janturmokṣāya kalpate //
etanmama puraṃ divyaṃ guhyādguhyatamaṃ mahat
brahmādayo vijānanti ye ca siddhā mumukṣavaḥ //
ataḥ paramidaṃ kṣetraṃ parā ceyaṃ gatirmama
vimuktaṃ na mayā yasmān mokṣyate vā kadācana //
mama kṣetramidaṃ tasmād avimuktamiti smṛtam
naimiṣe ca kurukṣetre gaṅgādvāre ca puṣkare //
snānātsaṃsevanādvāpi na mokṣaḥ prāpyate yataḥ
iha samprāpyate yena tata etadviśiṣyate //
prayāge vā bhavenmokṣa iha vā matparigrahāt
prayāgādapi tīrthāgryād avimuktamidaṃ śubham //
dharmasyopaniṣat satyaṃ mokṣasyopaniṣac chamaḥ
kṣetratīrthopaniṣadaṃ na vidurbudhasattamāḥ //
kāmaṃ bhuñjan svapan krīḍan kurvan hi vividhāḥ kriyāḥ
avimukte tyajetprāṇān janturmokṣāya kalpate //
kṛtvā pāpasahasrāṇi piśācatvaṃ varaṃ nṛṇām
na tu śakrasahasratvaṃ svarge kāśīpurīṃ vinā //
tasmātsaṃsevanīyaṃ hi avimuktaṃ hi muktaye
jaigīṣavyaḥ parāṃ siddhiṃ gato yatra mahātapāḥ //
asya kṣetrasya māhātmyād bhaktyā ca mama bhāvitaḥ
jaigīṣavyaguhā śreṣṭhā yogināṃ sthānamiṣyate //
dhyāyantastatra māṃ nityaṃ yogāgnirdīpyate bhṛśam
kaivalyaṃ paramaṃ yāti devānāmapi durlabham //
avyaktaliṅgairmunibhiḥ sarvasiddhāntavedibhiḥ
iha samprāpyate mokṣo durlabho 'nyatra karhicit //
tebhyaścāhaṃ pravakṣyāmi yogaiśvaryamanuttamam
ātmanaścaiva sāyujyam īpsitaṃ sthānameva ca //
kubero 'tra mama kṣetre mayi sarvārpitakriyaḥ
kṣetrasaṃsevanādeva gaṇeśatvamavāpa ha //
saṃvarto bhavitā yaś ca so 'pi bhakto mamaiva tu
ihaivārādhya māṃ devi siddhiṃ yāsyatyanuttamām //
parāśarasutau yogī ṛṣirvyāso mahātapāḥ
mama bhakto bhaviṣyaś ca vedasaṃsthāpravartakaḥ //
raṃsyate so 'pi padmākṣi kṣetre 'sminmunipuṅgavaḥ
brahmā devarṣibhiḥ sārddhaṃ viṣṇurvāpi divākaraḥ //
devarājastathā śakro ye 'pi cānye divaukasaḥ
upāsate mahātmānaḥ sarve māmiha suvrate //
anye 'pi yogino divyāś channarūpā mahātmanaḥ
ananyamanaso bhūtvā māmihopāsate sadā //
viṣayāsaktacitto 'pi tyaktadharmaratirnaraḥ
iha kṣetre mṛtaḥ so 'pi saṃsāre na punarbhavet //
ye punarnirmamā dhīrāḥ sattvasthā vijitendriyāḥ
vratinaś ca nirārambhāḥ sarve te mayi bhāvitāḥ //
devadevaṃ samāsādya dhīmantaḥ saṃgavarjitāḥ
gatā iha paraṃ mokṣaṃ prasādānmama suvrate //
janmāntarasahasreṣu yaṃ na yogī samāpnuyāt
tamihaiva paraṃ mokṣaṃ prasādānmama suvrate //
goprekṣakam idaṃ kṣetraṃ brahmaṇā sthāpitaṃ purā
kailāsabhavanaṃ cātra paśya divyaṃ varānane //
goprekṣakam athāgamya dṛṣṭvā māmatra mānavaḥ
na durgatimavāpnoti kalmaṣaiś ca vimucyate //
kapilāhradam ityevaṃ tathā vai brahmaṇā kṛtam
gavāṃ stanyajatoyena tīrthaṃ puṇyatamaṃ mahat //
atrāpi svayamevāhaṃ vṛṣadhvaja iti smṛtaḥ
sānnidhyaṃ kṛtavān devi sadāhaṃ dṛśyate tvayā //
bhadratoyaṃ ca paśyeha brahmaṇā ca kṛtaṃ hradam
sarvairdevairahaṃ devi asmindeśe prasāditaḥ //
gacchopaśamam īśeti upaśāntaḥ śivas tathā
atrāhaṃ brahmaṇānīya sthāpitaḥ parameṣṭhinā //
brahmaṇā cāpi saṃgṛhya viṣṇunā sthāpitaḥ punaḥ
brahmaṇāpi tato viṣṇuḥ proktaḥ saṃvignacetasā //
mayānītamidaṃ liṅgaṃ kasmāt sthāpitavān asi
tamuvāca punar viṣṇur brahmāṇaṃ kupitānanam //
rudre deve mamātyantaṃ parā bhaktirmahattarā
mayaiva sthāpitaṃ liṅgaṃ tava nāmnā bhaviṣyati //
hiraṇyagarbha ityevaṃ tato 'trāhaṃ samāsthitaḥ
dṛṣṭvainamapi deveśaṃ mama lokaṃ vrajennaraḥ //
tataḥ punarapi brahmā mama liṅgamidaṃ śubham
sthāpayāmāsa vidhivad bhaktyā paramayā yutaḥ //
svarlīneśvara ityevam atrāhaṃ svayamāgataḥ
prāṇān iha narastyaktvā na punarjāyate kvacit //
ananyā sā gatistasya yogināṃ caiva yā smṛtā
Note: Vyāghreśvaraasminnapi mayā deśe daityo daivatakaṇṭakaḥ //
vyāghrarūpaṃ samāsthāya nihato darpito balī
vyāghreśvara iti khyāto nityamatrāhamāsthitaḥ //
na punardurgatiṃ yāti dṛṣṭvainaṃ vyāghramīśvaram
utpalo vidalaścaiva yau daityau brahmaṇā purā //
strīvadhyau darpitau dṛṣṭvā tvayaiva nihatau raṇe
sāvajñaṃ kandukenātra tasyedaṃ dehamāsthitam //
ādāvatrāhamāgamya prasthito gaṇapaiḥ saha
jyeṣṭhasthānamidaṃ tasmād etanme puṇyadarśanam //
devaiḥ samantād etāni liṅgāni sthāpitānyataḥ
dṛṣṭvāpi niyato martyo dehabhede gaṇo bhavet //
pitrā te śailarājena purā himavatā svayam
mama priyahitaṃ sthānaṃ jñātvā liṅgaṃ pratiṣṭhitam //
śaileśvaramiti khyātaṃ dṛśyatāmiha cādarāt
dṛṣṭvaitanmanujo devi na durgatimato vrajet //
nadyeṣā varuṇā devi puṇyā pāpapramocanī
kṣetrametad alaṃkṛtya jāhnavyā saha saṃgatā //
sthāpitaṃ brahmaṇā cāpi saṃgame liṅgamuttamam
saṃgameśvaram ityevaṃ khyātaṃ jagati dṛśyatām //
saṃgame devanadyā hi yaḥ snātvā manujaḥ śuciḥ
arcayet saṃgameśvaraṃ tasya janmabhayaṃ kutaḥ //
idaṃ manye mahākṣetraṃ nivāso yogināṃ param
kṣetramadhye ca yatrāhaṃ svayaṃ bhūtvāgramāsthitaḥ //
madhyameśvaramityevaṃ khyātaḥ sarvasurāsuraiḥ
siddhānāṃ sthānametaddhi madīyavratadhāriṇām //
yogināṃ mokṣalipsūnāṃ jñānayogaratātmanām
dṛṣṭvainaṃ madhyameśānaṃ janma prati na śocati //
sthāpitaṃ liṅgametattu śukreṇa bhṛgusūnunā
nāmnā śukreśvaraṃ nāma sarvasiddhāmarārcitam //
dṛṣṭvainaṃ niyataḥ sadyo mucyate sarvakilbiṣaiḥ
mṛtaś ca na punarjantuḥ saṃsārī tu bhavennaraḥ //
purā jambūkarūpeṇa asuro devakaṇṭakaḥ
brahmaṇo hi varaṃ labdhvā gomāyurbandhaśaṅkitaḥ //
nihato himavatputri jambūkeśastato hyaham
adyāpi jagati khyātaṃ surāsuranamaskṛtam //
dṛṣṭvainamapi deveśaṃ sarvānkāmānavāpnuyāt
grahaiḥ śukrapurogaiś ca etāni sthāpitāni ha //
paśya puṇyāni liṅgāni sarvakāmapradāni tu
evametāni puṇyāni mannivāsāni pārvati //
kathitāni mama kṣetre guhyaṃ cānyadidaṃ śṛṇu
catuḥkrośaṃ caturdikṣu kṣetrametatprakīrtitam //
yojanaṃ viddhi cārvaṅgi mṛtyukāle 'mṛtapradam
mahālayagiristhaṃ māṃ kedāre ca vyavasthitam //
gaṇatvaṃ labhate dṛṣṭvā hy asminmokṣo hyavāpyate
gāṇapatyaṃ labhedyasmād yataḥ sā muktiruttamā //
tato mahālayāt tasmāt kedārānmadhyamādapi
smṛtaṃ puṇyatamaṃ kṣetram avimuktaṃ varānane //
kedāraṃ madhyamaṃ kṣetraṃ sthānaṃ caiva mahālayam
mama puṇyāni bhūrloke tebhyaḥ śreṣṭhatamaṃ tvidam //
yataḥ sṛṣṭāstvime lokās tataḥ kṣetramidaṃ śubham
kadācinna mayā muktam avimuktaṃ tato 'bhavat //
avimukteśvaraṃ liṅgaṃ mama dṛṣṭveha mānavaḥ
sadyaḥ pāpavinirmuktaḥ paśupāśairvimucyate //
śaileśaṃ saṃgameśaṃ ca svarlīnaṃ madhyameśvaram
hiraṇyagarbham īśānaṃ goprekṣaṃ vṛṣabhadhvajam //
upaśāntaṃ śivaṃ caiva jyeṣṭhasthānanivāsinam
śukreśvaraṃ ca vikhyātaṃ vyāghreśaṃ jambukeśvaram //
dṛṣṭvā na jāyate martyaḥ saṃsāre duḥkhasāgare
evam uktvā mahādevo diśaḥ sarvā vyalokayat //
vilokya saṃsthite paścād devadeve maheśvare
akasmādabhavatsarvaḥ sa deśojjvalito yathā //
tataḥ pāśupatāḥ siddhā bhasmābhyaṅgasitaprabhāḥ
māheśvarā mahātmānas tathā vai niyatavratāḥ //
bahavaḥ śataśo 'bhyetya namaścakrurmaheśvaram
punarnirīkṣya yogeśaṃ dhyānayogaṃ ca kṛtsnaśaḥ //
tasthurātmānamāsthāya līyamānā iveśvare
sthitānāṃ sa tadā teṣāṃ devadeva umāpatiḥ //
sa bibhratparamāṃ mūrtiṃ babhūva puruṣaḥ prabhuḥ
kṛtsnaṃ jagadihaikasthaṃ kartum anta iva sthitaḥ //
tasya tāṃ paramāṃ mūrtim āsthitasya jagatprabhoḥ
na śaśāka punardraṣṭuṃ hṛṣṭaromā girīndrajā //
tatastvadṛṣṭamākāraṃ buddhvā sā prakṛtisthitam
prakṛtermūrtimāsthāya yogena parameśvarī //
taṃ śaśāka punardraṣṭuṃ harasya ca mahātmanaḥ
tataste layamādhāya yoginaḥ puruṣasya tu //
viviśurhṛdayaṃ sarve dagdhasaṃsārabījinaḥ
pañcākṣarasya vai bījaṃ saṃsmarantaḥ suśobhanam //
sarvapāpaharaṃ divyaṃ purā caiva prakāśitam
nīlalohitamūrtisthaṃ punaścakre vapuḥ śubham //
taṃ dṛṣṭvā śailajā prāha hṛṣṭasarvatanūruhā
stuvatī caraṇau natvā ka ime bhagavanniti //
tāmuvāca suraśreṣṭhas tadā devīṃ girīndrajām
madīyaṃ vratamāśritya bhaktimadbhir dvijottamaiḥ //
yairyairyogā ihābhyastās teṣām ekena janmanā
kṣetrasyāsya prabhāvena bhaktyā ca mama bhāmini //
anugraho mayā hyevaṃ kriyate mūrtitaḥ svayam
tasmād etan mahat kṣetraṃ brahmādyaiḥ sevitaṃ tathā //
śrutimadbhiś ca viprendraiḥ saṃsiddhaiś ca tapasvibhiḥ
pratimāsaṃ tathāṣṭamyāṃ pratimāsaṃ caturdaśīm //
ubhayoḥ pakṣayordevi vārāṇasyāmupāsyate
śaśibhānūparāge ca kārtikyāṃ ca viśeṣataḥ //
sarvaparvasu puṇyeṣu viṣuveṣvayaneṣu ca
pṛthivyāṃ sarvatīrthāni vārāṇasyāṃ tu jāhnavīm //
uttarapravahāṃ puṇyāṃ mama mauliviniḥsṛtām
pituste girirājasya śubhāṃ himavataḥ sutām //
puṇyasthānasthitāṃ puṇyāṃ puṇyadikpravahāṃ sadā
bhajante sarvato 'bhyetya ye tāñchṛṇu varānane //
saṃnihatya kurukṣetraṃ sārdhaṃ tīrthaśatais tathā
puṣkaraṃ nimiṣaṃ caiva prayāgaṃ ca pṛthūdakam //
drumakṣetraṃ kurukṣetraṃ naimiṣaṃ tīrthasaṃyutam
kṣetrāṇi sarvato devi devatā ṛṣayas tathā //
saṃdhyā ca ṛtavaścaiva sarvā nadyaḥ sarāṃsi ca
samudrāḥ sapta caivātra devatīrthāni kṛtsnaśaḥ //
bhāgīrathīṃ sameṣyanti sarvaparvasu suvrate
avimukteśvaraṃ dṛṣṭvā dṛṣṭvā caiva triviṣṭapam //
kālabhairavamāsādya dhūtapāpāni sarvaśaḥ
bhavanti hi sureśāni sarvaparvasu parvasu //
pṛthivyāṃ yāni puṇyāni mahāntyāyatanāni ca
praviśanti sadābhyetya puṇyaṃ parvasu parvasu
avimuktaṃ kṣetravaraṃ mahāpāpanibarhaṇam //
kedāre caiva yalliṅgaṃ yacca liṅgaṃ mahālaye //
madhyameśvarasaṃjñaṃ ca tathā pāśupateśvaram
śaṅkukarṇeśvaraṃ caiva gokarṇau ca tathā hyubhau //
drumacaṇḍeśvaraṃ nāma bhadreśvaram anuttamam
sthāneśvaraṃ tathaikāgraṃ kāleśvaram ajeśvaram //
bhairaveśvaram īśānaṃ tathauṃkārakasaṃjñitam
amareśaṃ mahākālaṃ jyotiṣaṃ bhasmagātrakam //
yāni cānyāni puṇyāni sthānāni mama bhūtale
aṣṭaṣaṣṭisamākhyāni rūḍhānyanyāni kṛtsnaśaḥ //
tāni sarvāṇyaśeṣāṇi vārāṇasyāṃ viśanti mām
sarvaparvasu puṇyeṣu guhyaṃ caitadudāhṛtam //
teneha labhate jantur mṛto divyāmṛtaṃ padam
snātasya caiva gaṅgāyāṃ dṛṣṭena ca mayā śubhe //
sarvayajñaphalaistulyam iṣṭaiḥ śatasahasraśaḥ
sadya eva samāpnoti kiṃ tataḥ paramādbhutam //
sarvāyatanamukhyāni divi bhūmau giriṣv api
parātparataraṃ devī budhyasveti mayoditam //
aviśabdena pāpastu vedoktaḥ kathyate dvijaiḥ
tena muktaṃ mayā juṣṭam avimuktam ata ucyate //
ityuktvā bhagavān rudraḥ sarvalokamaheśvaraḥ
sudṛṣṭaṃ kuru deveśi avimuktaṃ gṛhaṃ mama //
Note: śrīśaila
ityuktvā bhagavān devas tayā sārdham umāpatiḥ
darśayāmāsa bhagavān śrīparvatamanuttamam //
avimukteśvare nityam avasacca sadā tayā
sarvagatvācca sarvatvāt sarvātmā sadasanmayaḥ //
śrīparvatamanuprāpya devyā deveśvaro haraḥ
kṣetrāṇi darśayāmāsa sarvabhūtapatirbhavaḥ //
kuṇḍīprabhaṃ ca paramaṃ divyaṃ vaiśravaṇeśvaram
āśāliṅgaṃ ca deveśaṃ divyaṃ yacca bileśvaram //
rāmeśvaraṃ ca paramaṃ viṣṇunā yatpratiṣṭhitam
dakṣiṇadvārapārśve tu kuṇḍaleśvaramīśvaram //
pūrvadvārasamīpasthaṃ tripurāntakamuttamam
vivṛddhaṃ giriṇā sārdhaṃ devadevanamaskṛtam //
madhyameśvaramityuktaṃ triṣu lokeṣu viśrutam
amareśvaraṃ ca varadaṃ devaiḥ pūrvaṃ pratiṣṭhitam //
gocarmeśvaram īśānaṃ tathendreśvaram adbhutam
karmeśvaraṃ ca vipulaṃ kāryārthaṃ brahmaṇā kṛtam //
śrīmatsiddhavaṭaṃ caiva sadāvāso mamāvyaye
ajena nirmitaṃ divyaṃ sākṣādajabilaṃ śubham //
tatraiva pāduke divye madīye ca bileśvare
tatra śṛṅgāṭakākāraṃ śṛṅgāṭācalamadhyame //
śṛṅgāṭakeśvaraṃ nāma śrīdevyā tu pratiṣṭhitam
mallikārjunakaṃ caiva mama vāsamidaṃ śubham //
rajeśvaraṃ ca paryāye rajasā supratiṣṭhitam
gajeśvaraṃ ca vaiśākhaṃ kapoteśvaramavyayam //
koṭīśvaraṃ mahātīrthaṃ rudrakoṭigaṇaiḥ purā
sevitaṃ devi paśyādya sarvasmādadhikaṃ śubham //
dvidevakulasaṃjñaṃ ca brahmaṇā dakṣiṇe śubham
uttare sthāpitaṃ caiva viṣṇunā caiva śailajam //
mahāpramāṇaliṅgaṃ ca mayā pūrvaṃ pratiṣṭhitam
paścime parvate paśya brahmeśvaramaleśvaram //
alaṃkṛtaṃ tvayā brahman purastān munibhiḥ saha
ityuktvā tadgṛhe tiṣṭhad alaṃgṛhamiti smṛtam //
tatrāpi tīrthaṃ tīrthajñe vyomaliṅgaṃ ca paśya me
kadambeśvaram etaddhi skandenaiva pratiṣṭhitam //
gomaṇḍaleśvaraṃ caiva nandādyaiḥ supratiṣṭhitam
devaiḥ sarvaistu śakrādyaiḥ sthāpitāni varānane //
śrīmaddevahradaprānte sthānānīmāni paśya me
tathā hārapure devi tava hāre nipātite //
tvayā hitāya jagatāṃ hārakuṇḍamidaṃ kṛtam
śivarudrapure caiva tatkāyopari suvrate //
tatra pitrā suśailena sthāpitaṃ tvacaleśvaram
alaṃkṛtaṃ mayā brahma purastān munibhiḥ saha //
caṇḍikeśvarakaṃ devi caṇḍikeśā tavātmajā
caṇḍikānirmitaṃ sthānam aṃbikātīrtham uttamam //
rucikeśvarakaṃ caiva dhāraiṣā kapilā śubhā
eteṣu devi sthāneṣu tīrtheṣu vividheṣu ca //
pūjayenmāṃ sadā bhaktyā mayā sārdhaṃ hi modate
śrīśaile saṃtyajed dehaṃ brāhmaṇo dagdhakilbiṣaḥ //
mucyate nātra saṃdeho hy avimukte yathā śubham
mahāsnānaṃ ca yaḥ kuryād ghṛtena vidhinaiva tu //
sa yāti mama sāyujyaṃ sthāneṣveteṣu suvrate
snānaṃ palaśataṃ jñeyam abhyaṅgaṃ pañcaviṃśati //
palānāṃ dve sahasre tu mahāsnānaṃ prakīrtitam
snāpya liṅgaṃ madīyaṃ tu gavyenaiva ghṛtena ca //
viśodhya sarvadravyaistu vāribhir abhiṣiñcati
saṃmārjya śatayajñānāṃ snānena prayutaṃ tathā //
pūjayā śatasāhasram anantaṃ gītavādinām
mahāsnāne prasaktaṃ tu snānamaṣṭaguṇaṃ smṛtam //
jalena kevalenaiva gandhatoyena bhaktitaḥ
anulepanaṃ tu tat sarvaṃ pañcaviṃśatpalena vai //
śamīpuṣpaṃ ca vidhinā bilvapatraṃ ca paṅkajam
anyānyapi ca puṣpāṇi bilvapatraṃ na saṃtyajet //
caturdroṇair mahādevam aṣṭadroṇairathāpi vā
daśadroṇais tu naivedyam aṣṭadroṇairathāpi vā //
śatadroṇasamaṃ puṇyam āḍhake 'pi vidhīyate
vittahīnasya viprasya nātra kāryā vicāraṇā //
bherīmṛdaṅgamurajatimirāpaṭahādibhiḥ
vāditrairvividhaiścānyair ninādairvividhairapi //
jāgaraṃ kārayedyastu prārthayecca yathākramam
sa bhṛtyaputradāraiś ca tathā saṃbandhibāndhavaiḥ //
sārdhaṃ pradakṣiṇaṃ kṛtvā prārthayelliṅgam uttamam
dravyahīnaṃ kriyāhīnaṃ śraddhāhīnaṃ sureśvara //
kṛtaṃ vā na kṛtaṃ vāpi kṣantumarhasi śaṅkara
ityuktvā vai japedrudraṃ tvaritaṃ śāntimeva ca //
japitvaivaṃ mahābījaṃ tathā pañcākṣarasya vai
sa evaṃ sarvatīrtheṣu sarvayajñeṣu yatphalam //
tatphalaṃ samavāpnoti vārāṇasyāṃ yathā mṛtaḥ
tathaiva mama sāyujyaṃ labhate nātra saṃśayaḥ //
matpriyārthamidaṃ kāryaṃ madbhaktairvidhipūrvakam
ye na kurvanti te bhaktā na bhavanti na saṃśayaḥ //
niśamya vacanaṃ devī gatvā vārāṇasīṃ purīm
avimukteśvaraṃ liṅgaṃ payasā ca ghṛtena ca //
arcayāmāsa deveśaṃ rudraṃ bhuvananāyakam
avimukte ca tapasā mandarasya mahātmanaḥ //
kalpayāmāsa vai kṣetraṃ mandare cārukandare
tatrāndhakaṃ mahādaityaṃ hiraṇyākṣasutaṃ prabhuḥ //
anugṛhya gaṇatvaṃ ca prāpayāmāsa līlayā
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ kathāsarvasvamādarāt //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi kṣetramāhātmyamuttamam
sarvakṣetreṣu yatpuṇyaṃ tatsarvaṃ sahasā labhet //
śrāvayedvā dvijānsarvān kṛtaśaucān jitendriyān
sa eva sarvayajñasya phalaṃ prāpnoti mānavaḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vārāṇasīśrīśailamāhātmyakathanaṃ nāma dvinavatitamo 'dhyāyaḥ
andhako nāma daityendro mandare cārukandare
damitastu kathaṃ lebhe gāṇapatyaṃ maheśvarāt //
vaktumarhasi cāsmākaṃ yathāvṛttaṃ yathāśrutam
andhakānugrahaṃ caiva mandare śoṣaṇaṃ tathā //
varalābhamaśeṣaṃ ca pravadāmi samāsataḥ
hiraṇyākṣasya tanayo hiraṇyanayanopamaḥ //
purāndhaka iti khyātas tapasā labdhavikramaḥ
prasādādbrahmaṇaḥ sākṣād avadhyatvamavāpya ca //
trailokyamakhilaṃ bhuktvā jitvā cendrapuraṃ purā
līlayā cāprayatnena trāsayāmāsa vāsavam //
bādhitāstāḍitā baddhāḥ pātitāstena te surāḥ
viviśurmandaraṃ bhītā nārāyaṇapurogamāḥ //
evaṃ saṃpīḍya vai devān andhako 'pi mahāsuraḥ
yadṛcchayā giriṃ prāpto mandaraṃ cārukandaram //
tataste samastāḥ surendrāḥ sasādhyāḥ sureśaṃ maheśaṃ puretyāhurevam
drutaṃ cālpavīryaprabhinnāṅgabhinnā vayaṃ daityarājasya śastrairnikṛttāḥ //
itīdamakhilaṃ śrutvā daityāgamam anaupamam
gaṇeśvaraiś ca bhagavān andhakābhimukhaṃ yayau //
jayeti vācā bhagavantam ūcuḥ kirīṭabaddhāñjalayaḥ samantāt //
athāśeṣāsurāṃstasya koṭikoṭiśatais tataḥ
bhasmīkṛtya mahādevo nirbibhedāndhakaṃ tadā //
śūlena śūlinā protaṃ dagdhakalmaṣakañcukam
dṛṣṭvāndhakaṃ nanādeśaṃ praṇamya sa pitāmahaḥ //
tannādaśravaṇānnedur devā devaṃ praṇamya tam
nanṛturmunayaḥ sarve mumudurgaṇapuṅgavāḥ //
sasṛjuḥ puṣpavarṣāṇi devāḥ śaṃbhostadopari
trailokyamakhilaṃ harṣān nananda ca nanāda ca //
dagdho 'gninā ca śūlena protaḥ preta ivāndhakaḥ
sāttvikaṃ bhāvamāsthāya cintayāmāsa cetasā //
janmāntare 'pi devena dagdho yasmācchivena vai
ārādhito mayā śaṃbhuḥ purā sākṣānmaheśvaraḥ //
tasmādetanmayā labdham anyathā nopapadyate
yaḥ smarenmanasā rudraṃ prāṇānte sakṛdeva vā //
sa yāti śivasāyujyaṃ kiṃ punarbahuśaḥ smaran
brahmā ca bhagavānviṣṇuḥ sarve devāḥ savāsavāḥ //
śaraṇaṃ prāpya tiṣṭhanti tameva śaraṇaṃ vrajet
evaṃ saṃcintya tuṣṭātmā so 'ndhakaś cāndhakārdanam //
sagaṇaṃ śivamīśānam astuvatpuṇyagauravāt
prārthitastena bhagavān paramārtiharo haraḥ //
hiraṇyanetratanayaṃ śūlāgrasthaṃ sureśvaraḥ
provāca dānavaṃ prekṣya ghṛṇayā nīlalohitaḥ //
tuṣṭo 'smi vatsa bhadraṃ te kāmaṃ kiṃ karavāṇi te
varānvaraya daityendra varado 'haṃ tavāndhaka //
śrutvā vākyaṃ tadā śaṃbhor hiraṇyanayanātmajaḥ
harṣagadgadayā vācā provācedaṃ maheśvaram //
bhagavandevadeveśa bhaktārtihara śaṅkara
tvayi bhaktiḥ prasīdeśa yadi deyo varaś ca me //
śrutvā bhavo 'pi vacanam andhakasya mahātmanaḥ
pradadau durlabhāṃ śraddhāṃ daityendrāya mahādyutiḥ //
gāṇapatyaṃ ca daityāya pradadau cāvaropya tam
praṇemustaṃ surendrādyā gāṇapatye pratiṣṭhitam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge andhakagāṇapatyātmako nāma trinavatitamo 'dhyāyaḥ
kathamasya pitā daityo hiraṇyākṣaḥ sudāruṇaḥ
viṣṇunā sūdito viṣṇur vārāhatvaṃ kathaṃ gataḥ //
tasya śṛṅgaṃ maheśasya bhūṣaṇatvaṃ kathaṃ gatam
etatsarvaṃ viśeṣeṇa sūta vaktumihārhasi //
hiraṇyakaśiporbhrātā hiraṇyākṣa iti smṛtaḥ
purāndhakāsureśasya pitā kālāntakopamaḥ //
devāñjitvātha daityendro baddhvā ca dharaṇīmimām
nītvā rasātalaṃ cakre vandīm indīvaraprabhām //
tataḥ sabrahmakā devāḥ parimlānamukhaśriyaḥ
bādhitāstāḍitā baddhvā hiraṇyākṣeṇa tena vai //
balinā daityamukhyena krūreṇa sudurātmanā
praṇamya śirasā viṣṇuṃ daityakoṭivimardanam //
sarve vijñāpayāmāsur dharaṇībandhanaṃ hareḥ
śrutvaitadbhagavān viṣṇur dharaṇībandhanaṃ hariḥ //
bhūtvā yajñavarāho 'sau yathā liṅgodbhave tathā
daityaiś ca sārdhaṃ daityendraṃ hiraṇyākṣaṃ mahābalam //
daṃṣṭrāgrakoṭyā hatvainaṃ reje daityāntakṛtprabhuḥ
kalpādiṣu yathāpūrvaṃ praviśya ca rasātalam //
ānīya vasudhāṃ devīm aṅkasthāmakarodbahiḥ
tatas tuṣṭāva deveśaṃ devadevaḥ pitāmahaḥ //
śakrādyaiḥ sahito bhūtvā harṣagadgadayā girā
śāśvatāya varāhāya daṃṣṭriṇe daṇḍine namaḥ //
nārāyaṇāya sarvāya brahmaṇe paramātmane
kartre dhartre dharāyāstu hartre devāriṇāṃ svayam
kartre netre surendrāṇāṃ śāstre ca sakalasya ca //
tvamaṣṭamūrtistvamanantamūrtis tvamādidevastvamanantaveditaḥ
tvayā kṛtaṃ sarvamidaṃ prasīda sureśa lokeśa varāha viṣṇo //
tathaikadaṃṣṭrāgramukhāgrakoṭibhāgaikabhāgārdhatamena viṣṇo
hatāḥ kṣaṇāt kāmada daityamukhyāḥ svadaṃṣṭrakoṭyā saha putrabhṛtyaiḥ //
tvayoddhṛtā deva dharā dhareśa dharādharākāra dhṛtāgradaṃṣṭre
dharādharaiḥ sarvajanaiḥ samudraiḥ surāsuraiḥ sevitacandravaktra //
tvayaiva deveśa vibho kṛtaś ca jayaḥ surāṇāmasureśvarāṇām
aho pradattastu varaḥ prasīda vāgdevatā vārijasaṃbhavāya //
nihitā rasātalagatā vasuṃdharā tava pṛṣṭhataḥ sakalatārakādayaḥ //
jagatāṃ hitāya bhavatā vasuṃdharā bhagavan rasātalapuṭaṃ gatā tadā
abaloddhṛtā ca bhagavaṃstavaiva sakalaṃ tvayaiva hi dhṛtaṃ jagadguro //
iti vākpatirbahuvidhaistavārcanaiḥ praṇipatya viṣṇumamaraiḥ prajāpatiḥ
vividhānvarān harimukhāttu labdhavān harinābhivārijadehabhṛt svayam //
atha tāmuddhṛtāṃ tena dharāṃ devā munīśvarāḥ
mūrdhnyāropya namaścakruś cakriṇaḥ saṃnidhau tadā //
anenaiva varāheṇa coddhṛtāsi varaprade
kṛṣṇenākliṣṭakāryeṇa śatahastena viṣṇunā //
dharaṇi tvaṃ mahābhoge bhūmistvaṃ dhenuravyaye
lokānāṃ dhāriṇī tvaṃ hi mṛttike hara pātakam //
manasā karmaṇā vācā varade vārijekṣaṇe
tvayā hatena pāpena jīvāmastvatprasādataḥ //
ityuktā sā tadā devī dharā devair athābravīt
varāhadaṃṣṭrābhinnāyāṃ dharāyāṃ mṛttikāṃ dvijāḥ //
mantreṇānena yo bibhrat mūrdhni pāpātpramucyate
āyuṣmān balavān dhanyaḥ putrapautrasamanvitaḥ //
kramādbhuvi divaṃ prāpya karmānte modate suraiḥ
atha deve gate tyaktvā varāhe kṣīrasāgaram //
vārāharūpamanaghaṃ cacāla ca dharā punaḥ
tasya daṃṣṭrābharākrāntā devadevasya dhīmataḥ //
yadṛcchayā bhavaḥ paśyan jagāma jagadīśvaraḥ
daṃṣṭrāṃ jagrāha dṛṣṭvā tāṃ bhūṣaṇārthamathātmanaḥ //
dadhāra ca mahādevaḥ kūrcānte vai mahorasi
devāś ca tuṣṭuvuḥ sendrā devadevasya vaibhavam //
dharā pratiṣṭhitā hyevaṃ devadevena līlayā
bhūtānāṃ saṃplave cāpi viṣṇoścaiva kalevaram //
brahmaṇaś ca tathānyeṣāṃ devānāmapi līlayā
vibhuraṅgavibhāgena bhūṣito na yadi prabhuḥ //
kathaṃ vimuktirviprāṇāṃ tasmāddaṃṣṭrī maheśvaraḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge varāhaprādurbhāvo nāma caturnavatitamo 'dhyāyaḥ
nṛsiṃhena hataḥ pūrvaṃ hiraṇyākṣāgrajaḥ śrutam
kathaṃ niṣūditastena hiraṇyakaśipurvada //
Note: Viṣṇu transforms into Nṛsiṃha and kills Hiraṇyakaśipu
hiraṇyakaśipoḥ putraḥ prahrāda iti viśrutaḥ
dharmajñaḥ satyasampannas tapasvī cābhavatsudhīḥ //
janmaprabhṛti deveśaṃ pūjayāmāsa cāvyayam
sarvajñaṃ sarvagaṃ viṣṇuṃ sarvadevabhavodbhavam //
tamādipuruṣaṃ bhaktyā parabrahmasvarūpiṇam
brahmaṇo 'dhipatiṃ sṛṣṭisthitisaṃhārakāraṇam //
so 'pi viṣṇostathābhūtaṃ dṛṣṭvā putraṃ samāhitam
namo nārāyaṇāyeti govindeti muhurmuhuḥ //
stuvantaṃ prāha devāriḥ pradahanniva pāpadhīḥ
na māṃ jānāsi durbuddhe sarvadaityāmareśvaram //
prahrāda vīra duṣputra dvijadevārtikāraṇam
ko viṣṇuḥ padmajo vāpi śakraś ca varuṇo 'thavā //
vāyuḥ somastatheśānaḥ pāvako mama yaḥ samaḥ
māmevārcaya bhaktyā ca svalpaṃ nārāyaṇaṃ sadā //
prahrāda jīvite vāñchā tavaiṣā śṛṇu cāsti cet
śrutvāpi tasya vacanaṃ hiraṇyakaśipoḥ sudhīḥ //
prahrādaḥ pūjayāmāsa namo nārāyaṇeti ca
namo nārāyaṇāyeti sarvadaityakumārakān //
adhyāpayāmāsa ca tāṃ brahmavidyāṃ suśobhanām
durlaṅghyāṃ cātmano dṛṣṭvā śakrādibhir api svayam //
putreṇa laṅghitāmājñāṃ hiraṇyaḥ prāha dānavān
etaṃ nānāvidhairvadhyaṃ duṣputraṃ hantumarhatha //
evamuktāstadā tena daityena sudurātmanā
nijaghnurdevadevasya bhṛtyaṃ prahrādamavyayam //
tatra tatpratikṛtaṃ tadā surair daityarājatanayaṃ dvijottamāḥ
kṣīravārinidhiśāyinaḥ prabhor niṣphalaṃ tvatha babhūva tejasā //
tadātha garvabhinnasya hiraṇyakaśipoḥ prabhuḥ
tatraivāvirabhūddhantuṃ nṛsiṃhākṛtimāsthitaḥ //
jaghāna ca sutaṃ prekṣya pitaraṃ dānavādhamam
bibheda tatkṣaṇādeva karajair niśitaiḥ śataiḥ //
tato nihatya taṃ daityaṃ sabāndhavamaghāpahaḥ
pīḍayāmāsa daityendraṃ yugāntāgnirivāparaḥ //
nādaistasya nṛsiṃhasya ghorairvitrāsitaṃ jagat
ā brahmabhuvanād viprāḥ pracacāla ca suvratāḥ //
dṛṣṭvā surāsuramahoragasiddhasādhyās tasmin kṣaṇe hariviriñcimukhā nṛsiṃham
dhairyaṃ balaṃ ca samavāpya yayurvisṛjya ā diṅmukhāntam asurakṣaṇatatparāś ca //
tatastairgataiḥ saiṣa devo nṛsiṃhaḥ sahasrākṛtiḥ sarvapāt sarvabāhuḥ
sahasrekṣaṇaḥ somasūryāgninetras tadā saṃsthitaḥ sarvamāvṛtya māyī //
taṃ tuṣṭuvuḥ suraśreṣṭhā lokā lokācale sthitāḥ
sabrahmakāḥ sasādhyāś ca sayamāḥ samarudgaṇāḥ //
parātparataraṃ brahma tattvāt tattvatamaṃ bhavān
jyotiṣāṃ tu paraṃ jyotiḥ paramātmā jaganmayaḥ //
sthūlaṃ sūkṣmaṃ susūkṣmaṃ ca śabdabrahmamayaḥ śubhaḥ
vāgatīto nirālaṃbo nirdvandvo nirupaplavaḥ //
yajñabhugyajñamūrtistvaṃ yajñināṃ phaladaḥ prabhuḥ
bhavānmatsyākṛtiḥ kaurmam āsthāya jagati sthitaḥ //
vārāhīṃ caiva tāṃ saiṃhīm āsthāyehavyavasthitaḥ
devānāṃ devarakṣārthaṃ nihatya ditijeśvaram //
dvijaśāpacchalenaivam avatīrṇo 'si līlayā
na dṛṣṭaṃ yattvadanyaṃ hi bhavān sarvaṃ carācaram //
bhavānviṣṇurbhavān rudro bhavāneva pitāmahaḥ
bhavānādirbhavānanto bhavāneva vayaṃ vibho //
bhavāneva jagatsarvaṃ pralāpena kimīśvara
māyayā bahudhā saṃstham advitīyamayaṃ prabho //
stoṣyāmastvāṃ kathaṃ bhāsi devadeva mṛgādhipa
stuto 'pi vividhaiḥ stutyair bhāvairnānāvidhaiḥ prabhuḥ //
na jagāma dvijāḥ śāntiṃ mānayanyonimātmanaḥ
yo nṛsiṃhastavaṃ bhaktyā paṭhedvārthaṃ vicārayet //
śrāvayedvā dvijānsarvān viṣṇuloke mahīyate
Note: devas take refuge to Śivatadantare śivaṃ devāḥ sendrāḥ sabrahmakāḥ prabhum //
samprāpya tuṣṭuvuḥ sarvaṃ vijñāpya mṛgarūpiṇaḥ
tato brahmādayastūrṇaṃ saṃstūya parameśvaram //
ātmatrāṇāya śaraṇaṃ jagmuḥ paramakāraṇam
mandarasthaṃ mahādevaṃ krīḍamānaṃ sahomayā //
sevitaṃ gaṇagandharvaiḥ siddhairapsarasāṃ gaṇaiḥ
devatābhiḥ saha brahmā bhītabhītaḥ sagadgadam
praṇamya daṇḍavadbhūmau tuṣṭāva parameśvaram //
namaste kālakālāya namaste rudra manyave
namaḥ śivāya rudrāya śaṅkarāya śivāya te //
ugro 'si sarvabhūtānāṃ niyantāsi śivo 'si naḥ
namaḥ śivāya śarvāya śaṅkarāyārttihāriṇe //
mayaskarāya viśvāya viṣṇave brahmaṇe namaḥ
antakāya namastubhyam umāyāḥ pataye namaḥ //
hiraṇyabāhave sākṣād dhiraṇyapataye namaḥ
śarvāya sarvarūpāya puruṣāya namonamaḥ //
sadasadvyaktihīnāya mahataḥ kāraṇāya te
nityāya viśvarūpāya jāyamānāya te namaḥ //
jātāya bahudhā loke prabhūtāya namonamaḥ
rudrāya nīlarudrāya kadrudrāya pracetase //
kālāya kālarūpāya namaḥ kālāṅgahāriṇe
mīḍhuṣṭamāya devāya śitikaṇṭhāya te namaḥ //
mahīyase namastubhyaṃ hantre devāriṇāṃ sadā
tārāya ca sutārāya tāraṇāya namonamaḥ //
harikeśāya devāya śaṃbhave paramātmane
devānāṃ śaṃbhave tubhyaṃ bhūtānāṃ śaṃbhave namaḥ //
śambhave haimavatyāś ca manyave rudrarūpiṇe
kapardine namastubhyaṃ kālakaṇṭhāya te namaḥ //
hiraṇyāya maheśāya śrīkaṇṭhāya namonamaḥ
bhasmadigdhaśarīrāya daṇḍamuṇḍīśvarāya ca //
namo hrasvāya dīrghāya vāmanāya namonamaḥ
nama ugratriśūlāya ugrāya ca namo namaḥ //
bhīmāya bhīmarūpāya bhīmakarmaratāya te
agrevadhāya vai bhūtvā namo dūrevadhāya ca //
dhanvine śūline tubhyaṃ gadine haline namaḥ
cakriṇe varmiṇe nityaṃ daityānāṃ karmabhedine //
sadyāya sadyarūpāya sadyojātāya te namaḥ
vāmāya vāmarūpāya vāmanetrāya te namaḥ //
puruṣarūpāya puruṣaikatatpuruṣāya vai namaḥ //
puruṣārthapradānāya pataye parameṣṭhine
īśānāya namastubhyam īśvarāya namonamaḥ //
brahmaṇe brahmarūpāya namaḥ sākṣācchivāya te
sarvaviṣṇurnṛsiṃhasya rūpamāsthāya viśvakṛt //
hiraṇyakaśipuṃ hatvā karajairniśitaiḥ svayam
daityendrairbahubhiḥ sārdhaṃ hitārthaṃ jagatāṃ prabhuḥ //
saiṃhīṃ samānayanyoniṃ bādhate nikhilaṃ jagat
yatkṛtyamatra deveśa tatkuruṣva bhavāniha //
ugro 'si sarvaduṣṭānāṃ niyantāsi śivo 'si naḥ
kālakūṭādivapuṣā trāhi naḥ śaraṇāgatān //
śukraṃ tu vṛttaṃ viśveśa krīḍā vai kevalaṃ vayam
tavonmeṣanimeṣābhyām asmākaṃ pralayodayau //
unmīlayet tvayi brahman vināśo 'sti na te śiva
saṃtaptāsmo vayaṃ deva hariṇāmitatejasā //
sarvalokahitāyainaṃ tattvaṃ saṃhartumicchasi
vijñāpitas tathā devaḥ prahasanprāha tān surān //
abhayaṃ ca dadau teṣāṃ haniṣyāmīti taṃ prabhuḥ
so 'pi śakraḥ suraiḥ sārdhaṃ praṇipatya yathāgatam //
jagāma bhagavān brahmā tathānye ca surottamāḥ
athotthāya mahādevaḥ śārabhaṃ rūpamāsthitaḥ //
yayau prānte nṛsiṃhasya garvitasya mṛgāśinaḥ
apahṛtya tadā prāṇān śarabhaḥ surapūjitaḥ //
siṃhāttato naro bhūtvā jagāma ca yathākramam
evaṃ stutastadā devair jagāma sa yathākramam //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi saṃstavaṃ śārvamuttamam
rudralokamanuprāpya rudreṇa saha modate //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge nārasiṃhe pañcanavatitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ devo mahādevo viśvasaṃhārakārakaḥ
śarabhākhyaṃ mahāghoraṃ vikṛtaṃ rūpamāsthitaḥ //
kiṃ kiṃ dhairyaṃ kṛtaṃ tena brūhi sarvam aśeṣataḥ
evamabhyarthito devair matiṃ cakre kṛpālayaḥ //
yattejastu nṛsiṃhākhyaṃ saṃhartuṃ parameśvaraḥ
tadarthaṃ smṛtavān rudro vīrabhadraṃ mahābalam //
Note: Bhairava (description)
ātmano bhairavaṃ rūpaṃ mahāpralayakārakam
ājagāma purā sadyo gaṇānāmagrato hasan //
sāṭṭahāsair gaṇavarair utpatadbhir itastataḥ
nṛsiṃharūpairatyugraiḥ koṭibhiḥ parivāritaḥ //
tāvadbhir abhito vīrair nṛtyadbhiś ca mudānvitaiḥ
krīḍadbhiś ca mahādhīrair brahmādyaiḥ kandukairiva //
adṛṣṭapūrvairanyaiś ca veṣṭito vīravanditaḥ
kalpāntajvalanajvālo vilasallocanatrayaḥ //
āttaśastro jaṭājūṭe jvaladbālendumaṇḍitaḥ
bālendudvitayākāratīkṣṇadaṃṣṭrāṅkuradvayaḥ //
ākhaṇḍaladhanuḥkhaṇḍasaṃnibhabhrūlatāyutaḥ
mahāpracaṇḍahuṅkārabadhirīkṛtadiṅmukhaḥ //
nīlameghāñjanākārabhīṣaṇaśmaśruradbhutaḥ
vādakhaṇḍam akhaṇḍābhyāṃ bhrāmayaṃstriśikhaṃ muhuḥ //
vīrabhadro 'pi bhagavān vīraśaktivijṛmbhitaḥ
svayaṃ vijñāpayāmāsa kimatra smṛtikāraṇam //
ājñāpaya jagatsvāmin prasādaḥ kriyatāṃ mayi
Note: Śiva orders the destruction of Nṛsiṃhaakāle bhayamutpannaṃ devānāmapi bhairava //
jvalitaḥ sa nṛsiṃhāgniḥ śamayainaṃ durāsadam
sāntvayan bodhayādau taṃ tena kiṃ nopaśāmyati //
tato matparamaṃ bhāvaṃ bhairavaṃ saṃpradarśaya
sūkṣmaṃ sūkṣmeṇa saṃhṛtya sthūlaṃ sthūlena tejasā //
vaktramānaya kṛttiṃ ca vīrabhadra mamājñayā
ityādiṣṭo gaṇādhyakṣaḥ praśāntavapurāsthitaḥ //
jagāma raṃhasā tatra yatrāste narakesarī
tatastaṃ bodhayāmāsa vīrabhadro haro harim //
uvāca vākyamīśānaḥ pitā putramivaurasam
Note: discussion of Nṛsiṃha and Vīrabhadrajagatsukhāya bhagavann avatīrṇo 'si mādhava //
sthityarthena ca yukto 'si pareṇa parameṣṭhinā
jantucakraṃ bhagavatā rakṣitaṃ matsyarūpiṇā //
pucchenaiva samābadhya bhramannekārṇave purā
bibharṣi kūrmarūpeṇa vārāheṇoddhṛtā mahī //
anena harirūpeṇa hiraṇyakaśipurhataḥ
vāmanena balirbaddhas tvayā vikramatā punaḥ //
tvam eva sarvabhūtānāṃ prabhāvaḥ prabhur avyayaḥ
yadā yadā hi lokasya duḥkhaṃ kiṃcit prajāyate //
tadā tadāvatīrṇastvaṃ kariṣyasi nirāmayam
nādhikastvatsamo 'pyasti hare śivaparāyaṇa //
tvayā dharmāś ca vedāś ca śubhe mārge pratiṣṭhitāḥ
yadartham avatāro 'yaṃ nihataḥ so 'pi keśava //
atyantaghoraṃ bhagavan narasiṃha vapustava
upasaṃhara viśvātmaṃs tvameva mama saṃnidhau //
ityukto vīrabhadreṇa nṛsiṃhaḥ śāntayā girā
tato 'dhikaṃ mahāghoraṃ kopaṃ prajvālayaddhariḥ //
āgato 'si yatastatra gaccha tvaṃ mā hitaṃ vada
idānīṃ saṃhariṣyāmi jagadetaccarācaram //
saṃhartur na hi saṃhāraḥ svato vā parato 'pi vā
śāsitaṃ mama sarvatra śāstā ko 'pi na vidyate //
matprasādena sakalaṃ samaryādaṃ pravartate
ahaṃ hi sarvaśaktīnāṃ pravartakanivartakaḥ //
yad yad vibhūtimat sattvaṃ śrīmadūrjitameva vā
tattadviddhi gaṇādhyakṣa mama tejovijṛmbhitam //
devatāparamārthajñā mamaiva paramaṃ viduḥ
madaṃśāḥ śaktisampannā brahmaśakrādayaḥ surāḥ //
mannābhipaṅkajājjātaḥ purā brahmā caturmukhaḥ
tallalāṭasamutpanno bhagavānvṛṣabhadhvajaḥ //
rajasādhiṣṭhitaḥ sraṣṭā rudrastāmasa ucyate
ahaṃ niyantā sarvasya matparaṃ nāsti daivatam //
viśvādhikaḥ svatantraś ca kartā hartākhileśvaraḥ
idaṃ tu matparaṃ tejaḥ kaḥ punaḥ śrotumicchati //
ato māṃ śaraṇaṃ prāpya gaccha tvaṃ vigatajvaraḥ
avehi paramaṃ bhāvam idaṃ bhūtamaheśvaraḥ //
kālo 'smyahaṃ kālavināśahetur lokān samāhartum ahaṃ pravṛttaḥ
mṛtyormṛtyuṃ viddhi māṃ vīrabhadra jīvantyete matprasādena devāḥ //
sāhaṅkāramidaṃ śrutvā harer amitavikramaḥ
vihasyovāca sāvajñaṃ tato visphuritādharaḥ //
kiṃ na jānāsi viśveśaṃ saṃhartāraṃ pinākinam
asadvādo vivādaś ca vināśastvayi kevalaḥ //
tavānyonyāvatārāṇi kāni śeṣāṇi sāṃpratam
kṛtāni yena kenāpi kathāśeṣo bhaviṣyati //
doṣaṃ tvaṃ paśya etattvam avasthāmīdṛśīṃ gataḥ
tena saṃhāradakṣeṇa kṣaṇātsaṃkṣayameṣyasi //
prakṛtistvaṃ pumān rudras tvayi vīryaṃ samāhitam
tvannābhipaṅkajājjātaḥ pañcavaktraḥ pitāmahaḥ //
sṛṣṭyarthena jagatpūrvaṃ śaṅkaraṃ nīlalohitam
lalāṭe cintayāmāsa tapasyugre vyavasthitaḥ //
tallalāṭādabhūcchaṃbhoḥ sṛṣṭyarthaṃ tanna dūṣaṇam
aṃśo 'haṃ devadevasya mahābhairavarūpiṇaḥ //
tvatsaṃhāre niyukto 'smi vinayena balena ca
evaṃ rakṣo vidāryaiva tvaṃ śaktikalayā yutaḥ //
ahaṅkārāvalepena garjasi tvamatandritaḥ
upakāro hyasādhūnām apakārāya kevalam //
yadi siṃha maheśānaṃ svapunarbhūta manyase
na tvaṃ sraṣṭā na saṃhartā na svatantro hi kutracit //
kulālacakravacchaktyā prerito 'si pinākinā
adyāpi tava nikṣiptaṃ kapālaṃ kūrmarūpiṇaḥ //
harahāralatāmadhye mugdha kasmānna budhyase
vismṛtaṃ kiṃ tadaṃśena daṃṣṭrotpātanapīḍitaḥ //
vārāhavigrahaste 'dya sākrośaṃ tārakāriṇā
dagdho 'si yasya śūlāgre viṣvaksenacchalādbhavān //
dakṣayajñe śiraśchinnaṃ mayā te yajñarūpiṇaḥ
adyāpi tava putrasya brahmaṇaḥ pañcamaṃ śiraḥ //
chinnaṃ tamenābhisaṃdhaṃ tadaṃśaṃ tasya tadbalam
nirjitastvaṃ dadhīcena saṃgrāme samarudgaṇaḥ //
kaṇḍūyamāne śirasi kathaṃ tadvismṛtaṃ tvayā
cakraṃ vikramato yasya cakrapāṇe tava priyam //
kutaḥ prāptaṃ kṛtaṃ kena tvayā tadapi vismṛtam
te mayā sakalā lokā gṛhītāstvaṃ payonidhau //
nidrāparavaśaḥ śeṣe sa kathaṃ sāttviko bhavān
tvadādistambaparyantaṃ rudraśaktivijṛmbhitam //
śaktimānabhitastvaṃ ca hy analastvaṃ ca mohitaḥ
tattejaso 'pi māhātmyaṃ yuvāṃ draṣṭuṃ na hi kṣamau //
sthūlā ye hi prapaśyanti tadviṣṇoḥ paramaṃ padam
dyāvāpṛthivyā indrāgniyamasya varuṇasya ca //
dhvāntodare śaśāṅkasya janitvā parameśvaraḥ
kālo 'si tvaṃ mahākālaḥ kālakālo maheśvaraḥ //
atastvamugrakalayā mṛtyormṛtyurbhaviṣyasi
sthiradhanvā kṣayo vīro vīro viśvādhikaḥ prabhuḥ //
upahastā jvaraṃ bhīmo mṛgapakṣihiraṇmayaḥ
śāstāśeṣasya jagato na tvaṃ naivacaturmukhaḥ //
itthaṃ sarvaṃ samālokya saṃharātmānam ātmanā
no cedidānīṃ krodhasya mahābhairavarūpiṇaḥ //
vajrāśaniriva sthāṇos tv evaṃ mṛtyuḥ patiṣyati
ityukto vīrabhadreṇa nṛsiṃhaḥ krodhavihvalaḥ //
nanāda tanuvegena taṃ gṛhītuṃ pracakrame
atrāntare mahāghoraṃ vipakṣabhayakāraṇam //
gaganavyāpi durdharṣaśaivatejaḥsamudbhavam
vīrabhadrasya tadrūpaṃ tatkṣaṇādeva dṛśyate //
na taddhiraṇmayaṃ saumyaṃ na sauraṃ nāgnisaṃbhavam
na taḍiccandrasadṛśam anaupamyaṃ maheśvaram //
tadā tejāṃsi sarvāṇi tasmin līnāni śāṅkare
tato vyakto mahātejā vyakte saṃbhavatastataḥ //
rudrasādhāraṇaṃ caiva cihnitaṃ vikṛtākṛti
tataḥ saṃhārarūpeṇa suvyaktaḥ parameśvaraḥ //
paśyatāṃ sarvadevānāṃ jayaśabdādimaṅgalaiḥ
sahasrabāhur jaṭilaś candrārdhakṛtaśekharaḥ //
sa mṛgārdhaśarīreṇa pakṣābhyāṃ cañcunā dvijāḥ
atitīkṣṇamahādaṃṣṭro vajratulyanakhāyudhaḥ //
kaṇṭhe kālo mahābāhuś catuṣpād vahnisaṃbhavaḥ
yugāntodyatajīmūtabhīmagaṃbhīraniḥsvanaḥ //
samaṃ kupitavṛttāgnivyāvṛttanayanatrayaḥ
spaṣṭadaṃṣṭro 'dharoṣṭhaś ca huṅkāreṇa yuto haraḥ //
Note: Śiva overcomes Viṣṇu
haristaddarśanādeva vinaṣṭabalavikramaḥ
bibhrad aurmyaṃ sahasrāṃśor adhaḥ khadyotavibhramam //
atha vibhramya pakṣābhyāṃ nābhipāde 'bhyudārayan
pādāvābadhya pucchena bāhubhyāṃ bāhumaṇḍalam //
bhindannurasi bāhubhyāṃ nijagrāha haro harim
tato jagāma gaganaṃ devaiḥ saha maharṣibhiḥ //
sahasaiva bhayādviṣṇuṃ vihagaś ca yathoragam
utkṣipyotkṣipya saṃgṛhya nipātya ca nipātya ca //
uḍḍīyoḍḍīya bhagavān pakṣāghātavimohitam
hariṃ harantaṃ vṛṣabhaṃ viśveśānaṃ tamīśvaram //
anuyānti surāḥ sarve namovākyena tuṣṭuvuḥ
nīyamānaḥ paravaśo dīnavaktraḥ kṛtāñjaliḥ //
tuṣṭāva parameśānaṃ haristaṃ lalitākṣaraiḥ
Note: Viṣṇu praises Śivanamo rudrāya śarvāya mahāgrāsāya viṣṇave //
nama ugrāya bhīmāya namaḥ krodhāya manyave
namo bhavāya śarvāya śaṅkarāya śivāya te //
kālakālāya kālāya mahākālāya mṛtyave
vīrāya vīrabhadrāya kṣayadvīrāya śūline //
mahādevāya mahate paśūnāṃ pataye namaḥ
ekāya nīlakaṇṭhāya śrīkaṇṭhāya pinākine //
namo 'nantāya sūkṣmāya namaste mṛtyumanyave
parāya parameśāya parātparatarāya te //
parātparāya viśvāya namaste viśvamūrttaye
namo viṣṇukalatrāya viṣṇukṣetrāya bhānave //
kaivartāya kirātāya mahāvyādhāya śāśvate
bhairavāya śaraṇyāya mahābhairavarūpiṇe //
namo nṛsiṃhasaṃhartre kāmakālapurāraye
mahāpāśaughasaṃhartre viṣṇumāyāntakāriṇe //
tryaṃbakāya tryakṣarāya śipiviṣṭāya mīḍhuṣe
mṛtyuñjayāya śarvāya sarvajñāya makhāraye //
makheśāya vareṇyāya namaste vahnirūpiṇe
mahāghrāṇāya jihvāya prāṇāpānapravartine //
triguṇāya triśūlāya guṇātītāya yogine
saṃsārāya pravāhāya mahāyantrapravartine //
namaścandrāgnisūryāya muktivaicitryahetave
varadāyāvatārāya sarvakāraṇahetave //
kapāline karālāya pataye puṇyakīrttaye
amoghāyāgninetrāya lakulīśāya śaṃbhave //
bhiṣaktamāya muṇḍāya daṇḍine yogarūpiṇe
meghavāhāya devāya pārvatīpataye namaḥ //
avyaktāya viśokāya sthirāya sthiradhanvine
sthāṇave kṛttivāsāya namaḥ pañcārthahetave //
varadāyaikapādāya namaścandrārdhamauline
namaste 'dhvararājāya vayasāṃ pataye namaḥ //
yogīśvarāya nityāya satyāya parameṣṭhine
sarvātmane namastubhyaṃ namaḥ sarveśvarāya te //
ekadvitricatuḥpañcakṛtvas te 'stu namonamaḥ
daśakṛtvastu sāhasrakṛtvaste ca namonamaḥ //
namo 'parimitaṃ kṛtvā-nantakṛtvo namonamaḥ
namonamo namo bhūyaḥ punarbhūyo namonamaḥ //
nāmnāmaṣṭaśatenaivaṃ stutvāmṛtamayena tu
punastu prārthayāmāsa nṛsiṃhaḥ śarabheśvaram //
yadā yadā mamājñānam atyahaṅkāradūṣitam
tadā tadāpanetavyaṃ tvayaiva parameśvara //
evaṃ vijñāpayanprītaḥ śaṅkaraṃ narakesarī
nanvaśakto bhavān viṣṇo jīvitāntaṃ parājitaḥ //
tadvaktraśeṣamātrāntaṃ kṛtvā sarvasya vigraham
śuktiśityaṃ tadā maṅgaṃ vīrabhadraḥ kṣaṇāttataḥ //
atha brahmādayaḥ sarve vīrabhadra tvayā dṛśā
jīvitāḥ smo vayaṃ devāḥ parjanyeneva pādapāḥ //
yasya bhīṣā dahatyagnir udeti ca raviḥ svayam
vāto vāti ca so 'si tvaṃ mṛtyurdhāvati pañcamaḥ //
yadavyaktaṃ paraṃ vyoma kalātītaṃ sadāśivam
bhagavaṃstvāmeva bhavaṃ vadanti brahmavādinaḥ //
ke vayameva dhātukye vedane parameśvaraḥ
na viddhi paramaṃ dhāma rūpalāvaṇyavarṇane //
upasargeṣu sarveṣu trāyasvāsmān gaṇādhipa
ekādaśātman bhagavān vartate rūpavān haraḥ //
īdṛśān te 'vatārāṇi dṛṣṭvā śiva bahūṃstamaḥ
kadācit saṃdihen nāsmāṃs tvaccintāstamayā tathā //
guñjāgirivarataṭā-mitarūpāṇi sarvaśaḥ
abhyasaṃhara gamyaṃ te na nītavyaṃ parāparā //
dve tanū tava rudrasya vedajñā brāhmaṇā viduḥ
ghorāpyanyā śivāpyanyā te pratyekamanekadhā //
ihāsmānpāhi bhagavan nityāhatamahābalaḥ
bhavatā hi jagatsarvaṃ vyāptaṃ svenaiva tejasā //
brahmaviṣṇvindracandrādi vayaṃ ca pramukhāḥ surāḥ
surāsurāḥ samprasūtās tvattaḥ sarve maheśvara //
brahmā ca indro viṣṇuś ca yamādyā na surāsurān
tato nigṛhya ca hariṃ siṃha ity upacetasam //
yato bibharṣi sakalaṃ vibhajya tanumaṣṭadhā
ato 'smān pāhi bhagavan surān dānair abhīpsitaiḥ //
uvāca tān surāndevo maharṣīṃś ca purātanān
yathā jale jalaṃ kṣiptaṃ kṣīraṃ kṣīre ghṛtaṃ ghṛte //
eka eva tadā viṣṇuḥ śivalīno na cānyathā
eṣa eva nṛsiṃhātmā sadarpaś ca mahābalaḥ //
jagatsaṃhārakāreṇa pravṛtto narakesarī
yājanīyo namastasmai madbhaktisiddhikāṅkṣibhiḥ //
etāvaduktvā bhagavān vīrabhadro mahābalaḥ
apaśyan sarvabhūtānāṃ tatraivāntaradhīyata //
nṛsiṃhakṛttivasanas tadāprabhṛti śaṅkaraḥ
vaktraṃ tanmuṇḍamālāyāṃ nāyakatvena kalpitam //
tato devā nirātaṅkāḥ kīrtayantaḥ kathāmimām
vismayotphullanayanā jagmuḥ sarve yathāgatam //
ya idaṃ paramākhyānaṃ puṇyaṃ vedaiḥ samanvitam
paṭhitvā śṛṇute caiva sarvaduḥkhavināśanam //
dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyam ārogyaṃ puṣṭivardhanam
sarvavighnapraśamanaṃ sarvavyādhivināśanam //
apamṛtyupraśamanaṃ mahāśāntikaraṃ śubham
aricakrapraśamanaṃ sarvādhipravināśanam //
tato duḥsvapnaśamanaṃ sarvabhūtanivāraṇam
viṣagrahakṣayakaraṃ putrapautrādivardhanam //
yogasiddhipradaṃ samyak śivajñānaprakāśakam
śeṣalokasya sopānaṃ vāñchitārthaikasādhanam //
viṣṇumāyānirasanaṃ devatāparamārthadam
vāñchāsiddhipradaṃ caiva ṛddhiprajñādisādhanam //
idaṃ tu śarabhākāraṃ paraṃ rūpaṃ pinākinaḥ
prakāśitavyaṃ bhakteṣu cireṣūdyamiteṣu ca //
taireva paṭhitavyaṃ ca śrotavyaṃ ca śivātmabhiḥ
śivotsaveṣu sarveṣu caturdaśyaṣṭamīṣu ca //
paṭhetpratiṣṭhākāleṣu śivasannidhikāraṇam
coravyāghrāhisiṃhāntakṛto rājabhayeṣu ca //
atrānyotpātabhūkampadavāgnipāṃsuvṛṣṭiṣu
ulkāpāte mahāvāte vinā vṛṣṭyātivṛṣṭiṣu //
atastatra paṭhedvidvāñ chivabhakto dṛḍhavrataḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi stavaṃ sarvamanuttamam //
sa rudratvaṃ samāsādya rudrasyānucaro bhavet //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śarabhaprādurbhāvo nāma ṣaṇṇavatitamo 'dhyāyaḥ
jalandharaṃ jaṭāmauliḥ purā jambhārivikramam
kathaṃ jaghāna bhagavān bhaganetraharo haraḥ //
vaktumarhasi cāsmākaṃ romaharṣaṇa suvrata
jalandhara iti khyāto jalamaṇḍalasaṃbhavaḥ //
āsīdantakasaṃkāśas tapasā labdhavikramaḥ
tena devāḥ sagandharvāḥ sayakṣoragarākṣasāḥ //
nirjitāḥ samare sarve brahmā ca bhagavānajaḥ
jitvaiva devasaṃghātaṃ brahmāṇaṃ vai jalandharaḥ //
jagāma devadeveśaṃ viṣṇuṃ viśvaharaṃ gurum
tayoḥ samabhavadyuddhaṃ divārātram aviśramam //
jalandhareśayostena nirjito madhusūdanaḥ
jalandharo 'pi taṃ jitvā devadevaṃ janārdanam //
provācedaṃ diteḥ putrān nyāyadhīrjetumīśvaram
sarve jitā mayā yuddhe śaṅkaro hyajito raṇe //
taṃ jitvā sarvamīśānaṃ gaṇapair nandinā kṣaṇāt
ahameva bhavatvaṃ ca brahmatvaṃ vaiṣṇavaṃ tathā //
vāsavatvaṃ ca yuṣmākaṃ dāsye dānavapuṅgavāḥ
jalandharavacaḥ śrutvā sarve te dānavādhamāḥ //
jagarjuruccaiḥ pāpiṣṭhā mṛtyudarśanatatparāḥ
daityairetaistathānyaiś ca rathanāgaturaṅgamaiḥ //
saṃnaddhaiḥ saha saṃnahya śarvaṃ prati yayau balī
bhavo 'pi dṛṣṭvā daityendraṃ merukūṭamiva sthitam //
avadhyatvam api śrutvā tathānyair bhaganetrahā
brahmaṇo vacanaṃ rakṣan rakṣako jagatāṃ prabhuḥ //
sāṃbaḥ sanandī sagaṇaḥ provāca prahasanniva
kiṃ kṛtyamasureśāna yuddhenānena sāṃpratam //
madbāṇairbhinnasarvāṅgo martumabhyudyate mudā
jalandharo 'pi tadvākyaṃ śrutvā śrotravidāraṇam //
sureśvaramuvācedaṃ suretarabaleśvaraḥ
vākyenālaṃ mahābāho devadeva vṛṣadhvaja //
candrāṃśusannibhaiḥ śastrair hara yoddhumihāgataḥ
niśamyāsya vacaḥ śūlī pādāṅguṣṭhena līlayā
mahāṃbhasi cakārāśu rathāṅgaṃ raudramāyudham //
kṛtvārṇavāṃbhasi sitaṃ bhagavān rathāṅgaṃ smṛtvā jagattrayamanena hatāḥ surāś ca
dakṣāndhakāntakapuratrayayajñahartā lokatrayāntakakaraḥ prahasaṃtadāha //
pādena nirmitaṃ daitya jalandhara mahārṇave
balavān yadi coddhartuṃ tiṣṭha yoddhuṃ na cānyathā //
tasya tadvacanaṃ śrutvā krodhenādīptalocanaḥ
pradahanniva netrābhyāṃ prāhālokya jagattrayam //
gadāmuddhṛtya hatvā ca nandinaṃ tvāṃ ca śaṅkara
hatvā lokānsuraiḥ sārdhaṃ ḍuṇḍubhān garuḍo yathā //
hantuṃ carācaraṃ sarvaṃ samartho 'haṃ savāsavam
ko maheśvara madbāṇair acchedyo bhuvanatraye //
bālabhāve ca bhagavān tapasaiva vinirjitaḥ
brahmā balī yauvane vai munayaḥ surapuṅgavaiḥ //
dagdhaṃ kṣaṇena sakalaṃ trailokyaṃ sacarācaram
tapasā kiṃ tvayā rudra nirjito bhagavānapi //
indrāgniyamavitteśavāyuvārīśvarādayaḥ
na sehire yathā nāgā gandhaṃ pakṣipateriva //
na labdhvā divi bhūmau ca bāhavo mama śaṅkara
samastānparvatānprāpya gharṣitāś ca gaṇeśvara //
girīndro mandaraḥ śrīmān nīlo meruḥ suśobhanaḥ
gharṣito bāhudaṇḍena kaṇḍūnodārtham āpatat //
gaṅgā niruddhā bāhubhyāṃ līlārthaṃ himavadgirau
nārīṇāṃ mama bhṛtyaiś ca vajro baddho divaukasām //
vaḍavāyā mukhaṃ bhagnaṃ gṛhītvā vai kareṇa tu
tatkṣaṇādeva sakalaṃ caikārṇavamabhūdidam //
airāvatādayo nāgāḥ kṣiptāḥ sindhujalopari
saratho bhagavānindraḥ kṣiptaś ca śatayojanam //
garuḍo 'pi mayā baddho nāgapāśena viṣṇunā
urvaśyādyā mayā nītā nāryaḥ kārāgṛhāntaram //
kathaṃcillabdhavān śakraḥ śacīmekāṃ praṇamya mām
māṃ na jānāsi daityendraṃ jalandharamumāpate //
evamukto mahādevaḥ prādahadvai rathaṃ tadā
tasya netrāgnibhāgaikakalārdhārdhena cākulam //
daityānāmatulabalairhayaiś ca nāgair daityendrās tripuraripor nirīkṣaṇena
nāgād vaiśasam anusaṃvṛtaś ca nāgair deveśaṃ vacanamuvāca cālpabuddhiḥ //
kiṃ kāryaṃ mama yudhi devadaityasaṃghair hantuṃ yatsakalamidaṃ kṣaṇātsamarthaḥ
yattasmādbhayamihanāsti yoddhum īśa vāñchaiṣā vipulatarā na saṃśayo 'tra //
tasmāttvaṃ mama madanāridakṣaśatro yajñāre tripuraripo mamaiva vīraiḥ
bhūtendrairharivadanena devasaṃghair yoddhuṃ te balamiha cāsti ceddhi tiṣṭha //
ityuktvātha mahādevaṃ mahādevārinandanaḥ
na cacāla na sasmāra nihatānbāndhavānyudhi //
durmadenāvinītātmā dorbhyāmāsphoṭya dorbalāt
sudarśanākhyaṃ yaccakraṃ tena hantuṃ samudyataḥ //
durdhareṇa rathāṅgena kṛcchreṇāpi dvijottamāḥ
sthāpayāmāsa vai skandhe dvidhābhūtaś ca tena vai //
kuliśena yathā chinno dvidhā girivaro dvijāḥ
papāta daityo balavān añjanādririvāparaḥ //
tasya raktena raudreṇa sampūrṇam abhavatkṣaṇāt
tadraktamakhilaṃ rudraniyogānmāṃsameva ca //
mahārauravamāsādya raktakuṇḍamabhūdaho
jalandharaṃ hataṃ dṛṣṭvā devagandharvapārṣadāḥ //
siṃhanādaṃ mahatkṛtvā sādhu deveti cābruvan
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi jalandharavimardanam //
śrāvayedvā yathānyāyaṃ gāṇapatyamavāpnuyāt //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge jalandharavadho nāma saptanavatitamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ devena vai sūta devadevānmaheśvarāt
sudarśanākhyaṃ vai labdhaṃ vaktumarhasi viṣṇunā //
devānām asurendrāṇām abhavacca sudāruṇaḥ
sarveṣāmeva bhūtānāṃ vināśakaraṇo mahān //
te devāḥ śaktimuśalaiḥ sāyakairnataparvabhiḥ
prabhidyamānāḥ kuntaiś ca dudruvurbhayavihvalāḥ //
parājitāstadā devā devadeveśvaraṃ harim
praṇemustaṃ sureśānaṃ śokasaṃvignamānasāḥ //
tān samīkṣyātha bhagavān devadeveśvaro hariḥ
praṇipatya sthitāndevān idaṃ vacanamabravīt //
vatsāḥ kimiti vai devāś cyutālaṅkāravikramāḥ
samāgatāḥ sasaṃtāpā vaktumarhatha suvratāḥ //
tasya tadvacanaṃ śrutvā tathābhūtāḥ surottamāḥ
praṇamyāhuryathāvṛttaṃ devadevāya viṣṇave //
bhagavandevadeveśa viṣṇo jiṣṇo janārdana
dānavaiḥ pīḍitāḥ sarve vayaṃ śaraṇamāgatāḥ //
tvameva devadeveśa gatirnaḥ puruṣottama
tvameva paramātmā hi tvaṃ pitā jagatāmapi //
tvameva bhartā hartā ca bhoktā dātā janārdana
hantumarhasi tasmāttvaṃ dānavāndānavārdana //
daityāś ca vaiṣṇavairbrāhmai raudrairyāmyaiḥ sudāruṇaiḥ
kauberaiścaiva saumyaiś ca nairṛtyairvāruṇairdṛḍhaiḥ //
vāyavyaiś ca tathāgneyair aiśānair vārṣikaiḥ śubhaiḥ
saurai raudrais tathā bhīmaiḥ kampanair jṛmbhaṇair dṛḍhaiḥ //
avadhyā varalābhātte sarve vārijalocana
sūryamaṇḍalasambhūtaṃ tvadīyaṃ cakram udyatam //
kuṇṭhitaṃ hi dadhīcena cyāvanena jagadguro
daṇḍaṃ śārṅgaṃ tavāstraṃ ca labdhaṃ daityaiḥ prasādataḥ //
purā jalandharaṃ hantuṃ nirmitaṃ tripurāriṇā
rathāṅgaṃ suśitaṃ ghoraṃ tena tān hantum arhasi //
tasmāttena nihantavyā nānyaiḥ śastraśatairapi
tato niśamya teṣāṃ vai vacanaṃ vārijekṣaṇaḥ //
vācaspatimukhānāha sa hariścakrabhṛt svayam
bhobho devā mahādevaṃ sarvair devaiḥ sanātanaiḥ //
samprāpya sāṃprataṃ sarvaṃ kariṣyāmi divaukasām
devā jalandharaṃ hantuṃ nirmitaṃ hi purāriṇā //
labdhvā rathāṅgaṃ tenaiva nihatya ca mahāsurān
sarvāndhundhumukhāndaityān aṣṭaṣaṣṭiśatān surān //
sabāndhavānkṣaṇādeva yuṣmān saṃtārayāmyaham
evam uktvā suraśreṣṭhān suraśreṣṭhamanusmaran //
suraśreṣṭhastadā śreṣṭhaṃ pūjayāmāsa śaṅkaram
liṅgaṃ sthāpya yathānyāyaṃ himavacchikhare śubhe //
meruparvatasaṃkāśaṃ nirmitaṃ viśvakarmaṇā
tvaritākhyena rudreṇa raudreṇa ca janārdanaḥ //
snāpya sampūjya gandhādyair jvālākāraṃ manoramam
tuṣṭāva ca tadā rudraṃ sampūjyāgnau praṇamya ca //
devaṃ nāmnāṃ sahasreṇa bhavādyena yathākramam
pūjayāmāsa ca śivaṃ praṇavādyaṃ namo 'ntakam //
devaṃ nāmnāṃ sahasreṇa bhavādyena maheśvaram
pratināma sa padmena pūjayāmāsa śaṅkaram //
agnau ca nāmabhir devaṃ bhavādyaiḥ samidādibhiḥ
svāhāntairvidhivaddhutvā pratyekamayutaṃ prabhum //
tuṣṭāva ca punaḥ śaṃbhuṃ bhavādyairbhavamīśvaram
bhavaḥ śivo haro rudraḥ puruṣaḥ padmalocanaḥ //
arthitavyaḥ sadācāraḥ sarvaśaṃbhurmaheśvaraḥ
īśvaraḥ sthāṇurīśānaḥ sahasrākṣaḥ sahasrapāt //
varīyān varado vandyaḥ śaṅkaraḥ parameśvaraḥ
gaṅgādharaḥ śūladharaḥ parārthaikaprayojanaḥ //
sarvajñaḥ sarvadevādigiridhanvā jaṭādharaḥ
candrāpīḍaścandramaulir vidvānviśvāmareśvaraḥ //
vedāntasārasaṃdohaḥ kapālī nīlalohitaḥ
dhyānādhāroparicchedyo gaurībhartā gaṇeśvaraḥ //
aṣṭamūrtirviśvamūrtis trivargaḥ svargasādhanaḥ
jñānagamyo dṛḍhaprajño devadevastrilocanaḥ //
vāmadevo mahādevaḥ pāṇḍuḥ paridṛḍho dṛḍhaḥ
viśvarūpo virūpākṣo vāgīśaḥ śucirantaraḥ //
sarvapraṇayasaṃvādī vṛṣāṅko vṛṣavāhanaḥ
īśaḥ pinākī khaṭvāṅgī citraveṣaścirantanaḥ //
tamoharo mahāyogī goptā brahmāṅgahṛjjaṭī
kālakālaḥ kṛttivāsāḥ subhagaḥ praṇavātmakaḥ //
unmattaveṣaś cakṣuṣyo durvāsāḥ smaraśāsanaḥ
dṛḍhāyudhaḥ skandaguruḥ parameṣṭhī parāyaṇaḥ //
anādimadhyanidhano giriśo giribāndhavaḥ
kuberabandhuḥ śrīkaṇṭho lokavarṇottamottamaḥ //
sāmānyadevaḥ kodaṇḍī nīlakaṇṭhaḥ paraśvadhī
viśālākṣo mṛgavyādhaḥ sureśaḥ sūryatāpanaḥ //
dharmakarmākṣamaḥ kṣetraṃ bhagavān bhaganetrabhit
ugraḥ paśupatis tārkṣyaḥ priyabhaktaḥ priyaṃvadaḥ //
dātā dayākaro dakṣaḥ kapardī kāmaśāsanaḥ
śmaśānanilayaḥ sūkṣmaḥ śmaśānastho maheśvaraḥ //
lokakartā bhūtapatir mahākartā mahauṣadhī
uttaro gopatirgoptā jñānagamyaḥ purātanaḥ //
nītiḥ sunītiḥ śuddhātmā somaḥ somarataḥ sukhī
somapo 'mṛtapaḥ somo mahānītirmahāmatiḥ //
ajātaśatrurālokaḥ saṃbhāvyo havyavāhanaḥ
lokakāro vedakāraḥ sūtrakāraḥ sanātanaḥ //
maharṣiḥ kapilācāryo viśvadīptistrilocanaḥ
pinākapāṇir bhūdevaḥ svastidaḥ svastikṛtsadā //
tridhāmā saubhagaḥ śarvaḥ sarvajñaḥ sarvagocaraḥ
brahmadhṛg viśvasṛk svargaḥ karṇikāraḥ priyaḥ kaviḥ //
śākho viśākho gośākhaḥ śivo naikaḥ kratuḥ samaḥ
gaṅgāplavodako bhāvaḥ sakalaḥ sthapatiḥ sthiraḥ //
vijitātmā vidheyātmā bhūtavāhanasārathiḥ
sagaṇo gaṇakāryaś ca sukīrtiś chinnasaṃśayaḥ //
kāmadevaḥ kāmapālo bhasmoddhūlitavigrahaḥ
bhasmapriyo bhasmaśāyī kāmī kāntaḥ kṛtāgamaḥ //
samāyukto nivṛttātmā dharmayuktaḥ sadāśivaḥ
caturmukhaścaturbāhur durāvāso durāsadaḥ //
durgamo durlabho durgaḥ sarvāyudhaviśāradaḥ
adhyātmayoganilayaḥ sutantustantuvardhanaḥ //
śubhāṅgo lokasāraṅgo jagadīśo 'mṛtāśanaḥ
bhasmaśuddhikaro merur ojasvī śuddhavigrahaḥ //
hiraṇyaretās taraṇir marīcir mahimālayaḥ
mahāhrado mahāgarbhaḥ siddhavṛndāravanditaḥ //
vyāghracarmadharo vyālī mahābhūto mahānidhiḥ
amṛtāṅgo 'mṛtavapuḥ pañcayajñaḥ prabhañjanaḥ //
pañcaviṃśatitattvajñaḥ pārijātaḥ parāvaraḥ
sulabhaḥ suvrataḥ śūro vāṅmayaikanidhirnidhiḥ //
varṇāśramagururvarṇī śatrujicchatrutāpanaḥ
āśramaḥ kṣapaṇaḥ kṣāmo jñānavānacalācalaḥ //
pramāṇabhūto durjñeyaḥ suparṇo vāyuvāhanaḥ
dhanurdharo dhanurvedo guṇarāśirguṇākaraḥ //
anantadṛṣṭirānando daṇḍo damayitā damaḥ
abhivādyo mahācāryo viśvakarmā viśāradaḥ //
vītarāgo vinītātmā tapasvī bhūtabhāvanaḥ
unmattaveṣaḥ pracchanno jitakāmo jitapriyaḥ //
kalyāṇaprakṛtiḥ kalpaḥ sarvalokaprajāpatiḥ
tapasvī tārako dhīmān pradhānaprabhur avyayaḥ //
lokapālo 'ntarhitātmā kalpādiḥ kamalekṣaṇaḥ
vedaśāstrārthatattvajño niyamo niyamāśrayaḥ //
candraḥ sūryaḥ śaniḥ ketur virāmo vidrumacchaviḥ
bhaktigamyaḥ paraṃ brahma mṛgabāṇārpaṇo 'naghaḥ //
adrirājālayaḥ kāntaḥ paramātmā jagadguruḥ
sarvakarmācalastvaṣṭā maṅgalyo maṅgalāvṛtaḥ //
mahātapā dīrghatapāḥ sthaviṣṭhaḥ sthaviro dhruvaḥ
ahaḥ saṃvatsaro vyāptiḥ pramāṇaṃ paramaṃ tapaḥ //
saṃvatsarakaro mantraḥ pratyayaḥ sarvadarśanaḥ
ajaḥ sarveśvaraḥ snigdho mahāretā mahābalaḥ //
yogī yogyo mahāretāḥ siddhaḥ sarvādir agnidaḥ
vasurvasumanāḥ satyaḥ sarvapāpaharo haraḥ //
amṛtaḥ śāśvataḥ śānto bāṇahastaḥ pratāpavān
kamaṇḍaludharo dhanvī vedāṅgo vedavinmuniḥ //
bhrājiṣṇur bhojanaṃ bhoktā lokanetā durādharaḥ
atīndriyo mahāmāyaḥ sarvāvāsaścatuṣpathaḥ //
kālayogī mahānādo mahotsāho mahābalaḥ
mahābuddhir mahāvīryo bhūtacārī purandaraḥ //
niśācaraḥ pretacārī mahāśaktir mahādyutiḥ
anirdeśyavapuḥ śrīmān sarvahāryamito gatiḥ //
bahuśruto bahumayo niyatātmā bhavodbhavaḥ
ojastejo dyutikaro nartakaḥ sarvakāmakaḥ //
nṛtyapriyo nṛtyanṛtyaḥ prakāśātmā pratāpanaḥ
buddhaspaṣṭākṣaro mantraḥ sanmānaḥ sārasaṃplavaḥ //
yugādikṛd yugāvarto gaṃbhīro vṛṣavāhanaḥ
iṣṭo viśiṣṭaḥ śiṣṭeṣṭaḥ śarabhaḥ śarabho dhanuḥ //
apāṃ nidhiradhiṣṭhānaṃ vijayo jayakālavit
pratiṣṭhitaḥ pramāṇajño hiraṇyakavaco hariḥ //
virocanaḥ suragaṇo vidyeśo vibudhāśrayaḥ
bālarūpo balonmāthī vivarto gahano guruḥ //
karaṇaṃ kāraṇaṃ kartā sarvabandhavimocanaḥ
vidvattamo vītabhayo viśvabhartā niśākaraḥ //
vyavasāyo vyavasthānaḥ sthānado jagadādijaḥ
dundubho lalito viśvo bhavātmātmani saṃsthitaḥ //
vīreśvaro vīrabhadro vīrahā vīrabhṛd virāṭ
vīracūḍāmaṇirvettā tīvranādo nadīdharaḥ //
ājñādharastriśūlī ca śipiviṣṭaḥ śivālayaḥ
vālakhilyo mahācāpas tigmāṃśur nidhir avyayaḥ //
abhirāmaḥ suśaraṇaḥ subrahmaṇyaḥ sudhāpatiḥ
maghavānkauśiko gomān viśrāmaḥ sarvaśāsanaḥ //
lalāṭākṣo viśvadehaḥ sāraḥ saṃsāracakrabhṛt
amoghadaṇḍī madhyastho hiraṇyo brahmavarcasī //
paramārthaḥ paramayaḥ śambaro vyāghrako 'nalaḥ
rucir vararucir vandyo vācaspatiraharpatiḥ //
ravirvirocanaḥ skandhaḥ śāstā vaivasvato janaḥ
yuktirunnatakīrtiś ca śāntarāgaḥ parājayaḥ //
kailāsapatikāmāriḥ savitā ravilocanaḥ
vidvattamo vītabhayo viśvahartā nivāritaḥ //
nityo niyatakalyāṇaḥ puṇyaśravaṇakīrtanaḥ
dūraśravā viśvasaho dhyeyo duḥsvapnanāśanaḥ //
uttārako duṣkṛtihā durdharṣo duḥsaho 'bhayaḥ
anādirbhūrbhuvolakṣmīḥ kirīṭī tridaśādhipaḥ //
viśvagoptā viśvabhartā sudhīro rucirāṅgadaḥ
janano janajanmādiḥ prītimānnītimānnayaḥ //
viśiṣṭaḥ kāśyapo bhānur bhīmo bhīmaparākramaḥ
praṇavaḥ saptadhācāro mahākāyo mahādhanuḥ //
janmādhipo mahādevaḥ sakalāgamapāragaḥ
tattvātattvavivekātmā vibhūṣṇur bhūtibhūṣaṇaḥ //
ṛṣirbrāhmaṇavijjiṣṇur janmamṛtyujarātigaḥ
yajño yajñapatiryajvā yajñānto 'moghavikramaḥ //
mahendro durbharaḥ senī yajñāṅgo yajñavāhanaḥ
pañcabrahmasamutpattir viśveśo vimalodayaḥ //
ātmayonir anādyantaḥ ṣaḍviṃśatsaptalokadhṛk
gāyatrīvallabhaḥ prāṃśur viśvāvāsaḥ prabhākaraḥ //
śiśurgirirataḥ samrāṭ suṣeṇaḥ suraśatruhā
amogho 'riṣṭamathano mukundo vigatajvaraḥ //
svayaṃjyotir anujyotir ātmajyotir acañcalaḥ
piṅgalaḥ kapilaśmaśruḥ śāstranetras trayītanuḥ //
jñānaskandho mahājñānī nirutpattir upaplavaḥ
bhago vivasvānādityo yogācāryo bṛhaspatiḥ //
udārakīrtir udyogī sadyogī sadasanmayaḥ
nakṣatramālī rākeśaḥ sādhiṣṭhānaḥ ṣaḍāśrayaḥ //
pavitrapāṇiḥ pāpārir maṇipūro manogatiḥ
hṛtpuṇḍarīkamāsīnaḥ śuklaḥ śānto vṛṣākapiḥ //
viṣṇurgrahapatiḥ kṛṣṇaḥ samartho 'narthanāśanaḥ
adharmaśatrurakṣayyaḥ puruhūtaḥ puruṣṭutaḥ //
brahmagarbho bṛhadgarbho dharmadhenurdhanāgamaḥ
jagaddhitaiṣī sugataḥ kumāraḥ kuśalāgamaḥ //
hiraṇyavarṇo jyotiṣmān nānābhūtadharo dhvaniḥ
arogo niyamādhyakṣo viśvāmitro dvijottamaḥ //
bṛhajjyotiḥ sudhāmā ca mahājyotiranuttamaḥ
mātāmaho mātariśvā nabhasvān nāgahāradhṛk //
pulastyaḥ pulaho 'gastyo jātūkarṇyaḥ parāśaraḥ
nirāvaraṇadharmajño viriñco viṣṭaraśravāḥ //
ātmabhūr aniruddho 'trijñānamūrtir mahāyaśāḥ
lokacūḍāmaṇirvīraḥ caṇḍasatyaparākramaḥ //
vyālakalpo mahākalpo mahāvṛkṣaḥ kalādharaḥ
alaṃkariṣṇus tvacalo rociṣṇurvikramottamaḥ //
āśuśabdapatirvegī plavanaḥ śikhisārathiḥ
asaṃsṛṣṭo 'tithiḥ śakraḥ pramāthī pāpanāśanaḥ //
vasuśravāḥ kavyavāhaḥ pratapto viśvabhojanaḥ
jaryo jarādhiśamano lohitaś ca tanūnapāt //
pṛṣadaśvo nabhoyoniḥ supratīkas tamisrahā
nidāghastapano meghaḥ pakṣaḥ parapuraṃjayaḥ //
mukhānilaḥ suniṣpannaḥ surabhiḥ śiśirātmakaḥ
vasaṃto mādhavo grīṣmo nabhasyo bījavāhanaḥ //
aṅgirā munirātreyo vimalo viśvavāhanaḥ
pāvanaḥ purujicchakras trividyo naravāhanaḥ //
mano buddhirahaṅkāraḥ kṣetrajñaḥ kṣetrapālakaḥ
tejonidhir jñānanidhir vipāko vighnakārakaḥ //
adharo 'nuttaro jñeyo jyeṣṭho niḥśreyasālayaḥ
śailo nagastanurdeho dānavārirarindamaḥ //
cārudhīr janakaścāruviśalyo lokaśalyakṛt
caturvedaścaturbhāvaś caturaścaturapriyaḥ //
āmnāyo 'tha samāmnāyas tīrthadevaśivālayaḥ
bahurūpo mahārūpaḥ sarvarūpaś carācaraḥ //
nyāyanirvāhako nyāyo nyāyagamyo nirañjanaḥ
sahasramūrdhā devendraḥ sarvaśastraprabhañjanaḥ //
muṇḍo virūpo vikṛto daṇḍī dānto guṇottamaḥ
piṅgalākṣo 'tha haryakṣo nīlagrīvo nirāmayaḥ //
sahasrabāhuḥ sarveśaḥ śaraṇyaḥ sarvalokabhṛt
padmāsanaḥ paraṃ jyotiḥ parāvaraṃ paraṃ phalam //
padmagarbho mahāgarbho viśvagarbho vicakṣaṇaḥ
parāvarajño bījeśaḥ sumukhaḥ sumahāsvanaḥ //
devāsuragururdevo devāsuranamaskṛtaḥ
devāsuramahāmātro devāsuramahāśrayaḥ //
devādidevo devarṣidevāsuravarapradaḥ
devāsureśvaro divyo devāsuramaheśvaraḥ //
sarvadevamayo 'cintyo devatātmātmasaṃbhavaḥ
īḍyo 'nīśaḥ suravyāghro devasiṃho divākaraḥ //
vibudhāgravaraśreṣṭhaḥ sarvadevottamottamaḥ
śivajñānarataḥ śrīmān śikhiśrīparvatapriyaḥ //
jayastaṃbho viśiṣṭambho narasiṃhanipātanaḥ
brahmacārī lokacārī dharmacārī dhanādhipaḥ //
nandī nandīśvaro nagno nagnavratadharaḥ śuciḥ
liṅgādhyakṣaḥ surādhyakṣo yugādhyakṣo yugāvahaḥ //
svavaśaḥ savaśaḥ svargaḥ svaraḥ svaramayasvanaḥ
bījādhyakṣo bījakartā dhanakṛd dharmavardhanaḥ //
daṃbho 'dambho mahādaṃbhaḥ sarvabhūtamaheśvaraḥ
śmaśānanilayastiṣyaḥ seturapratimākṛtiḥ //
lokottarasphuṭālokas tryaṃbako nāgabhūṣaṇaḥ
andhakārirmakhadveṣī viṣṇukandharapātanaḥ //
vītadoṣo 'kṣayaguṇo dakṣāriḥ pūṣadantahṛt
dhūrjaṭiḥ khaṇḍaparaśuḥ sakalo niṣkalo 'naghaḥ //
ādhāraḥ sakalādhāraḥ pāṇḍurābho mṛḍo naṭaḥ
pūrṇaḥ pūrayitā puṇyaḥ sukumāraḥ sulocanaḥ //
sāmageyaḥ priyakaraḥ puṇyakīrtiranāmayaḥ
manojavastīrthakaro jaṭilo jīviteśvaraḥ //
jīvitāntakaro nityo vasuretā vasupriyaḥ
sadgatiḥ satkṛtiḥ saktaḥ kālakaṇṭhaḥ kalādharaḥ //
mānī mānyo mahākālaḥ sadbhūtiḥ satparāyaṇaḥ
candrasaṃjīvanaḥ śāstā lokagūḍho 'marādhipaḥ //
lokabandhurlokanāthaḥ kṛtajñaḥ kṛtibhūṣaṇaḥ
anapāyyakṣaraḥ kāntaḥ sarvaśāstrabhṛtāṃ varaḥ //
tejomayo dyutidharo lokamāyo 'graṇīr aṇuḥ
śucismitaḥ prasannātmā durjayo duratikramaḥ //
jyotirmayo nirākāro jagannātho jaleśvaraḥ
tumbavīṇī mahākāyo viśokaḥ śokanāśanaḥ //
trilokātmā trilokeśaḥ śuddhaḥ śuddhī rathākṣajaḥ
avyaktalakṣaṇo vyakto vyaktāvyakto viśāṃpatiḥ //
varaśīlo varatulo māno mānadhano mayaḥ
brahmā viṣṇuḥ prajāpālo haṃso haṃsagatiryamaḥ //
vedhā dhātā vidhātā ca attā hartā caturmukhaḥ
kailāsaśikharāvāsī sarvāvāsī satāṃ gatiḥ //
hiraṇyagarbho hariṇaḥ puruṣaḥ pūrvajaḥ pitā
bhūtālayo bhūtapatir bhūtido bhuvaneśvaraḥ //
saṃyogī yogavidbrahma brahmaṇyo brāhmaṇapriyaḥ
devapriyo devanātho devajño devacintakaḥ //
viṣamākṣaḥ kalādhyakṣo vṛṣāṅko vṛṣavardhanaḥ
nirmado nirahaṅkāro nirmoho nirupadravaḥ //
darpahā darpito dṛptaḥ sarvartuparivartakaḥ
saptajihvaḥ sahasrārciḥ snigdhaḥ prakṛtidakṣiṇaḥ //
bhūtabhavyabhavannāthaḥ prabhavo bhrāntināśanaḥ
artho 'nartho mahākośaḥ parakāryaikapaṇḍitaḥ //
niṣkaṇṭakaḥ kṛtānando nirvyājo vyājamardanaḥ
sattvavān sāttvikaḥ satyakīrtistambhakṛtāgamaḥ //
akaṃpito guṇagrāhī naikātmā naikakarmakṛt
suprītaḥ sumukhaḥ sūkṣmaḥ sukaro dakṣiṇo 'nalaḥ //
skandhaḥ skandhadharo dhuryaḥ prakaṭaḥ prītivardhanaḥ
aparājitaḥ sarvasaho vidagdhaḥ sarvavāhanaḥ //
adhṛtaḥ svadhṛtaḥ sādhyaḥ pūrvamūrtiryaśodharaḥ
varāhaśṛṅgadhṛg vāyur balavān ekanāyakaḥ //
śrutiprakāśaḥ śrutimān ekabandhur anekadhṛk
śrīvallabhaśivārambhaḥ śāntabhadraḥ samañjasaḥ //
bhūśayo bhūtikṛdbhūtir bhūṣaṇo bhūtavāhanaḥ
akāyo bhaktakāyasthaḥ kālajñānī kalāvapuḥ //
satyavratamahātyāgī niṣṭhāśāntiparāyaṇaḥ
parārthavṛttir varado viviktaḥ śrutisāgaraḥ //
anirviṇṇo guṇagrāhī kalaṅkāṅkaḥ kalaṅkahā
svabhāvarudro madhyasthaḥ śatrughno madhyanāśakaḥ //
śikhaṇḍī kavacī śūlī caṇḍī muṇḍī ca kuṇḍalī
mekhalī kavacī khaḍgī māyī saṃsārasārathiḥ //
amṛtyuḥ sarvadṛk siṃhas tejorāśir mahāmaṇiḥ
asaṃkhyeyo 'prameyātmā vīryavān kāryakovidaḥ //
vedyo vedārthavidgoptā sarvācāro munīśvaraḥ
anuttamo durādharṣo madhuraḥ priyadarśanaḥ //
sureśaḥ śaraṇaṃ sarvaḥ śabdabrahma satāṃ gatiḥ
kālabhakṣaḥ kalaṅkāriḥ kaṅkaṇīkṛtavāsukiḥ //
maheṣvāso mahībhartā niṣkalaṅko viśṛṅkhalaḥ
dyumaṇis taraṇir dhanyaḥ siddhidaḥ siddhisādhanaḥ //
nivṛttaḥ saṃvṛtaḥ śilpo vyūḍhorasko mahābhujaḥ
ekajyotir nirātaṅko naro nārāyaṇapriyaḥ //
nirlepo niṣprapañcātmā nirvyagro vyagranāśanaḥ
stavyastavapriyaḥ stotā vyāsamūrtiranākulaḥ //
niravadyapadopāyo vidyārāśiravikramaḥ
praśāntabuddhirakṣudraḥ kṣudrahā nityasundaraḥ //
dhairyāgryadhuryo dhātrīśaḥ śākalyaḥ śarvarīpatiḥ
paramārthagurur dṛṣṭir gurur āśritavatsalaḥ //
raso rasajñaḥ sarvajñaḥ sarvasattvāvalaṃbanaḥ
evaṃ nāmnāṃ sahasreṇa tuṣṭāva vṛṣabhadhvajam //
snāpayāmāsa ca vibhuḥ pūjayāmāsa paṅkajaiḥ
parīkṣārthaṃ hareḥ pūjākamaleṣu maheśvaraḥ //
gopayāmāsa kamalaṃ tadaikaṃ bhuvaneśvaraḥ
hṛtapuṣpo haristatra kimidaṃ tvabhyacintayat //
jñātvā svanetramuddhṛtya sarvasattvāvalambanam
pūjayāmāsa bhāvena nāmnā tena jagadgurum //
tatastatra vibhurdṛṣṭvā tathābhūtaṃ haro harim
tasmādavatatārāśu maṇḍalātpāvakasya ca //
koṭibhāskarasaṃkāśaṃ jaṭāmukuṭamaṇḍitam
jvālāmālāvṛtaṃ divyaṃ tīkṣṇadaṃṣṭraṃ bhayaṅkaram //
śūlaṭaṅkagadācakrakuntapāśadharaṃ haram
varādabhayahastaṃ ca dvīpicarmottarīyakam //
itthaṃbhūtaṃ tadā dṛṣṭvā bhavaṃ bhasmavibhūṣitam
hṛṣṭo namaścakārāśu devadevaṃ janārdanaḥ //
dudruvustaṃ parikramya sendrā devāstrilocanam
cacāla brahmabhuvanaṃ cakampe ca vasuṃdharā //
dadāha tejastacchaṃbhoḥ prāntaṃ vai śatayojanam
adhastāccordhvataścaiva hāhetyakṛta bhūtale //
tadā prāha mahādevaḥ prahasanniva śaṅkaraḥ
samprekṣya praṇayādviṣṇuṃ kṛtāñjalipuṭaṃ sthitam //
jñātaṃ mayedamadhunā devakāryaṃ janārdana
sudarśanākhyaṃ cakraṃ ca dadāmi tava śobhanam //
yadrūpaṃ bhavatā dṛṣṭaṃ sarvalokabhayaṃkaram
hitāya tava yatnena tava bhāvāya suvrata //
śāntaṃ raṇājire viṣṇo devānāṃ duḥkhasādhanam
śāntasya cāstraṃ śāntaḥ syāc chāntenāstreṇa kiṃ phalam //
śāntasya samare cāstraṃ śāntireva tapasvinām
yoddhuḥ śāntyā balacchedaḥ parasya balavṛddhidaḥ //
devairaśāntairyadrūpaṃ madīyaṃ bhāvayāvyayam
kimāyudhena kāryaṃ vai yoddhuṃ devārisūdana //
kṣamā yudhi na kāryaṃ vai yoddhuṃ devārisūdana
anāgate vyatīte ca daurbalye svajanotkare //
akālike tvadharme ca anarthe vārisūdana
evamuktvā dadau cakraṃ sūryāyutasamaprabham //
netraṃ ca netā jagatāṃ prabhurvai padmasannibham
tadāprabhṛti taṃ prāhuḥ padmākṣamiti suvratam //
dattvainaṃ nayanaṃ cakraṃ viṣṇave nīlalohitaḥ
pasparśa ca karābhyāṃ vai suśubhābhyāmuvāca ha //
varado 'haṃ varaśreṣṭha varānvaraya cepsitān
bhaktyā vaśīkṛto nūnaṃ tvayāhaṃ puruṣottama //
ityukto devadevena devadevaṃ praṇamya tam
tvayi bhaktirmahādeva prasīda varamuttamam //
nānyamicchāmi bhaktānām ārtayo nāsti yatprabho
tacchrutvā vacanaṃ tasya dayāvān sutarāṃ bhavaḥ //
pasparśa ca dadau tasmai śraddhāṃ śītāṃśubhūṣaṇaḥ
prāha caivaṃ mahādevaḥ paramātmānamacyutam //
mayi bhaktaś ca vandyaś ca pūjyaścaiva surāsuraiḥ
bhaviṣyasi na saṃdeho matprasādātsurottama //
yadā satī dakṣaputrī vinindyaiva sulocanā
mātaraṃ pitaraṃ dakṣaṃ bhaviṣyati sureśvarī //
divyā haimavatī viṣṇo tadā tvamapi suvrata
bhaginīṃ tava kalyāṇīṃ devīṃ haimavatīmumām //
niyogād brahmaṇaḥ sādhvīṃ pradāsyasi mamaiva tām
matsaṃbandhī ca lokānāṃ madhye pūjyo bhaviṣyasi //
māṃ divyena ca bhāvena tadāprabhṛti śaṅkaram
drakṣyase ca prasannena mitrabhūtamivātmanā //
ityuktvāntardadhe rudro bhagavānnīlalohitaḥ
janārdano 'pi bhagavān devānāmapi saṃnidhau //
ayācata mahādevaṃ brahmāṇaṃ munibhiḥ samam
mayā proktaṃ stavaṃ divyaṃ padmayone suśobhanam //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi śrāvayedvā dvijottamān
pratināmni hiraṇyasya tat tasya phalam āpnuyāt //
aśvamedhasahasreṇa phalaṃ bhavati tasya vai
ghṛtādyaiḥ snāpayedrudraṃ sthālyā vai kalaśaiḥ śubhaiḥ //
nāmnāṃ sahasreṇānena śraddhayā śivamīśvaram
so 'pi yajñasahasrasya phalaṃ labdhvāsureśvaraiḥ //
pūjyo bhavati rudrasya prītirbhavati tasya vai
tathāstviti tathā prāha padmayonerjanārdanam //
jagmatuḥ praṇipatyainaṃ devadevaṃ jagadgurum
tasmānnāmnāṃ sahasreṇa pūjayed anagho dvijāḥ //
japennāmnāṃ sahasraṃ ca sa yāti paramāṃ gatim //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge sahasranāmabhiḥ pūjanād viṣṇucakralābho nāmāṣṭanavatitamo 'dhyāyaḥ
saṃbhavaḥ sūcito devyās tvayā sūta mahāmate
savistaraṃ vadasvādya satītve ca yathātatham //
menājatvaṃ mahādevyā dakṣayajñavimardanam
viṣṇunā ca kathaṃ dattā devadevāya śaṃbhave //
kalyāṇaṃ vā kathaṃ tasya vaktumarhasi sāṃpratam
teṣāṃ tadvacanaṃ śrutvā sūtaḥ paurāṇikottamaḥ //
saṃbhavaṃ ca mahādevyāḥ prāha teṣāṃ mahātmanām
brahmaṇā kathitaṃ pūrvaṃ daṇḍine tat suvistaram //
yuṣmābhir vai kumārāya tena vyāsāya dhīmate
tasmādahamupaśrutya pravadāmi suvistaram //
vacanādvo mahābhāgāḥ praṇamyomāṃ tathā bhavam
sā bhagākhyā jagaddhātrī liṅgamūrtestrivedikā //
liṅgastu bhagavāndvābhyāṃ jagatsṛṣṭirdvijottamāḥ
liṅgamūrtiḥ śivo jyotis tamasaścopari sthitaḥ //
liṅgavedisamāyogād ardhanārīśvarobhavat
brahmāṇaṃ vidadhe devam agre putraṃ caturmukham //
prāhiṇoti sma tasyaiva jñānaṃ jñānamayo haraḥ
viśvādhiko 'sau bhagavān ardhanārīśvaro vibhuḥ //
hiraṇyagarbhaṃ taṃ devo jāyamānamapaśyata
so 'pi rudraṃ mahādevaṃ brahmāpaśyata śaṅkaram //
taṃ dṛṣṭvā saṃsthitaṃ devam ardhanārīśvaraṃ prabhum
tuṣṭāva vāgbhir iṣṭābhir varadaṃ vārijodbhavaḥ //
vibhajasveti viśveśaṃ viśvātmānamajo vibhuḥ
sasarja devīṃ vāmāṅgāt patnīṃ caivātmanaḥ samām //
śraddhā hyasya śubhā patnī tataḥ puṃsaḥ purātanī
saivājñayā vibhordevī dakṣaputrī babhūva ha //
satīsaṃjñā tadā sā vai rudramevāśritā patim
dakṣaṃ vinindya kālena devī mainā hyabhūtpunaḥ //
nāradasyaiva dakṣo 'pi śāpādevaṃ vinindya ca
avajñādurmado dakṣo devadevamumāpatim //
anādṛtya kṛtiṃ jñātvā satī dakṣeṇa tatkṣaṇāt
bhasmīkṛtvātmano dehaṃ yogamārgeṇa sā punaḥ //
babhūva pārvatī devī tapasā ca gireḥ prabhoḥ
jñātvaitadbhagavān bhargo dadāha ruṣitaḥ prabhuḥ //
dakṣasya vipulaṃ yajñaṃ cyāvaner vacanādapi
cyavanasya suto dhīmān dadhīca iti viśrutaḥ //
vijitya viṣṇuṃ samare prasādāt tryaṃbakasya ca
viṣṇunā lokapālāṃś ca śaśāpa ca munīśvaraḥ //
rudrasya krodhajenaiva vahninā haviṣā surāḥ
vināśo vai kṣaṇādeva māyayā śaṅkarasya vai //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge devīsaṃbhavo nāma navanavatitamo 'dhyāyaḥ
vijitya viṣṇunā sārdhaṃ bhagavānparameśvaraḥ
sarvāndadhīcavacanāt kathaṃ bheje maheśvaraḥ //
dakṣayajñe suvipule devān viṣṇupurogamān
dadāha bhagavān rudraḥ sarvān munigaṇān api //
bhadro nāma gaṇastena preṣitaḥ parameṣṭhinā
viprayogena devyā vai duḥsahenaiva suvratāḥ //
so 'sṛjad vīrabhadraś ca gaṇeśānromajāñchubhān
gaṇeśvaraiḥ samāruhya rathaṃ bhadraḥ pratāpavān //
gantuṃ cakre matiṃ yasya sārathirbhagavānajaḥ
gaṇeśvarāś ca te sarve vividhāyudhapāṇayaḥ //
vimānairviśvato bhadrais tamanvayuratho surāḥ
himavacchikhare ramye hemaśṛṅge suśobhane //
yajñavāṭas tathā tasya gaṅgādvārasamīpataḥ
taddeśe caiva vikhyātaṃ śubhaṃ kanakhalaṃ dvijāḥ //
dagdhuṃ vai preṣitaścāsau bhagavān parameṣṭhinā
tadotpāto babhūvātha lokānāṃ bhayaśaṃsanaḥ //
parvatāś ca vyaśīryanta pracakampe vasuṃdharā
marutaś cāpy aghūrṇanta cukṣubhe makarālayaḥ //
agnayo naiva dīpyanti na ca dīpyati bhāskaraḥ
grahāś ca na prakāśyante na devā na ca dānavāḥ //
tataḥ kṣaṇāt praviśyaiva yajñavāṭaṃ mahātmanaḥ
romajaiḥ sahito bhadraḥ kālāgnirivacāparaḥ //
uvāca bhadro bhagavān dakṣaṃ cāmitatejasam
saṃparkādeva dakṣādya munīndevān pinākinā //
dagdhuṃ saṃpreṣitaś cāhaṃ bhavantaṃ samunīśvaraiḥ
ityuktvā yajñaśālāṃ tāṃ dadāha gaṇapuṅgavaḥ //
gaṇeśvarāś ca saṃkruddhā yūpānutpāṭya cikṣipuḥ
prastotrā saha hotrā ca dagdhaṃ caiva gaṇeśvaraiḥ //
gṛhītvā gaṇapāḥ sarvān gaṅgāsrotasi cikṣipuḥ
vīrabhadro mahātejāḥ śakrasyodyacchataḥ karam //
vyaṣṭambhayad adīnātmā tathānyeṣāṃ divaukasām
bhagasya netre cotpāṭya karajāgreṇa līlayā //
nihatya muṣṭinā dantān pūṣṇaścaivaṃ nyapātayat
tathā candramasaṃ devaṃ pādāṅguṣṭhena līlayā //
gharṣayāmāsa bhagavān vīrabhadraḥ pratāpavān
cicheda ca śirastasya śakrasya bhagavānprabhoḥ //
vahnerhastadvayaṃ chittvā jihvāmutpāṭya līlayā
jaghāna mūrdhni pādena vīrabhadro mahābalaḥ //
yamasya daṇḍaṃ bhagavān pracicheda svayaṃ prabhuḥ
jaghāna devamīśānaṃ triśūlena mahābalam //
trayastriṃśatsurānevaṃ vinihatyāprayatnataḥ
trayaś ca triśataṃ teṣāṃ trisāhasraṃ ca līlayā //
trayaṃ caiva surendrāṇāṃ jaghāna ca munīśvarān
anyāṃś ca devān devo 'sau sarvānyuddhāya saṃsthitān //
jaghāna bhagavān rudraḥ khaḍgamuṣṭyādisāyakaiḥ
atha viṣṇurmahātejāś cakram udyamya mūrchitaḥ //
yuyodha bhagavāṃstena rudreṇa saha mādhavaḥ
tayoḥ samabhavadyuddhaṃ sughoraṃ romaharṣaṇam //
viṣṇoryogabalāttasya divyadehāḥ sudāruṇāḥ //
śaṅkhacakragadāhastā asaṃkhyātāś ca jajñire
tānsarvānapi devo 'sau nārāyaṇasamaprabhān //
nihatya gadayā viṣṇuṃ tāḍayāmāsa mūrdhani
tataścorasi taṃ devaṃ līlayaiva raṇājire //
papāta ca tadā bhūmau visaṃjñaḥ puruṣottamaḥ
punarutthāya taṃ hantuṃ cakramudyamya sa prabhuḥ //
krodharaktekṣaṇaḥ śrīmān atiṣṭhat puruṣarṣabhaḥ
tasya cakraṃ ca yadraudraṃ kālādityasamaprabham //
vyaṣṭambhayad adīnātmā karasthaṃ na cacāla saḥ
atiṣṭhat stambhitastena śṛṅgavāniva niścalaḥ //
tribhiś ca dharṣitaṃ śārṅgaṃ tridhābhūtaṃ prabhostadā
śārṅgakoṭiprasaṅgād vai cicheda ca śiraḥ prabhoḥ //
chinnaṃ ca nipapātāsu śirastasya rasātale
vāyunā preritaṃ caiva prāṇajena pinākinā //
praviveśa tadā caiva tadīyāhavanīyakam
tat pratidhvastakalaśaṃ bhagnayūpaṃ satoraṇam //
pradīpitamahāśālaṃ dṛṣṭvā yajño 'pi dudruve
taṃ tadā mṛgarūpeṇa dhāvantaṃ gaganaṃ prati //
vīrabhadraḥ samādhāya viśiraskamathākarot
tataḥ prajāpatiṃ dharmaṃ kaśyapaṃ ca jagadgurum //
ariṣṭaneminaṃ vīro bahuputraṃ munīśvaram
munim aṅgirasaṃ caiva kṛṣṇāśvaṃ ca mahābalaḥ //
jaghāna mūrdhni pādena dakṣaṃ caiva yaśasvinam
cicheda ca śirastasya dadāhāgnau dvijottamāḥ //
sarasvatyāś ca nāsāgraṃ devamātustathaiva ca
nikṛtya karajāgreṇa vīrabhadraḥ pratāpavān //
tasthau śriyā vṛto madhye pretasthāne yathā bhavaḥ
etasminneva kāle tu bhagavānpadmasaṃbhavaḥ //
bhadramāha mahātejāḥ prārthayanpraṇataḥ prabhuḥ
alaṃ krodhena vai bhadra naṣṭāścaiva divaukasaḥ //
prasīda kṣamyatāṃ sarvaṃ romajaiḥ saha suvrata
so 'pi bhadraḥ prabhāveṇa brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ //
śamaṃ jagāma śanakaiḥ śāntastasthau tadājñayā
devo 'pi tatra bhagavān antarikṣe vṛṣadhvajaḥ //
sagaṇaḥ sarvadaḥ śarvaḥ sarvalokamaheśvaraḥ
prārthitaścaiva devena brahmaṇā bhagavān bhavaḥ //
hatānāṃ ca tadā teṣāṃ pradadau pūrvavattanum
indrasya ca śirastasya viṣṇoścaiva mahātmanaḥ //
dakṣasya ca munīndrasya tathānyeṣāṃ maheśvaraḥ
vāgīśyāścaiva nāsāgraṃ devamātustathaiva ca //
naṣṭānāṃ jīvitaṃ caiva varāṇi vividhāni ca
dakṣasya dhvastavaktrasya śirasā bhagavānprabhuḥ //
kalpayāmāsa vai vaktraṃ līlayā ca mahān bhavaḥ
dakṣo 'pi labdhasaṃjñaś ca samutthāya kṛtāñjaliḥ //
tuṣṭāva devadeveśaṃ śaṅkaraṃ vṛṣabhadhvajam
stutastena mahātejāḥ pradāya vividhānvarān //
gāṇapatyaṃ dadau tasmai dakṣāyākliṣṭakarmaṇe
devāś ca sarve deveśaṃ tuṣṭuvuḥ parameśvaram //
nārāyaṇaś ca bhagavān tuṣṭāva ca kṛtāñjaliḥ
brahmā ca munayaḥ sarve pṛthakpṛthagajodbhavam //
tuṣṭuvur devadeveśaṃ nīlakaṇṭhaṃ vṛṣadhvajam
tān devān anugṛhyaiva bhavo 'pyantaradhīyata //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivakṛddakṣayajñavidhvaṃsano nāma śatatamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ himavataḥ putrī babhūvāṃbā satī śubhā
kathaṃ vā devadeveśam avāpa patimīśvaram //
sā menātanum āśritya svecchayaiva varāṅganā
tadā haimavatī jajñe tapasā ca dvijottamāḥ //
jātakarmādikāḥ sarvāś cakāra ca girīśvaraḥ
dvādaśe ca tadā varṣe pūrṇe haimavatī śubhā //
tapastepe tayā sārdham anujā ca śubhānanā
anyā ca devī hyanujā sarvaloke namaskṛtā //
ṛṣayaś ca tadā sarve sarvalokamaheśvarīm
tuṣṭuvus tapasā devīṃ samāvṛtya samantataḥ //
jyeṣṭhā hyaparṇā hyanujā caikaparṇā śubhānanā
tṛtīyā ca varārohā tathā caivaikapāṭalā //
tapasā ca mahādevyāḥ pārvatyāḥ parameśvaraḥ
vaśīkṛto mahādevaḥ sarvabhūtapatirbhavaḥ //
etasminneva kāle tu tārako nāma dānavaḥ
tārātmajo mahātejā babhūva ditinandanaḥ //
tasya putrāstrayaścāpi tārakākṣo mahāsuraḥ
vidyunmālī ca bhagavān kamalākṣaś ca vīryavān //
pitāmahas tathā caiṣāṃ tāro nāma mahābalaḥ
tapasā labdhavīryaś ca prasādādbrahmaṇaḥ prabhoḥ //
so 'pi tāro mahātejās trailokyaṃ sacarācaram
vijitya samare pūrvaṃ viṣṇuṃ ca jitavān asau //
tayoḥ samabhavadyuddhaṃ sughoraṃ romaharṣaṇam
divyaṃ varṣasahasraṃ tu divārātram aviśramam //
sarathaṃ viṣṇumādāya cikṣepa śatayojanam
tāreṇa vijitaḥ saṃkhye dudrāva garuḍadhvajaḥ //
tāro varāñchataguṇaṃ labdhvā śataguṇaṃ balam
pitāmahājjagatsarvam avāpa ditinandanaḥ //
devendrapramukhāñjitvā devāndeveśvareśvaraḥ
vārayāmāsa tair devān sarvalokeṣu māyayā //
devatāś ca sahendreṇa tārakādbhayapīḍitāḥ
na śāntiṃ lebhire śūrāḥ śaraṇaṃ vā bhayārditāḥ //
tadāmarapatiḥ śrīmān saṃnipatyāmaraprabhuḥ
uvācāṅgirasaṃ devo devānāmapi saṃnidhau //
bhagavaṃstārako nāma tārajo dānavottamaḥ
tena saṃnihatā yuddhe vatsā gopatinā yathā //
bhayāttasmānmahābhāga bṛhadyuddhe bṛhaspate
aniketā bhramantyete śakuntā iva pañjare //
asmākaṃ yāny amoghāni āyudhāny aṅgiro vara
tāni moghāni jāyante prabhāvādamaradviṣaḥ //
daśavarṣasahasrāṇi dviguṇāni bṛhaspate
viṣṇunā yodhito yuddhe tenāpi na ca sūditaḥ //
yastenānirjito yuddhe viṣṇunā prabhaviṣṇunā
kathamasmadvidhastasya sthāsyate samare 'grataḥ //
evam uktas tu śakreṇa jīvaḥ sārdhaṃ surādhipaiḥ
sahasrākṣeṇa ca vibhuṃ samprāpyāha kuśadhvajam //
so 'pi tasya mukhācchrutvā praṇayātpraṇatārtihā
devairaśeṣaiḥ sendraistu jīvamāha pitāmahaḥ //
jāne vo 'rtiṃ surendrāṇāṃ tathāpi śṛṇu sāṃpratam
vinindya dakṣaṃ yā devī satī rudrāṅgasaṃbhavā //
umā haimavatī jajñe sarvalokanamaskṛtā
tasyāścaiveha rūpeṇa yūyaṃ devāḥ surottamāḥ //
vibhoryatadhvamākraṣṭuṃ rudrasyāsya mano mahat
tayoryogena sambhūtaḥ skandaḥ śaktidharaḥ prabhuḥ //
ṣaḍāsyo dvādaśabhujaḥ senānīḥ pāvakiḥ prabhuḥ
svāheyaḥ kārtikeyaś ca gāṅgeyaḥ śaradhāmajaḥ //
devaḥ śākho viśākhaś ca naigameśaś ca vīryavān
senāpatiḥ kumārākhyaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ //
līlayaiva mahāsenaḥ prabalaṃ tārakāsuram
bālo 'pi vinihatyaiko devān saṃtārayiṣyati //
evam uktas tadā tena brahmaṇā parameṣṭhinā
bṛhaspatis tathā sendrair devair devaṃ praṇamya tam //
Note: Śiva burns Kāma
meroḥ śikharamāsādya smaraṃ sasmāra suvrataḥ
smaraṇāddevadevasya smaro 'pi saha bhāryayā //
ratyā samaṃ samāgamya namaskṛtya kṛtāñjaliḥ
saśakramāha taṃ jīvaṃ jagajjīvo dvijottamāḥ //
smṛto yadbhavatā jīva samprāpto 'haṃ tavāntikam
brūhi yanme vidhātavyaṃ tamāha surapūjitaḥ //
tam āha bhagavāñchakraḥ saṃbhāvya makaradhvajam
śaṅkareṇāṃbikāmadya saṃyojaya yathāsukham //
tayā sa ramate yena bhagavān vṛṣabhadhvajaḥ
tena mārgeṇa mārgasva patnyā ratyānayā saha //
so 'pi tuṣṭo mahādevaḥ pradāsyati śubhāṃ gatim
viprayuktastayā pūrvaṃ labdhvā tāṃ girijāmumām //
evamukto namaskṛtya devadevaṃ śacīpatim
devadevāśramaṃ gantuṃ matiṃ cakre tayā saha //
gatvā tadāśraye śaṃbhoḥ saha ratyā mahābalaḥ
vasaṃtena sahāyena devaṃ yoktumanā bhavat //
tataḥ samprekṣya madanaṃ hasan devas triyaṃbakaḥ
nayanena tṛtīyena sāvajñaṃ tam avaikṣata //
tato 'sya netrajo vahnir madanaṃ pārśvataḥ sthitam
adahattatkṣaṇādeva lalāpa karuṇaṃ ratiḥ //
ratyāḥ pralāpamākarṇya devadevo vṛṣadhvajaḥ
kṛpayā parayā prāha kāmapatnīṃ nirīkṣya ca //
amūrto 'pi dhruvaṃ bhadre kāryaṃ sarvaṃ patistava
ratikāle dhruve bhadre kariṣyati na saṃśayaḥ //
yadā viṣṇuś ca bhavitā vāsudevo mahāyaśāḥ
śāpādbhṛgormahātejāḥ sarvalokahitāya vai //
tadā tasya suto yaś ca sa patiste bhaviṣyati
sā praṇamya tadā rudraṃ kāmapatnī śucismitā //
jagāma madanaṃ labdhvā vasaṃtena samanvitā //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge madanadāho nāmaikādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
tapasā ca mahādevyāḥ pārvatyā vṛṣabhadhvaja
prītiś ca bhagavāñcharvo vacanādbrahmaṇastadā //
hitāya cāśramāṇāṃ ca krīḍārthaṃ bhagavānbhavaḥ
tadā haimavatīṃ devīm upayeme yathāvidhi //
jagāma sa svayaṃ brahmā marīcyādyairmaharṣibhiḥ
tapovanaṃ mahādevyāḥ pārvatyāḥ padmasaṃbhavaḥ //
pradakṣiṇīkṛtya ca tāṃ devīṃ sa jagato 'raṇīm
kim arthaṃ tapasā lokān saṃtāpayasi śailaje //
tvayā sṛṣṭaṃ jagatsarvaṃ mātastvaṃ mā vināśaya
tvaṃ hi saṃdhārayellokān imān sarvān svatejasā //
sarvadeveśvaraḥ śrīmān sarvalokapatirbhavaḥ
yasya vai devadevasya vayaṃ kiṅkaravādinaḥ //
sa evaṃ parameśānaḥ svayaṃ ca varayiṣyati
varade yena sṛṣṭāsi na vinā yastvayāṃbike //
vartate nātra saṃdehas tava bharttā bhaviṣyati
ityuktvā tāṃ namaskṛtya muhuḥ samprekṣya pārvatīm //
gate pitāmahe devo bhagavān parameśvaraḥ
jagāmānugrahaṃ kartuṃ dvijarūpeṇa cāśramam //
sā ca dṛṣṭvā mahādevaṃ dvijarūpeṇa saṃsthitam
pratibhādyaiḥ prabhuṃ jñātvā nanāma vṛṣabhadhvajam //
sampūjya varadaṃ devaṃ brāhmaṇacchadmanāgatam
tuṣṭāva parameśānaṃ pārvatī parameśvaram //
anugṛhya tadā devīm uvāca prahasanniva
kuladharmāśrayaṃ rakṣan bhūdharasya mahātmanaḥ //
krīḍārthaṃ ca satāṃ madhye sarvadevapatirbhavaḥ
svayaṃvare mahādevī tava divyasuśobhane //
āsthāya rūpaṃ yatsaumyaṃ sameṣye 'haṃ saha tvayā
ityuktvā tāṃ samālokya devo divyena cakṣuṣā //
jagāmeṣṭaṃ tadā divyaṃ svapuraṃ prayayau ca sā
dṛṣṭvā hṛṣṭastadā devīṃ menayā tuhinācalaḥ //
āliṅgyāghrāya sampūjya putrīṃ sākṣāttapasvinīm
duhiturdevadevena na jānannabhimantritam //
svayaṃvaraṃ tadā devyāḥ sarvalokeṣvaghoṣayat
atha brahmā ca bhagavān viṣṇuḥ sākṣājjanārdanaḥ //
śakraś ca bhagavān vahnir bhāskaro bhaga eva ca
tvaṣṭāryamā vivasvāṃś ca yamo varuṇa eva ca //
vāyuḥ somastatheśāno rudrāś ca munayas tathā
aśvinau dvādaśādityā gandharvā garuḍas tathā //
yakṣāḥ siddhāstathā sādhyā daityāḥ kiṃpuruṣoragāḥ
samudrāś ca nadā vedā mantrāḥ stotrādayaḥ kṣaṇāḥ //
nāgāś ca parvatāḥ sarve yajñāḥ sūryādayo grahāḥ
trayastriṃśacca devānāṃ trayaś ca triśataṃ tathā //
trayaś ca trisahasraṃ ca tathānye bahavaḥ surā
jagmur girīndraputryāstu svayaṃvaramanuttamam //
atha śailasutā devī haimamāruhya śobhanam
vimānaṃ sarvatobhadraṃ sarvaratnair alaṃkṛtam //
apsarobhiḥ pranṛttābhiḥ sarvābharaṇabhūṣitaiḥ
gandharvasiddhairvividhaiḥ kinnaraiś ca suśobhanaiḥ //
bandibhiḥ stūyamānā ca sthitā śailasutā tadā
sitātapatraṃ ratnāṃśumiśritaṃ cāvahattathā //
mālinī giriputryāstu saṃdhyā pūrṇendumaṇḍalam
cāmarāsaktahastābhir divyastrībhiś ca saṃvṛtā //
mālāṃ gṛhya jayā tasthau suradrumasamudbhavām
vijayā vyajanaṃ gṛhya sthitā devyāḥ samīpagā //
mālāṃ pragṛhya devyāṃ tu sthitāyāṃ devasaṃsadi
śiśurbhūtvā mahādevaḥ krīḍārthaṃ vṛṣabhadhvajaḥ //
utsaṅgatalasaṃsupto babhūva bhagavānbhavaḥ
atha dṛṣṭvā śiśuṃ devās tasyā utsaṃgavarttinam //
ko 'yam atreti saṃmantrya cukṣubhuś ca samāgatāḥ
vajramāhārayattasya bāhum udyamya vṛtrahā //
sa bāhurudyamastasya tathaiva samupasthitaḥ
stambhitaḥ śiśurūpeṇa devadevena līlayā //
vajraṃ kṣeptuṃ na śaśāka bāhuṃ cālayituṃ tathā
vahniḥ śaktiṃ tathā kṣeptuṃ na śaśāka tathā sthitaḥ //
yamo 'pi daṇḍaṃ khaḍgaṃ ca nirṛtirmunipuṅgavāḥ
varuṇo nāgapāśaṃ ca dhvajayaṣṭiṃ samīraṇaḥ //
somo gadāṃ dhaneśaś ca daṇḍaṃ daṇḍabhṛtāṃ varaḥ
īśānaś ca tathā śūlaṃ tīvramudyamya saṃsthitaḥ //
rudrāś ca śūlamādityā muśalaṃ vasavas tathā
mudgaraṃ stambhitāḥ sarve devenāśu divaukasaḥ //
stambhitā devadevena tathānye ca divaukasaḥ
śiraḥ prakampayan viṣṇuś cakram udyamya saṃsthitaḥ //
tasyāpi śiraso bālaḥ sthiratvaṃ pracakāra ha
cakraṃ kṣeptuṃ na śaśāka bāhūṃścālayituṃ na ca //
pūṣā dantān daśan dantair bālamaikṣata mohitaḥ
tasyāpi daśanāḥ petur dṛṣṭamātrasya śaṃbhunā //
balaṃ tejaś ca yogaṃ ca tathaivāstambhayad vibhuḥ
atha teṣu sthiteṣveva manyumatsu sureṣvapi //
brahmā paramasaṃvigno dhyānamāsthāya śaṅkaram
bubudhe devamīśānam umotsaṃge tamāsthitam //
sa buddhvā devamīśānaṃ śīghram utthāya vismitaḥ
vavande caraṇau śaṃbhor astuvacca pitāmahaḥ //
buddhistvaṃ sarvalokānām ahaṅkāras tvam īśvaraḥ
bhūtānāmindriyāṇāṃ ca tvameveśa pravarttakaḥ //
tavāhaṃ dakṣiṇāddhastāt sṛṣṭaḥ pūrvaṃ purātanaḥ
vāmahastān mahābāho devo nārāyaṇaḥ prabhuḥ //
iyaṃ ca prakṛtirdevī sadā te sṛṣṭikāraṇa
patnīrūpaṃ samāsthāya jagatkāraṇamāgatā //
namastubhyaṃ mahādeva mahādevyai namonamaḥ
prasādāttava deveśa niyogācca mayā prajāḥ //
devādyāstu imāḥ sṛṣṭā mūḍhāstvadyogamohitāḥ
kuru prasādameteṣāṃ yathāpūrvaṃ bhavantvime //
vijñāpyaivaṃ tadā brahmā devadevaṃ maheśvaram
saṃstambhitāṃstadā tena bhagavān āha padmajaḥ //
mūḍhāstha devatāḥ sarvā naiva budhyata śaṅkaram
devadevam ihāyāntaṃ sarvadevanamaskṛtam //
gacchadhvaṃ śaraṇaṃ śīghraṃ devāḥ śakrapurogamāḥ
sanārāyaṇakāḥ sarve munibhiḥ śaṅkaraṃ prabhum //
sārdhaṃ mayaiva deveśaṃ paramātmānamīśvaram
anayā haimavatyā ca prakṛtyā saha sattamam //
tatra te stambhitāstena tathaiva surasattamāḥ
praṇemur manasā sarve sanārāyaṇakāḥ prabhum //
atha teṣāṃ prasanno bhūd devadevastriyaṃbakaḥ
yathāpūrvaṃ cakārāśu vacanādbrahmaṇaḥ prabhuḥ //
tata evaṃ prasanne tu sarvadevanivāraṇam
vapuścakāra deveśo divyaṃ paramamadbhutam //
tejasā tasya devāste sendracandradivākarāḥ
sabrahmakāḥ sasādhyāś ca sanārāyaṇakās tathā //
sayamāś ca sarudrāś ca cakṣuraprārthayan vibhum
tebhyaś ca paramaṃ cakṣuḥ sarvadṛṣṭau ca śaktimat //
dadāvaṃbāpatiḥ śarvo bhavānyāś ca calasya ca
labdhvā cakṣustadā devā indraviṣṇupurogamāḥ //
sabrahmakaḥ saśakrāś ca tamapaśyanmaheśvaram
brahmādyā nemire tūrṇaṃ bhavānī ca girīśvaraḥ //
munayaś ca mahādevaṃ gaṇeśāḥ śivasaṃmatāḥ
sasarjuḥ puṣpavṛṣṭiṃ ca khecarāḥ siddhacāraṇāḥ //
devadundubhayo nedus tuṣṭuvurmunayaḥ prabhum
jagurgandharvamukhyāś ca nanṛtuścāpsarogaṇāḥ //
mumuhurgaṇapāḥ sarve mumodāṃbā ca pārvatī
tasya devī tadā hṛṣṭā samakṣaṃ tridivaukasām //
pādayoḥ sthāpayāmāsa mālāṃ divyāṃ sugandhinīm
sādhu sādhviti samprocya tayā tatraiva cārcitam //
saha devyā namaścakruḥ śirobhir bhūtalāśritaiḥ
sarve sabrahmakā devāḥ sayakṣoragarākṣasāḥ //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge umāsvayaṃvaro nāma dvyadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
atha brahmā mahādevam abhivandya kṛtāñjaliḥ
udvāhaḥ kriyatāṃ deva ityuvāca maheśvaram //
tasya tadvacanaṃ śrutvā brahmaṇaḥ parameṣṭhinaḥ
yatheṣṭamiti lokeśaṃ prāha bhūtapatiḥ prabhuḥ //
udvāhārthaṃ maheśasya tatkṣaṇādeva suvratāḥ
brahmaṇā kalpitaṃ divyaṃ puraṃ ratnamayaṃ śubham //
athāditirditiḥ sākṣād danuḥ kadruḥ sukālikā
pulomā surasā caiva siṃhikā vinatā tathā //
siddhirmāyā kriyā durgā devī sākṣātsudhā svadhā
sāvitrī vedamātā ca rajanī dakṣiṇā dyutiḥ //
svāhā svāhāmatir buddhir ṛddhir vṛddhiḥ sarasvatī
rākā kuhūḥ sinīvālī devī anumatī tathā //
dharaṇī dhāraṇī celā śacī nārāyaṇī tathā
etāścānyāś ca devānāṃ mātaraḥ patnayas tathā //
udvāhaḥ śaṅkarasyeti jagmuḥ sarvā mudānvitāḥ
uragā garuḍā yakṣā gandharvāḥ kinnarā gaṇāḥ //
sāgarā girayo meghā māsāḥ saṃvatsarās tathā
vedā mantrās tathā yajñāḥ stomā dharmāś ca sarvaśaḥ //
huṅkāraḥ praṇavaścaiva pratihārāḥ sahasraśaḥ
koṭirapsaraso divyās tāsāṃ ca paricārikāḥ //
yāś ca sarveṣu dvīpeṣu devalokeṣu nimnagāḥ
tāś ca strīvigrahāḥ sarvāḥ saṃjagmurhṛṣṭamānasāḥ //
gaṇapāś ca mahābhāgāḥ sarvalokanamaskṛtāḥ
udvāhaḥ śaṅkarasyeti tatrājagmurmudānvitāḥ //
abhyayuḥ śaṅkhavarṇāś ca gaṇakoṭyo gaṇeśvarāḥ
daśabhiḥ kekarākṣaś ca vidyuto 'ṣṭābhir eva ca //
catuḥṣaṣṭyā viśākhāś ca navabhiḥ pārayātrikaḥ
ṣaḍbhiḥ sarvāntakaḥ śrīmān tathaiva vikṛtānanaḥ //
jvālākeśo dvādaśabhiḥ koṭibhir gaṇapuṅgavaḥ
saptabhiḥ samadaḥ śrīmān dundubho 'ṣṭābhir eva ca //
pañcabhiś ca kapālīśaḥ ṣaḍbhiḥ saṃdārakaḥ śubhaḥ
koṭikoṭibhir eveha gaṇḍakaḥ kuṃbhakas tathā //
viṣṭambho 'ṣṭābhir eveha gaṇapaḥ sarvasattamaḥ
pippalaś ca sahasreṇa saṃnādaś ca tathā dvijāḥ //
āveṣṭanas tathāṣṭābhiḥ saptabhiścandratāpanaḥ
mahākeśaḥ sahasreṇa koṭīnāṃ gaṇapo vṛtaḥ //
kuṇḍī dvādaśabhir vīras tathā parvatakaḥ śubhaḥ
kālaś ca kālakaścaiva mahākālaḥ śatena vai //
āgnikaḥ śatakoṭyā vai koṭyāgnimukha eva ca
ādityamūrdhā koṭyā ca tathā caiva dhanāvahaḥ //
saṃnāmaś ca śatenaiva kumudaḥ koṭibhis tathā
amoghaḥ kokilaścaiva koṭikoṭyā sumantrakaḥ //
kākapāṭo 'paraḥ ṣaṣṭyā ṣaṣṭyā saṃtānakaḥ prabhuḥ
mahābalaś ca navabhir madhupiṅgaś ca piṅgalaḥ //
nīlo navatyā deveśaḥ pūrṇabhadrastathaiva ca
koṭīnāṃ caiva saptatyā caturvaktro mahābalaḥ //
koṭikoṭisahasrāṇāṃ śatair viṃśatibhir vṛtāḥ
tatrājagmus tathā devās te sarve śaṅkaraṃ bhavam //
bhūtakoṭisahasreṇa pramathaḥ koṭibhistribhiḥ
vīrabhadraścatuḥṣaṣṭyā romajāścaiva koṭibhiḥ //
karaṇaścaiva viṃśatyā navatyā kevalaḥ śubhaḥ
pañcākṣaḥ śatamanyuś ca meghamanyus tathaiva ca //
kāṣṭhakūṭaś catuḥṣaṣṭyā sukeśo vṛṣabhas tathā
virūpākṣaś ca bhagavān catuḥṣaṣṭyā sanātanaḥ //
tāluketuḥ ṣaḍāsyaś ca pañcāsyaś ca sanātanaḥ
saṃvartakas tathā caitro lakulīśaḥ svayaṃ prabhuḥ //
lokāntakaś ca dīptāsyas tathā daityāntakaḥ prabhuḥ
mṛtyuhṛt kālahā kālo mṛtyuñjayakaras tathā //
viṣādo viṣadaścaiva vidyutaḥ kāntakaḥ prabhuḥ
devo bhṛṅgī riṭiḥ śrīmān devadevapriyas tathā //
aśanir bhāsakaś caiva catuḥṣaṣṭyā sahasrapāt
ete cānye ca gaṇapā asaṃkhyātā mahābalāḥ //
sarve sahasrahastāś ca jaṭāmukuṭadhāriṇaḥ
candrarekhāvataṃsāś ca nīlakaṇṭhās trilocanāḥ //
hārakuṇḍalakeyūramukuṭādyair alaṃkṛtāḥ
brahmendraviṣṇusaṃkāśā aṇimādiguṇairvṛtāḥ //
sūryakoṭipratīkāśās tatrājagmurgaṇeśvarāḥ
pātālacāriṇaścaiva sarvalokanivāsinaḥ //
tuṃbarurnārado hāhā hūhūścaiva tu sāmagāḥ
ratnānyādāya vādyāṃś ca tatrājagmustadā puram //
ṛṣayaḥ kṛtsnaśastatra devagītāstapodhanāḥ
puṇyān vaivāhikān mantrān ajapur hṛṣṭamānasāḥ //
tata evaṃ pravṛtte tu sarvataś ca samāgame
girijāṃ tām alaṃkṛtya svayameva śucismitām //
puraṃ praveśayāmāsa svayam ādāya keśavaḥ
sadasyāha ca deveśaṃ nārāyaṇamajo harim //
bhavānagre samutpanno bhavānyā saha daivataiḥ
vāmāṅgādasya rudrasya dakṣiṇāṅgādahaṃ prabho //
manmūrtistuhinādrīśo yajñārthaṃ sṛṣṭa eva hi
eṣā haimavatī jajñe māyayā parameṣṭhinaḥ //
śrautasmārtapravṛttyartham udvāhārtham ihāgataḥ
ato 'sau jagatāṃ dhātrī dhātā tava mamāpi ca //
asya devasya rudrasya mūrtibhir vihitaṃ jagat
kṣmābagnikhendusūryātmapavanātmā yato bhavaḥ //
tathāpi tasmai dātavyā vacanācca girermama
eṣā hy ajā śuklakṛṣṇā lohitā prakṛtirbhavān //
śreyo 'pi śailarājena saṃbandho 'yaṃ tavāpi ca
tava pādme samudbhūtaḥ kalpe nābhyaṃbujādaham //
madaṃśasyāsya śailasya mamāpi ca gururbhavān
bāḍham ityajam āhāsau devadevo janārdanaḥ //
devāś ca munayaḥ sarve devadevaś ca śaṅkaraḥ
tataścotthāya vidvānsaḥ padmanābhaḥ praṇamya tām //
pādau prakṣālya devasya karābhyāṃ kamalekṣaṇaḥ
abhyukṣad ātmano mūrdhni brahmaṇaś ca gires tathā //
tvadīyaiṣā vivāhārthaṃ menajā hyanujā mama
ityuktvā sodakaṃ dattvā devīṃ deveśvarāya tām //
svātmānamapi devāya sodakaṃ pradadau hariḥ
atha sarve muniśreṣṭhāḥ sarvavedārthapāragāḥ //
ūcurdātā gṛhītā ca phalaṃ dravyaṃ vicārataḥ
eṣa devo haro nūnaṃ māyayā hi tato jagat //
ityuktvā taṃ praṇemuś ca prītikaṇṭakitatvacaḥ
sasṛjuḥ puṣpavarṣāṇi khecarāḥ siddhacāraṇāḥ //
devadundubhayo nedur nanṛtuścāpsarogaṇāḥ
vedāś ca mūrtimantaste praṇemustaṃ maheśvaram //
brahmaṇā munibhiḥ sārdhaṃ devadevamumāpatim
devo 'pi devīmālokya salajjāṃ himaśailajām //
na tṛpyatyanavadyāṅgī sā ca devaṃ vṛṣadhvajam
varado 'smīti taṃ prāha hariṃ so 'pyāha śaṅkaram //
tvayi bhaktiḥ prasīdeti brahmākhyāṃ ca dadau tu saḥ
tatastu punarevāha brahmā vijñāpayanprabhum //
havirjuhomi vahnau tu upādhyāyapade sthitaḥ
dadāsi mama yadyājñāṃ kartavyo hyakṛto vidhiḥ //
tamāha śaṅkaro devaṃ devadevo jagatpatiḥ
yadyadiṣṭaṃ suraśreṣṭha tatkuruṣva yathepsitam //
kartāsmi vacanaṃ sarvaṃ devadeva pitāmaha
tataḥ praṇamya hṛṣṭātmā brahmā lokapitāmahaḥ //
hastaṃ devasya devyāś ca yuyoja paramaṃ prabhuḥ
jvalanaś ca svayaṃ tatra kṛtāñjalirupasthitaḥ //
śrautairetairmahāmantrair mūrtimadbhir upasthitaiḥ
yathoktavidhinā hutvā lājānapi yathākramam //
ānītānviṣṇunā viprān sampūjya vividhairvaraiḥ
triś ca taṃ jvalanaṃ devaṃ kārayitvā pradakṣiṇam //
muktvā hastasamāyogaṃ sahitaiḥ sarvadaivataiḥ
suraiś ca mānavaiḥ sarvaiḥ prahṛṣṭenāntarātmanā //
nanāma bhagavānbrahmā devadevamumāpatim
tataḥ pādyaṃ tayor dattvā śaṃbhorācamanaṃ tathā //
madhuparkaṃ tathā gāṃ ca praṇamya ca punaḥ śivam
atiṣṭhadbhagavānbrahmā devairindrapurogamaiḥ //
bhṛgvādyamunayaḥ sarve cākṣataistilataṇḍulaiḥ
sūryādayaḥ samabhyarcya tuṣṭuvurvṛṣabhadhvajam //
śivaḥ samāpya devoktaṃ vahnimāropya cātmani
tayā samāgato rudraḥ sarvalokahitāya vai //
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi bhavodvāhaṃ śucismitaḥ
śrāvayedvā dvijāñchuddhān vedavedāṅgapāragān //
sa labdhvā gāṇapatyaṃ ca bhavena saha modate
yatrāyaṃ kīrtyate viprais tāvadāste tadā bhavaḥ //
tasmāt sampūjya vidhivat kīrtayennānyathā dvijāḥ
udvāhe ca dvijendrāṇāṃ kṣatriyāṇāṃ dvijottamāḥ //
kīrtanīyamidaṃ sarvaṃ bhavodvāhamanuttamam
kṛtodvāhastadā devyā haimavatyā vṛṣadhvajaḥ //
sagaṇo nandinā sārdhaṃ sarvadevagaṇairvṛtaḥ
purīṃ vārāṇasīṃ divyām ājagāma mahādyutiḥ //
avimukte sukhāsīnaṃ praṇamya vṛṣabhadhvajam
apṛcchatkṣetramāhātmyaṃ bhavānī harṣitānanā //
athāhārdhendutilakaḥ kṣetramāhātmyamuttamam
avimuktasya māhātmyaṃ vistarācchakyate nahi //
vaktuṃ mayā sureśāni ṛṣisaṃghābhipūjitam
kiṃ mayā varṇyate devī hy avimuktaphalodayaḥ //
pāpināṃ yatra muktiḥ syān mṛtānām ekajanmanā
anyatra tu kṛtaṃ pāpaṃ vārāṇasyāṃ vyapohati //
vārāṇasyāṃ kṛtaṃ pāpaṃ paiśācyanarakāvaham
kṛtvā pāpasahasrāṇi piśācatvaṃ varaṃ nṛṇām //
na tu śakrasahasratvaṃ svarge kāśīpurīṃ vinā
yatra triviṣṭapo devo yatra viśveśvaro vibhuḥ //
oṃkāreśaḥ kṛttivāsā mṛtānāṃ na punarbhavaḥ
uktvā kṣetrasya māhātmyaṃ saṃkṣepācchaśiśekharaḥ //
darśayāmāsa codyānaṃ parityajya gaṇeśvarān
tatraiva bhagavān jāto gajavaktro vināyakaḥ //
daityānāṃ vighnarūpārtham avighnāya divaukasām
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ kathāsarvasvamuttamam //
yathāśrutaṃ mayā sarvaṃ prasādādvaḥ suśobhanam //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge pārvatīvivāhavarṇanaṃ nāma tryadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
kathaṃ vināyako jāto gajavaktro gaṇeśvaraḥ
kathaṃ prabhāvastasyaivaṃ sūta vaktumihārhasi //
etasminnantare devāḥ sendropendrāḥ sametya te
dharmavighnaṃ tadā kartuṃ daityānāmabhavandvijāḥ //
asurā yātudhānāś ca rākṣasāḥ krūrakarmiṇaḥ
tāmasāś ca tathā cānye rājasāś ca tathā bhuvi //
avighnaṃ yajñadānādyaiḥ samabhyarcya maheśvaram
brahmāṇaṃ ca hariṃ viprā labdhepsitavarā yataḥ //
tato 'smākaṃ suraśreṣṭhāḥ sadā vijayasaṃbhavaḥ
teṣāṃ tatastu vighnārtham avighnāya divaukasām //
putrārthaṃ caiva nārīṇāṃ narāṇāṃ karmasiddhaye
vighneśaṃ śaṅkaraṃ sraṣṭuṃ gaṇapaṃ stotumarhatha //
ityuktvānyonyamanaghaṃ tuṣṭuvuḥ śivamīśvaram
namaḥ sarvātmane tubhyaṃ sarvajñāya pinākine //
anaghāya viriñcāya devyāḥ kāryārthadāyine
akāyāyārthakāyāya hareḥ kāyāpahāriṇe //
kāyāntasthāmṛtādhāramaṇḍalāvasthitāya te
kṛtādibhedakālāya kālavegāya te namaḥ //
kālāgnirudrarūpāya dharmādyaṣṭapadāya ca
kālīviśuddhadehāya kālikākāraṇāya te //
kālakaṇṭhāya mukhyāya vāhanāya varāya te
aṃbikāpataye tubhyaṃ hiraṇyapataye namaḥ //
hiraṇyaretase caiva namaḥ śarvāya śūline
kapāladaṇḍapāśāsicarmāṅkuśadharāya ca //
pataye haimavatyāś ca hemaśuklāya te namaḥ
pītaśuklāya rakṣārthaṃ surāṇāṃ kṛṣṇavartmane //
pañcamāya mahāpañcayajñināṃ phaladāya ca
pañcāsyaphaṇihārāya pañcākṣaramayāya te //
pañcadhā pañcakaivalyadevairarcitamūrtaye
pañcākṣaradṛśe tubhyaṃ parātparatarāya te //
ṣoḍaśasvaravajrāṅgavaktrāyākṣayarūpiṇe
kādipañcakahastāya cādihastāya te namaḥ //
ṭādipādāya rudrāya tādipādāya te namaḥ
pādimeṇḍhrāya yadyaṅgadhātusaptakadhāriṇe //
śāntātmarūpiṇe sākṣāt kṣadantakrodhine namaḥ
lavarephahalāṅgāya niraṅgāya ca te namaḥ //
sarveṣām eva bhūtānāṃ hṛdi niḥsvanakāriṇe
bhruvor ante sadā sadbhir dṛṣṭāyātyantabhānave //
bhānusomāgninetrāya paramātmasvarūpiṇe
guṇatrayoparisthāya tīrthapādāya te namaḥ //
tīrthatattvāya sārāya tasmādapi parāya te
ṛgyajuḥsāmavedāya oṃkārāya namo namaḥ //
oṅkāre trividhaṃ rūpam āsthāyoparivāsine
pītāya kṛṣṇavarṇāya raktāyātyantatejase //
sthānapañcakasaṃsthāya pañcadhāṇḍabahiḥ kramāt
brahmaṇe viṣṇave tubhyaṃ kumārāya namonamaḥ //
aṃbāyāḥ parameśāya sarvoparicarāya te
mūlasūkṣmasvarūpāya sthūlasūkṣmāya te namaḥ //
sarvasaṃkalpaśūnyāya sarvasmādrakṣitāya te
ādimadhyāntaśūnyāya citsaṃsthāya namonamaḥ //
yamāgnivāyurudrāṃbusomaśakraniśācaraiḥ
diṅmukhe diṅmukhe nityaṃ sagaṇaiḥ pūjitāya te //
sarveṣu sarvadā sarvamārge sampūjitāya te
rudrāya rudranīlāya kadrudrāya pracetase
maheśvarāya dhīrāya namaḥ sākṣācchivāya te //
makhamadanayamāgnidakṣayajñakṣapaṇavicitraviceṣṭitaṃ kṣamasva //
yaḥ paṭhettu stavaṃ bhaktyā śakrāgnipramukhaiḥ suraiḥ
kīrtitaṃ śrāvayedvidvān sa yāti paramāṃ gatim //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge devastutirnāma caturadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
yadā sthitāḥ sureśvarāḥ praṇamya caivamīśvaram
tadāṃbikāpatir bhavaḥ pinākadhṛṅ maheśvaraḥ //
dadau nirīkṣaṇaṃ kṣaṇād bhavaḥ sa tānsurottamān
praṇemurādarāddharaṃ surā mudārdralocanāḥ //
bhavaḥ sudhāmṛtopamair nirīkṣaṇairnirīkṣaṇāt
tadāha bhadramastu vaḥ sureśvarān maheśvaraḥ //
varārthamīśa vīkṣyate surā gṛhaṃ gatāstvime
praṇamya cāha vākpatiḥ patiṃ nirīkṣya nirbhayaḥ //
suretarādibhiḥ sadā hy avighnamarthito bhavān
samastakarmasiddhaye surāpakārakāribhiḥ //
tataḥ prasīdatād bhavān suvighnakarmakāraṇam
surāpakārakāriṇām ihaiṣa eva no varaḥ //
tatastadā niśamya vai pinākadhṛk sureśvaraḥ
gaṇeśvaraṃ sureśvaraṃ vapurdadhāra saḥ śivaḥ //
gaṇeśvarāś ca tuṣṭuvuḥ sureśvarā maheśvaram
samastalokasaṃbhavaṃ bhavārttihāriṇaṃ śubham //
ibhānanāśritaṃ varaṃ triśūlapāśadhāriṇam
samastalokasaṃbhavaṃ gajānanaṃ tadāṃbikā //
daduḥ puṣpavarṣaṃ hi siddhā munīndrās tathā khecarā devasaṃghāstadānīm
tadā tuṣṭuvuścaikadantaṃ sureśāḥ praṇemurgaṇeśaṃ maheśaṃ vitandrāḥ //
tadā tayorvinirgataḥ subhairavaḥ sa mūrtimān
sthito nanarta bālakaḥ samastamaṅgalālayaḥ //
vicitravastrabhūṣaṇair alaṃkṛto gajānanaḥ
maheśvarasya putrako 'bhivandya tātam ambikām //
jātamātraṃ sutaṃ dṛṣṭvā cakāra bhagavānbhavaḥ
gajānanāya kṛtyāṃstu sarvānsarveśvaraḥ svayam //
ādāya ca karābhyāṃ ca susukhābhyāṃ bhavaḥ svayam
āliṅgyāghrāya mūrdhānaṃ mahādevo jagadguruḥ //
tavāvatāro daityānāṃ vināśāya mamātmaja
devānāmupakārārthaṃ dvijānāṃ brahmavādinām //
yajñaś ca dakṣiṇāhīnaḥ kṛto yena mahītale
tasya dharmasya vighnaṃ ca kuru svargapathe sthitaḥ //
adhyāpanaṃ cādhyayanaṃ vyākhyānaṃ karma eva ca
yo 'nyāyataḥ karotyasmin tasya prāṇānsadā hara //
varṇāccyutānāṃ nārīṇāṃ narāṇāṃ narapuṅgava
svadharmarahitānāṃ ca prāṇānapahara prabho //
yāḥ striyastvāṃ sadā kālaṃ puruṣāś ca vināyaka
yajanti tāsāṃ teṣāṃ ca tvatsāmyaṃ dātumarhasi //
tvaṃ bhaktān sarvayatnena rakṣa bālagaṇeśvara
yauvanasthāṃś ca vṛddhāṃś ca ihāmutra ca pūjitaḥ //
jagattraye 'tra sarvatra tvaṃ hi vighnagaṇeśvaraḥ
saṃpūjyo vandanīyaś ca bhaviṣyasi na saṃśayaḥ //
māṃ ca nārāyaṇaṃ vāpi brahmāṇam api putraka
yajanti yajñairvā viprair agre pūjyo bhaviṣyasi //
tvām anabhyarcya kalyāṇaṃ śrautaṃ smārtaṃ ca laukikam
kurute tasya kalyāṇam akalyāṇaṃ bhaviṣyati //
brāhmaṇaiḥ kṣatriyairvaiśyaiḥ śūdraiścaiva gajānana
sampūjya sarvasiddhyarthaṃ bhakṣyabhojyādibhiḥ śubhaiḥ //
tvāṃ gandhapuṣpadhūpādyair anabhyarcya jagattraye
devairapi tathānyaiś ca labdhavyaṃ nāsti kutracit //
abhyarcayanti ye lokā mānavāstu vināyakam
te cārcanīyāḥ śakrādyair bhaviṣyanti na saṃśayaḥ //
ajaṃ hariṃ ca māṃ vāpi śakramanyānsurānapi
vighnair bādhayasi tvāṃ cen nārcayanti phalārthinaḥ //
sasarja ca tadā vighnagaṇaṃ gaṇapatiḥ prabhuḥ
gaṇaiḥ sārdhaṃ namaskṛtvāpy atiṣṭhattasya cāgrataḥ //
tadā prabhṛti loke 'smin pūjayanti gaṇeśvaram
daityānāṃ dharmavighnaṃ ca cakārāsau gaṇeśvaraḥ //
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ skandāgrajasamudbhavam
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi śrāvayedvā sukhībhavet //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge vināyakotpattirnāma pañcādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
nṛtyārambhaḥ kathaṃ śaṃbhoḥ kimarthaṃ vā yathātatham
vaktumarhasi cāsmākaṃ śrutaḥ skandāgrajodbhavaḥ //
dāruko 'surasambhūtas tapasā labdhavikramaḥ
sūdayāmāsa kālāgnir iva devāndvijottamān //
dārukeṇa tadā devās tāḍitāḥ pīḍitā bhṛśam
brahmāṇaṃ ca tatheśānaṃ kumāraṃ viṣṇumeva ca //
yamamindramanuprāpya strīvadhya iti cāsuraḥ
strīrūpadhāribhiḥ stutyair brahmādyairyudhi saṃsthitaiḥ //
bādhitāstena te sarve brahmāṇaṃ prāpya vai dvijāḥ
vijñāpya tasmai tatsarvaṃ tena sārdhamumāpatim //
samprāpya tuṣṭuvuḥ sarve pitāmahapurogamāḥ
brahmā prāpya ca deveśaṃ praṇamya bahudhā nataḥ //
dāruṇo bhagavāndāruḥ pūrvaṃ tena vinirjitāḥ
nihatya dārukaṃ daityaṃ strīvadhyaṃ trātumarhasi //
vijñaptiṃ brahmaṇaḥ śrutvā bhagavān bhaganetrahā
devīmuvāca deveśo girijāṃ prahasanniva //
bhavatīṃ prārthayāmyadya hitāya jagatāṃ śubhe
vadhārthaṃ dārukasyāsya strīvadhyasya varānane //
atha sā tasya vacanaṃ niśamya jagato 'raṇiḥ
viveśa dehe devasya deveśī janmatatparā //
ekenāṃśena deveśaṃ praviṣṭā devasattamam
na viveda tadā brahmā devāścendrapurogamāḥ //
girijāṃ pūrvavacchaṃbhor dṛṣṭvā pārśvasthitāṃ śubhām
māyayā mohitastasyāḥ sarvajño 'pi caturmukhaḥ //
sā praviṣṭā tanuṃ tasya devadevasya pārvatī
kaṇṭhasthena viṣeṇāsya tanuṃ cakre tadātmanaḥ //
tāṃ ca jñātvā tathābhūtāṃ tṛtīyenekṣaṇena vai
sasarja kālīṃ kāmāriḥ kālakaṇṭhīṃ kapardinīm //
jātā yadā kālimakālakaṇṭhī jātā tadānīṃ vipulā jayaśrīḥ
devetarāṇāmajayastvasiddhyā tuṣṭirbhavānyāḥ parameśvarasya //
jātāṃ tadānīṃ surasiddhasaṃghā dṛṣṭvā bhayād dudruvur agnikalpām
kālīṃ garālaṃkṛtakālakaṇṭhīm upendrapadmodbhavaśakramukhyāḥ //
tathaiva jātaṃ nayanaṃ lalāṭe sitāṃśulekhā ca śirasyudagrā
kaṇṭhe karālaṃ niśitaṃ triśūlaṃ kare karālaṃ ca vibhūṣaṇāni //
sārdhaṃ divyāṃbarā devyāḥ sarvābharaṇabhūṣitāḥ
siddhendrasiddhāś ca tathā piśācā jajñire punaḥ //
ājñayā dārukaṃ tasyāḥ pārvatyāḥ parameśvarī
dānavaṃ sūdayāmāsa sūdayantaṃ surādhipān //
saṃraṃbhātiprasaṃgād vai tasyāḥ sarvamidaṃ jagat
krodhāgninā ca viprendrāḥ saṃbabhūva tadāturam //
bhavo 'pi bālarūpeṇa śmaśāne pretasaṃkule
ruroda māyayā tasyāḥ krodhāgniṃ pātum īśvaraḥ //
taṃ dṛṣṭvā bālamīśānaṃ māyayā tasya mohitā
utthāpyāghrāya vakṣojaṃ stanaṃ sā pradadau dvijāḥ //
stanajena tadā sārdhaṃ kopamasyāḥ papau punaḥ
krodhenānena vai bālaḥ kṣetrāṇāṃ rakṣako 'bhavat //
mūrtayo 'ṣṭau ca tasyāpi kṣetrapālasya dhīmataḥ
evaṃ vai tena bālena kṛtā sā krodhamūrchitā //
kṛtamasyāḥ prasādārthaṃ devadevena tāṇḍavam
saṃdhyāyāṃ sarvabhūtendraiḥ pretaiḥ prītena śūlinā //
pītvā nṛtyāmṛtaṃ śaṃbhor ākaṇṭhaṃ parameśvarī
nanarta sā ca yoginyaḥ pretasthāne yathāsukham //
tatra sabrahmakā devāḥ sendropendrāḥ samantataḥ
praṇemustuṣṭuvuḥ kālīṃ punardevīṃ ca pārvatīm //
evaṃ saṃkṣepataḥ proktaṃ tāṇḍavaṃ śūlinaḥ prabhoḥ
yogānandena ca vibhos tāṇḍavaṃ ceti cāpare //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge śivatāṇḍavakathanaṃ nāma ṣaḍadhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
puropamanyunā sūta gāṇapatyaṃ maheśvarāt
kṣīrārṇavaḥ kathaṃ labdho vaktumarhasi sāṃpratam //
evaṃ kālīm upālabhya gate deve triyaṃbake
upamanyuḥ samabhyarcya tapasā labdhavānphalam //
upamanyuriti khyāto muniś ca dvijasattamāḥ
kumāra iva tejasvī krīḍamāno yadṛcchayā //
kadācit kṣīram alpaṃ ca pītavān mātulāśrame
īrṣyayā mātulasuto hy apibat kṣīram uttamam //
pītvā sthitaṃ yathākāmaṃ dṛṣṭvā provāca mātaram
mātarmātarmahābhāge mama dehi tapasvini //
gavyaṃ kṣīram atisvādu nālpamuṣṇaṃ namāmyaham
upalālitaivaṃ putreṇa putram āliṅgya sādaram //
duḥkhitā vilalāpārtā smṛtvā nairdhanyamātmanaḥ
smṛtvā smṛtvā punaḥ kṣīram upamanyurapi dvijāḥ
dehi dehīti tāmāha rodamāno mahādyutiḥ //
uñchavṛttyārjitān bījān svayaṃ piṣṭvā ca sā tadā
bījapiṣṭaṃ tadāloḍya toyena kalabhāṣiṇī //
aihyehi mama putreti sāmapūrvaṃ tataḥ sutam
āliṅgyādāya duḥkhārtā pradadau kṛtrimaṃ payaḥ //
pītvā ca kṛtrimaṃ kṣīraṃ mātrā dattaṃ dvijottamāḥ
naitatkṣīramiti prāha mātaraṃ cātivihvalaḥ //
duḥkhitā sā tadā prāha samprekṣyāghrāya mūrdhani
saṃmārjya netre putrasya karābhyāṃ kamalāyate //
taṭinī ratnapūrṇāste svargapātālagocarāḥ
bhāgyahīnā na paśyanti bhaktihīnāś ca ye śive //
rājyaṃ svargaṃ ca mokṣaṃ ca bhojanaṃ kṣīrasaṃbhavam
na labhante priyāṇyeṣāṃ no tuṣyati sadā bhavaḥ //
bhavaprasādajaṃ sarvaṃ nānyadevaprasādajam
anyadeveṣu niratā duḥkhārtā vibhramanti ca //
kṣīraṃ tatra kuto 'smākaṃ mahādevo na pūjitaḥ
pūrvajanmani yaddattaṃ śivamudyamya vai suta //
tadeva labhyaṃ nānyattu viṣṇumudyamya vā prabhum
niśamya vacanaṃ mātur upamanyurmahādyutiḥ //
bālo 'pi mātaraṃ prāha praṇipatya tapasvinīm
tyaja śokaṃ mahābhāge mahādevo 'sti cetkvacit //
cirādvā hyacirādvāpi kṣīrodaṃ sādhayāmyaham
tāṃ praṇamyaivamuktvā sa tapaḥ kartuṃ pracakrame //
tamāha mātā suśubhaṃ kurviti sutarāṃ sutam
anujñātastayā tatra tapastepe sudustaram //
himavatparvataṃ prāpya vāyubhakṣaḥ samāhitaḥ
tapasā tasya viprasya vidhūpitamabhūjjagat //
praṇamyāhustu tatsarve haraye devasattamāḥ
śrutvā teṣāṃ tadā vākyaṃ bhagavānpuruṣottamaḥ //
kimidaṃ tviti saṃcintya jñātvā tatkāraṇaṃ ca saḥ
jagāma mandaraṃ tūrṇaṃ maheśvaradidṛkṣayā //
dṛṣṭvā devaṃ praṇamyaivaṃ provācedaṃ kṛtāñjaliḥ
bhagavan brāhmaṇaḥ kaścid upamanyuritiśrutaḥ //
kṣīrārthamadahatsarvaṃ tapasā taṃ nivāraya
etasminnantare devaḥ pinākī parameśvaraḥ
śakrarūpaṃ samāsthāya gantuṃ cakre matiṃ tadā //
atha jagāma munestu tapovanaṃ gajavareṇa sitena sadāśivaḥ
saha surāsurasiddhamahoragair amararājatanuṃ svayamāsthitaḥ //
vāmena śacyā sahitaṃ surendraṃ kareṇa cānyena sitātapatram //
rarāja bhagavān somaḥ śakrarūpī sadāśivaḥ
sitātapatreṇa yathā candrabiṃbena mandaraḥ //
āsthāyaivaṃ hi śakrasya svarūpaṃ parameśvaraḥ
jagāmānugrahaṃ kartum upamanyos tadāśramam //
taṃ dṛṣṭvā parameśānaṃ śakrarūpadharaṃ śivam
praṇamya śirasā prāha munirmunivarāḥ svayam //
pāvitaścāśramaścāyaṃ mama deveśvaraḥ svayam
prāptaḥ śakro jagannātho bhagavānbhānunā prabhuḥ //
evamuktvā sthitaṃ vīkṣya kṛtāñjalipuṭaṃ dvijam
prāha gaṃbhīrayā vācā śakrarūpadharo haraḥ //
tuṣṭo 'smi te varaṃ brūhi tapasānena suvrata
dadāmi cepsitān sarvān dhaumyāgraja mahāmate //
evamuktastadā tena śakreṇa munisattamaḥ
varayāmi śive bhaktim ityuvāca kṛtāñjaliḥ //
tato niśamya vacanaṃ muneḥ kupitavatprabhuḥ
prāha savyagramīśānaḥ śakrarūpadharaḥ svayam //
māṃ na jānāsi devarṣe devarājānamīśvaram
trailokyādhipatiṃ śakraṃ sarvadevanamaskṛtam //
madbhakto bhava viprarṣe māmevārcaya sarvadā
dadāmi sarvaṃ bhadraṃ te tyaja rudraṃ ca nirguṇam //
tataḥ śakrasya vacanaṃ śrutvā śrotravidāraṇam
upamanyuridaṃ prāha japan pañcākṣaraṃ śubham //
manye śakrasya rūpeṇa nūnam atrāgataḥ svayam
kartuṃ daityādhamaḥ kaścid dharmavighnaṃ ca nānyathā //
tvayaiva kathitaṃ sarvaṃ bhavanindāratena vai
prasaṃgāddevadevasya nirguṇatvaṃ mahātmanaḥ //
bahunātra kimuktena mayādyānumitaṃ mahat
bhavāntarakṛtaṃ pāpaṃ śrutā nindā bhavasya tu //
śrutvā nindāṃ bhavasyātha tatkṣaṇādeva saṃtyajet
svadehaṃ taṃ nihatyāśu śivalokaṃ sa gacchati //
yo vācotpāṭayejjihvāṃ śivanindāratasya tu
triḥ saptakulamuddhṛtya śivalokaṃ sa gacchati //
āstāṃ tāvanmamecchāyāḥ kṣīraṃ prati surādhamam
nihatya tvāṃ śivāstreṇa tyajāmyetatkalevaram //
purā mātrā tu kathitaṃ tathyameva na saṃśayaḥ
pūrvajanmani cāsmābhir apūjita iti prabhuḥ //
evamuktvā tu taṃ devam upamanyurabhītavat
śakraṃ cakre matiṃ hantum atharvāstreṇa mantravit //
bhasmādhārānmahātejā bhasmamuṣṭiṃ pragṛhya ca
atharvāstraṃ tatastasmai sasarja ca nanāda ca //
dagdhuṃ svadeham āgneyīṃ dhyātvā vai dhāraṇāṃ tadā
atiṣṭhacca mahātejāḥ śuṣkendhanamivāvyayaḥ //
evaṃ vyavasite vipre bhagavānbhaganetrahā
vārayāmāsa saumyena dhāraṇāṃ tasya yoginaḥ //
atharvāstraṃ tadā tasya saṃhṛtaṃ candrakeṇa tu
kālāgnisadṛśaṃ cedaṃ niyogānnandinas tathā //
svarūpameva bhagavān āsthāya parameśvaraḥ
darśayāmāsa viprāya bālendukṛtaśekharam //
Note: Schlaraffenland
kṣīradhārāsahasraṃ ca kṣīrodārṇavameva ca
dadhyāderarṇavaṃ caiva ghṛtodārṇavameva ca //
phalārṇavaṃ ca bālasya bhakṣyabhojyārṇavaṃ tathā
apūpagirayaścaiva tathātiṣṭhan samantataḥ //
upamanyumuvāca sasmito bhagavānbandhujanaiḥ samāvṛtam
girijām avalokya sasmitāṃ saghṛṇaṃ prekṣyatu taṃ tadā ghṛṇī //
bhuṅkṣva bhogānyathākāmaṃ bāndhavaiḥ paśya vatsa me /*
upamanyo mahābhāga tavāṃbaiṣā hi pārvatī //
mayā putrīkṛto 'syadya dattaḥ kṣīrodadhis tathā
madhunaścārṇavaścaiva dadhnaścārṇava eva ca //
ājyodanārṇavaścaiva phalalehyārṇavas tathā
apūpagirayaścaiva bhakṣyabhojyārṇavaḥ punaḥ //
pitā tava mahādevaḥ pitā vai jagatāṃ mune
mātā tava mahābhāgā jaganmātā na saṃśayaḥ //
amaratvaṃ mayā dattaṃ gāṇapatyaṃ ca śāśvatam
varānvaraya dāsyāmi nātra kāryā vicāraṇā //
evamuktvā mahādevaḥ karābhyāmupagṛhya tam
āghrāya mūrdhani vibhur dadau devyāstadā bhavaḥ //
devī tanayamālokya dadau tasmai girīndrajā
yogaiśvaryaṃ tadā tuṣṭā brahmavidyāṃ dvijottamāḥ //
so 'pi labdhvā varaṃ tasyāḥ kumāratvaṃ ca sarvadā
tuṣṭāva ca mahādevaṃ harṣagadgadayā girā //
varayāmāsa ca tadā vareṇyaṃ virajekṣaṇam
kṛtāñjalipuṭo bhūtvā praṇipatya punaḥ punaḥ //
prasīda devadeveśa tvayi cāvyabhicāriṇī
śraddhā caiva mahādeva sānnidhyaṃ caiva sarvadā //
evamuktastadā tena prahasanniva śaṅkaraḥ
dattvepsitaṃ hi viprāya tatraivāntaradhīyata //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge upamanyucaritaṃ nāma saptādhikaśatatamo 'dhyāyaḥ
dṛṣṭo 'sau vāsudevena kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā
dhaumyāgrajastato labdhaṃ divyaṃ pāśupataṃ vratam //
kathaṃ labdhaṃ tadā jñānaṃ tasmātkṛṣṇena dhīmatā
vaktumarhasi tāṃ sūta kathāṃ pātakanāśinīm //
svecchayā hyavatīrṇo 'pi vāsudevaḥ sanātanaḥ
nindayanneva mānuṣyaṃ dehaśuddhiṃ cakāra saḥ //
putrārthaṃ bhagavāṃstatra tapastaptuṃ jagāma ca
āśramaṃ copamanyorvai dṛṣṭavāṃstatra taṃ munim //
namaścakāra taṃ dṛṣṭvā dhaumyāgrajamaho dvijāḥ
bahumānena vai kṛṣṇas triḥ kṛtvā vai pradakṣiṇam //
tasyāvalokanādeva muneḥ kṛṣṇasya dhīmataḥ
naṣṭameva malaṃ sarvaṃ kāyajaṃ karmmajaṃ tathā //
bhasmanoddhūlanaṃ kṛtvā upamanyurmahādyutiḥ
tamagniriti viprendrā vāyurityādibhiḥ kramāt //
divyaṃ pāśupataṃ jñānaṃ pradadau prītamānasaḥ
muneḥ prasādānmānyo 'sau kṛṣṇaḥ pāśupate dvijāḥ //
tapasā tvekavarṣānte dṛṣṭvā devaṃ maheśvaram
sāṃbaṃ sagaṇamavyagraṃ labdhavānputramātmanaḥ //
tadāprabhṛti taṃ kṛṣṇaṃ munayaḥ saṃśitavratāḥ
divyāḥ pāśupatāḥ sarve tasthuḥ saṃvṛtya sarvadā //
anyaṃ ca kathayiṣyāmi muktyarthaṃ prāṇināṃ sadā
sauvarṇīṃ mekhalāṃ kṛtvā ādhāraṃ daṇḍadhāraṇam //
sauvarṇaṃ piṇḍikaṃ cāpi vyajanaṃ daṇḍameva ca
naraiḥ striyātha vā kāryaṃ maṣībhājanalekhanīm //
kṣurāḥ kartarikā cāpi atha pātramathāpi vā
pāśupatāya dātavyaṃ bhasmoddhūlitavigrahaiḥ //
sauvarṇaṃ rājataṃ vāpi tāmraṃ vātha nivedayet
ātmavittānusāreṇa yoginaṃ pūjayedbudhaḥ //
te sarve pāpanirmuktāḥ samastakulasaṃyutāḥ
yānti rudrapadaṃ divyaṃ nātra kāryā vicāraṇā //
tasmādanena dānena gṛhastho mucyate bhavāt
yogināṃ saṃpradānena śivaḥ kṣipraṃ prasīdati //
rājyaṃ putraṃ dhanaṃ bhavyam aśvaṃ yānamathāpi vā
sarvasvaṃ vāpi dātavyaṃ yadīcchenmokṣamuttamam //
adhruveṇa śarīreṇa dhruvaṃ sādhyaṃ prayatnataḥ
bhavyaṃ pāśupataṃ nityaṃ saṃsārārṇavatārakam //
etadvaḥ kathitaṃ sarvaṃ saṃkṣepānna ca saṃśayaḥ
yaḥ paṭhecchṛṇuyādvāpi viṣṇulokaṃ sa gacchati //
iti śrīliṅgamahāpurāṇe pūrvabhāge 'ṣṭottaraśatatamo 'dhyāyaḥ
- Notes
- Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)
- Holder of rights
- Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen
- Citation Suggestion for this Object
- TextGrid Repository (2022). 1_sanskr. tei. sa_liGgapurANa1-108. GRETIL. Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen. https://hdl.handle.net/21.T11991/0000-001C-939A-E