Padmagupta (alias Parimala): Navasāhasāṅkacarita

prathamaḥ sargaḥ

avyāt sa vo yasya nisargavakraḥ spṛśaty adhijyasmaracāpalīlām

jaṭāpinaddhoragarājaratnamarīcilīḍhobhayakoṭir induḥ //

Note:

avyāt sa vo yasya nisarga-vakraḥ spṛśaty adhijya-smara-cāpa-līlām

jaṭā-pinaddha-uraga-rāja-ratnamarīci-līḍha-ubhaya-koṭir induḥ //

jaṭāhiratnadyutipāṭalo 'vyāt sa vaḥ śaśī śaṅkaramauliratnam

śrutāv aśokāṅkurakautukena yaṃ kartum icchaty acalendrakanyā //

Note:

jaṭā-ahi-ratna-dyuti-pāṭalo 'vyāt sa vaḥ śaśī śaṅkara-mauli-ratnam

śrutāv aśoka-aṅkura-kautukena yaṃ kartum icchaty acala-indra-kanyā //

kumbhasthalī rakṣatu vo vikīrṇasindūrareṇur dviradānanasya

praśāntaye vighnatamaśchaṭānāṃ niṣṭhyūtabālātapapallaveva //

Note:

kumbha-sthalī rakṣatu vo vikīrṇasindūra-reṇur dvirada-ānanasya

praśāntaye vighna-tamaś-chaṭānāṃ niṣṭhyūta-bāla-ātapa-pallava īva //

cakṣus tad unmeṣi sadā mukhe vaḥ sārasvataṃ śāśvatam āvir astu

paśyanti yenāvahitāḥ kavīndrās triviṣṭapābhyantaravarti vastu //

Note:

cakṣus tad unmeṣi sadā mukhe vaḥ sārasvataṃ śāśvatam āvir astu

paśyanti yena-avahitāḥ kavi-indrās triviṣṭapa-abhyantara-varti vastu //

prācīnakavivarṇanam

Note:

prācīnakavivarṇanam

tattvaspṛśas te kavayaḥ purāṇāḥ śrībhartṛmeṇṭhapramukhā jayanti

nistṛṃśadhārāsadṛśena yeṣāṃ vaidarbhamārgeṇa giraḥ pravṛttāḥ //

Note:

tattva-spṛśas te kavayaḥ purāṇāḥ śrī-bhartṛmeṇṭha-pramukhā jayanti

nistṛṃśa-dhārā-sadṛśena yeṣāṃ vaidarbha-mārgeṇa giraḥ pravṛttāḥ //

pūrṇendubimbād api sundarāṇi teṣām adūre purato yaśāṃsi

ye bhartṛmeṇṭhādikavīndrasūktivyaktopadiṣṭena pathā prayānti //

Note:

pūrṇa-indu-bimbād api sundarāṇi teṣām adūre purato yaśāṃsi

ye bhartṛmeṇṭha-ādi-kavi-indra-sūktivyakta-upadiṣṭena pathā prayānti //

sarasvatīkalpalataikakandaṃ vandāmahe vākpatirājadevam

yasya prasādād vayam apy ananyakavīndracīrṇe pathi sañcarāmaḥ //

Note:

sarasvatī-kalpalatā-eka-kandaṃ vandāmahe vākpatirāja-devam

yasya prasādād vayam apy ananyakavi-indra-cīrṇe pathi sañcarāmaḥ //

divaṃ yiyāsur mama vāci mudrām adatta yāṃ vākpatirājadevaḥ

tasyānujanmā kavibāndhavasya bhinatti tāṃ saṃprati sindhurājaḥ //

Note:

divaṃ yiyāsur mama vāci mudrām adatta yāṃ vākpatirāja-devaḥ

tasya anujanmā kavi-bāndhavasya bhinatti tāṃ saṃprati sindhurājaḥ //

kaveḥ śālīnatādi

Note:

kaveḥ śālīnatādi

naite kavīndrāḥ kati kāvyabandhe tad eṣa rājñā kim ahaṃ niyuktaḥ

kiṃ vālukāparvatake dhareyam āropyate satsu kulācaleṣu //

Note:

na ete kavi-indrāḥ kati kāvya-bandhe tad eṣa rājñā kim ahaṃ niyuktaḥ

kiṃ vāluka-aparvatake dhara īyam āropyate satsu kula-acaleṣu //

aho mahatsāhasam etad eva yad varṇaṇīyo navasāhasāṅkaḥ

dūre paricchedakathā hi satyam etadguṇānām udadher apāṃ ca //

Note:

aho mahat-sāhasam etad eva yad varṇaṇīyo nava-sāhasa-aṅkaḥ

dūre pariccheda-kathā hi satyam etad-guṇānām udadher apāṃ ca //

bhaktyāthavāsyaiva mama prabandhe sūkṣmo 'yam unmīlati śaktileśaḥ

ullaṅghito yat kapinā payodhiḥ sevānubhavaḥ sa raghūdvahasya //

Note:

bhaktya āthava āsya eva mama prabandhe sūkṣmo 'yam unmīlati śakti-leśaḥ

ullaṅghito yat kapinā payodhiḥ sevā-anubhavaḥ sa raghu-udvahasya //

samatsare cetasi durjanānāṃ na jātucit sūktiguṇo guṇāya

nisargakṛṣṇendravadhūkapole nirarthakaḥ kuṅkumapattrabhaṅgaḥ //

Note:

sa-matsare cetasi durjanānāṃ na jātu-cit sūkti-guṇo guṇāya

nisarga-kṛṣṇa-indra-vadhū-kapole nirarthakaḥ kuṅkuma-pattra-bhaṅgaḥ //

kim anyad asyāś caritair nṛpasya muktāvadātaiḥ kṛtamaṇḍanāyāḥ

madīyasūkter mukulībhavantu svabhāvaśuddhāni satāṃ manāṃsi //

Note:

kim anyad asyāś caritair nṛpasya muktāvadātaiḥ kṛta-maṇḍanāyāḥ

madīya-sūkter mukulībhavantu svabhāva-śuddhāni satāṃ manāṃsi //

namo 'stu sāhityarasāya tasmai niṣiktam antaḥ pṛṣatāpi yasya

suvarṇatāṃ vaktram upaiti sadhor durvarṇatāṃ yāti ca durjanasya //

Note:

namo 'stu sāhitya-rasāya tasmai niṣiktam antaḥ pṛṣata āpi yasya

suvarṇatāṃ vaktram upaiti sadhor durvarṇatāṃ yāti ca durjanasya //

śrīsāhasāṅkojjvalakīrtigarbhā mamāthavā kaṃ na haranti vācaḥ

kasyātra lobhāya na śuktayas tā muktā hi yāsām udare sphuranti //

Note:

śrī-sāhasa-aṅka-ujjvala-kīrti-garbhā mama athavā kaṃ na haranti vācaḥ

kasya atra lobhāya na śuktayas tā muktā hi yāsām udare sphuranti //

pratijñā

Note:

pratijñā

etāny avantīśvarapārijātajātāni tārāpatipāṇḍurāṇi

sampraty ahaṃ paśyata! digvadhūnāṃ yaśaḥprasūnāny avataṃsayāmi //

Note:

etāny avanti-īśvara-pārijātajātāni tārā-pati-pāṇḍurāṇi

sampraty ahaṃ paśyata! dig-vadhūnāṃ yaśaḥ-prasūnāny avataṃsayāmi //

atha ujjayinīvarṇanam

Note:

atha ujjayinīvarṇanam

asti kṣitaūjjayinīti nāmnā purī vihāyasy amarāvatīva

babandha yasyāṃ padam indrakalpaḥ śrīvikramāditya iti kṣitīśaḥ //

Note:

asti kṣitau ujjayini īti nāmnā purī vihāyasy amarāvati īva

babandha yasyāṃ padam indra-kalpaḥ śrī-vikramāditya iti kṣiti-īśaḥ //

āmañjuguñjatkalahaṃsapaṅktivikasvarāmbhojarajaḥpiśaṅgā

ābhāti yasyāḥ parikhā nitambe saśabdajambūnadamekhaleva //

Note:

ā-mañju-guñjat-kalahaṃsa-paṅktivikasvara-ambhoja-rajaḥ-piśaṅgā

ābhāti yasyāḥ parikhā nitambe sa-śabda-jambū-nada-mekhala īva //

prākāravapracchalataḥ śarīram āvartya līlāśayanaṃ murāreḥ

yatrāntarasthāyinidhānarakṣāṃ vidhātum unmagna ivoragendraḥ //

Note:

prākāra-vapra-cchalataḥ śarīram āvartya līlā-śayanaṃ murāreḥ

yatra antara-sthāyi-nidhāna-rakṣāṃ vidhātum unmagna iva uraga-indraḥ //

pade pade sāndrasudhojjvalāni gṛhāṇi yā nākasadāṃ bibharti

abhyudgatānīva phaṇīndralokam āpūrya tadbhūmibhṛtāṃ yaśāṃsi //

Note:

pade pade sāndra-sudhā-ujjvalāni gṛhāṇi yā nāka-sadāṃ bibharti

abhyudgatāni-iva phaṇi-indra-lokam āpūrya tad-bhūmi-bhṛtāṃ yaśāṃsi //

himacchaṭāhāribhir aṃśujālaiḥ prālambimuktāphalajālakāni

vilāsinīvibhramamandirāṇi yasyāṃ hasantīva parasparasya //

Note:

hima-cchaṭā-hāribhir aṃśu-jālaiḥ prālambi-muktāphala-jālakāni

vilāsinī-vibhrama-mandirāṇi yasyāṃ hasanti iva parasparasya //

gṛhāṇi yasyāṃ savarāṅganāni varāṅganā rūpapuraskṛtāṅgyaḥ

rūpaṃ samunmīlitasadvilāsam astraṃ vilāsāḥ kusumāyudhasya //

Note:

gṛhāṇi yasyāṃ sa-vara-aṅganāni vara-aṅganā rūpa-puraskṛta-aṅgyaḥ

rūpaṃ samunmīlita-sad-vilāsam astraṃ vilāsāḥ kusumāyudhasya //

Note: CF. Kāvyaprakāśa 10.131a

yatrānanair eṇādṛśām abhikhyāṃ sitāśmavātāyanapaṅktir eti

ambhoruhair ujjvalahemakḷptair ākāśagaṅgājalaveṇikeva //

Note:

yatrā ananair eṇā-dṛśām abhikhyāṃ sita-aśma-vāta-āyana-paṅktir eti

ambho-ruhair ujjvala-hema-kḷptair ākāśa-gaṅgā-jala-veṇika īva //

vidhūyamānāḥ pavanena yasyāṃ nīlāśmaveśmāruṇavaijayantyaḥ

bhinnāñjanaśyāmaghanodgatānāṃ taḍillatānāṃ dyutim āvahanti //

Note:

vidhūyamānāḥ pavanena yasyāṃ nīla-aśma-veśma-aruṇa-vaijayantyaḥ

bhinna-añjana-śyāma-ghana-udgatānāṃ taḍil-latānāṃ dyutim āvahanti //

udeti kāntāmaṇimekhalānāṃ gṛhe gṛhe yatra muhur ninādaḥ

āyāti yo 'naṅgajayadvipasya madāvatārotsavaḍiṇḍimatvam //

Note:

udeti kāntā-maṇi-mekhalānāṃ gṛhe gṛhe yatra muhur ninādaḥ

āyāti yo 'naṅga-jaya-dvipasya mada-avatāra-utsava-ḍiṇḍimatvam //

mukhendubhiḥ pauravilāsinīnāṃ kapolakāntyā kṛtasaṃvibhāgaḥ

na yāti kārśyaṃ bahule 'pi yatra vātāyanāsannataraḥ śaśāṅkaḥ //

Note:

mukha-indubhiḥ paura-vilāsinīnāṃ kapola-kāntyā kṛta-saṃvibhāgaḥ

na yāti kārśyaṃ bahule 'pi yatra vātāyana-āsanna-taraḥ śaśa-aṅkaḥ //

na pakṣapātena vadāmi satyam uṣassu yasyāṃ bhavanāṅganebhyaḥ

sammarjanībhiḥ parataḥ kriyante visūtritaikāvalimauktikāni //

Note:

na pakṣa-pātena vadāmi satyam uṣassu yasyāṃ bhavana-aṅganebhyaḥ

sammarjanībhiḥ parataḥ kriyante visūtrita-eka-āvali-mauktikāni //

yasyām asaṅkṣiptadṛśāṃ stanāṅke kastūrikāpattralatā cakāsti

śarāsanābhyāsavidhau samāpte mukteva godhā makaradhvajena //

Note:

yasyām asaṅkṣipta-dṛśāṃ stana-aṅke kastūrikā-pattra-latā cakāsti

śara-āsana-ābhyāsa-vidhau samāpte mukta īva godhā makara-dhvajena //

vilāsinīsadmalasatpatākāpaṭāñcale kāñcanakiṅkiṇīnām

nirantarair yā raṇitair ajasram ājñām ivodghoṣayati smarasya //

Note:

vilāsinī-sadma-lasat-patākāpaṭa-añcale kāñcana-kiṅkiṇīnām

nirantarair yā raṇitair ajasram ājñām iva udghoṣayati smarasya //

pratikṣaṇaṃ yā galitāṃśukānām anaṅgalīlākalahotsaveṣu

analpakṛṣṇāgurudhūmabhaṅgyā vāmabhruvām arpayatīva vāsaḥ //

Note:

pratikṣaṇaṃ yā galita-aṃśukānām anaṅga-līlā-kalaha-utsaveṣu

an-alpa-kṛṣṇa-āguru-dhūma-bhaṅgyā vāma-bhruvām arpayati iva vāsaḥ //

yatrāṣṭamīcandram upeyivāṃsam ālambya saudheṣv asamagrakāntim

keśāhṛtaiḥ ketakagarbhabarhair āpūrayanty ardham arālakeśyaḥ //

Note:

yatra aṣṭamī-candram upeyivāṃsam ālambya saudheṣv a-samagra-kāntim

keśa-āhṛtaiḥ ketaka-garbha-barhair āpūrayanty ardham arāla-keśyaḥ //

līlākaṭākṣe madirekṣaṇānāṃ sammohanāstrasphuritaṃ niveśya

ratyā saha kṛīḍati puṣpadhanvā yasyām aśokadrumavīthikāsu //

Note:

līlā-kaṭa-akṣe madirā-īkṣaṇānāṃ sammohana-astra-sphuritaṃ niveśya

ratyā saha kṛīḍati puṣpa-dhanvā yasyām aśoka-druma-vīthikāsu //

jāne jaganmohanakautukena vidhāya kūjāmiṣam anyapuṣṭaiḥ

aharniśaṃ cūtavaneṣu yasyām adhīyate mānmatham astravedam //

Note:

jāne jagan-mohana-kautukena vidhāya kūja-āmiṣam anya-puṣṭaiḥ

ahar-niśaṃ cūta-vaneṣu yasyām adhīyate mānmatham astra-vedam //

dikcakrasaṃcārimarīcidaṇḍa= cchalena cāmīkaratoraṇānām

avaimi dikpālapurīr vijitya yā hemavetragrahaṇe niyuṅkte //

Note:

dik-cakra-saṃcāri-marīci-daṇḍa= cchalena cāmīkara-toraṇānām

avaimi dik-pāla-purīr vijitya yā hema-vetra-grahaṇe niyuṅkte //

ullāsiṣu svarṇagavākṣapaṅkter yā raśmidaṇḍeṣu vighūrṇamānaiḥ

bhāty agravedisphaṭikāṃśujālair dodhūyamānojjvalacāmareva //

Note:

ullāsiṣu svarṇa-gava-akṣa-paṅkter yā raśmi-daṇḍeṣu vighūrṇamānaiḥ

bhāty agra-vedi-sphaṭika-aṃśu-jālair dodhūyamāna-ujjvala-cāmara īva //

yasyāṃ gṛhaprāṅganapadmarāgaraśmicchaṭāpāṭalam antarikṣam

āliṅgitaṃ kiṃśukaśoṇabhāsā sandhyātapeneva sadā vibhāti //

Note:

yasyāṃ gṛha-prāṅgana-padma-rāgaraśmi-cchaṭā-pāṭalam antarikṣam

āliṅgitaṃ kiṃśuka-śoṇa-bhāsā sandhyā-ātapena iva sadā vibhāti //

avāpya yasyāṃ gṛhadīrghikācchavaiḍūryasopānamayūkhasakhyam

hārītaśaṅkāṃ kalahaṃsaśāvā vāmabhruvāṃ pratyaham arpayanti //

Note:

avāpya yasyāṃ gṛha-dīrghika-acchavaiḍūrya-sopāna-mayūkha-sakhyam

hārīta-śaṅkāṃ kalahaṃsa-śāvā vāma-bhruvāṃ pratyaham arpayanti //

nikāmam acchaiḥ pramadākapolair yatrendubimbākṛtibhiḥ kriyante

svavaktrasaundaryavilokaneṣu vilāsino darpaṇanirvyapekṣāḥ //

Note:

nikāmam acchaiḥ pramadā-kapolair yatra indu-bimba-ākṛtibhiḥ kriyante

sva-vaktra-saundarya-vilokaneṣu vilāsino darpaṇa-nirvyapekṣāḥ //

parāṅmukhīnām api ratnabhittau prasādavat tadvadanaṃ vilokya

yasyāṃ yuvāno hariṇekṣaṇānām alīkakopaṃ sahasā vidanti //

Note:

parāṅmukhīnām api ratna-bhittau prasādavat tad-vadanaṃ vilokya

yasyāṃ yuvāno hariṇa-īkṣaṇānām alīka-kopaṃ sahasā vidanti //

kurvanti yasyāṃ kusumeṣukeliśramonmiṣatsvedalavās taruṇyaḥ

kapolakālāgurupattravallīkalmāṣam ambho gṛhadīrghikāsu //

Note:

kurvanti yasyāṃ kusuma-iṣu-keliśrama-unmiṣat-sveda-lavās taruṇyaḥ

kapola-kāla-āguru-pattra-vallīkalmāṣam ambho gṛha-dīrghikāsu //

yasyāṃ samunmīlati sundarīṇāṃ sā kāpi saubhāgyaviśeṣalakṣmīḥ

vilāsamuktāguṇavad yad āsāṃ sadā priyas tiṣṭhati kaṇṭhalagnaḥ //

Note:

yasyāṃ samunmīlati sundarīṇāṃ sā ka āpi saubhāgya-viśeṣa-lakṣmīḥ

vilāsa-muktā-guṇa-vad yad āsāṃ sadā priyas tiṣṭhati kaṇṭha-lagnaḥ //

avaimi gītena hṛte kuraṅge purandhribhiḥ saudhatalasthitābhiḥ

śyāmāsu yasyāṃ labhate tadaccha= kapolabimbānukṛtiṃ mṛgāṅkaḥ //

Note:

avaimi gītena hṛte kuraṅge purandhribhiḥ saudha-tala-sthitābhiḥ

śyāmāsu yasyāṃ labhate tad-accha= kapola-bimba-anukṛtiṃ mṛgāṅkaḥ //

durgeti sarvatra gatā prasiddhiṃ nagendrakanyeva sanīlakaṇṭhā

yā lagnakāñcīviṣayeṇa kāntiṃ siṃhāsanenātitarāṃ bibharti //

Note:

durga īti sarvatra gatā prasiddhiṃ naga-indra-kanya īva sa-nīla-kaṇṭhā

yā lagna-kāñcī-viṣayeṇa kāntiṃ siṃhāsanena atitarāṃ bibharti //

vṛntād apāstair marutā vikīrṇaiḥ sugandhibhis tīrataruprasūnaiḥ

śiprāsarit kūlatamālanīlā vibhāti yasyāḥ kabarīlateva //

Note:

vṛntād apāstair marutā vikīrṇaiḥ sugandhibhis tīra-taru-prasūnaiḥ

śiprā-sarit kūla-tamāla-nīlā vibhāti yasyāḥ kabarī-lata īva //

dhūmena yā naikamukhogatena saṃveṣṭyamāṇā paritaś cakāsti

madāttaratneti samatsareṇa kṛtoparodheva mahārṇaveṇa //

Note:

dhūmena yā na-eka-mukha-ugatena saṃveṣṭyamāṇā paritaś cakāsti

mad-ātta-ratna īti sa-matsareṇa kṛta-uparodha īva mahā-arṇaveṇa //

vilaṅghayanti śrutivartma yasyāṃ līlāvatīnāṃ nayanotpalāni

bibharti yasyām api vakrimāṇam eko mahākālajaṭārdhacandraḥ //

Note:

vilaṅghayanti śruti-vartma yasyāṃ līlāvatīnāṃ nayana-utpalāni

bibharti yasyām api vakrimāṇam eko mahā-kāla-jaṭā-ardha-candraḥ //

dhvajāgralagnena vilambatā kham anekaratnāṃśukadambakena

yasyāṃ sa caṇḍīpatimaṇḍapo 'pi bibharti māyūram ivātapattram //

Note:

dhvaja-agra-lagnena vilambatā kham aneka-ratna-aṃśu-kadambakena

yasyāṃ sa caṇḍī-pati-maṇḍapo 'pi bibharti māyūram ivā atapattram //

purā kila brahmakamaṇḍalor yat āpūritaṃ puṇyatamābhir adbhiḥ

dhatte 'tra yā tat tripurāntakasya taḍāgam ādarśam ivāṅkadeśe //

Note:

purā kila brahma-kamaṇḍalor yat āpūritaṃ puṇyatamābhir adbhiḥ

dhatte 'tra yā tat tripura-antakasya taḍāgam ādarśam iva aṅkadeśe //

yasyām anekāmaraveśmarājir maṇidhvajāgrocchalitair mayūkhaiḥ

likhaty amartyapramadākuceṣu vicitravarṇā iva patralekhāḥ //

Note:

yasyām aneka-amara-veśma-rājir maṇi-dhvaja-agra-ucchalitair mayūkhaiḥ

likhaty amartya-pramadā-kuceṣu vicitra-varṇā iva patra-lekhāḥ //

yasyāṃ visūtrojjhitamekhalāni tathā śukāvartitasītkṛtāni

śaṃsanti saṃketam uṣassu yūnāṃ śiprātaṭodyānalatāgṛhāṇi //

Note:

yasyāṃ visūtra-ujjhita-mekhalāni tathā śuka-āvartita-sītkṛtāni

śaṃsanti saṃketam uṣassu yūnāṃ śiprā-taṭa-udyāna-latā-gṛhāṇi //

manoharaiḥ kāmijanasya yasyāṃ nīrandhraniryanmṛganābhigandhaiḥ

sacandanaiḥ kāñcanakeliśailaiḥ kucair ivodyānabhuvo vibhānti //

Note:

manoharaiḥ kāmi-janasya yasyāṃ nīrandhra-niryan-mṛga-nābhi-gandhaiḥ

sa-candanaiḥ kāñcana-keli-śailaiḥ kucair iva udyāna-bhuvo vibhānti //

gatāsu tīraṃ timighaṭṭanena sasaṃbhramaṃ pauravilāsinīṣu

yatrollasatphenataticchalena muktārdrahāseva vibhāti śiprā //

Note:

gatāsu tīraṃ timi-ghaṭṭanena sa-saṃbhramaṃ paura-vilāsinīṣu

yatra ullasat-phena-tati-cchalena mukta-ardrahāsa īva vibhāti śiprā //

saṃsargam āsādya vilāsinīnāṃ vilāsaveśmāgurudhūpadhūmaiḥ

baddhāspadāḥ saudhaśikhāsu yasyāṃ sugandhi toyaṃ jaladā vamanti //

Note:

saṃsargam āsādya vilāsinīnāṃ vilāsa-veśma-āguru-dhūpa-dhūmaiḥ

baddha-āspadāḥ saudha-śikhāsu yasyāṃ sugandhi toyaṃ jaladā vamanti //

satpuṣkaroddyotitaraṅgaśobhiny amandam ārabdhamṛdaṅgavādye

udyānavāpīpayasīva yasyām eṇīdṛśo lāsyagṛhe ramante //

Note:

sat-puṣkara-uddyoti-taraṅga-śobhiny amandam ārabdha-mṛdaṅga-vādye

udyāna-vāpī-payasi iva yasyām eṇī-dṛśo lāsya-gṛhe ramante //

māṇikyavātāyanakāntijālaviluptarathyātimirotkarāsu

śyāmāsu yasyāṃ pramadāḥ kathaṃ cit saṅketam utkampikucāḥ prayānti //

Note:

māṇikya-vātāyana-kānti-jālavilupta-rathyā-timira-utkarāsu

śyāmāsu yasyāṃ pramadāḥ kathaṃ cit saṅketam utkampi-kucāḥ prayānti //

navāmbuvāhapratibimbavatyāṃ yatroccaharmyāruṇaratnabhūmau

vyaktiṃ labhante surasundarīṇāṃ sālaktakāḥ prāvṛṣi pādamudrāḥ //

Note:

nava-ambu-vāha-pratibimbavatyāṃ yatra ucca-harmya-aruṇa-ratna-bhūmau

vyaktiṃ labhante sura-sundarīṇāṃ sa-alaktakāḥ prāvṛṣi pāda-mudrāḥ //

kṛtāvadhānātiśayena manye yā vedhasā madhyamalokaratnam

svaśilpavijñānaparaprakarṣaprakāśanāyātra vinirmiteva //

Note:

kṛta-avadhāna-atiśayena manye yā vedhasā madhyama-loka-ratnam

sva-śilpa-vijñāna-para-prakarṣaprakāśanāya atra vinirmita īva //

atha nāyakavarṇanam

Note:

atha nāyaka-varṇanam

rājāsti tasyāṃ sa kulācalendranikuñjaviśrāntayaśastaraṅgaḥ

bhāsvān grahāṇām iva bhūpatīnām avāptasaṃkhyo dhuri sindhurājaḥ //

Note:

rāja āsti tasyāṃ sa kula-acala-indranikuñja-viśrānta-yaśas-taraṅgaḥ

bhāsvān grahāṇām iva bhūpatīnām avāpta-saṃkhyo dhuri sindhurājaḥ //

nirvyūḍhanānādbhutasāhasaṃ ca raṇe vṛtaṃ ca svayam eva lakṣmyā

nāmnā yam eke navasāhasāṅkaṃ kumāranārāyaṇam āhur anye //

Note:

nirvyūḍha-nānā-adbhuta-sāhasaṃ ca raṇe vṛtaṃ ca svayam eva lakṣmyā

nāmnā yam eke nava-sāhasa-aṅkaṃ kumāra-nārāyaṇam āhur anye //

sahelam abhyuddharatā dharitrīṃ magnāṃ dviṣadvārinidhāv agādhe

yenātra nītā pṛthuvikrameṇa vyaktiṃ jagaty ādivarāhalīlā //

Note:

sa-helam abhyuddharatā dharitrīṃ magnāṃ dviṣad-vāri-nidhāv agādhe

yena atra nītā pṛthu-vikrameṇa vyaktiṃ jagaty ādi-varāha-līlā //

uddāmadugdhābdhitaraṅgahāse yasyārikāntākucamaṇḍalāni

hārāḥ patatsāñjanabāṣpapaṅkakalaṅkabhītyeva parityajanti //

Note:

uddāma-dugdha-abdhi-taraṅga-hāse yasya ari-kāntā-kuca-maṇḍalāni

hārāḥ patat-sa-añjana-bāṣpa-paṅkakalaṅka-bhītya īva parityajanti //

Note: VAR 1.61a: #hāse\lem \conj; #bhāso \ed, #hāso

sadyaḥ karasparśam avāpya citraṃ raṇe raṇe yasya kṛpāṇalekhā

tamālanīlā śaradindupāṇḍu yaśas trilokābharaṇaṃ prasūte //

Note:

sadyaḥ kara-sparśam avāpya citraṃ raṇe raṇe yasya kṛpāṇa-lekhā

tamāla-nīlā śarad-indu-pāṇḍu yaśas triloka-ābharaṇaṃ prasūte //

parāṅmukhenāpi sadā parasve patyā bhuvaḥ sāgaramekhalāyāḥ

aho yaśaḥ pūrvamahīpatīnām anāvilaṃ yena balād viluptam //

Note:

parāṅmukhena api sadā parasve patyā bhuvaḥ sāgara-mekhalāyāḥ

aho yaśaḥ pūrva-mahī-patīnām an-āvilaṃ yena balād viluptam //

cittaṃ prasādaś ca manasvitā ca bhujaṃ pratāpaś ca vasundharā ca

adhyāsate yasya mukhāravindaṃ dve eva satyaṃ ca sarasvatī ca //

Note:

cittaṃ prasādaś ca manasvitā ca bhujaṃ pratāpaś ca vasundharā ca

adhyāsate yasya mukha-aravindaṃ dve eva satyaṃ ca sarasvatī ca //

yasyāpsarobhiḥ parigīyamānam ākarṇya bāhvor vijayaprapañcam

śacīkucasparśam ivāpya dhatte romodgamādhyāsitam aṅgam indraḥ //

Note:

yasya apsarobhiḥ parigīyamānam ākarṇya bāhvor vijaya-prapañcam

śacī-kuca-sparśam ivā apya dhatte roma-udgama-adhyāsitam aṅgam indraḥ //

prasādhitā yena ca bālya eva caturbhir utsāhavatā catasraḥ

śrutena buddhiḥ prabhutā nayena tyāgena lakṣmīr vasudhā balena //

Note:

prasādhitā yena ca bālya eva caturbhir utsāhavatā catasraḥ

śrutena buddhiḥ prabhutā nayena tyāgena lakṣmīr vasudhā balena //

raṇe raṇe muktakṛpaḥ kṛpāṇaṃ yaḥ śātadhāraṃ kṛtavān kṛtāstraḥ

anekarājanyaghaṭākirīṭamāṇikyaśāṇopalapaṭṭikāsu //

Note:

raṇe raṇe mukta-kṛpaḥ kṛpāṇaṃ yaḥ śāta-dhāraṃ kṛtavān kṛta-astraḥ

aneka-rājanya-ghaṭā-kirīṭamāṇikya-śāṇa-upala-paṭṭikāsu //

bhareṇa bhūmeḥ sphuṭam ā namantyāḥ pāṃsucchaṭāḥ śeṣaphaṇāmaṇīnām

nyamīlayan yadvijayaprayāṇe nāgāṅganānāṃ nayanotpalāni //

Note:

bhareṇa bhūmeḥ sphuṭam ā namantyāḥ pāṃsu-cchaṭāḥ śeṣa-phaṇā-maṇīnām

nyamīlayan yad-vijaya-prayāṇe nāga-aṅganānāṃ nayana-utpalāni //

anyonyasaṃśleṣaviśīrṇahāracyutena sevāvasare nṛpāṇām

kīrṇāsu muktānikareṇa yasya kakṣyāsu vārapramadāḥ skhalanti //

Note:

anyonya-saṃśleṣa-viśīrṇa-hāracyutena sevā-avasare nṛpāṇām

kīrṇāsu muktā-nikareṇa yasya kakṣyāsu vāra-pramadāḥ skhalanti //

ākṣipya hārān nijavikramāgnisphuliṅgaśaṅkām anusandadhanti

yenārikāntākucamaṇḍaleṣu guñjāphalāny ābharaṇīkṛtāni //

Note:

ākṣipya hārān nija-vikrama-agnisphuliṅga-śaṅkām anusandadhanti

yena ari-kāntā-kuca-maṇḍaleṣu guñjā-phalāny ābharaṇīkṛtāni //

kṛpāṇapātair dalatām arātikarīndrakumbhasthalamauktikānām

dhūlicchaṭā māṃsalayanti yasya samudgatāny ājimukhe yaśāṃsi //

Note:

kṛpāṇa-pātair dalatām arātikari-indra-kumbha-sthala-mauktikānām

dhūli-cchaṭā māṃsalayanti yasya samudgatāny āji-mukhe yaśāṃsi //

indudyutiḥ kundasitān dadhānā guṇān anaṅgotsavavaijayantī

yena dviṣāṃ dūram anāyi kaṇṭhād ekāvalī vāmavilocanā ca //

Note:

indu-dyutiḥ kunda-sitān dadhānā guṇān anaṅga-utsava-vaijayantī

yena dviṣāṃ dūram anāyi kaṇṭhād eka-āvalī vāma-vilocanā ca //

yasmin vahaty ambudhinemim urvīm maurvīkiṇaśyāmaladīrghadoṣṇi

vibhāvyate pauravarāṅganānām madhyaṃ paraṃ dhāma daridratāyāḥ //

Note:

yasmin vahaty ambudhi-nemim urvīm maurvī-kiṇa-śyāmala-dīrgha-doṣṇi

vibhāvyate paura-vara-aṅganānām madhyaṃ paraṃ dhāma daridratāyāḥ //

ākrāntadiṅmaṇḍalakuntalendrasāndrāndhakārāntaritaṃ raṇe yaḥ

svarājyam astrāruṇamaṇḍalāgro gṛhītavān dīdhitimān ivāhaḥ //

Note:

ākrānta-diṅ-maṇḍala-kuntala-indrasāndra-andha-kāra-antaritaṃ raṇe yaḥ

sva-rājyam astra-aruṇa-maṇḍala-agro gṛhītavān dīdhitimān iva ahaḥ //

ākampitānāṃ maruteva yasya doṣṇājibhūmāv atidakṣiṇena

ajāyatāripramadālatānāṃ bāṣpodabindūtkarapuṣpamokṣaḥ //

Note:

ākampitānāṃ maruta īva yasya doṣṇā āji-bhūmāv atidakṣiṇena

ajāyata ari-pramadā-latānāṃ bāṣpa-uda-bindu-utkara-puṣpa-mokṣaḥ //

vipakṣahṛdbhaṅgakṛtā nitāntam bhrūlekhayākuñcitayollasantyā

nākāramātreṇa parantapasya yasyānvakāri kriyayāpi cāpam //

Note:

vipakṣa-hṛd-bhaṅga-kṛtā nitāntam bhrū-lekhayā ākuñcitaya ūllasantyā

nā akāra-mātreṇa parantapasya yasya anvakāri kriyaya āpi cāpam //

doścandanānokaham āpya yasya samullasatsāndrayaśaḥprasūnā

gatātivṛddhiṃ lavalīlateva nibaddhamūlā paramāralakṣmīḥ //

Note:

doś-candana-anokaham āpya yasya samullasat-sāndra-yaśaḥ-prasūnā

gata ātivṛddhiṃ lavalī-lata īva nibaddha-mūlā paramāra-lakṣmīḥ //

kṛtānatibhyaḥ sahasā dadāti yaḥ sāmparāyeṣv abhayaṃ ripubhyaḥ

yaśaś ca gṛhṇāti tuṣārahāramṛṇālakarpūraparāgapāṇḍu //

Note:

kṛta-ānatibhyaḥ sahasā dadāti yaḥ sāmparāyeṣv abhayaṃ ripubhyaḥ

yaśaś ca gṛhṇāti tuṣāra-hāramṛṇāla-karpūra-parāga-pāṇḍu //

prakāśitāśaṃ paritaḥ prajānāṃ yasyodayaṃ dhāmanidher vadanti

muktāñjanadhvāntaparigrahāṇi netrāṇi śatrupramadājanasya //

Note:

prakāśita-āśaṃ paritaḥ prajānāṃ yasya udayaṃ dhāma-nidher vadanti

mukta-añjana-dhvānta-parigrahāṇi netrāṇi śatru-pramadā-janasya //

yasya prayāṇe pṛtanābhareṇa pariskhalatsaptasamudramudrā

parasparakṣodasamākulāsu dolāyate bhūḥ phaṇabhṛtphaṇāsu //

Note:

yasya prayāṇe pṛtanā-bhareṇa pariskhalat-sapta-samudra-mudrā

paraspara-kṣoda-samākulāsu dolāyate bhūḥ phaṇa-bhṛt-phaṇāsu //

vibhinnamānaṃ kamalekṣaṇānāṃ vyaktānubhāvaṃ bhuvanatraye 'pi

āhur janā dīrghaguṇābhirāmaṃ yam ekacāpaṃ kusumāyudhasya //

Note:

vibhinna-mānaṃ kamala-īkṣaṇānāṃ vyakta-anubhāvaṃ bhuvana-traye 'pi

āhur janā dīrgha-guṇa-abhirāmaṃ yam eka-cāpaṃ kusuma-āyudhasya //

asaṃśayaṃ prāg asṛjad vidhātā yam ekam eva trijagadvadānyam

kalpadrumādīn atha tais tadīyanirmāṇaśeṣaiḥ paramāṇuleśaiḥ //

Note:

asaṃśayaṃ prāg asṛjad vidhātā yam ekam eva tri-jagad-vadānyam

kalpa-drumādīn atha tais tadīyanirmāṇa-śeṣaiḥ paramāṇu-leśaiḥ //

akṛtrimatyāgasamudgatāni vipakvatālīdalapāṇḍurāṇi

āśālatānāṃ valayeṣu bhartur yaśāṃsi yasya stabakībhavanti //

Note:

akṛtrima-tyāga-samudgatāni vipakva-tālī-dala-pāṇḍurāṇi

āśā-latānāṃ valayeṣu bhartur yaśāṃsi yasya stabakībhavanti //

yatra pratāporjitarājacakrakirīṭaratnadyuticumbitāṅghrau

yathārthatāṃ yāti yayātipāṇḍudilīpatulyaujasi rājaśabdaḥ //

Note:

yatra pratāpa-ūrjita-rāja-cakrakirīṭa-ratna-dyuti-cumbita-aṅghrau

yathā-arthatāṃ yāti yayāti-pāṇḍudilīpa-tulya-ojasi rāja-śabdaḥ //

ucchindataḥ kṣmāsarasīṃ vigāhya dharmakriyāpaṅkajinīvanāni

svairapracāraḥ kalikuñjarasya yenāṅkuśeneva balān niruddhaḥ //

Note:

ucchindataḥ kṣmā-sarasīṃ vigāhya dharma-kriyā-paṅkajinī-vanāni

svaira-pracāraḥ kali-kuñjarasya yena aṅkuśena iva balān niruddhaḥ //

Note: VAR 1.85c: {kalikuñjarasya\lem \ed; hyaghakuñjarasya \k (agha must be masc.)}

ciraṃ vibhinnāḥ kumudendukundabhāsaḥ samagrā api yatra te te

anyonyam ekatra nivāsasaukhyakutūhaleneva guṇā ghaṭante //

Note:

ciraṃ vibhinnāḥ kumuda-indu-kundabhāsaḥ samagrā api yatra te te

anyonyam ekatra nivāsa-saukhyakutūhalena iva guṇā ghaṭante //

kāntyānuliptāni vilocanānām ā pāṭalānām atirodanena

sakuṅkumānīva puno bhavanti yasyārinārīkucamaṇḍalāni //

Note:

kāntya ānuliptāni vilocanānām ā pāṭalānām atirodanena

sa-kuṅkumāni iva puno bhavanti yasya ari-nārī-kuca-maṇḍalāni //

śriyi pratāpe yaśasi kṣamāyāṃ tyāge vilāse vinaye mahimni

kim anyad ārohati yasya sāmyaṃ na rantidevo na pṛthur na pārthaḥ //

Note:

śriyi pratāpe yaśasi kṣamāyāṃ tyāge vilāse vinaye mahimni

kim anyad ārohati yasya sāmyaṃ na ranti-devo na pṛthur na pārthaḥ //

sacivavarṇanam

Note:

saciva-varṇanam

sāmrājyabhārodvahanapragalbho yaśobhaṭākhyaḥ sacivo 'sti yasya

svasūkticaryāsv apareṇa nāmnā ramāṅgadaṃ yaṃ kavayo vadanti //

Note:

sāmrājya-bhāra-udvahana-pragalbho yaśobhaṭa-ākhyaḥ sacivo 'sti yasya

sva-sūkti-caryāsv apareṇa nāmnā ramāṅgadaṃ yaṃ kavayo vadanti //

kularājadhānīvarṇanam

Note:

kula-rāja-dhānī-varṇanam

vijitya laṅkām api vartate yā yasyāś ca nāyāty alakāpi sāmyam

jetuḥ purī sāpy aparāsti tasya dhāreti nāmnā kularājadhānī //

Note:

vijitya laṅkām api vartate yā yasyāś ca nā ayāty alaka āpi sāmyam

jetuḥ purī sa āpy apara āsti tasya dhāra īti nāmnā kula-rāja-dhānī //

Note: VAR 1.90d: {tasya\lem \k\b; yasya \ed}

tasyāṃ sa sāhasajitāvanipālamauliratnāṃśupallavitakāñcanapādapīṭhaḥ

devaḥ kṣamāvalayam etad udañcitaikalīlātapatrasulabhābharaṇaṃ bhunakti //

Note:

tasyāṃ sa sāhasa-jita-avani-pāla-mauliratna-aṃśu-pallavita-kāñcana-pāda-pīṭhaḥ

devaḥ kṣamā-valayam etad udañcita-ekalīlā-ātapatra-sulabha-ābharaṇaṃ bhunakti //

Note: VAR 1.91d: {#sulabha#\lem \k; #lalilta# \ed}

iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye nagarī-nare1ndra-varṇano nāma prathamaḥ sargaḥ

dvitīyaḥ sargaḥ

kadā cil locanātithyam āptenālekhyaveśmani

sa mṛgavyāvinodena paspṛśe pārthivo bhṛśam //

Note:

kadā cil locana-atithyam āptenā alekhya-veśmani

sa mṛgavya-avinodena paspṛśe pārthivo bhṛśam //

Note: VAR 2.1: {bhṛśam\lem \k; hṛdi \ed}

udagraturagārūḍhaḥ sa samaṃ rājasūnubhiḥ

girer agacchad vipinam vindhyasyāvandhyaśasanaḥ //

Note:

udagra-turaga-ārūḍhaḥ sa samaṃ rāja-sūnubhiḥ

girer agacchad vipinam vindhyasya avandhya-śasanaḥ //

hāreṇāmalakasthūlamuktenāmuktakuntalaḥ

phaṇīndrabaddhajūṭasya śriyam āpa sa dhūrjaṭeḥ //

Note:

hāreṇa amalaka-sthūlamuktena amukta-kuntalaḥ

phaṇi-indra-baddha-jūṭasya śriyam āpa sa dhūrjaṭeḥ //

devaḥ sa vārabāṇena nalinīpatrabandhunā

śyāmajīmūtasannaddhaḥ kāñcanādrir ivābabhau //

Note:

devaḥ sa vāra-bāṇena nalinī-patra-bandhunā

śyāma-jīmūta-sannaddhaḥ kāñcana-adrir ivā ababhau //

tasyopari vibho nīlam ātapatraṃ vyarājata

vāridher iva pītāmbhaśśyāmalaṃ meghamaṇḍalam //

Note:

tasya upari vibho nīlam ātapatraṃ vyarājata

vāridher iva pīta-ambhaśśyāmalaṃ megha-maṇḍalam //

vyādhūtimuktamarutā vyarucac cāmareṇa saḥ

bandigṛhān niḥśvasatā yaśasevādibhūbhujām //

Note:

vyādhūti-mukta-marutā vyarucac cāmareṇa saḥ

bandi-gṛhān niḥśvasatā yaśasa īvā adi-bhū-bhujām //

Note: VAR 2.6a: {vyādhūti#\lem \ed (not attested); c: {#gṛhāt\lem \ed; #grahāt \em?}

vyadhād ivodgatair dūraṃ cūḍāratnaraśmibhiḥ

niśākarakuraṅgasya pāśam ākāśavartmani //

Note:

vyadhād iva udgatair dūraṃ cūḍā-ratna-raśmibhiḥ

niśākara-kuraṅgasya pāśam ākāśa-vartmani //

tasyāṃsayor nṛsiṃhasya hārakāntisaṭābharaḥ

uvāha kaṇṭhalagnaśrīvilāsahasitaśriyam //

Note:

tasya aṃsayor nṛ-siṃhasya hāra-kānti-saṭā-bharaḥ

uvāha kaṇṭha-lagna-śrīvilāsa-hasita-śriyam //

puraḥ pade pade tasya nānāratnāṅgadatviṣaḥ

racayanti sma sañcāri cāpaṃ prācīnabarhiṣaḥ //

Note:

puraḥ pade pade tasya nānā-ratna-aṅgada-tviṣaḥ

racayanti sma sañcāri cāpaṃ prācīna-barhiṣaḥ //

bhāti sma kaṇṭhābharaṇapadmarāgaprabhāvṛtaḥ

rājanyāsrasaraḥsnātaḥ sa bhārgava ivāparaḥ //

Note:

bhāti sma kaṇṭha-ābharaṇapadma-rāga-prabhā-vṛtaḥ

rājanya-asra-saraḥ-snātaḥ sa bhārgava iva aparaḥ //

ruruce sa purastvaṅgatsitacchatraparamparaḥ

velānilasamuddhūtapheṇaḥ patir ivārṇasām //

Note:

ruruce sa puras-tvaṅgatsita-cchatra-paramparaḥ

velā-anila-samuddhūtapheṇaḥ patir iva arṇasām //

upāyanīkṛtonnidrapadmakiñjalkasaurabhaḥ

tam asevata samrājaṃ vindhyadūta ivānilaḥ //

Note:

upāyanīkṛta-unnidrapadma-kiñjalka-saurabhaḥ

tam asevata samrājaṃ vindhya-dūta iva anilaḥ //

tadaśvīyakhurotkhātaiḥ pāṃsukūṭair ajāyata

punaḥ prasabhavardhiṣṇuvindhyaśaṅkākulaṃ jagat //

Note:

tad-aśvīya-khura-utkhātaiḥ pāṃsu-kūṭair ajāyata

punaḥ prasabha-vardhiṣṇuvindhya-śaṅkā-ākulaṃ jagat //

sahemaśṛṅkhalāḥ śvānaḥ śvetās tasyāgrato yayuḥ

vahantaḥ sataḍiddāmaśāradāmbudharaśriyam //

Note:

sa-hema-śṛṅkhalāḥ śvānaḥ śvetās tasya agrato yayuḥ

vahantaḥ sa-taḍid-dāmaśāradā-ambu-dhara-śriyam //

tatas turagaheṣābhiḥ pattikolāhalena ca

ajāyanta bhayodbhrāntaśvāpadā vindhyabhūmayaḥ //

Note:

tatas turaga-heṣābhiḥ patti-kolāhalena ca

ajāyanta bhaya-udbhrāntaśvāpadā vindhya-bhūmayaḥ //

rabhasākṛṣṭakodaṇḍaṃ karṇapūrīkṛtekṣaṇāḥ

tam anaṅgam ivāpaśyan vanānte vanadevatāḥ //

Note:

rabhasā ākṛṣṭa-kodaṇḍaṃ karṇapūrīkṛta-īkṣaṇāḥ

tam anaṅgam iva apaśyan vana-ante vana-devatāḥ //

mayi goptari coro 'yam abalālocanaśriyaḥ

itīva mumuce tena kṛṣṇasāre śilīmukhaḥ //

Note:

mayi goptari coro 'yam abalā-locana-śriyaḥ

iti iva mumuce tena kṛṣṇa-sāre śilī-mukhaḥ //

sa citravarṇavicchittihāriṇor avanīpatiḥ

śrīharṣa iva saṃghaṭṭaṃ cakre bāṇamayūrayoḥ //

Note:

sa citra-varṇa-vicchittihāriṇor avanī-patiḥ

śrīharṣa iva saṃghaṭṭaṃ cakre bāṇa-mayūrayoḥ //

camarīṇāṃ śarotkṛttaiḥ sa vāladhibhir ujjvalam

parito vyadhitāraṇyaṃ svayaśaḥstabakair iva //

Note:

camarīṇāṃ śara-utkṛttaiḥ sa vāladhibhir ujjvalam

parito vyadhita araṇyaṃ sva-yaśaḥ-stabakair iva //

āhuta iva sāṭopaṃ lāṅgūlasphoṭaniḥsvanaiḥ

abhyadhāvad abhivyāghrān āgrataḥ kautukena sa //

Note:

ā-huta iva sāṭopaṃ lāṅgūla-sphoṭa-niḥsvanaiḥ

abhyadhāvad abhivyāghrān āgrataḥ kautukena sa //

vidhitsur ātmanaḥ śauryam asāmānyam ivādadhe

sa śarān puṇḍarīkeṣu puṇḍarīkāyatekṣaṇaḥ //

Note:

vidhitsur ātmanaḥ śauryam asāmānyam ivā adadhe

sa śarān puṇḍarīkeṣu puṇḍarīka-āyata-īkṣaṇaḥ //

tais tasya bāhuvīryeṇa dṛṣṭena vrīḍitair iva

tatyaje vikramaspardhā puraḥ paścāt tu jīvitam //

Note:

tais tasya bāhu-vīryeṇa dṛṣṭena vrīḍitair iva

tatyaje vikrama-spardhā puraḥ paścāt tu jīvitam //

kṣiter ekātapatrāyāḥ sa patir matsarād iva

udagrapuṇḍarīkatvaṃ na sehe vindhyabhūbhṛtaḥ //

Note:

kṣiter eka-ātapatrāyāḥ sa patir matsarād iva

udagra-puṇḍarīkatvaṃ na sehe vindhya-bhū-bhṛtaḥ //

araṇyamahiṣair dūraṃ tasmāt sāyakavarṣiṇaḥ

apasasre vikīrṇāṃśos tamobhir iva bhāsvataḥ //

Note:

araṇya-mahiṣair dūraṃ tasmāt sāyaka-varṣiṇaḥ

apasasre vikīrṇa-aṃśos tamobhir iva bhāsvataḥ //

mahāmahiṣaniṣpeṣakeliḥ pāram agād dvayoḥ

rājñas tasyāticaṇḍasya caṇḍikācaraṇasya ca //

Note:

mahā-mahiṣa-niṣpeṣa-keliḥ pāram agād dvayoḥ

rājñas tasya aticaṇḍasya caṇḍikā-caraṇasya ca //

śaradīva prasarpantyāṃ tasya kodaṇḍaṭāṅkṛtau

vinidrajṛmbhitaharir vindhyodadhir ajāyata //

Note:

śaradi iva prasarpantyāṃ tasya kodaṇḍa-ṭāṅkṛtau

vinidra-jṛmbhita-harir vindhya-udadhir ajāyata //

aśeṣabhuvanakhyātavikrame 'vyaktavikramaiḥ

darpān mumucire tasmin tiryakkesaribhir dṛśaḥ //

Note:

aśeṣa-bhuvana-khyātavikrame 'vyakta-vikramaiḥ

darpān mumucire tasmin tiryak-kesaribhir dṛśaḥ //

sa teṣāṃ sahajodagraśauryasañcāravīthiṣu

mattebhamauktikottaṃsān na sehe nakhaśuktiṣu //

Note:

sa teṣāṃ sahaja-udagraśaurya-sañcāra-vīthiṣu

matta-ibha-mauktika-uttaṃsān na sehe nakha-śuktiṣu //

yūthe mahāvarāhāṇāṃ gate tadbāṇagocaram

cirāt palvalamustānāṃ santānaḥ svastimān abhūt //

Note:

yūthe mahā-varāhāṇāṃ gate tad-bāṇa-gocaram

cirāt palvala-mustānāṃ santānaḥ svastimān abhūt //

samadakroḍadaṃṣṭrābhiḥ kṛttābhiḥ kautukena sa

sthalīr vyadhita vindhyasya vikīrṇendukalā iva //

Note:

sa-mada-kroḍa-daṃṣṭrābhiḥ kṛttābhiḥ kautukena sa

sthalīr vyadhita vindhyasya vikīrṇa-indu-kalā iva //

asairibham asāraṅgam avārāham akesari

kṣaṇād vanam aśārdūlam āttacāpaś cakāra sa //

Note:

a-sairibham a-sāraṅgam a-vārāham a-kesari

kṣaṇād vanam a-śārdūlam ātta-cāpaś cakāra sa //

alaṃ prahṛtya bhūpāla sattveṣv anaparādhiṣu

itīva saḥ khagārāvair nyaṣedhi vanarājibhiḥ //

Note:

alaṃ prahṛtya bhū-pāla sattveṣv an-aparādhiṣu

iti iva saḥ khaga-ārāvair nyaṣedhi vana-rājibhiḥ //

asevanta samīrās tam anastamṛgayāśramam

surataśrāntaśabarīkabarīmālyacumbinaḥ //

Note:

asevanta samīrās tam an-asta-mṛgayā-śramam

surata-śrānta-śabarīkabarī-mālya-cumbinaḥ //

sacivavarṇanam

Note:

saciva-varṇanam

athendracāpalalitaṃ sañcarantam itas tataḥ

amandamṛgayāsaṅgaḥ saḥ kuraṅgam alokata //

Note:

atha indra-cāpa-lalitaṃ sañcarantam itas tataḥ

a-manda-mṛgayā-āsaṅgaḥ saḥ kuraṅgam alokata //

so 'pi taṃ valitagrīvaḥ kṣaṇaṃ sthitvā dadarśa ca

nirantaralatāpuñjaṃ vindhyakuñjaṃ viveśa ca //

Note:

so 'pi taṃ valita-grīvaḥ kṣaṇaṃ sthitvā dadarśa ca

nirantara-latā-puñjaṃ vindhya-kuñjaṃ viveśa ca //

tatas turagam utsṛjya visṛjyānuplavān api

tam anviyāya sāraṅgaṃ sāraṅgāyatalocanaḥ //

Note:

tatas turagam utsṛjya visṛjya anuplavān api

tam anviyāya sāraṅgaṃ sāraṅga-āyata-locanaḥ //

devo ramāṅgadenātha saḥ śriyevānvagamyata

chāyā nivartate jātu na tu tasyaiṣa bhūpateḥ //

Note:

devo ramāṅgadena atha saḥ śriya īva anvagamyata

chāyā nivartate jātu na tu tasya eṣa bhū-pateḥ //

mṛgānusārī vicarann āttacāpo vane vane

līlāṃ kirātaveṣasya saḥ prapede pinākinaḥ //

Note:

mṛga-anusārī vicarann ātta-cāpo vane vane

līlāṃ kirāta-veṣasya saḥ prapede pinākinaḥ //

dūrād eva sa tenātha śaravyatvam anīyata

svanāmadheyasya cihnasya hemapuṅkhasya patriṇaḥ //

Note:

dūrād eva sa tena atha śaravyatvam anīyata

sva-nāma-dheyasya cihnasya hema-puṅkhasya patriṇaḥ //

śilābhedakṣamenāpi kim api ślathamuṣṭinā

abhūd viddhaḥ saḥ sāraṅgas tena tvaci ca marmaṇi //

Note:

śilā-bheda-kṣamena api kim api ślatha-muṣṭinā

abhūd viddhaḥ saḥ sāraṅgas tena tvaci ca marmaṇi //

Note: VAR 2.40a: {śilābheda#\lem \ed; sirābheda \em?}

saḥ śarāpātabhītena manaso 'py atiraṃhasā

atidūraṃ kuraṅgeṇa ninye rāma ivāparaḥ //

Note:

saḥ śara-āpāta-bhītena manaso 'py atiraṃhasā

atidūraṃ kuraṅgeṇa ninye rāma iva aparaḥ //

tena vindhyāṭavīmadhye dhāvan nīrandhravīrudhi

utpatann utpatann eva sa kevalam alakṣyata //

Note:

tena vindhya-aṭavī-madhye dhāvan nīrandhra-vīrudhi

utpatann utpatann eva sa kevalam alakṣyata //

dṛśā vanasthalīḥ kurvan vikīrṇendīvarā iva

javād dūram atikrāntaṃ taṃ kṣitīśas tadaikṣata //

Note:

dṛśā vana-sthalīḥ kurvan vikīrṇa-indīvarā iva

javād dūram atikrāntaṃ taṃ kṣitīśas tadā aikṣata //

tatas tirohite tasminn asamāptakutūhalaḥ

svabāṇa iva sa prāpa pṛthivīṃ durvilakṣatām //

Note:

tatas tirohite tasminn a-samāpta-kutūhalaḥ

sva-bāṇa iva sa prāpa pṛthivīṃ durvilakṣatām //

daśanajyotsnayā kurvan latāḥ stabakitā iva

iti pārśvagataṃ smitvā sa jagāda ramāṅgadam //

Note:

daśana-jyotsnayā kurvan latāḥ stabakitā iva

iti pārśva-gataṃ smitvā sa jagāda ramāṅgadam //

Note: VAR 2.45a: {#jyotsnayā\lem \em; #jotsnayā \ed}

ramāṅgadāya mṛgavarṇanam

Note:

ramāṅgadāya mṛga-varṇanam

ayaṃ tulitapaulomīkāntakāmukavigrahaḥ

mṛgo dṛggocaraṃ kaccitgatas tava ramāṅgada! //

Note:

ayaṃ tulita-paulomīkānta-kāmuka-vigrahaḥ

mṛgo dṛg-gocaraṃ kac-citgatas tava ramāṅgada! //

tadvadhūsvakaranyastacitrapatralatāṅkitaḥ

asau vihārahariṇaḥ kiṃ syād analasāratheḥ //

Note:

tad-vadhū-sva-kara-nyastacitra-patra-latā-aṅkitaḥ

asau vihāra-hariṇaḥ kiṃ syād anala-sāratheḥ //

api dṛṣṭā tvayaitasya kaṇṭhe kanakaśṛṅkhalā?

churitasyendracāpena meghasyeva taḍillatā //

Note:

api dṛṣṭā tvaya aitasya kaṇṭhe kanaka-śṛṅkhalā?

churitasya indra-cāpena meghasya iva taḍil-latā //

mṛgajātir apūrveyaṃ sarvathā vasudhātale

sambhavaty amarādrau vā bhuvane vā phaṇābhṛtām //

Note:

mṛga-jātir a-pūrva īyaṃ sarvathā vasudhā-tale

sambhavaty amara-adrau vā bhuvane vā phaṇā-bhṛtām //

asyākhaṇḍalakodaṇḍakānti carmātipāvanam

gajapṛṣṭhe nidhāsyāmi mahāsamaraparvasu //

Note:

asyā akhaṇḍala-kodaṇḍakānti carma ati-pāvanam

gaja-pṛṣṭhe nidhāsyāmi mahā-samara-parvasu //

yan nimajjati maccetaḥ kutūhalarasormiṣu

mārgam anveṣṭum etasya tad ehi prayatāvahe //

Note:

yan nimajjati mac-cetaḥ kutūhala-rasa-ūrmiṣu

mārgam anveṣṭum etasya tad ehi prayatāvahe //

ity uktvā virate tasmin paramāramahībhṛti

ūce ramāṅgadenaivam avāpyāvasaraṃ vacaḥ //

Note:

ity uktvā virate tasmin paramāra-mahī-bhṛti

ūce ramāṅgadena evam avāpya avasaraṃ vacaḥ //

ramāṅgadakṛto mṛgānusaraṇaniṣedhaḥ

Note:

ramāṅgada-kṛto mṛga-anusaraṇa-niṣedhaḥ

krudhevādhijyacāpena varṇasaṅkaradarśinā

tvayaiṣa citrasāraṅgo deva dūram anudruta //

Note:

krudha īva adhijya-cāpena varṇa-saṅkara-darśinā

tvaya aiṣa citra-sāraṅgo deva dūram anudruta //

aśūnyāḥ suragandharvasiddhavidyādharoragaiḥ

imā navanavāścaryanidhayo vindhyabhūmayaḥ //

Note:

a-śūnyāḥ sura-gandharvasiddha-vidyādhara-uragaiḥ

imā nava-nava-āścaryanidhayo vindhya-bhūmayaḥ //

viramātyādaraḥ ko 'yaṃ kuraṅgānveṣaṇe tava

na dhāvanty arthariktāsu kriyāsu tvādṛśāṃ dhiyaḥ //

Note:

virama atyādaraḥ ko 'yaṃ kuraṅga-anveṣaṇe tava

na dhāvanty artha-riktāsu kriyāsu tvādṛśāṃ dhiyaḥ //

mṛgayāsaktacittasya tavātra vicariṣyataḥ

pathi locanayor eṣa puno 'py āpatiṣyati //

Note:

mṛgayā-āsakta-cittasya tava atra vicariṣyataḥ

pathi locanayor eṣa puno 'py āpatiṣyati //

śaraḥ saṃhriyatām eṣa dhanur apy avatāryatām

śeṣā ca svastimaty astu deva śvāpadasantatiḥ //

Note:

śaraḥ saṃhriyatām eṣa dhanur apy avatāryatām

śeṣā ca svastimaty astu deva śvāpada-santatiḥ //

daśā dinasya tīvreyaṃ yad ayaṃ bhagavān raviḥ

kṛṣṇasyorasi puṣṇāti nabhasaḥ kaustubhaśriyam //

Note:

daśā dinasya tīvra īyaṃ yad ayaṃ bhagavān raviḥ

kṛṣṇasya urasi puṣṇāti nabhasaḥ kaustubha-śriyam //

nihateṣu tvayā deva sattveṣu vyathitā iva

etā vahanti santāpam atīvāraṇyabhūmayaḥ //

Note:

nihateṣu tvayā deva sattveṣu vyathitā iva

etā vahanti santāpam atīva araṇya-bhūmayaḥ //

amībhir bālavānīraviṭapeṣv agataklamaiḥ

kapiñjalair itaḥ paśya sahasaiva nilīyate //

Note:

amībhir bāla-vānīraviṭapeṣv a-gata-klamaiḥ

kapiñjalair itaḥ paśya sahasa aiva nilīyate //

arkāṃśuglapitair ebhir ito 'py ālikhitair iva

rājajambūnikuñjeṣu paśya puṃskokilaiḥ sthitam //

Note:

arka-aṃśu-glapitair ebhir ito 'py ālikhitair iva

rāja-jambū-nikuñjeṣu paśya puṃs-kokilaiḥ sthitam //

āhlādahetuḥ snigdheyam ito vanyena dantinā

paśya nīpataroś chāyā savaśena niṣevyate //

Note:

āhlāda-hetuḥ snigdha īyam ito vanyena dantinā

paśya nīpa-taroś chāyā sa-vaśena niṣevyate //

navāmbudharanīlo 'yaṃ dāvadhūmalatodgamaḥ

nīlakaṇṭhair itas tarṣāt sotkaṇṭhair avalokyate //

Note:

nava-ambu-dhara-nīlo 'yaṃ dāva-dhūma-latā-udgamaḥ

nīla-kaṇṭhair itas tarṣāt sa-utkaṇṭhair avalokyate //

anayā vidrumastambabhaṅgapiṅgalayā dṛśā

itaḥ palvalapaṅkānto vyaktim abhyeti sairibhaḥ //

Note:

anayā vidruma-stambabhaṅga-piṅgalayā dṛśā

itaḥ palvala-paṅka-anto vyaktim abhyeti sairibhaḥ //

Note: VAR 2.64c: {#paṅka#\lem \em; #paṅkta# \ed}

kaṭhorātapataptasya rājahaṃsasya samprati

narendra nalinīpatram ātapatrībhavaty adaḥ //

Note:

kaṭhora-ātapa-taptasya rājahaṃsasya samprati

nara-indra nalinī-patram ātapatrībhavaty adaḥ //

mukham aśvarajachannakapolaphalakadyuti

deva danturayanty ete tavāpi svedabindavaḥ //

Note:

mukham aśva-raja-channakapola-phalaka-dyuti

deva danturayanty ete tava api sveda-bindavaḥ //

tad atra kusumasmere niḥsvanatsamadālini

vinīyatāṃ latākuñje tvayaiṣa mṛgayāśramaḥ //

Note:

tad atra kusuma-smere niḥsvanat-sa-mada-ālini

vinīyatāṃ latā-kuñje tvaya aiṣa mṛgayā-śramaḥ //

api svacchajalā deva kalahaṃsāṅkasaikatā

varāhotkhātamṛtsneyaṃ puraḥ puṣkariṇī tava //

Note:

api svaccha-jalā deva kalahaṃsa-aṅka-saikatā

varāha-utkhāta-mṛtsna īyaṃ puraḥ puṣkariṇī tava //

tvām ivārkakaraklāntam ākārayitum etayā

ayam ādhūtakahlārakalikaḥ preṣito 'nilaḥ //

Note:

tvām iva arka-kara-klāntam ākārayitum etayā

ayam ādhūta-kahlārakalikaḥ preṣito 'nilaḥ //

latāpuṣpotkaraiḥ kīrṇo mārgo 'yam avagāhyatām

ito vanyebhamuktābhir imāḥ śarkarilā bhuvaḥ //

Note:

latā-puṣpa-utkaraiḥ kīrṇo mārgo 'yam avagāhyatām

ito vanya-ibha-muktābhir imāḥ śarkarilā bhuvaḥ //

ity ukte masṛṇaṃ tena nṛpasya padam ādadhe

smitaṃ sarasvatīratnaparyaṅke dantavāsasi //

Note:

ity ukte masṛṇaṃ tena nṛpasya padam ādadhe

smitaṃ sarasvatī-ratnaparyaṅke danta-vāsasi //

yaśobhaṭopadiṣṭena gatvā kiñcid ivādhvanā

prāpa puṣkariṇītīram avantitilako 'tha saḥ //

Note:

yaśobhaṭa-upadiṣṭena gatvā kiñ-cid iva adhvanā

prāpa puṣkariṇī-tīram avanti-tilako 'tha saḥ //

karād anucaras tasya sāndrasvedajalāṅguleḥ

madhur manobhavasyeva saśaraṃ cāpam ādade //

Note:

karād anucaras tasya sāndra-sveda-jala-aṅguleḥ

madhur manobhavasya iva sa-śaraṃ cāpam ādade //

atha snānādivarṇanam

Note:

atha snāna-ādi-varṇanam

tataḥ snānecchayā spṛṣṭo visṛṣṭaśyāmakañcukaḥ

sa reje meghanirmuktaḥ paryāpta iva candramaḥ //

Note:

tataḥ snāna-icchayā spṛṣṭo visṛṣṭa-śyāma-kañcukaḥ

sa reje megha-nirmuktaḥ paryāpta iva candramaḥ //

pramṛṣtamṛgayāreṇu tanmukhaṃ pārśvavartinā

ruruce mārutākṣiptaparāgam iva paṅkajam //

Note:

pramṛṣta-mṛgayā-reṇu tan-mukhaṃ pārśva-vartinā

ruruce māruta-ākṣiptaparāgam iva paṅkajam //

nisargalalitā tasya vimuktālaṅkṛtis tanuḥ

lateva pārijātasya paryastastabakābhavat //

Note:

nisarga-lalitā tasya vimukta-alaṅkṛtis tanuḥ

lata īva pārijātasya paryasta-stabaka ābhavat //

svedanunnāṅgavarṇasya sarasīm avagāhataḥ

vanyasyevābhavat tasya śrīḥ paryantavisarpiṇī //

Note:

sveda-nunna-aṅga-varṇasya sarasīm avagāhataḥ

vanyasya iva abhavat tasya śrīḥ paryanta-visarpiṇī //

Note: Only in K; ed. reads: svedabhinnāṅgarāgaḥ sa sarasīṃ tām agāhata | madasiktataṭāghātadhūlir vanya iva dvipaḥ}

sa tasyāṃ dūravikṣiptavihagaśreṇimekhalaḥ

vijahāra yathākāmaṃ vilāsakusumāyudhaḥ //

Note:

sa tasyāṃ dūra-vikṣiptavihaga-śreṇi-mekhalaḥ

vijahāra yathā-kāmaṃ vilāsa-kusumāyudhaḥ //

uvāha visphurannālakaṇṭakacchadmanāpi sā

tadaṅgayaṣṭisparśena romañcam iva padminī //

Note:

uvāha visphuran-nālakaṇṭaka-cchadmana āpi sā

tad-aṅga-yaṣṭi-sparśena romañcam iva padminī //

tatas taraṅganirdhautam adhyāsya sa śilātalam

yaśaḥsnapitadiksīmā devaḥ sasnau yathāvidhi //

Note:

tatas taraṅga-nirdhautam adhyāsya sa śilā-talam

yaśaḥ-snapita-dik-sīmā devaḥ sasnau yathā-vidhi //

tasyā-viralamattāliniḥsvanacchadmanā vane

agīyateva devasya latābhiḥ snānakautukam //

Note:

tasya a-virala-matta-aliniḥsvanac-chadmanā vane

agīyata iva devasya latābhiḥ snāna-kautukam //

Note: VAR 2.81d: {#kautukam\lem \k; #maṅgalam \ed}

so dūrodastaparyastasapuṣpasalilāñjaliḥ

jagattamo'pahaṃ jyotis trayīmayam upasthitaḥ //

Note:

so dūra-udasta-paryastasa-puṣpa-salila-añjaliḥ

jagat-tamo-'pahaṃ jyotis trayī-mayam upasthitaḥ //

tam ānarca sa rājendur maulau yasyendulekhayā

kriyate svardhunībālamṛṇālaśakalabhramaḥ //

Note:

tam ānarca sa rāja-indur maulau yasya indu-lekhayā

kriyate svar-dhunī-bālamṛṇāla-śakala-bhramaḥ //

dhanyā hi tā vanalatā yatphalāny ajahāra sa

kāryataḥ sadṛśī tāsāṃ samudraraśanā mahī //

Note:

dhanyā hi tā vana-latā yat-phalāny ajahāra sa

kāryataḥ sadṛśī tāsāṃ samudra-raśanā mahī //

nipīya nikhilavyaktarājacihnena pāṇinā

upāspṛśat sa cāmbhojakiñjalkakapiśaṃ payaḥ //

Note:

nipīya nikhila-vyaktarāja-cihnena pāṇinā

upāspṛśat sa ca ambhojakiñjalka-kapiśaṃ payaḥ //

nīlātapatramitreṇa patreṇāmbujinībhuvā

nivāritoṣṇaḥ saśrīkaṃ latākuñjaṃ jagāma sa //

Note:

nīla-ātapatra-mitreṇa patreṇa ambujinī-bhuvā

nivārita-uṣṇaḥ sa-śrīkaṃ latā-kuñjaṃ jagāma sa //

saparāge viśaśrāma kusumaprastare ca sa

lakṣmīkucāṅgarāgeṇa bhinne śeṣa ivācyutaḥ //

Note:

sa-parāge viśaśrāma kusuma-prastare ca sa

lakṣmī-kuca-aṅga-rāgeṇa bhinne śeṣa iva acyutaḥ //

ramāṅgado 'pi nirvartya tvarayā kiṃ cid āhnikam

avāptasevāvasaraḥ paryupāsta viśāmpatim //

Note:

ramāṅgado 'pi nirvartya tvarayā kiṃ cid āhnikam

avāpta-seva-avasaraḥ paryupāsta viśām-patim //

so bhṛṅgadhvaninā supto vipañcīnādabandhunā

tamālapallavais tena kiṃ cit kiṃ cid avījyata //

Note:

so bhṛṅga-dhvaninā supto vipañcī-nāda-bandhunā

tamāla-pallavais tena kiṃ cit kiṃ cid avījyata //

nidrāgṛhītanirmuktalocano 'tha jahāra sa

ghanachāyāvṛtavyaktabhāsvato nabhasaḥ śriyam //

Note:

nidrā-gṛhīta-nirmuktalocano 'tha jahāra sa

ghana-chāyā-āvṛta-vyaktabhāsvato nabhasaḥ śriyam //

pīnāṃsataṭasaṃśliṣṭapuṣpakesaraśobhinā

uṣaḥsākalpakeneva śayanīyam amucyate //

Note:

pīna-aṃsa-taṭa-saṃśliṣṭapuṣpa-kesara-śobhinā

uṣaḥ-sa-ākalpakena-iva śayanīyam amucyate //

punar mṛgayāvihāraḥ

Note:

punar mṛgayā-vihāraḥ

cakāra ca padaṃ citraḥ sa mṛgas tasya cetasi

lagnaṃ hi kim api kvāpi kṛcchrād ākṛṣyate manaḥ //

Note:

cakāra ca padaṃ citraḥ sa mṛgas tasya cetasi

lagnaṃ hi kim api kva api kṛcchrād ākṛṣyate manaḥ //

prasādahṛdyālaṅkārais tena mūrtir abhūṣyata

atyujjvalaiḥ kavīndreṇa kālidāsena vāg iva //

Note:

prasāda-hṛdya-alaṅkārais tena mūrtir abhūṣyata

atyujjvalaiḥ kavi-indreṇa kālidāsena vāg iva //

jagāhe sa mahāraṇyam aṃsāsaktadhanurlataḥ

upoḍhaśaśabhṛllekhaḥ sāyam abdhim ivāryamā //

Note:

jagāhe sa mahā-araṇyam aṃsa-āsakta-dhanur-lataḥ

upoḍha-śaśabhṛl-lekhaḥ sāyam abdhim iva aryamā //

tasmin kusumakirmīratale ca vicacāra sa

sphurannakṣatraśabale nabhasīva niśākaraḥ //

Note:

tasmin kusuma-kirmīratale ca vicacāra sa

sphuran-nakṣatra-śabale nabhasi iva niśākaraḥ //

mṛgānugamanirbandho na jagāmāsya mandatām

maithilīramaṇasyeva vipine pṛthivīpateḥ //

Note:

mṛga-anugama-nirbandho na jagāma asya mandatām

maithilī-ramaṇasya iva vipine pṛthivī-pateḥ //

niśātikramaṇam

Note:

niśā-atikramaṇam

tataḥ papāta jaladhau virocanaphaṇāmaṇiḥ

dināher nīyamānasya balātkāragarutmatā //

Note:

tataḥ papāta jaladhau virocana-phaṇā-maṇiḥ

dina-aher nīyamānasya balāt-kāra-garutmatā //

śanaiḥ śanair atha vyomni mṛgāṅkaḥ padam ādadhe

saśaṅka iva bhūpālān mṛgayāsaktacetasaḥ //

Note:

śanaiḥ śanair atha vyomni mṛga-aṅkaḥ padam ādadhe

sa-śaṅka iva bhū-pālān mṛgayā-āsakta-cetasaḥ //

ramāṅgadāstṛtasnigdhapallavaprastare tataḥ

vane rājendunā ninye tenendutilakā niśā //

Note:

ramāṅgada-āstṛta-snigdhapallava-prastare tataḥ

vane rāja-indunā ninye tena indu-tilakā niśā //

atha mukharakhagāpanītanidraḥ kvacid api padmasarasy upāsya sandhyām

puno 'pi tam avekṣituṃ niśānte nṛpatir iyeṣṭa mṛgaṃ mṛgendrakalpaḥ //

Note:

atha mukhara-khaga-apanīta-nidraḥ kva-cid api padma-sarasy upāsya sandhyām

puno 'pi tam avekṣituṃ niśā-ante nṛpatir iyeṣṭa mṛgaṃ mṛga-indra-kalpaḥ //

Note: VAR 2.100c: {niśānte\lem \k; vanānte \ed}

pañcaikena smara iva śarān pāṇinā hemapuṅkhān anyenorvīvijayi ca dhanuḥ sāhasāṅkaṃ dadhānaḥ

devaḥ sa atha vyavaharad ariṣu nyastapādaḥ pikālīnīḍanyañcanniculanicayaśyāmalāsu sthalīṣu //

Note:

pañca ekena smara iva śarān pāṇinā hema-puṅkhān anyenā urvī-vijayi ca dhanuḥ sāhasa-aṅkaṃ dadhānaḥ

devaḥ sa atha vyavaharad ariṣu nyasta-pādaḥ pikālīnīḍa-nyañcan-nicula-nicaya-śyāmalāsu sthalīṣu //

iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye citra-mṛgā1valokano nāma dvitīyaḥ sargaḥ

tritīyaḥ sargaḥ

atha bahu carato 'sya cāpapāṇeś cakitavalanmṛgayūthavīkṣitasya

vanabhuvi sulabhaḥ pariśramo 'bhūn na tu hariṇaḥ sa hṛtendracāpaśobhaḥ //

Note:

atha bahu carato 'sya cāpa-pāṇeś cakita-valan-mṛga-yūtha-vīkṣitasya

vana-bhuvi sulabhaḥ pariśramo 'bhūn na tu hariṇaḥ sa hṛta-indra-cāpa-śobhaḥ //

dhanuṣi tanubharaṃ nidhāya kiṃcit taruṇatamālavane vinītakhedaḥ

mṛgarudhirakalaṅkitena devaḥ samaviṣameṇa pathā puraḥ pratasthe //

Note:

dhanuṣi tanu-bharaṃ nidhāya kiṃcit taruṇa-tamāla-vane vinīta-khedaḥ

mṛga-rudhira-kalaṅkitena devaḥ sama-viṣameṇa pathā puraḥ pratasthe //

Note: VAR 3.2c: {#kalaṅkitena\lem \k\b; #lavāṅkitena \ed}

vindhyakandarapraveśaḥ

Note:

vindhya-kandara-praveśaḥ

atha sa caṭulaṣaṭpadopagītaṃ vanagajadānasugandhigandhavāham

parisaram abhinṛttanīlakaṇṭhaṃ nyaviśata vindhyanagendrakandarasya //

Note:

atha sa caṭula-ṣaṭpada-upagītaṃ vana-gaja-dāna-sugandhi-gandha-vāham

parisaram abhinṛtta-nīlakaṇṭhaṃ nyaviśata vindhya-naga-indra-kandarasya //

caṭulakṛtakacagrahaḥ sa gacchan vanalatayā parihāsalolayeva

narapatir avaśaḥ kṛtaḥ sa kāmaṃ viyati mukhendum udañcayāṃ cakāra //

Note:

caṭula-kṛta-kaca-grahaḥ sa gacchan vana-latayā parihāsa-lolaya īva

nara-patir avaśaḥ kṛtaḥ sa kāmaṃ viyati mukha-indum udañcayāṃ cakāra //

Note: VAR 3.4a: {caṭula#\lem \ed; catura# \ed}

namad avanipatiḥ patiḥ prajānām ayi! capale nu vikṛṣyate kaceṣu

virama muhur itīva manyuguñjaddhvanibhir asāv alibhir latābhyadhāyi //

Note:

namad avani-patiḥ patiḥ prajānām ayi! capale nu vikṛṣyate kaceṣu

virama muhur iti iva manyu-guñjaddhvanibhir asāv alibhir lata ābhyadhāyi //

Note: VAR 3.5c: {manyu#\lem \conj; mañju# \ed}\var{guñjad\lem \k; mukta \ed}

katicidalinipītadhūpagandhān anativilambiparārdhyamauliratnān

tvaritam atha ramāṅgado 'sya keśān vipinalatāviṭapāntarāc cakarṣa //

Note:

kati-cid-ali-nipīta-dhūpa-gandhān an-ati-vilambi-parārdhya-mauli-ratnān

tvaritam atha ramāṅgado 'sya keśān vipina-latā-viṭapa-antarāc cakarṣa //

haṃsadarśanam

Note:

haṃsa-darśanam

nṛpatir atha tadonmukhaś carantaṃ jhaṭiti sitacchadam ambare dadarśa

dadhatam adhigatāṃ kuto 'pi cañcvā bisalatikām iva tārahāralekhām //

Note:

nṛpatir atha tada ūnmukhaś carantaṃ jhaṭiti sita-cchadam ambare dadarśa

dadhatam adhigatāṃ kuto 'pi cañcvā bisa-latikām iva tāra-hāra-lekhām //

vikasitakumudacchadāvadāte tatanibhṛte patatāṃ tatī dadhānam

viracayitum upāyanaṃ nṛpendor navaghaṭite iva dantapatralekhe //

Note:

vikasita-kumuda-cchada-avadāte tata-nibhṛte patatāṃ tatī dadhānam

viracayitum upāyanaṃ nṛpa-indor nava-ghaṭite iva danta-patra-lekhe //

citam atanu visarpatā samantāt kiraṇalatānikareṇa hārayaṣṭeḥ

sitamaṇimayasūcinirmitasya sthitam iva jaṅgamapañjarasya madhye //

Note:

citam a-tanu visarpatā samantāt kiraṇa-latā-nikareṇa hāra-yaṣṭeḥ

sita-maṇi-maya-sūci-nirmitasya sthitam iva jaṅgama-pañjarasya madhye //

taralamaṇirucāvṛtaṃ prakṛtyā vidalitavidrumakandakāñcituṇḍam

praṇayanihitapādayāvakāṅkaṃ kamalavanasthitilolayeva lakṣmyā //

Note:

tarala-maṇi-rucā āvṛtaṃ prakṛtyā vidalita-vidruma-kanda-kāñci-tuṇḍam

praṇaya-nihita-pāda-yāvaka-aṅkaṃ kamala-vana-sthiti-lolaya īva lakṣmyā //

caraṇayugatale vibhātakālasphuṭitajapākusumābhitāmrabhāsi

svayam iva nalinīvanaprasūteḥ paricayataḥ kṛtakāntisaṃvibhāgam //

Note:

caraṇa-yuga-tale vibhāta-kālasphuṭita-japā-kusuma-abhitāmra-bhāsi

svayam iva nalinī-vana-prasūteḥ paricayataḥ kṛta-kānti-saṃvibhāgam //

pratipadam atidīrghahārabhārāt avanamadunnamayantam uttamāṅgam

śirasi nipatato nikāmam uṣṇān ahimarucaḥ kiraṇān ivotkṣipantam //

Note:

pratipadam atidīrgha-hāra-bhārāt avanamad-unnamayantam uttamāṅgam

śirasi nipatato nikāmam uṣṇān a-hima-rucaḥ kiraṇān iva utkṣipantam //

vivṛtamukhadhṛtasya niṣpatadbhis taralamaṇer aruṇasya kāntileśaiḥ

aviratam aravindavṛndapītān madhupṛṣatān iva bhūyasodvamantam //

Note:

vivṛta-mukha-dhṛtasya niṣpatadbhis tarala-maṇer aruṇasya kānti-leśaiḥ

a-viratam aravinda-vṛnda-pītān madhupṛṣatān iva bhūyasa ūdvamantam //

parikhacitam ayatnapūritāśair aviralamauktikadāmaraśmijālaiḥ

yaśa iva parabhūtabhṛtāṃ niruddhya prasabham upāhṛtam ātmano yaśobhiḥ //

Note:

parikhacitam a-yatna-pūrita-āśair a-virala-mauktika-dāma-raśmi-jālaiḥ

yaśa iva para-bhūta-bhṛtāṃ niruddhya prasabham upāhṛtam ātmano yaśobhiḥ //

abhinavabisaśaṅkayāpahṛtya sphaṭikamayīm asamakṣam akṣamālām

vihagam iva vimānahaṃsapaṅkter vighaṭitam ekataraṃ caturmukhasya //

Note:

abhinava-bisa-śaṅkaya āpahṛtya sphaṭika-mayīm a-samakṣam akṣa-mālām

vihagam iva vimāna-haṃsa-paṅkter vighaṭitam ekataraṃ caturmukhasya //

cyutam iva sitacāmaraṃ maghoneḥ śramajaḍavāravilāsinīkarāgrāt

apahṛtam iva lolapatrajālaṃ surasaritaḥ pavanena puṇḍarīkam //

Note:

cyutam iva sita-cāmaraṃ maghoneḥ śrama-jaḍa-vāra-vilāsinī-kara-agrāt

apahṛtam iva lola-patra-jālaṃ surasaritaḥ pavanena puṇḍarīkam //

harahasitasitaṃ divāpi kāntistabakam ivāpatitam sudhākarasya

api patitam ivāntarikṣapīlor maghavadibhasya vilāsakarṇaśaṅkham //

Note:

hara-hasita-sitaṃ diva āpi kāntistabakam ivā apatitam sudhā-ākarasya

api patitam iva antarikṣa-pīlor maghavad-ibhasya vilāsa-karṇa-śaṅkham //

Note: SYNTAX: kulakam

sa ca pariṇatalodhradhūliśuklas taralam avantipateś cakāra cetaḥ

kisalayam iva bālacandanasya stimitagatir malayācalendravātaḥ //

Note:

sa ca pariṇata-lodhra-dhūli-śuklas taralam avanti-pateś cakāra cetaḥ

kisalayam iva bāla-candanasya stimita-gatir malaya-acala-indra-vātaḥ //

nāyakavarṇanam

Note:

nāyaka-varṇanam

avadad atha vibuddhapuṇḍarīkapratimam upāntacare nidhāya cakṣuḥ

daśanamaṇimayūkhabhinnavarṇāṃ girim iti mālavarājapūrṇacandraḥ //

Note:

avadad atha vibuddha-puṇḍarīkapratimam upānta-care nidhāya cakṣuḥ

daśana-maṇi-mayūkha-bhinna-varṇāṃ girim iti mālava-rāja-pūrṇa-candraḥ //

surabhikusumacumbināvanamrām alipaṭalena latām imāṃ vinā me

khagam amum upadarśayet ka evaṃ gaganaramāpatipāñcajanyam anyaḥ //

Note:

surabhi-kusuma-cumbina āvanamrām ali-paṭalena latām imāṃ vinā me

khagam amum upadarśayet ka evaṃ gagana-ramā-pati-pāñca-janyam anyaḥ //

smaravarakarihastaśīkarāṇām vidadhati rucayo navahāramauktikānām

vidadhati rucayo 'sya canncukoṭau kavalitabālamṛṇālasūtralīlām //

Note:

smara-vara-kari-hasta-śīkarāṇām vidadhati rucayo nava-hāra-mauktikānām

vidadhati rucayo 'sya canncu-koṭau kavalita-bāla-mṛṇāla-sūtra-līlām //

ayi! kathaya sitacchadaḥ kva cāyaṃ vananalinīpulināntabaddhavāsaḥ

avanipatikalatrakaṇṭhayogyaḥ kva ca śaśibandhur anargha eṣa hāraḥ //

Note:

ayi! kathaya sita-cchadaḥ kva cāyaṃ vana-nalinī-pulina ānta-baddha-vāsaḥ

avani-pati-kalatra-kaṇṭha-yogyaḥ kva ca śaśi-bandhur anargha eṣa hāraḥ //

vanabhuvipatitaḥ kuto 'yam asyāṃ katham ayam asya mukhātithitvam āptaḥ?

guruvibhavapadasya kasya vā syād ayam iti me na paricchinatti cetaḥ //

Note:

vana-bhuvi-patitaḥ kuto 'yam asyāṃ katham ayam asya mukha-ātithitvam āptaḥ?

guru-vibhava-padasya kasya vā syād ayam iti me na paricchinatti cetaḥ //

ayam ucitataraḥ phaṇistriyo vā kucakalaśāntaramartyayoṣito vā ?

niyatam udadhim udram īdṛśāni kṣititalam ābharaṇāni na spṛśanti //

Note:

ayam ucitataraḥ phaṇi-striyo vā kuca-kalaśa-antara-martya-yoṣito vā ?

niyatam udadhim udram īdṛśāni kṣiti-talam ābharaṇāni na spṛśanti //

kim aparam anugamya eṣa haṃsaḥ śramajaḍapakṣatirāvayor vanānte

ayi! yad ayam avāmanasya bhūmir mukhadhṛtahāralataḥ kutūhalasy //

Note:

kim aparam anugamya eṣa haṃsaḥ śrama-jaḍa-pakṣa-tirāvayor vana-ante

ayi! yad ayam a-vāmanasya bhūmir mukha-dhṛta-hāra-lataḥ kutūhalasy //

ramāṅgadavākyam

Note:

ramāṅgada-vākyam

iti viratavacasy udīrya tasmin kṛtini nṛpe paramāravaṃśaketau

sphuradadharavikīrṇadantakāntiprasaram idaṃ jagade ramāṅgadena //

Note:

iti virata-vacasy udīrya tasmin kṛtini nṛpe paramāra-vaṃśa-ketau

sphurad-adhara-vikīrṇa-danta-kāntiprasaram idaṃ jagade ramāṅgadena //

jaḍarucir api rocate na kasmai katham api dīrghaguṇena labdhasaṅgaḥ

naravara yad anena hāradāmnā tava patagaḥ spṛhaṇīya eṣa jātaḥ //

Note:

jaḍa-rucir api rocate na kasmai katham api dīrgha-guṇena labdha-saṅgaḥ

nara-vara yad anena hāra-dāmnā tava patagaḥ spṛhaṇīya eṣa jātaḥ //

upavana iva sambhavaḥ kadācin nṛpa ghaṭate vipine 'pi hārayaṣṭeḥ

yad asurasuranāgarājakanyā iha viharanti nagendrakandareṣu //

Note:

upavana iva sambhavaḥ kadācin nṛpa ghaṭate vipine 'pi hāra-yaṣṭeḥ

yad asura-sura-nāga-rāja-kanyā iha viharanti naga-indra-kandareṣu //

śakunir ayam ito digantalagnair anupamamauktikanirgatair mayūkhaiḥ

tava viracayatīva sūtrapātaṃ sukṛtanidhāna! bhaviṣyataḥ śubhasya //

Note:

śakunir ayam ito dig-anta-lagnair an-upama-mauktika-nirgatair mayūkhaiḥ

tava viracayati iva sūtra-pātaṃ sukṛta-nidhāna! bhaviṣyataḥ śubhasya //

drutam ayam anugamyatām idānīm anugamanena yato 'sya hāralābhaḥ

phalam adhikam ato 'pi naḥ kadācit kim api bhaved ayam asya hetuḥ //

Note:

drutam ayam anugamyatām idānīm anugamanena yato 'sya hāra-lābhaḥ

phalam adhikam ato 'pi naḥ kadācit kim api bhaved ayam asya hetuḥ //

taruviṭapalatāntareṇa gacchan bhuvam abhajan bahumuktameghavartmā

ayam atiguruhārabhārajātāṃ śramajaḍatāmalam ātmano vyanakti //

Note:

taru-viṭapa-latā-antareṇa gacchan bhuvam abhajan bahu-mukta-megha-vartmā

ayam ati-guru-hāra-bhāra-jātāṃ śrama-jaḍa-tāmalam ātmano vyanakti //

nayanapatham ayaṃ yathā tavārāt tvam api tathāsya sitacchadasya yātaḥ

avanitalamṛgāṅka! yad vanāntaś cakitam ivāyam itas tataḥ prayāti //

Note:

nayana-patham ayaṃ yathā tavā arāt tvam api tatha āsya sita-cchadasya yātaḥ

avani-tala-mṛga-aṅka! yad vana-antaś cakitam iva ayam itas tataḥ prayāti //

niculavanam atītya vartate 'yam purata imām ayam abjinīm upetaḥ

navajaladharaśaṅkayeva śaṅke taruṇatamālavanādito nivṛttaḥ //

Note:

nicula-vanam atītya vartate 'yam purata imām ayam abjinīm upetaḥ

nava-jala-dhara-śaṅkaya īva śaṅke taruṇa-tamāla-vana-ādito nivṛttaḥ //

kisalayakalitāñjaliṃ tvarāvān ayam upasarpati nīlasinduvāram

kṣaṇam ayam iha bālacūtamaulau vicakilamālyavilāsam ādadhāti //

Note:

kisalaya-kalita-añjaliṃ tvarāvān ayam upasarpati nīla-sindu-vāram

kṣaṇam ayam iha bāla-cūta-maulau vicakila-mālya-vilāsam ādadhāti //

ayam abhinavakarṇikārayaṣṭiṃ jhaṭiti ghanastabakastanīm upaiti

ayam aticapalo nisargaraktāṃ sthalanalinīm avadhīrya deva! yātaḥ //

Note:

ayam abhinava-karṇikā-āra-yaṣṭiṃ jhaṭiti ghana-stabaka-stanīm upaiti

ayam aticapalo nisarga-raktāṃ sthala-nalinīm avadhīrya deva! yātaḥ //

ayam iha hi latām upaiti kaundīṃ kusumavatīṃ navamādhavīṃ vilaṅghya

kvaṇadalivalayāsu nāsu tena skhalitam itaḥ sahakāramañjarīṣu //

Note:

ayam iha hi latām upaiti kaundīṃ kusumavatīṃ nava-mādhavīṃ vilaṅghya

kvaṇad-ali-valayāsu nā asu tena skhalitam itaḥ sahakāra-mañjarīṣu //

abhisarati vanasthalīm ivaitāṃ madanavatīmayamūḍhakāmilīlaḥ

sphuradatanuśilīmukhasya cāgre vicarati karṇe ivāyam arjunasya //

Note:

abhisarati vana-sthalīm iva etāṃ madanavatī-maya-mūḍha-kāmi-līlaḥ

sphurad-atanu-śilīmukhasya ca agre vicarati karṇe iva ayam arjunasya //

śramam apaharatas tanūrmivātair ayam atithir vanapalvalasya jātaḥ

tarutatiṣu tirohito 'yam etāsv ayam aravindavanād ivojjihīte //

Note:

śramam apaharatas tanu-ūrmi-vātair ayam atithir vana-palvalasya jātaḥ

taru-tatiṣu tirohito 'yam etāsv ayam aravinda-vanād iva ujjihīte //

kurabakavanataḥ kadambarājiṃ vrajati tato mucakundakānanāni

iti nagam avagāhate sahāras tvam iva dhrtaklama eṣa rājahaṃsaḥ //

Note:

kurabaka-vanataḥ kadamba-rājiṃ vrajati tato mucakunda-kānanāni

iti nagam avagāhate sa-hāras tvam iva dhrta-klama eṣa rājahaṃsaḥ //

kuru vijayam ito mamārpya etad dhanur adhunā sasuvarṇapuṅkhabāṇam

yad ayam itagatir gato 'tidūraṃ jalapatagaḥ saha naḥ kutūhalena //

Note:

kuru vijayam ito mama arpya etad dhanur adhunā sa-suvarṇa-puṅkha-bāṇam

yad ayam ita-gatir gato 'tidūraṃ jala-patagaḥ saha naḥ kutūhalena //

haṃsānugamanam

Note:

haṃsa-anugamanam

iti kathayati cāpam arpayitvā samam iṣubhiḥ sa ramāṅgade narendras

patagam anu tam āttahāraṃ harati na kaṃ navavastusaṃprayogaḥ //

Note:

iti kathayati cāpam arpayitvā samam iṣubhiḥ sa ramāṅgade nara-indras

patagam anu tam āttahāraṃ harati na kaṃ nava-vastu-saṃprayogaḥ //

ṛju tam atha vihāyasā vrajantam rabhasavaśād anugacchato nṛpasya

samajani bhṛśam āyato 'sya panthās taruviṭapāvaṭavarjanena vakraḥ //

Note:

ṛju tam atha vihāyasā vrajantam rabhasa-vaśād anugacchato nṛpasya

samajani bhṛśam āyato 'sya panthās taru-viṭapa-avaṭa-varjanena vakraḥ //

nṛpatir anuyayau vane vihaṅgaṃ nṛpatim abhi praṇayī ramāṅgado 'pi

śrutam iva viśadaṃ śucir vivekaḥ kṛtini vivekam ivāntaraḥ prasādaḥ //

Note:

nṛ-patir anuyayau vane vihaṅgaṃ nṛpatim abhi praṇayī ramāṅgado 'pi

śrutam iva viśadaṃ śucir vivekaḥ kṛtini vivekam iva antaraḥ prasādaḥ //

atha kamalasarastaraṅgadolācalayavilolarathāṅganāmayugmam

madakalakalahaṃsanādakṛṣṭaḥ śramaviveśaḥ saḥ sitacchadaḥ prapede //

Note:

atha kamala-saras-taraṅga-dolācalaya-vilola-rathāṅganāma-yugmam

mada-kala-kalahaṃsa-nāda-kṛṣṭaḥ śrama-viveśaḥ saḥ sita-cchadaḥ prapede //

vilulitakabarīkalāpamālyā mṛdunavaśaivalamekhalā vahantyaḥ

ratiraṇam avasāya yatra nityaṃ saha ramaṇair amarāṅganā ramante //

Note:

vilulita-kabarī-kalāpa-mālyā mṛdu-nava-śaivala-mekhalā vahantyaḥ

rati-raṇam avasāya yatra nityaṃ saha ramaṇair amara-aṅganā ramante //

salilagatadhiyātha tena dūrāt sa gurur amucyata niḥsahena hāraḥ

jaḍahṛtahṛdayāḥ kiyac ciraṃ vā guṇamahatām iha bhāram udvahanti //

Note:

salila-gata-dhiya ātha tena dūrāt sa gurur amucyata niḥsahena hāraḥ

jaḍa-hṛta-hṛdayāḥ kiyac ciraṃ vā guṇa-mahatām iha bhāram udvahanti //

sa ca vitatamarīcicañculekho vigalitahāralatāmiṣeṇa haṃsaḥ

pariṇatabisakāṇḍabhaṅgapītaṃ paya iva vistṛtadhāram ujjagāra //

Note:

sa ca vitata-marīci-cañcu-lekho vigalita-hāra-latāmiṣeṇa haṃsaḥ

pariṇata-bisa-kāṇḍa-bhaṅga-pītaṃ paya iva vistṛta-dhāram ujjagāra //

atha kanakamṛṇālikāyugasya dyutinicayena citaṃ visarpatādhaḥ

aśiśiramahaso visāriṇā khe valayitam aṃśulatākadambakena //

Note:

atha kanaka-mṛṇālikā-yugasya dyuti-nicayena citaṃ visarpata ādhaḥ

a-śiśira-mahaso visāriṇā khe valayitam aṃśu-latā-kadambakena //

taṭabhuvi tam apaśyad āpatantaṃ patir avane ravataṃsitāyatākṣaḥ

sitam abhinavahemadaṇḍaśobhi sphaṭikaśalākam ivātapatram aindram //

Note:

taṭa-bhuvi tam apaśyad āpatantaṃ patir avane rava-taṃsita-āyata-akṣaḥ

sitam abhinava-hema-daṇḍa-śobhi sphaṭika-śalākam ivā atapatram aindram //

Note: SYNTAX: sandānitakam

sarasi dhavalite tataḥ samantād amṛtamarīciruceva tasya kāntyā

vyadhita balavatī viyogapīḍā padam apade hṛdayeṣu cakranāmnām //

Note:

sarasi dhavalite tataḥ samantād amṛta-marīci-ruca īva tasya kāntyā

vyadhita balavatī viyoga-pīḍā padam apade hṛdayeṣu cakra-nāmnām //

ativitataguṇaikadhāmni tasmin vidhuram adhaḥpatite viśuddhibhāji

katham api vasudhādhipaḥ pramodaṃ jhaṭiti jagāma guṇiṣv amatsaro hi //

Note:

ativitata-guṇa-eka-dhāmni tasmin vidhuram adhaḥ-patite viśuddhi-bhāji

katham api vasudhā-adhipaḥ pramodaṃ jhaṭiti jagāma guṇiṣv amatsaro hi //

atha nabhasi piśaṅgasāndhyarāgacchurita ivāmbaranimnagātaraṅgam

kiyad api sarasas taṭe sa gatvā kamalarajaḥkapiśe dadarśa hāram //

Note:

atha nabhasi piśaṅga-sāndhya-rāgacchurita iva ambara-nimnag-ātaraṅgam

kiyad api sarasas taṭe sa gatvā kamala-rajaḥ-kapiśe dadarśa hāram //

sa ca sapadi ramāṅgadopanītaṃ kanakasaroruhakāntinā kareṇa

nijayaśa iva mūrtam ādade taṃ bhuvanatalābhayadānadīkṣitena //

Note:

sa ca sapadi ramāṅgada-upanītaṃ kanaka-saroruha-kāntinā kareṇa

nija-yaśa iva mūrtam ādade taṃ bhuvana-tala-abhaya-dāna-dīkṣitena //

sujanam iva guṇair upoḍhaśobhaṃ śucitarabālamṛṇālasūtradīrghaiḥ

ahamahamikayā kṛtapraveśaṃ taraṇikaraglapitair ivendupādaiḥ //

Note:

sujanam iva guṇair upoḍha-śobhaṃ śucitara-bāla-mṛṇāla-sūtra-dīrghaiḥ

aham-ahamikayā kṛta-praveśaṃ taraṇi-kara-glapitair iva-indu-pādaiḥ //

dadhatam aruṇam aṅgarāgaśeṣaṃ kvacid api yaṣṭiṣu tāramauktikāsu

ghaṭitam iva navātapena kiṃcid bahunavayā śaśalakṣmaṇas tviṣā ca //

Note:

dadhatam aruṇam aṅga-rāga-śeṣaṃ kva-cid api yaṣṭiṣu tāra-mauktikāsu

ghaṭitam iva nava-ātapena kiṃ-cid bahu-navayā śaśalakṣmaṇas tviṣā ca //

ativitataruciṃ vahantam antas taralamaṇiṃ taruṇendragopaśr̆bham

aviralam asakṛnnivāsalagnaṃ lalitavadhūhṛdayād ivānurāgam //

Note:

ativitata-ruciṃ vahantam antas tarala-maṇiṃ taruṇa-indragopa-śr̆bham

aviralam asakṛn-nivāsa-lagnaṃ lalita-vadhū-hṛdayād iva anurāgam //

katicid api latāntare dadhānaṃ mṛgamadaliptatalāni mauktikāni

śabalajalalavair ivāttajanmāny ayam aranadīyamunātither ghanasya //

Note:

kati-cid api latā-antare dadhānaṃ mṛga-mada-lipta-talāni mauktikāni

śabala-jala-lavair ivā atta-janmāny ayam ara-nadī-yamunā-ātither ghanasya //

anuguṇapadavīvinirgatāsu pratilatam āyatamauktikaprabhāsu

rajanikaramarīcisūcidīrghair bahubhir iva grathitaṃ mṛṇālasūtraiḥ //

Note:

anuguṇa-padavī-vinirgatāsu pratilatam āyata-mauktika-prabhāsu

rajani-kara-marīci-sūci-dīrghair bahubhir iva grathitaṃ mṛṇālasūtraiḥ //

atidṛḍham anuraktayā vitīrṇaṃ mukharamahodadhimekhalāṃ vahantyā

urasi nihitabandhujīvam urvyā vicakilamālyam iva svayaṃvarāya //

Note:

atidṛḍham anuraktayā vitīrṇaṃ mukhara-mahā-udadhi-mekhalāṃ vahantyā

urasi nihita-bandhu-jīvam urvyā vicakila-mālyam iva svayaṃ-varāya //

Note: SYNTAX: kulakam

arucad atha kare sa tasya bibhrad yuvatiradacchadakāntimadhyaratnam

kim api manasijena śāsanāṅkaḥ prahitanijāyudhacitrapuṣpamudraḥ //

Note:

arucad atha kare sa tasya bibhrad yuvati-rada-cchada-kānti-madhya-ratnam

kim api manasijena śāsana-aṅkaḥ prahita-nija-āyudha-citra-puṣpa-mudraḥ //

śaśikararucā sa tena reje mṛdukarapuṣkaravartinā narendraḥ

amarapuradhunīsamuddhṛtena tridaśakarīva mṛṇālakandalena //

Note:

śaśi-kara-rucā sa tena reje mṛdu-kara-puṣkara-vartinā nara-indraḥ

amara-pura-dhunī-samuddhṛtena tridaśa-kari īva mṛṇāla-kandalena //

urasi narapateḥ pataṃś cakāśe kanakaśilāvipule tadaṃśupūraḥ

akhilabhuvanakośarājalakṣmyā nihita ivādhikam utkyā kaṭākṣaḥ //

Note:

urasi nara-pateḥ pataṃś cakāśe kanaka-śilā-vipule tad-aṃśu-pūraḥ

akhila-bhuvana-kośa-rāja-lakṣmyā nihita iva adhikam utkyā kaṭa-akṣaḥ //

Note: VAR 3.62: {kaṭākṣaḥ\lem \em; kadākṣaḥ \ed}

vikṛtir udadhiśuktieṣu cyutānāṃ dhruvam iyam indukalāsudhālavānām

jaladajalakaṇodbhaveṣu kāmaṃ nivasati kāntir iyaṃ na mauktikeṣu //

Note:

vikṛtir udadhi-śuktieṣu cyutānāṃ dhruvam iyam indu-kalā-sudhā-lavānām

jalada-jala-kaṇa-udbhaveṣu kāmaṃ nivasati kāntir iyaṃ na mauktikeṣu //

na kim ayam uḍumaṇḍalāpavādaḥ kumudavanāni puro 'sya na trapante

katham ayam avadhir na muktibhājām iti tam avekṣya sa cintayāṃ cakāra //

Note:

na kim ayam uḍu-maṇḍala-apavādaḥ kumuda-vanāni puro 'sya na trapante

katham ayam avadhir na muktibhājām iti tam avekṣya sa cintayāṃ cakāra //

Note: SYNTAX: sandānitakam

sphuradudaraniveśitendranīlāṃ madajalarājim iva smaradvipasya

avanipatir apaśyad akṣarāṇāṃ tatim atha hāramṛṇālikāntarāle //

Note:

sphurad-udara-niveśita-indranīlāṃ mada-jala-rājim iva smara-dvipasya

avani-patir apaśyad akṣarāṇāṃ tatim atha hāra-mṛṇālikā-antarāle //

abhinavalikhitām iva praśatiṃ madanamahānṛpateḥ sa pārthivendraḥ

iti nibiḍakutūhalākulas tāṃ lalitapadābharaṇām avācayac ca //

Note:

abhinava-likhitām iva praśatiṃ madana-mahā-nṛpateḥ sa pārthiva-indraḥ

iti nibiḍa-kutūhala-ākulas tāṃ lalita-pada-ābharaṇām avācayac ca //

``manasijavaravīravaijantyās tribhuvanadurlabhavibhramaikabhūmeḥ

kucamukulavicitrapatravallīparicita eṣa sadā śaśiprabhāyāḥ'' //

Note:

``manasija-vara-vīra-vaijantyās tri-bhuvana-durlabha-vibhrama-eka-bhūmeḥ

kuca-mukula-vicitra-patra-vallīparicita eṣa sadā śaśiprabhāyāḥ'' //

kim u vipulam imaṃ manuṣyalokaṃ puram uta parvatapakṣaśātanasya

kim u yuvatir iyaṃ bhujaṅgabhartur bhuvanam alaṅkurute śaśiprabheti //

Note:

kim u vipulam imaṃ manuṣya-lokaṃ puram uta parvata-pakṣa-śātanasya

kim u yuvatir iyaṃ bhujaṅga-bhartur bhuvanam alaṅkurute śaśiprabha īti //

vadati śaśimukhīm itas na dūre taruṇavilepanabhinna eṣa hāraḥ

saritam iva vanāntare samīraḥ sphutitasaroruhareṇunā piśaṅgaḥ //

Note:

vadati śaśi-mukhīm itas na dūre taruṇa-vilepana-bhinna eṣa hāraḥ

saritam iva vana-antare samīraḥ sphutita-saroruha-reṇunā piśaṅgaḥ //

kusumaśarasakhasya kasya cit kiṃ samajani nākatalādhidevateyam

uta mukulitamanmathāvatāre pathi vicare 'dhinākakanyakānām //

Note:

kusumaśara-sakhasya kasya cit kiṃ samajani nāka-tala-adhidevata īyam

uta mukulita-manmatha-avatāre pathi vicare 'dhināka-kanyakānām //

api kṛtanayanotsavena tanvī taruṇasudhāmadhureṇa darśanena

mudam upajaned vane kim eṣā ? mama śaradindukaleva kairavasya //

Note:

api kṛta-nayana-utsavena tanvī taruṇa-sudhā-madhureṇa darśanena

mudam upajaned vane kim eṣā ? mama śarad-indu-kala īva kairavasya //

iti kiyad api yāvad eva cintāvaśam agamat sa manuṣyalokapālaḥ

dhanur api niculaṃ vidhāya tāvat kusumaśaro 'sya babhūva pārśvavartī //

Note:

iti kiyad api yāvad eva cintāvaśam agamat sa manuṣya-loka-pālaḥ

dhanur api niculaṃ vidhāya tāvat kusuma-śaro 'sya babhūva pārśvavartī //

atha sambhramād anucareṇa nihitatamālapallave

āsta tarukusumasaṃvalite sarasaḥ saḥ saikataśilātale nṛpaḥ //

Note:

atha sambhramād anucareṇa nihita-tamāla-pallave

āsta taru-kusuma-saṃvalite sarasaḥ saḥ saikata-śilā-tale nṛpaḥ //

ālakṣya stanasakhyalakṣmaṇi tatas tasmin kuraṅgīdṛśo muktādāmni karodarapraṇayitām āpte tuṣāratviṣi

vismṛtyā sahasā hṛtaṃ caturayā kroḍīkṛtaṃ cintayā cetaḥ śrīnavasāhasāṅkanṛpater utkaṇṭhayākṛṣyata //

Note:

ālakṣya stana-sakhya-lakṣmaṇi tatas tasmin kuraṅgī-dṛśo muktā-dāmni kara-udara-praṇayitām āpte tuṣāra-tviṣi

vismṛtyā sahasā hṛtaṃ caturayā kroḍīkṛtaṃ cintayā cetaḥ śrī-navasāhasāṅka-nṛpater utkaṇṭhayā ākṛṣyata //

iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-hāra-lābho nāma tṛtīyaḥ sargaḥ

caturthaḥ sargaḥ

tataḥ saś cetasy avanīpatir dadhe śaśiprabhālokamahotsavaspṛhām

upoḍharāgām udadhis taṭodare navodgatāṃ vidrumakandalīm iva //

Note:

tataḥ saś cetasy avanī-patir dadhe śaśiprabhā-āloka-mahā-utsava-spṛhām

upoḍha-rāgām udadhis taṭa-udare nava-udgatāṃ vidruma-kandalīm iva //

śaśiprabhāśānalinīmṛṇālatām upāgate mauktikadāmni sādaraḥ

tadāgate dūta iva nyaveśayat sa darśitapremalave vilocane //

Note:

śaśiprabhā-āśā-nalinī-mṛṇālatām upāgate mauktika-dāmni sa-ādaraḥ

tad-āgate dūta iva nyaveśayat sa darśita-prema-lave vilocane //

punaḥ punaḥ ṣaṭpadarājimecakāṃ tadindranīlākṣarapaṅktim aikṣata

sa tatkṣanān manmathajātavedasaṃ tanīyasīṃ dhūmalatām ivodgatām //

Note:

punaḥ punaḥ ṣaṭpada-rāji-mecakāṃ tad-indranīla-akṣara-paṅktim aikṣata

sa tat-kṣanān manmatha-jātavedasaṃ tanīyasīṃ dhūma-latām iva udgatām //

sugandhihārād anulepanaṃ kare samunmiṣatsvedalave vilumpati

asaṅgatāyā api dīrghacakṣuṣaḥ payodharaspṛśam ivāsasāda sa //

Note:

sugandhi-hārād anulepanaṃ kare samunmiṣat-sveda-lave vilumpati

a-saṅgatāyā api dīrgha-cakṣuṣaḥ payodhara-spṛśam ivā asasāda sa //

tadīyanāmāṅkalipiṃ śanaiḥ śanaiḥ salīlam āvartayituṃ pracakrame

parisphuratpallavapāṭalādharo rahasyavidyām iva manmathasya sa //

Note:

tadīya-nāma-aṅka-lipiṃ śanaiḥ śanaiḥ sa-līlam āvartayituṃ pracakrame

parisphurat-pallava-pāṭala-adharo rahasya-vidyām iva manmathasya sa //

anekarūpālikhanapragalbhayā sutīkṣṇayā vartikayeva cintayā

sas tām anāptekṣaṇasaṃstavāṃ purā lilekha citte muhur anyathānyathā //

Note:

aneka-rūpa-ālikhana-pragalbhayā sutīkṣṇayā vartikaya īva cintayā

sas tām anāpta-īkṣaṇa-saṃstavāṃ purā lilekha citte muhur anyatha ānyathā //

anaṅgacaṇḍātapataptayos tadā śaśiprabhāvibhramadarśanaṃ prati

dvayor abhūd utsukatā vanāntare vilāsinas tasya ca kairavasya ca //

Note:

anaṅga-caṇḍa-ātapa-taptayos tadā śaśiprabhā-vibhrama-darśanaṃ prati

dvayor abhūd utsukatā vana-antare vilāsinas tasya ca kairavasya ca //

udagradigvāraṇahastahāriṇā sa dakṣiṇena sphuratā ca bahunā

sthirīkṛtāśo manāsāpi durlabhām adurlabhām indumukhīm amanyata //

Note:

udagra-dig-vāraṇa-hasta-hāriṇā sa dakṣiṇena sphuratā ca bahunā

sthirīkṛta-āśo manāsa āpi durlabhām a-durlabhām indu-mukhīm amanyata //

puro vimuñcannayane yadṛcchayā nṛpas tamāladrumakānanodare

apaśyad atravāsare vilāsinīṃ payodhamadhye śaśinaḥ kalām iva //

Note:

puro vimuñcan-nayane yadṛcchayā nṛpas tamāla-druma-kānana-udare

apaśyad atra-vāsare vilāsinīṃ payodha-madhye śaśinaḥ kalām iva //

nāyakavākyam

Note:

nāyaka-vākyam

athaiṣa dīrghā darśanārciṣaḥ kiran mukhāmṛtāṃśoḥ kiraṇacchaṭā iva

nirīkṣya tām unmadahaṃsagāminīṃ ramāṅgadaṃ sasmitam ity avocat //

Note:

atha eṣa dīrghā darśana-arciṣaḥ kiran mukha-amṛta-aṃśoḥ kiraṇa-cchaṭā iva

nirīkṣya tām unmada-haṃsa-gāminīṃ ramāṅgadaṃ sa-smitam ity avocat //

Note: VAR 4.10d: {sasmitam\lem % K\tr\i; saspṛham \ed}

śanaiś carantī vipine tava sthitā nitambinī kaccid iyaṃ dṛśaḥ pathi?

adhīratāṃ dakṣiṇamātariśvanā lateva nītā masṛṇena mādhavī //

Note:

śanaiś carantī vipine tava sthitā nitambinī kac-cid iyaṃ dṛśaḥ pathi?

a-dhīratāṃ dakṣiṇa-mātariśvanā lata īva nītā masṛṇena mādhavī //

yutā sitābhaiḥ sumanobhir etayā pariślatheyaṃ kabarī niyamyate

udastabhāsvatkarakāntayā śriyā dinasya tārāśabaleva śarvarī //

Note:

yutā sita-ābhaiḥ sumanobhir etayā pariślatha īyaṃ kabarī niyamyate

udasta-bhāsvat-kara-kāntayā śriyā dinasya tārā-śabala īva śarvarī //

asatkaver vāg iva vītasauṣṭhavaṃ niveśayantī padam avyavasthayā

asāv anekaskhalitaiḥ samākulā vimucya mārgaṃ kim itaḥ pratiṣṭhate //

Note:

asat-kaver vāg iva vīta-sauṣṭhavaṃ niveśayantī padam avyavasthayā

asāv aneka-skhalitaiḥ samākulā vimucya mārgaṃ kim itaḥ pratiṣṭhate //

haṭhena netuṃ vaśatām ivātmano mano'bhirāmāsu vilāsabhaṅgiṣu

dhṛtāṃśukā tābhir iyaṃ pade pade latābhir ambhojamukhī niruddhyate //

Note:

haṭhena netuṃ vaśatām ivā atmano mano-'bhirāmāsu vilāsa-bhaṅgiṣu

dhṛta-aṃśukā tābhir iyaṃ pade pade latābhir ambhoja-mukhī niruddhyate //

vicinvatī kiṃ cid iveyam ādarād apakṣamapātastimite vilocane

gate 'vataṃsotpalapatrabandhutām itas tataḥ padmavane vimuñcati //

Note:

vicinvatī kiṃ cid iva iyam ādarād apakṣama-pāta-stimite vilocane

gate 'vataṃsa-utpala-patra-bandhutām itas tataḥ padma-vane vimuñcati //

mṛdu prayāntīyam animnanimnayoḥ sitāṃśukā kām api kāntim aśnute

jale kalā iva pratibimbitaindavī vanānilodañcadavāñcadūrmiṇi //

Note:

mṛdu prayānti īyam animna-nimnayoḥ sita-aṃśukā kām api kāntim aśnute

jale kalā iva pratibimbita-endavī vana-anila-udañcad-avāñcad-ūrmiṇi //

prasādam asmākam araṇyadurlabhair vidhehi sālaktakapādatāḍanaiḥ

asāv aśokaiḥ kṣaṇam āśritaiḥ śramāt itīva mattālirutena yācyate //

Note:

prasādam asmākam araṇya-durlabhair vidhehi sa-ālaktaka-pāda-tāḍanaiḥ

asāv aśokaiḥ kṣaṇam āśritaiḥ śramāt iti iva matta-ali-rutena yācyate //

abhedamūḍhastabakābhir āvṛtā latābhir īṣal lulitālipaṅktibhiḥ

iyaṃ puro mārutanartitālakā na lakṣyate vyaktam avāmanastanī //

Note:

abheda-mūḍha-stabakābhir āvṛtā latābhir īṣal lulita-ali-paṅktibhiḥ

iyaṃ puro māruta-nartita-alakā na lakṣyate vyaktam a-vāmana-stanī //

ṛju kvacit kvāpi anṛju pravartate kvacit skhalaty uccaśilātale pathi

iyaṃ śanaiḥ śailanadīva ca kvacit vinamravānīratalena gacchati //

Note:

ṛju kva-cit kva-api anṛju pravartate kva-cit skhalaty ucca-śilā-tale pathi

iyaṃ śanaiḥ śaila-nadi īva ca kva-cit vinamra-vānīra-talena gacchati //

sthite pariṣvajya sarojinīm imāṃ vane ghane 'smin kusumonmadālini

prayāti sāsūyam iyaṃ kathaṃcana svahastasīmantitamārgavīrudhi //

Note:

sthite pariṣvajya sarojinīm imāṃ vane ghane 'smin kusuma-unmada-alini

prayāti sāsūyam iyaṃ kathaṃ-cana sva-hasta-sīmantita-mārga-vīrudhi //

kvacit kvacit svedalavodgamo mukhe samāhṛteyaṃ kabarī yathā tathā

sayaṃ ca kampaḥ kucayor vadhūr iyaṃ ratiśramavyākuliteva lakṣyate //

Note:

kva-cit kva-cit sveda-lava-udgamo mukhe samāhṛta īyaṃ kabarī yathā tathā

sayaṃ ca kampaḥ kucayor vadhūr iyaṃ rati-śrama-vyākulita īva lakṣyate //

anena rūpātiśayena līlayā viviktanepathyaparigraheṇa ca

araṇyasañcāraparā iyam ekikā kutūhalaṃ me hṛdaye niṣiñcati //

Note:

anena rūpa-atiśayena līlayā vivikta-nepathya-parigraheṇa ca

araṇya-sañcāra-parā iyam ekikā kutūhalaṃ me hṛdaye niṣiñcati //

asau parādhīnatayāspadīkṛtā na bālikā na pratibhāsate na mama

ayaṃ sphuratkāñcanapadmasodaraḥ sacāmaro 'syāḥ kathamanyathā karaḥ //

Note:

asau parādhīnatayā āspadīkṛtā na bālikā na pratibhāsate na mama

ayaṃ sphurat-kāñcana-padma-sa-udaraḥ sa-cāmaro 'syāḥ katham-anyathā karaḥ //

iyaṃ kim u syād vanadevatāgatā ? gatā dharāṃ vyomavadhūr iyaṃ kim u ?

avekṣituṃ hāram iheyam āgatā śaśiprabhāvāravilāsinī kim u ? //

Note:

iyaṃ kim u syād vana-devatā āgatā ? gatā dharāṃ vyoma-vadhūr iyaṃ kim u ?

avekṣituṃ hāram iha iyam āgatā śaśiprabhā-vāra-vilāsinī kim u ? //

itaḥ saś citrākṛtir īkṣato mṛgaḥ sitacchadādāptam ito vibhūṣaṇam

itaś ca dṛṣṭeyam iti sprasūyate prasaktam āścaryam iyaṃ vanasthalī //

Note:

itaḥ saś citra-ākṛtir īkṣato mṛgaḥ sita-cchadād-āptam ito vibhūṣaṇam

itaś ca dṛṣṭa īyam iti sprasūyate prasaktam āścaryam iyaṃ vana-sthalī //

pāṭalāyā nāyakadarśanam

Note:

pāṭalāyā nāyaka-darśanam

iti prakṛtyā madhuroktir uktavān tayāyatākṣyā dadṛśe viśāmpatiḥ

tamālapatrāpihite śilātale kumudvatīkānta ivāmbare sthitaḥ //

Note:

iti prakṛtyā madhura-uktir uktavān tayā āyata-akṣyā dadṛśe viśāmpatiḥ

tamāla-patra-apihite śilā-tale kumudvatī-kānta iva ambare sthitaḥ //

tatas tadālokanakautukena sā sthitā nimeṣojjhitapakṣmalekṣaṇam

vinidrasatkesarapaṅkajā babhau vane nivātastimiteva padminī //

Note:

tatas tad-ālokana-kautukena sā sthitā nimeṣa-ujjhita-pakṣmala-īkṣaṇam

vinidra-satkesara-paṅkajā babhau vane nivāta-stimita īva padminī //

pāṭalāyāḥ svagatam

Note:

pāṭalāyāḥ svagatam

acintayat seti ca pāṭalādharaḥ sitāravindacchadadīrghalocanaḥ

mukhaṃ sudhādīdhitisundaraṃ dadhan vane gataḥ ko 'yam anaṅgavibhramaḥ //

Note:

acintayat sa īti ca pāṭalādharaḥ sita-aravinda-cchada-dīrgha-locanaḥ

mukhaṃ sudhā-dīdhiti-sundaraṃ dadhan vane gataḥ ko 'yam anaṅga-vibhramaḥ //

vyanakti kalyāṇamayīyam ākṛtir mahīyasīmasya mahānubhavatām

asatyam etāsu rucā vitanvatī latāsu kārtasvarapallavodgamam //

Note:

vyanakti kalyāṇa-mayīyam ākṛtir mahīya-sīmasya mahā-anubhavatām

asatyam etāsu rucā vitanvatī latāsu kārtasvara-pallava-udgamam //

bhujena citrāṅgadaratnaśobhinā satārahāreṇa bhujāntareṇa ca

vadaty ayaṃ madhyamalokapālatāṃ parārdhyacūḍāmaṇinā ca maulinā //

Note:

bhujena citra-aṅgada-ratna-śobhinā sa-tāra-hāreṇa bhuja-antareṇa ca

vadaty ayaṃ madhyama-lokapālatāṃ para-ardhya-cūḍāmaṇinā ca maulinā //

anātapatro 'yam atra lakṣyate sitātapatrair iva sarvato vṛtaḥ

acāmaro 'py eṣa sateva vījyate vilāsavālavyajanena ko 'pi ayam //

Note:

anātapatro 'yam atra lakṣyate sita-ātapatrair iva sarvato vṛtaḥ

acāmaro 'py eṣa sata īva vījyate vilāsa-vālavyajanena ko 'pi ayam //

priyā iyam ārūḍhaguṇā suvaṃśabhūr na cāntikaṃ cāpalatāsya muñcati

ime pṛṣatkā api pārthivaśriyo vilāsakarṇotpalapallavā iva //

Note:

priyā iyam ārūḍha-guṇā suvaṃśa-bhūr na ca antikaṃ cāpalata āsya muñcati

ime pṛṣatkā api pārthiva-śriyo vilāsa-karṇa-utpala-pallavā iva //

itaḥ śilotsaṅgatale niṣeduṣā divaścyuteneva kuraṅgalakṣmaṇā

adhas taruṇām amunā vinīyate kṣaṇaṃ mṛgavyopanataḥ pariśramaḥ //

Note:

itaḥ śilā-utsaṅga-tale niṣeduṣā divaś-cyutena iva kuraṅga-lakṣmaṇā

adhas taruṇām amunā vinīyate kṣaṇaṃ mṛgavya-upanataḥ pariśramaḥ //

ayaṃ sa na syān navasāhasāṅka ity anaṅgalīlāsu kṛtī bhuvaḥpatiḥ

sa yena mukto nijanāmalāñchitaḥ śaśiprabhākelikuraṅgake śaraḥ //

Note:

ayaṃ sa na syān nava-sāhasa-aṅka ity anaṅga-līlāsu kṛtī bhuvaḥ-patiḥ

sa yena mukto nija-nāma-lāñchitaḥ śaśiprabhā-keli-kuraṅgake śaraḥ //

ayaṃ sa no hāra ivāsya dṛśyate karodare pallavapāṭalatviṣi

itaḥ kim etasya na saikate saḥ kiṃ sitacchado locanagocaraṃ gataḥ //

Note:

ayaṃ sa na u hāra iva asya dṛśyate karodare pallava-pāṭalatviṣi

itaḥ kim etasya na saikate saḥ kiṃ sita-cchado locana-gocaraṃ gataḥ //

suvarṇapuṅkhe likhitaṃ śilīmukhe tad asya nāmāsti samānam ākṛteḥ

yad adbhutām ekapade pṛṣatkatām agād anaṅgasya śaśiprābhāṃ prati //

Note:

suvarṇa-puṅkhe likhitaṃ śilīmukhe tad asya nāma asti samānam ākṛteḥ

yad adbhutām eka-pade pṛṣatkatām agād anaṅgasya śaśiprābhāṃ prati //

anena ced yogam upaiti daivataḥ phanīndrakanyā śaśineva rohiṇī

analpalāvaṇyatiraskṛtopamaṃ vapus tad asyāḥ saphalatvam eṣyati //

Note:

anena ced yogam upaiti daivataḥ phanīndra-kanyā śaśina īva rohiṇī

analpa-lāvaṇya-tiraskṛta-upamaṃ vapus tad asyāḥ saphalatvam eṣyati //

vidhātum enām aham eva vā kṣamā mitodarīm aṅkatale 'sya ko vidhiḥ

mamedṛśe yadviṣaye vimatsarāḥ stuvanti sakhyo masṛṇoktisauṣṭhavam //

Note:

vidhātum enām aham eva vā kṣamā mita-udarīm aṅkatale 'sya ko vidhiḥ

mamā idṛśe yad-viṣaye vimatsarāḥ stuvanti sakhyo masṛṇa-ukti-sauṣṭhavam //

sahāmunā kiṃcidupāntavartinā vadaty asaūdgatadantadīdhitiḥ

kutūhalākṣiptanimeṣalāsyayā vilokayan mām iva dīrghayā dṛśā //

Note:

saha amunā kiṃ-cid-upānta-vartinā vadaty asau udgata-danta-dīdhitiḥ

kutūhala-ākṣipta-nimeṣa-lāsyayā vilokayan mām iva dīrghayā dṛśā //

pāṭalāyāḥsamīpagamanam

Note:

pāṭalāyāḥ-samīpa-gamanam

athādhigantuṃ kila tasya patriṇo gatiṃ vanānte katham apy alakṣitām

tam abhyagāt sā nṛpatiṃ sacāmarā sarit saphenā nidhim ambhasām iva //

Note:

atha adhigantuṃ kila tasya patriṇo gatiṃ vana-ante katham apy alakṣitām

tam abhyagāt sā nṛpatiṃ sa-cāmarā sarit saphenā nidhim ambhasām iva //

samuccaran nūpurasinncitaiḥ padair yathā yathā saṃmukham ājagāma sā

tayāyatākṣyeva tathātatheritā dṛg asya paścād apasāram ādade //

Note:

samuccaran nūpura-sinncitaiḥ padair yathā yathā saṃmukham ājagāma sā

tayā āyata-akṣya īva tathā-tathā-īritā dṛg asya paścād apasāram ādade //

śanais tatas tāṃ savidhopasarpaṇīṃ nirīkṣya hāraṃ pidadhe narādhipaḥ

nijottarīyeṇa sitena mārutaḥ śaraddhaneneva śaśāṅkamaṇḍalam //

Note:

śanais tatas tāṃ savidha-upasarpaṇīṃ nirīkṣya hāraṃ pidadhe narādhipaḥ

nija-uttarīyeṇa sitena mārutaḥ śarad-dhanena iva śaśāṅka-maṇḍalam //

payodharotsaṅganivāsalālitaṃ vyadhād imaṃ pannagarājakanyakā

iti prarohadbahumānamantharo babhūva tasminn avanīpurandaraḥ //

Note:

payodhara-utsaṅga-nivāsa-lālitaṃ vyadhād imaṃ pannaga-rāja-kanyakā

iti prarohad-bahumāna-mantharo babhūva tasminn avanī-purandaraḥ //

analpalāvaṇyavilāsajanmabhūr vicitraratnadyutibhāsvarormikā

tamiddhamuktābharaṇaṃ bhuvaḥpatiṃ payodhiveleva suvelam āpa sā //

Note:

analpa-lāvaṇya-vilāsa-janma-bhūr vicitra-ratna-dyuti-bhāsvara-ūrmikā

tamiddhamukta-ābharaṇaṃ bhuvaḥ-patiṃ payodhi-vela īva suvelam āpa sā //

avāpa devaḥ śriyam antikasthayā tayā sa vālavyajanāṅkahastayā

niṣevyamāṇaḥ sphuṭalakṣyadehayā narendralakṣmyeva yaśaḥsametayā //

Note:

avāpa devaḥ śriyam antikasthayā tayā sa vālavyajana-aṅka-hastayā

niṣevyamāṇaḥ sphuṭa-lakṣya-dehayā narendra-lakṣmya īva yaśaḥ-sametayā //

pāṭalākṛtaḥ satkāraḥ

Note:

pāṭalā-kṛtaḥ satkāraḥ

vibhinnacūrṇālakabhakti kurvatī vikīrṇacūḍāmaṇicandrikaṃ śiraḥ

athānubhavena nideśiteva sā nanāma māninyavaśā viśāṃpatim //

Note:

vibhinna-cūrṇa-alaka-bhakti kurvatī vikīrṇa-cūḍāmaṇi-candrikaṃ śiraḥ

atha anubhavena nideśita īva sā nanāma māninyavaśā viśāṃpatim //

dṛśā narendreṇa nideśite svayaṃ śilātale nātividūravartini

upāviśat sā raśanāmaṇitviṣā niṣicyamāne 'maracāpaśobhini //

Note:

dṛśā narendreṇa nideśite svayaṃ śilā-tale na-atividūra-vartini

upāviśat sā raśanā-maṇi-tviṣā niṣicyamāne 'mara-cāpa-śobhini //

ramāṅgadavākyam

Note:

ramāṅgada-vākyam

tayātidīrghair daśanānupātibhir vikṛṣyamāṇām iva bhūṣaṇāṃśubhiḥ

iti kṣitīśeṅgitavartmadīpikām udīrayām āsa giraṃ ramāṅgadaḥ //

Note:

taya ātidīrghair daśana-anupātibhir vikṛṣyamāṇām iva bhūṣaṇa-aṃśubhiḥ

iti kṣitīśa-iṅgita-vartma-dīpikām udīrayām āsa giraṃ ramāṅgadaḥ //

anena vindhyādrivihārajanmanā śrameṇa kāmaṃ bhavatī kadarthitā

prasuptajūṭāhimukhāniloṣmaṇā jaṭāviṭaṅkendukaleva śūlinaḥ //

Note:

anena vindhya-adri-vihāra-janmanā śrameṇa kāmaṃ bhavatī kadarthitā

prasupta-jūṭa-ahi-mukha ānila-uṣmaṇā jaṭā-viṭaṅka-indu-kala īva śūlinaḥ //

amī sarojapratime mukhe muhus tavātapātāmrakapolabhittini

samunmiṣanti śramavāribindavo natāṅgi lāvaṇyasudhālavās iva //

Note:

amī saroja-pratime mukhe muhus tavā atapa-ātāmra-kapola-bhittini

samunmiṣanti śrama-vāri-bindavo nata-aṅgi lāvaṇya-sudhā-lavās iva //

ito 'vataṃsotpalalāsyadeśike nirantaraṃ gandhavahe vahaty api

na ghūrṇate khinnalalāṭasaṅginī tavālakaśreṇir iyaṃ manāg api //

Note:

ito 'vataṃsa-utpala-lāsya-deśike nirantaraṃ gandha-vahe vahaty api

na ghūrṇate khinna-lalāṭa-saṅginī tava alaka-śreṇir iyaṃ manāg api //

anena pīnastanakampadāyinā nirāyatenodvahatā kaduṣṇatām

atha pravālād api pāṭalacchavir na dūyate niḥśvasitena te 'dharaḥ //

Note:

anena pīna-stana-kampa-dāyinā nirāyatena udvahatā kaduṣṇatām

atha pravālād api pāṭala-cchavir na dūyate niḥśvasitena te 'dharaḥ //

uditya paṅktyā śramavārivipruṣāṃ nirantarādhyāsitarekhayānayā

tavaiṣa kaṇṭhaḥ kuṭajāvadātayā vilāsamuktālatatayeva bhūṣyate //

Note:

uditya paṅktyā śrama-vāri-vipruṣāṃ nirantara-adhyāsita-rekhaya ānayā

tava eṣa kaṇṭhaḥ kuṭaja-avadātayā vilāsa-muktā-latataya īva bhūṣyate //

idaṃ mahac citram amānuṣaṃ tvayā vigāhyate yad vanam advitīyayā

imāḥ kva vindhyasya bhuvo 'tidurgamāḥ kva rājaveśmābharaṇaṃ bhavādṛśī //

Note:

idaṃ mahac citram amānuṣaṃ tvayā vigāhyate yad vanam advitīyayā

imāḥ kva vindhyasya bhuvo 'tidurgamāḥ kva rāja-veśma-ābharaṇaṃ bhavādṛśī //

navodgatāśokapalāśakāntinā nikāmaniryannakhacandrikeṇa ca

bibharṣi kasyedam anena pāṇinā vadāvadhūtendumarīci cāmaram //

Note:

nava-udgata-aśoka-palāśa-kāntinā nikāma-niryan-nakha-candrikeṇa ca

bibharṣi kasya idam anena pāṇinā vada āvadhūta-indu-marīci cāmaram //

nṛpasya kasyāpi paricchadāṅganā yadi tvam uccair vibhavo hi ko 'pi sa

marutpatir menakayeva tanvi yas tvayāpi vālavyajanena vījyate //

Note:

nṛpasya kasya api paricchada-aṅganā yadi tvam uccair vibhavo hi ko 'pi sa

marutpatir menakaya īva tanvi yas tvaya āpi vālavyajanena vījyate //

atha rdhimatyā paravaty asi striyā kayāpi kāsau jagadekasundarī

natabhru yasyāḥ smaracāpayaṣṭayo vidheyatāṃ yānti bhavadvidhā api //

Note:

atha rdhimatyā paravaty asi striyā kaya āpi ka āsau jagad-eka-sundarī

nata-bhru yasyāḥ smara-cāpa-yaṣṭayo vidheyatāṃ yānti bhavadvidhā api //

parasparaspardhi vilāsasampadāṃ trayaṃ bhavatsvāmitayā vikalpyate

marutvato vā ramaṇī ramātha vā kalatram ardhenduvibhūṣaṇasya vā ? //

Note:

paraspara-spardhi vilāsa-sampadāṃ trayaṃ bhavat-svāmitayā vikalpyate

marutvato vā ramaṇī rama ātha vā kalatram ardha-indu-vibhūṣaṇasya vā ? //

iyaṃ paribhrāntir agendrakandare sakhīva te śaṃsati kāryagauravam

bhavādṛśaḥ śvāpadadūṣite 'nyathā caranty araṇye kim adhīnanītayaḥ //

Note:

iyaṃ paribhrāntir aga-indra-kandare sakhi iva te śaṃsati kārya-gauravam

bhavādṛśaḥ śvāpada-dūṣite 'nyathā caranty araṇye kim adhīna-nītayaḥ //

anena khelanmadadantinā vada tvam āgatā caṇḍi kuto duradhvanā

vidhāya viśleṣaviṣādam āvayoḥ svakāryaniṣṭhe kathaya kva yāsyasi ? //

Note:

anena khelan-mada-dantinā vada tvam āgatā caṇḍi kuto duradhvanā

vidhāya viśleṣa-viṣādam āvayoḥ sva-kārya-niṣṭhe kathaya kva yāsyasi ? //

nāyakavākyam

Note:

nāyaka-vākyam

iti sābhihitā mṛgāyatākṣī samupoḍhapraṇayaṃ yaśobhaṭena

sahasā na jagāda lajjayā nu śramataḥ kiṃ tu nṛpas tu tām avocat //

Note:

iti sa ābhihitā mṛgā-āyata-akṣī samupoḍha-praṇayaṃ yaśobhaṭena

sahasā na jagāda lajjayā nu śramataḥ kiṃ tu nṛpas tu tām avocat //

śrāntāsi kautukahṛtena kadarthitāsi praśnair anena vihito na tavopacāraḥ

ātithyam eṣa kurute param aṅgalekhāsaṃvāhanaikacaturo niculānilas te //

Note:

śrānta āsi kautuka-hṛtena kadarthita āsi praśnair anena vihito na tava upacāraḥ

ātithyam eṣa kurute param aṅga-lekhāsaṃvāhana-eka-caturo nicula-anilas te //

evaṃ nisargamadhureṇa sudhārasaikaniṣyandinā phaṇivadhūr atha sā hasantī

candrāṃśunā kumudinīva dinoṣmataptā vītaklamā narapater vacasā babhūva //

Note:

evaṃ nisarga-madhureṇa sudhā-rasa-ekaniṣyandinā phaṇi-vadhūr atha sā hasantī

candra-aṃśunā kumudini īva dina-uṣma-taptā vīta-klamā narapater vacasā babhūva //

iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pāṭalā-darśanaṃ nāma caturthaḥ sargaḥ

pañcamaḥ sargaḥ

atha sā vadane navendukāntismitam aṅke viniveśya cāmaraṃ ca

jagatīpatim evam ā babhāṣe masṛṇaṃ mūrtimatī vidagdhateva //

Note:

atha sā vadane nava-indu-kāntismitam aṅke viniveśya cāmaraṃ ca

jagatīpatim evam ā babhāṣe masṛṇaṃ mūrtimatī vidagdhata īva //

Note: VAR 5.1a: {#kānti#\lem \em; #kānti# \ed}

tvayi puṇyavaśena dṛṣtim āpte labhate śarma gataśramo mamātmā

udite hi virocane nalinyā vitamastāmarasaṃ vikāsam eti //

Note:

tvayi puṇya-vaśena dṛṣtim āpte labhate śarma gata-śramo mamā atmā

udite hi virocane nalinyā vitamas-tāmarasaṃ vikāsam eti //

atimātram upoḍhasaukumārye vacasi śrotram upeyuṣi tvadīye

jhaṭiti pratibhāsate mamāyaṃ kaṭhinaś candanapallavāvataṃsaḥ //

Note:

atimātram upoḍha-saukumārye vacasi śrotram upeyuṣi tvadīye

jhaṭiti pratibhāsate mama ayaṃ kaṭhinaś candana-pallava-avataṃsaḥ //

kim ayaṃ mayi saṃbhramo 'yam āstāṃ kim ayaṃ na eva janaḥ paricchadas te

upacāraviśeṣasaṃvidhāne pratipaccandra iva uditas tvam eva //

Note:

kim ayaṃ mayi saṃbhramo 'yam āstāṃ kim ayaṃ na eva janaḥ paricchadas te

upacāra-viśeṣa-saṃvidhāne pratipac-candra iva uditas tvam eva //

bhavadiṅgitavedinaiva pṛṣṭā yad anenāham upāntavartinā te

kim u tat kathayāmi sammataṃ cet kriyatāṃ me svayam ājñayā prasādaḥ //

Note:

bhavad-iṅgita-vedina aiva pṛṣṭā yad anena aham upānta-vartinā te

kim u tat kathayāmi sammataṃ cet kriyatāṃ me svayam ājñayā prasādaḥ //

nāyakanideśaḥ

Note:

nāyaka-nideśaḥ

abhidhehi lavaḥ kutūhalasya tvadudantaśravaṇe mamāpi jātaḥ

iti sā vasudhāpater nideśād atha pātālavilāsinī jagāda //

Note:

abhidhehi lavaḥ kutūhalasya tvad-udanta-śravaṇe mama api jātaḥ

iti sā vasudhāpater nideśād atha pātāla-vilāsinī jagāda //

bhujaṅgalokavarṇanam

Note:

bhujaṅga-loka-varṇanam

sa tava śrutim āpta eva tāvat smaralīlābhavanaṃ bhujaṅgalokaḥ

upayāti yad ekadeśasāmyaṃ na mahī nāpi purī purandarasya //

Note:

sa tava śrutim āpta eva tāvat smara-līlā-bhavanaṃ bhujaṅga-lokaḥ

upayāti yad eka-deśa-sāmyaṃ na mahī na āpi purī purandarasya //

atidurlabhasūryabhāsi yasmiṃs tamasām ullasatāṃ tiraskriyāyai

phaṇino 'ruṇakāntibhiḥ śirasthair maṇibhir bālam ivātapaṃ vahanti //

Note:

atidurlabha-sūrya-bhāsi yasmiṃs tamasām ullasatāṃ tiraskriyāyai

phaṇino 'ruṇa-kāntibhiḥ śirasthair maṇibhir bālam ivā atapaṃ vahanti //

anulimpati rodasī yathenduḥ prabhayā māṃ na tathety asūyayeva

paṭu yaḥ pramādāvilāsahāsastabakair induparamparāḥ prasūte //

Note:

anulimpati rodasī yatha īnduḥ prabhayā māṃ na tatha īty asūyaya īva

paṭu yaḥ pramāda-avilāsa-hāsastabakair indu-paramparāḥ prasūte //

savilāsam udastahastamuktair nikarair digdviradendraśīkarāṇām

parito nicitāḥ sadaiva yasmin kakubhas tārikā ivāvabhānti //

Note:

savilāsam udasta-hasta-muktair nikarair dig-dvirada-indra-śīkarāṇām

parito nicitāḥ sada aiva yasmin kakubhas tārikā iva avabhānti //

pratibhāti dadhan phaṇākalāpe pṛthivīṃ yatra saḥ śeṣanāgarājaḥ

nabhaso nipatañ javena bhittvā jagatīṃ gāṅga iva cyutaḥ pravāhaḥ //

Note:

pratibhāti dadhan phaṇā-kalāpe pṛthivīṃ yatra saḥ śeṣa-nāga-rājaḥ

nabhaso nipatañ javena bhittvā jagatīṃ gāṅga iva cyutaḥ pravāhaḥ //

bhogavatīvarṇanam

Note:

bhogavatī-varṇanam

viditā khalu vāsukes trilokyāṃ harakaṇṭhābharaṇasya bhogibhartuḥ

lalitādbhutabhūmir asti tasmin nagarī bhogavatīti rājadhānī //

Note:

viditā khalu vāsukes trilokyāṃ hara-kaṇṭha-ābharaṇasya bhogi-bhartuḥ

lalita-adbhuta-bhūmir asti tasmin nagarī bhogavati īti rājadhānī //

maṇiharmyatalāni ratnadīpāḥ phaṇikāntārdhavilokitāni vīṇāḥ

ṛtavo 'py akhilāḥ sametya yatra smarasāmrājyamahādhuraṃ vahanti //

Note:

maṇi-harmya-talāni ratna-dīpāḥ phaṇi-kānta-ardha-vilokitāni vīṇāḥ

ṛtavo 'py akhilāḥ sametya yatra smara-sāmrājya-mahā-dhuraṃ vahanti //

anupādhir upāhṛto vikāsaḥ kamalair yatra vilāsadīrghikāsu

api yatra kumudvatībhir astaḥ sahajaś candramarīcipakṣapātaḥ //

Note:

anupādhir upāhṛto vikāsaḥ kamalair yatra vilāsa-dīrghikāsu

api yatra kumudvatībhir astaḥ sahajaś candra-marīci-pakṣa-pātaḥ //

abhikān abhisartum udyataḥ san sapadi vyālavilāsinīsamūhaḥ

bhavati svaphaṇāmaṇipradīpe timirotsāriṇi yatra sābhyasūyaḥ //

Note:

abhikān abhisartum udyataḥ san sapadi vyāla-vilāsinī-samūhaḥ

bhavati sva-phaṇā-maṇi-pradīpe timira-utsāriṇi yatra sa-abhyasūyaḥ //

adhirohati yatra vaṃśamuktāpaṭalasmerataṭā surasravantī

saritaḥ śriyam īrṣyayeva tasyāḥ suvate mauktikam eva yat payāṃsi //

Note:

adhirohati yatra vaṃśa-muktāpaṭala-smera-taṭā surasravantī

saritaḥ śriyam īrṣyaya īva tasyāḥ suvate mauktikam eva yat payāṃsi //

atikāntaguṇābhirāmamūrtir madhureṇa dhvaninā manoharantī

vidadhāti sadaiva yatra yūnāṃ padam aṅke vanitā ca vallakī ca //

Note:

atikānta-guṇa-abhirāma-mūrtir madhureṇa dhvaninā manoharantī

vidadhāti sada aiva yatra yūnāṃ padam aṅke vanitā ca vallakī ca //

śataśo vilasanty udaṃśuratnastabakāḥ kalpalatā yad aṅgaṇeṣu

pratimandriram evam eva yasyām api cintāmaṇayaḥ pade luṭhanti //

Note:

śataśo vilasanty udaṃśu-ratnastabakāḥ kalpalatā yad aṅgaṇeṣu

pratimandriram evam eva yasyām api cintāmaṇayaḥ pade luṭhanti //

api dattakutūhalāḥ surāṇām api vāñcchāpadam ekapiṅgalasya

api nirviṣayā manorathānām uragān yatra vibhūtayaḥ śrayante //

Note:

api datta-kutūhalāḥ surāṇām api vāñcchā-padam eka-piṅgalasya

api nirviṣayā manorathānām uragān yatra vibhūtayaḥ śrayante //

vasati svayam eva yatra devaḥ sadā kalpitahāṭakeśvarākhyaḥ

smaram ūrdhvavilocanārciṣīva tripuraṃ yaḥ śarapāvake juhāva //

Note:

vasati svayam eva yatra devaḥ sadā kalpita-hāṭakeśvara-ākhyaḥ

smaram ūrdhva-vilocana-arciṣi iva tripuraṃ yaḥ śara-pāvake juhāva //

Note: VAR 5.20c: {smaram ūrdhva#\lem \k; smaramūrdha# \ed}

śaṅkhapālavarṇanam

Note:

śaṅkhapāla-varṇanam

nijavaṃśaviśeṣako 'sti tasyām uragāṇām adhipaḥ saḥ śaṅkhapālaḥ

srag asāv iti yat phaṇāsu dhatte vasudhāṃ vāsukinā samānasāraḥ //

Note:

nija-vaṃśa-viśeṣako 'sti tasyām uragāṇām adhipaḥ saḥ śaṅkhapālaḥ

srag asāv iti yat phaṇāsu dhatte vasudhāṃ vāsukinā samāna-sāraḥ //

śaśiprabhāvarṇanam

Note:

śaśiprabhā-varṇanam

jagadekalalāma tasya kanyā guṇavaty asti śaśiprabhā nāmnā

sahasaiva phaṇabhṛtāṃ praviṣṭā bhuvane rāhubhayād ivendulekhā //

Note:

jagad-eka-lalāma tasya kanyā guṇavaty asti śaśiprabhā nāmnā

sahasa aiva phaṇa-bhṛtāṃ praviṣṭā bhuvane rāhu-bhayād iva indu-lekhā //

na kayāpy atiśayyate 'tiśīghraṃ yad iyaṃ kandukakeliṣu bhramantī

aparaṃ kṛtam arthavat tad asyāḥ sutarāṃ nāma sakhībhir āśugeti //

Note:

na kaya āpy atiśayyate 'tiśīghraṃ yad iyaṃ kanduka-keliṣu bhramantī

aparaṃ kṛtam arthavat tad asyāḥ sutarāṃ nāma sakhībhir āśuga īti //

sphuradadbhutarūpasampadāṃ tām anukartuṃ kalayāpi dhārṣṭyam eti

na ratir na śacī na citralekhā na ghṛtācī na tilottamā na rambhā //

Note:

sphurad-adbhuta-rūpa-sampadāṃ tām anukartuṃ kalaya āpi dhārṣṭyam eti

na ratir na śacī na citralekhā na ghṛtācī na tilottamā na rambhā //

surakinnarasiddhakanyakābhiḥ svakalābhyāsavatībhir āptasakhyā

nikhilāsu gatā paraṃ prakarṣaṃ śitadhīḥ śaiśavas eva yā kalāsu //

Note:

sura-kinnara-siddha-kanyakābhiḥ sva-kalā-abhyāsavatībhir āpta-sakhyā

nikhilāsu gatā paraṃ prakarṣaṃ śita-dhīḥ śaiśavas eva yā kalāsu //

anivāritakelikautukā sā sutanuḥ snehavaṃśavadena pitrā

viharaty apacīyamānabālyā haraśaile malaye himālaye ca //

Note:

anivārita-keli-kautukā sā sutanuḥ sneha-vaṃśa-vadena pitrā

viharaty apacīyamāna-bālyā hara-śaile malaye himālaye ca //

adhunā puno 'tra vindhyapade viharantyāḥ kusumāvacūḍanāmni

kvacid apy agamat palāyya tasyāś capalaḥ kelimṛgo mṛgāyatākṣyāḥ //

Note:

adhunā puno 'tra vindhya-pade viharantyāḥ kusumāvacūḍa-nāmni

kva-cid apy agamat palāyya tasyāś capalaḥ keli-mṛgo mṛga-āyata-akṣyāḥ //

ativatsalayā samaṃ sakhībhir vipine taṃ paritas tayā vicitya

puline saritaḥ śaśāṅkasūteḥ śramavatyeyam anīyata triyāmā //

Note:

ativatsalayā samaṃ sakhībhir vipine taṃ paritas tayā vicitya

puline saritaḥ śaśāṅka-sūteḥ śramavatya īyam anīyata tri-yāmā //

kalahaṃsakalasvanair vibuddhā parivārapramadānideśitaṃ sā

nikaṣā niculapravālaśayyāṃ tam atha prekṣitavaty āptanidram //

Note:

kalahaṃsa-kala-svanair vibuddhā parivāra-pramadā-nideśitaṃ sā

nikaṣā nicula-pravāla-śayyāṃ tam atha prekṣitavaty āpta-nidram //

tapanīyaśilīmukhas tadaṅge cakitaṃ citrarucau tayā ca dṛṣṭaḥ

jalade lalitendracāpabhaktau ahimāṃśor iva bhāsuro mayūkhaḥ //

Note:

tapanīya-śilīmukhas tad-aṅge cakitaṃ citra-rucau tayā ca dṛṣṭaḥ

jalade lalita-indracāpa-bhaktau ahimāṃśor iva bhāsuro mayūkhaḥ //

aravindadalatviṣā kareṇa svayam utpāṭya sakautukaṃ gṛhīte

avalokitam etayātha tasmin vijayāṅke navasāhasāṅkanāma //

Note:

aravinda-dala-tviṣā kareṇa svayam utpāṭya sa-kautukaṃ gṛhīte

avalokitam etaya ātha tasmin vijaya-aṅke navasāhasāṅka-nāma //

aviśan naranātha nāma pūrvaṃ hṛdaye 'syāḥ sahasātha puṣpaketuḥ

amṛtāṃśumarīciluptanidre labhate yat kumude 'ntaraṃ dvirephaḥ //

Note:

aviśan nara-nātha nāma pūrvaṃ hṛdaye 'syāḥ sahasa ātha puṣpaketuḥ

amṛta-aṃśu-marīci-lupta-nidre labhate yat kumude 'ntaraṃ dvirephaḥ //

navameghamalīmasād yugānte vasudhām uddharato rathāṅgapāṇeḥ

paritaḥ śramavāribindavo ye nirapīyanta payodhaśuktiyūthaiḥ //

Note:

nava-megha-malīmasād yuga-ante vasudhām uddharato rathāṅgapāṇeḥ

paritaḥ śrama-vāri-bindavo ye nirapīyanta payodha-śukti-yūthaiḥ //

prakṛtiḥ kila yasya te parītā pariṇāmena tadantare 'tra haṃsaḥ

śayanāntagataṃ mṛṇālaśaṅki shṛtavān hāram adhīralocanāyāḥ //

Note:

prakṛtiḥ kila yasya te parītā pariṇāmena tad-antare 'tra haṃsaḥ

śayana-anta-gataṃ mṛṇāla-śaṅki shṛtavān hāram adhīra-locanāyāḥ //

Note: SYNTAX: sandānitakam

udaḍīyata khe mukhena bibhrad bhujagendrapratimaṃ tam añjasā sa

apadārpitavaitaneyaśaṅkaḥ phaṇikanyāsu muhūrtaviklavāsu //

Note:

udaḍīyata khe mukhena bibhrad bhujaga-indra-pratimaṃ tam añjasā sa

apadārpita-vaitaneya-śaṅkaḥ phaṇi-kanyāsu muhūrta-viklavāsu //

sa ca vindhyavanāntarājim etām aviśan mārutapītapadmagandhām

atidūravikṛṣṭanāgakanyācakitodañcitadīrghanetramālaḥ //

Note:

sa ca vindhya-vana-anta-rājim etām aviśan māruta-pīta-padma-gandhām

atidūra-vikṛṣṭa-nāga-kanyācakita-udañcita-dīrgha-netra-mālaḥ //

ahirājasutānideśato 'smin asamāpteṣuvilokanotsavo 'pi

atha haṃsam itas tato vicetuṃ vijane nāgavadhūjanaḥ pravṛttaḥ //

Note:

ahi-rāja-sutā-nideśato 'smin asamāpta-iṣu-vilokana-utsavo 'pi

atha haṃsam itas tato vicetuṃ vijane nāga-vadhū-janaḥ pravṛttaḥ //

śabalāsv iha kṛṣṇasārayūthaiḥ samadakroḍasanāthapalvalāsu

gahanāsv api tadgaveṣaṇāyai vanalekhāsu mama tvayaṃ prayatnaḥ //

Note:

śabalāsv iha kṛṣṇasāra-yūthaiḥ sa-mada-kroḍa-sa-nātha-palvalāsu

gahanāsv api tad-gaveṣaṇāyai vana-lekhāsu mama tvayaṃ prayatnaḥ //

sa mayā na taṭeṣu nirjharāṇāṃ sarasāṃ nāpsu na puṇḍarīkaṣaṇḍe

sarasīṣv api nāyatormilekhā ntarapāriplavasārasāsu dṛṣṭaḥ //

Note:

sa mayā na taṭeṣu nirjharāṇāṃ sarasāṃ na apsu na puṇḍarīka-ṣaṇḍe

sarasīṣv api nā ayata-ūrmi-lekha-a ntara-pāriplava-sārasāsu dṛṣṭaḥ //

sitacāmaradhāraṇe niyuktāṃ duhitas tena bhujaṅgamādhipena

avadhāraya pāṭaleti nāmnā tanayāṃ mām uragasya hemanāmnaḥ //

Note:

sita-cāmara-dhāraṇe niyuktāṃ duhitas tena bhujaṅgama-adhipena

avadhāraya pāṭala īti nāmnā tanayāṃ mām uragasya hema-nāmnaḥ //

acale vicayaḥ patatriṇo 'yaṃ phalitaḥ sādhu mamāhitaśramo 'pi

yad itaḥ puruṣottamo 'si dṛṣṭo vanamadhye nibiḍaśriyopagūḍhaḥ //

Note:

acale vicayaḥ patatriṇo 'yaṃ phalitaḥ sādhu mamā ahita-śramo 'pi

yad itaḥ puruṣa-uttamo 'si dṛṣṭo vana-madhye nibiḍa-śriya ūpagūḍhaḥ //

uparodham imaṃ na manyase ced yadi vāsmāsu tavāsti pakṣapātaḥ

vada tac caratā kvacid vane 'smin saḥ sahāro vihagas tvayā nu dṛṣṭaḥ //

Note:

uparodham imaṃ na manyase ced yadi va āsmāsu tava asti pakṣa-pātaḥ

vada tac caratā kva-cid vane 'smin saḥ sahāro vihagas tvayā nu dṛṣṭaḥ //

na sa dṛṣṭim itas tavāpi manye tad ahaṃ tadvicayād ito nivarte

nanu tāmyati kāmam āttacintā cirayantyāṃ mayi sāhirājakanyā //

Note:

na sa dṛṣṭim itas tava api manye tad ahaṃ tad-vicayād ito nivarte

nanu tāmyati kāmam ātta-cintā cirayantyāṃ mayi sa āhi-rāja-kanyā //

atha vā mṛgabhaṅginopanīte vidhinā sā navasāhasāṅkabāṇe

praṇayārpitalocanā sanāmany adhunāpy ālikhiteva nūnam āste //

Note:

atha vā mṛga-bhaṅgina ūpanīte vidhinā sā navasāhasāṅka-bāṇe

praṇaya-arpita-locanā sanāmany adhuna āpy ālikhita īva nūnam āste //

puno 'pi pāṭaloktiḥ

Note:

puno 'pi pāṭalā-uktiḥ

iti sā samudīrya tatpṛṣatkān avalokyaiva punaś camatkṛtā iva

sphuṭakelimṛgopanītabāṇasmaraṇasmeramukhī puno jagāda //

Note:

iti sā samudīrya tat-pṛṣatkān avalokya eva punaś camatkṛtā iva

sphuṭa-keli-mṛga-upanīta-bāṇasmaraṇa-smera-mukhī puno jagāda //

so nṛlokaśaśī tvam eva manye mṛgayābaddharuciḥ sa yatpṛṣatkaḥ

bhuvanābhayadāyinām amīṣāṃ bhavataḥ saṃvadatīva sāyakānām //

Note:

so nṛ-loka-śaśī tvam eva manye mṛgayā-baddha-ruciḥ sa yat-pṛṣatkaḥ

bhuvana-abhaya-dāyinām amīṣāṃ bhavataḥ saṃvadati iva sāyakānām //

sthitam etad ayomukheṣv amīṣu sphutavarṇaṃ tava nāmadheyalakṣma

avanītilaka tvayi prarūḍhaṃ mama sandehalavaṃ balāt pramārṣṭi //

Note:

sthitam etad ayomukheṣv amīṣu sphuta-varṇaṃ tava nāmadheya-lakṣma

avanī-tilaka tvayi prarūḍhaṃ mama sandeha-lavaṃ balāt pramārṣṭi //

samupaiti sanāthatāṃ kim anyat tritayena tritayaṃ narendracandra

tridivaṃ namucidviṣā tvayeyaṃ vasudhā vāsukinā rasātalaṃ ca //

Note:

samupaiti sa-nāthatāṃ kim anyat tritayena tritayaṃ narendra-candra

tridivaṃ namucidviṣā tvaya īyaṃ vasudhā vāsukinā rasā-talaṃ ca //

sanaye nṛpatāv akhaṇḍitājñe tvayi śāsaty avanīṃ dilīpakalpe

vidadhīta padaṃ sudurnaye kas tam ṛte hāramalimlucaṃ vihaṅgam //

Note:

sa-naye nṛpatāv akhaṇḍita-ājñe tvayi śāsaty avanīṃ dilīpa-kalpe

vidadhīta padaṃ sudurnaye kas tam ṛte hāra-malimlucaṃ vihaṅgam //

asatām asuhṛn na lajjate 'yaṃ kim iti jyākiṇalāñchito bhujas te

avanau yad anena rakṣitāyāṃ vayam asyāṃ mūṣitāḥ patatriṇāpi //

Note:

asatām asuhṛn na lajjate 'yaṃ kim iti jyā-kiṇa-lāñchito bhujas te

avanau yad anena rakṣitāyāṃ vayam asyāṃ mūṣitāḥ patatriṇa āpi //

apayātu khagaḥ sas tena kṛtyaṃ na hi me hāram iha tvam eva yācyaḥ

na diśanti kim atra coraluptaṃ bata ṣaṣṭāṃśabhujo vasundharāyāḥ //

Note:

apayātu khagaḥ sas tena kṛtyaṃ na hi me hāram iha tvam eva yācyaḥ

na diśanti kim atra cora-luptaṃ bata ṣaṣṭa-aṃśa-bhujo vasundharāyāḥ //

pathi ced avatiṣṭhase praṇīte manunā nātha tad arpyatāṃ sa hāraḥ

na narendra bhavādṛśāḥ kadācit padavīṃ nyāyavidāṃ vilaṅghayanti //

Note:

pathi ced avatiṣṭhase praṇīte manunā nātha tad arpyatāṃ sa hāraḥ

na narendra bhavādṛśāḥ kadā-cit padavīṃ nyāya-vidāṃ vilaṅghayanti //

nijam arthayase śilīmukhaṃ ced bhavatā yatnavatāpi kiṃ na labhyaḥ?

tvam anāgasi yac chaśiprabhāyāḥ praharan kelimṛge kṛtavyālīkaḥ //

Note:

nijam arthayase śilīmukhaṃ ced bhavatā yatnavata āpi kiṃ na labhyaḥ?

tvam anāgasi yac chaśiprabhāyāḥ praharan keli-mṛge kṛta-vyālīkaḥ //

atha vā mṛgayiṣyate na hāraṃ viśikhaṃ dāsyati coragendrakanyā

tvayi netrapathātithitvam āpte sulabho 'syā hi mahājanoparodhaḥ //

Note:

atha vā mṛgayiṣyate na hāraṃ viśikhaṃ dāsyati ca uragendra-kanyā

tvayi netra-patha-atithitvam āpte sulabho 'syā hi mahā-jana-uparodhaḥ //

atidūrato dṛśyate 'yaṃ tvam ivābhyunnatimānino nagendraḥ

vahati praṇayoparuddhakūlā kalahaṃsair amum antareṇa revā //

Note:

atidūrato dṛśyate 'yaṃ tvam iva abhyunnati-mānino nagendraḥ

vahati praṇaya-uparuddha-kūlā kalahaṃsair amum antareṇa revā //

amṛtendukalāsahodarāsyāḥ sutanus tīratale 'vatiṣṭhate sā

urasīva payodhirājakanyā vanamālābharaṇe rathāṅgapāṇeḥ //

Note:

amṛta-indu-kalā-sahodara āsyāḥ sutanus tīra-tale 'vatiṣṭhate sā

urasi iva payodhi-rāja-kanyā vana-mālā-ābharaṇe rathāṅgapāṇeḥ //

tad itaḥ svayam eva deva gatvā pulinaṃ somabhuvas taraṅgavatyāḥ

khagaluptavibhūṣaṇaṃ kṣitau te phaṇirājendrasutāṃ vibodhayehi //

Note:

tad itaḥ svayam eva deva gatvā pulinaṃ soma-bhuvas taraṅgavatyāḥ

khaga-lupta-vibhūṣaṇaṃ kṣitau te phaṇi-rāja-indra-sutāṃ vibodhayehi //

iti tadvacasā smaraikadūtaprasavollāsavasantavāsareṇa

so nṛpaḥ kam api pramodam āpat ghanarājidhvanineva nīlakaṇṭhaḥ //

Note:

iti tad-vacasā smara-eka-dūtaprasava-ullāsa-vasanta-vāsareṇa

so nṛpaḥ kam api pramodam āpat ghana-rāji-dhvanina īva nīlakaṇṭhaḥ //

avadac ca vihasya pārthivendraḥ phaṇirājendrasutāvilāsinīṃ tām

vacasotkayatā mayūraśāvān navajīmūtaninādasodareṇa //

Note:

avadac ca vihasya pārthiva-indraḥ phaṇi-rāja-indra-sutā-vilāsinīṃ tām

vacasa ūtkayatā mayūra-śāvān nava-jīmūta-nināda-sodareṇa //

api nāma mṛdūni vetsi vaktuṃ nipunaṃ nyāyam anujjhatī vacāṃsi

prasabhaṃ vihitās tvayā yad ete vayam ātmaskhalite 'pi sāparādhāḥ //

Note:

api nāma mṛdūni vetsi vaktuṃ nipunaṃ nyāyam anujjhatī vacāṃsi

prasabhaṃ vihitās tvayā yad ete vayam ātma-skhalite 'pi sa-aparādhāḥ //

idam om iti gṛhyate vacas te saha medhāvini kas tvayā vivādaḥ

yad imā viśadodgamā giras te pathi siddhāntasamīkṣite caranti //

Note:

idam om iti gṛhyate vacas te saha medhāvini kas tvayā vivādaḥ

yad imā viśada-udgamā giras te pathi siddhānta-samīkṣite caranti //

tad anena vinodayāśu tāvan mama hāreṇa manaḥ śaśiprabhāyāḥ

iha palvalasaikateṣu yāvat tadalaṅkāram avekṣituṃ yatiṣyate //

Note:

tad anena vinodayā aśu tāvan mama hāreṇa manaḥ śaśiprabhāyāḥ

iha palvala-saikateṣu yāvat tad-alaṅkāram avekṣituṃ yatiṣyate //

hārapradānam

Note:

hāra-pradānam

atha hāram anādareṇa kaṇṭhāt svayam ākṛṣya saḥ kṛṣṭacandraśobham

vihasann aravindakośatāmre nidade pāṇitale vilāsavatyāḥ //

Note:

atha hāram anādareṇa kaṇṭhāt svayam ākṛṣya saḥ kṛṣṭa-candra-śobham

vihasann aravinda-kośa-tāmre nidade pāṇi-tale vilāsavatyāḥ //

api kośagṛhodare durāpaṃ phaṇināṃ bhartur upoḍhavismayā sā

tam udañcitapakṣmaṇā mṛgākṣī likhitenaiva dadarśa locanena //

Note:

api kośa-gṛha-udare durāpaṃ phaṇināṃ bhartur upoḍha-vismayā sā

tam udañcita-pakṣmaṇā mṛga-akṣī likhitena eva dadarśa locanena //

śaśiprabhāhārapradānam

Note:

śaśiprabhā-hāra-pradānam

avakṛṣya salīlam uttarīyāt sitameghād iva tārakāvitānam

urasā sa babhāra hāram īśaḥ stanaparyaṅkaśayaṃ śaśiprabhāyāḥ //

Note:

avakṛṣya salīlam uttarīyāt sita-meghād iva tārakā-vitānam

urasā sa babhāra hāram īśaḥ stana-paryaṅka-śayaṃ śaśiprabhāyāḥ //

vadati sma hasan ramāṅgadas tām uragastrīm atah bhartur iṅgitajñaḥ

yadi kautukavaty amatsaras te tad itaḥ kiṃ cid ito 'valokayeti //

Note:

vadati sma hasan ramāṅgadas tām uraga-strīm atah bhartur iṅgita-jñaḥ

yadi kautukavaty amatsaras te tad itaḥ kiṃ cid ito 'valokaya iti //

atha hāralatāvikṛṣṭadṛṣṭiḥ sahasā vārivihaṅgamāvaluptam

uragendrasutāvibhūṣaṇaṃ tan nṛpater vakṣasi pāṭalā dadarśaḥ //

Note:

atha hāra-latā-vikṛṣṭa-dṛṣṭiḥ sahasā vāri-vihaṅgama-avaluptam

uragendra-sutā-vibhūṣaṇaṃ tan nṛpater vakṣasi pāṭalā dadarśaḥ //

punaḥ pāṭalāvākyam

Note:

punaḥ pāṭalā-vākyam

daśanacchadam āttabimbaśobhaṃ snapayantī sudhayeva hāsakāntyā

avadac ca vācāṃsi pārthivaṃ sā caturaivaṃ parihāsapeśalāni //

Note:

daśana-cchadam ātta-bimba-śobhaṃ snapayantī sudhaya īva hāsa-kāntyā

avadac ca vācāṃsi pārthivaṃ sā catura aivaṃ parihāsa-peśalāni //

apahartum agās tvam eva hāraṃ kim itaḥ kalpitarājahaṃsarūpaḥ

vidito 'si ghanā tavoragāṇāṃ nagare 'sty eva hi kāmarūpavārtā //

Note:

apahartum agās tvam eva hāraṃ kim itaḥ kalpita-rājahaṃsa-rūpaḥ

vidito 'si ghanā tava uragāṇāṃ nagare 'sty eva hi kāmarūpa-vārtā //

paravañcanapaṇḍitā matis te yadi naivaṃ katham anyathā narendra

idam ābharaṇaṃ harasy araṇye harahāsaikasitaṃ śaśiprabhāyāḥ //

Note:

para-vañcana-paṇḍitā matis te yadi na evaṃ katham anyathā narendra

idam ābharaṇaṃ harasy araṇye hara-hāsa-eka-sitaṃ śaśiprabhāyāḥ //

avanīvalaye tvam āttadaṇḍaḥ sahase nāvinayāṃśam ity avaimi

atha ca sthitim ātmanā vidhatse viṣaye dasyuniṣevite kim etat //

Note:

avanī-valaye tvam ātta-daṇḍaḥ sahase na āvinaya-aṃśam ity avaimi

atha ca sthitim ātmanā vidhatse viṣaye dasyu-niṣevite kim etat //

72 kṣitipa smayase kim eṣa kelir na bhavaty arpaya hāram asmadīyam

nayavartmajuṣo bhavādṛśāḥ kiṃ na parasvagrahaṇād iha trapante //

Note:

72 kṣitipa smayase kim eṣa kelir na bhavaty arpaya hāram asmadīyam

naya-vartma-juṣo bhavādṛśāḥ kiṃ na para-sva-grahaṇād iha trapante //

athavā parato 'stu narma nāsyāṃ bhuvi devena samo 'sti pārthivo 'nyaḥ

apaviddhanayā na yasya dṛṣṭer apasarpanty atha khecarāḥ kim anye //

Note:

athavā parato 'stu narma na asyāṃ bhuvi devena samo 'sti pārthivo 'nyaḥ

apaviddhanayā na yasya dṛṣṭer apasarpanty atha khecarāḥ kim anye //

anayoḥ kim api tvayā vilāsin parivarto 'yam akāri hārayor yaḥ

vacasām avakāśam īśa datte sa na kasyānṛjucetaso janaḥ? //

Note:

anayoḥ kim api tvayā vilāsin parivarto 'yam akāri hārayor yaḥ

vacasām avakāśam īśa datte sa na kasya anṛju-cetaso janaḥ? //

vihito na hi vakṣasi tvayāyaṃ nṛpa hāraḥ phaṇirājakanyakāyāḥ

kim apīpsitam ātmano vidhātur vihitaṃ sūtram idaṃ manobhavena //

Note:

vihito na hi vakṣasi tvaya āyaṃ nṛpa hāraḥ phaṇi-rāja-kanyakāyāḥ

kim apī ipsitam ātmano vidhātur vihitaṃ sūtram idaṃ manobhavena //

nanu yāmy amunā śaśiprabhāyās tava hāreṇa mano vinodayāmi

tvayi sāpy alam eva sāndracetaḥ sutanuḥ sneharasārdratām upaitu //

Note:

nanu yāmy amunā śaśiprabhāyās tava hāreṇa mano vinodayāmi

tvayi sa āpy alam eva sāndra-cetaḥ sutanuḥ sneha-rasa-ārdratām upaitu //

ucitaṃ nijasāyakānurodhād ahirājendrasutopasarpaṇaṃ te

parato 'stu śaras tvadarthitā sā kim u na tyāgavaśaṃvadā dadāti //

Note:

ucitaṃ nija-sāyaka-anurodhād ahi-rāja-indra-sutopa-sarpaṇaṃ te

parato 'stu śaras tvad-arthitā sā kim u na tyāga-vaśaṃvadā dadāti //

saraso 'sya vimuñca tīralekhām anurevā pulinaṃ gṛhāṇa yātrām

uragādhiparūpapakṣapātaṃ śamaya vyālavadhūvilocanānām //

Note:

saraso 'sya vimuñca tīra-lekhām anurevā pulinaṃ gṛhāṇa yātrām

uraga-adhipa-rūpa-pakṣapātaṃ śamaya vyāla-vadhū-vilocanānām //

śaśiprabhādarśanārthaṃ gamanam

Note:

śaśiprabhā-darśana-arthaṃ gamanam

iti valgu vaco niśamya tasyāḥ sa nṛpaḥ pannagavāmalocanāyāḥ

sthitam atra vacasy alaṅghanīye tava kalyāṇi mayeti tām uvāca //

Note:

iti valgu vaco niśamya tasyāḥ sa nṛpaḥ pannaga-vāma-locanāyāḥ

sthitam atra vacasy alaṅghanīye tava kalyāṇi maya īti tām uvāca //

atha sānṛjuvādinī vidhāya kṣitipālaṃ purataś cacāla bālā

hṛdayena parāmamarśa caivaṃ vilasanmāṃsalavismayo narendraḥ //

Note:

atha sa ānṛju-vādinī vidhāya kṣitipālaṃ purataś cacāla bālā

hṛdayena parāmamarśa ca evaṃ vilasan-māṃsala-vismayo narendraḥ //

araṇyānī kveyaṃ dhṛtakanasūtraḥ kva sa mṛgaḥ kva muktāhāro 'yaṃ kva ca saḥ patagaḥ kveyam abalā

kva tat kanyāratnaṃ lalitam ahibhartuḥ kva ca vayam svam ākūtaṃ dhātā kim api nibhṛtaṃ pallavayati //

Note:

araṇyānī kva iyaṃ dhṛta-kana-sūtraḥ kva sa mṛgaḥ kva muktā-hāro 'yaṃ kva ca saḥ patagaḥ kva iyam abalā

kva tat kanyā-ratnaṃ lalitam ahi-bhartuḥ kva ca vayam svam ākūtaṃ dhātā kim api nibhṛtaṃ pallavayati //

atha madagajalīlākhelagāmī saḥ kṛtvā kanakaviśikhayācñāvyājam avyājakāntaḥ

avanihariṇalakṣmā sāhasopārjitaśrīr ahiparivṛḍhakanyālokanāya pratasthe //

Note:

atha mada-gaja-līlā-khela-gāmī saḥ kṛtvā kanaka-viśikha-yācñā-vyājam avyāja-kāntaḥ

avani-hariṇa-lakṣmā sāhasa-upārjita-śrīr ahi-parivṛḍha-kanyā-ālokanāya pratasthe //

iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā2valokanā1rtha-prasthānaṃ nāma pañcamaḥ sargaḥ

ṣaṣṭhaḥ sargaḥ

nāyikāvasthāvarṇanam

Note:

nāyikā-avasthā-varṇanam

tadā phaṇīndrakanyāpi bāṇanāmāṅkasūcite

narendratilake tasminn abhilāṣaṃ babandha sā //

Note:

tadā phaṇi-indra-kanya āpi bāṇa-nāma-aṅka-sūcite

narendra-tilake tasminn abhilāṣaṃ babandha sā //

sahasā hṛdaye tasyā nidadhe manmathaḥ padam

aśokayaṣṭistabake sarāga iva ṣaṭpadaḥ //

Note:

sahasā hṛdaye tasyā nidadhe manmathaḥ padam

aśoka-yaṣṭi-stabake sa-rāga iva ṣaṭpadaḥ //

avaśā sābhavac citraṃ nāmnāpi pṛthivīpateḥ

na tad asty atra yan nāstraṃ sannaddhasya manobhuvaḥ //

Note:

avaśā sa ābhavac citraṃ nāmna āpi pṛthivī-pateḥ

na tad asty atra yan na astraṃ sannaddhasya manobhuvaḥ //

smarāgnikaṇameṇākṣyās tasyāḥ samudadīpayat

makaradhvajasāmrājyasacivo malayānilaḥ //

Note:

smara-agni-kaṇa-meṇā-akṣyās tasyāḥ samudadīpayat

makara-dhvaja-sāmrājyasacivo malaya-anilaḥ //

sollasatsmaralīlena navena vayasā babhau

unmiṣanmadhulekhena mukuleneva mālatī //

Note:

sa-ullasat-smara-līlena navena vayasā babhau

unmiṣan-madhu-lekhena mukulena iva mālatī //

sātanuśvasanaspṛṣṭapāṭalādharapallavam

uvāha mukham ujjṛmbham ambhojam iva padminī //

Note:

sa ātanu-śvasana-spṛṣṭapāṭala-adhara-pallavam

uvāha mukham ujjṛmbham ambhojam iva padminī //

nikāmasarale tasmin sā muhus taraledṛśau

śare narendracandrasya cikṣepa na sakhījane //

Note:

nikāma-sarale tasmin sā muhus taraledṛśau

śare narendra-candrasya cikṣepa na sakhī-jane //

narendranāmāṅkalipis tām ānandayati sma sā

kumudvatīm ivodañcatbālendukiraṇacchaṭā //

Note:

narendra-nāma-aṅka-lipis tām ānandayati sma sā

kumudvatīm iva udañcatbāla-indu-kiraṇa-cchaṭā //

hemapuṅkhāṅkite tasmin śare karam upeyuṣi

balād viveśa sā bālā dīkṣāṃ vaivāhikīm iva //

Note:

hema-puṅkha-aṅkite tasmin śare karam upeyuṣi

balād viveśa sā bālā dīkṣāṃ vaivāhikīm iva //

tenāvāptatadātāmrapāṇisparśeṇa patriṇā

sphuratkānticayavyājād amucyanteva pallavāḥ //

Note:

tena avāpta-tad-ātāmrapāṇi-sparśeṇa patriṇā

sphurat-kānti-caya-vyājād amucyanta iva pallavāḥ //

navīnasāhasāṅkasya kāmadevākṛter ayam

mālavaikamṛgāṅkasya sindhurājasya sāyakaḥ //

Note:

navīnasāhasāṅkasya kāmadeva-ākṛter ayam

mālava-eka-mṛgāṅkasya sindhurājasya sāyakaḥ //

punaḥpuna iti svādu nṛpater nāmalakṣma sā

apaṭhac cārubimbauṣṭhaluṭhaddaśanacandrikā //

Note:

punaḥpuna iti svādu nṛpater nāma-lakṣma sā

apaṭhac cāru-bimba-oṣṭhaluṭhad-daśana-candrikā //

Note: SYNTAX: sandānitakam

adhītya kautukenātha kṛtapañcamamūrcchanāḥ

tadagre nṛpanāmāṅkaṃ jaguḥ pātālakanyakāḥ //

Note:

adhītya kautukena atha kṛta-pañcama-mūrcchanāḥ

tad-agre nṛpa-nāma-aṅkaṃ jaguḥ pātāla-kanyakāḥ //

adṛṣṭe 'py utsukā rājñi tadgītena babhūva sā

prabodhe yadanaṅgāgneḥ pañcamaḥ prathāmā samit //

Note:

adṛṣṭe 'py utsukā rājñi tad-gītena babhūva sā

prabodhe yad-anaṅga-agneḥ pañcamaḥ prathāmā samit //

avepata samunmīlatvilāsakusumānncitā

manobhavānilasparśavaśād vanalateva sā //

Note:

avepata samunmīlatvilāsa-kusuma-anncitā

manobhava-anila-sparśavaśād vana-lata īva sā //

navānurāgam aṅgena vyaktataccihnacumbinā

vināvacanam ācakhyau sakhīṣu caturāsu sā //

Note:

nava-anurāgam aṅgena vyakta-tac-cihna-cumbinā

vinā-vacanam ācakhyau sakhīṣu caturāsu sā //

śaśiprabhāyāḥ praśnaḥ

Note:

śaśiprabhāyāḥ praśnaḥ

sāvahittham athetthaṃ sā sakhījanam abhāṣata

sudhāniṣyandajaḍayā śaradindumukhī girā //

Note:

sāvahittham atha itthaṃ sā sakhī-janam abhāṣata

sudhā-niṣyanda-jaḍayā śarad-indu-mukhī girā //

abhedam indunā nītaḥ sācivyaṃ menaketunā

sakhyaḥ kaḥ sindhurājo 'yaṃ sāhasāṅkanirūpyate //

Note:

abhedam indunā nītaḥ sācivyaṃ menaketunā

sakhyaḥ kaḥ sindhurājo 'yaṃ sāhasa-aṅka-nirūpyate //

kim evam avatiṣṭhadhvai maunaṃ muñcata śaṃsata

unmīlati yad antar me balāt kautukakandalī //

Note:

kim evam avatiṣṭhadhvai maunaṃ muñcata śaṃsata

unmīlati yad antar me balāt kautuka-kandalī //

malyavatyā uttaram

Note:

malyavatyā uttaram

atha mālyavatī nāma tatsakhī siddhakanyakā

iti smitasudhārdreṇa vacasā tām avocata //

Note:

atha mālyavatī nāma tat-sakhī siddha-kanyakā

iti smita-sudhā-ārdreṇa vacasā tām avocata //

sakhi sāhāsikaḥ sa ayam avantitilako nṛpaḥ

gīyate ketakāpāṇḍu yasyoragapure yaśaḥ //

Note:

sakhi sāhāsikaḥ sa ayam avanti-tilako nṛpaḥ

gīyate ketakā-pāṇḍu yasya uraga-pure yaśaḥ //

taṃ kāśyapīsahasrākṣam adrakṣam aham ekadā

gatā śrīmanmahākālaparvaṇy ujjayinīṃ purīṃ //

Note:

taṃ kāśyapī-sahasrākṣam adrakṣam aham ekadā

gatā śrīman-mahākālaparvaṇy ujjayinīṃ purīṃ //

tanvi tigmāṃśuneva dyaur niśeva śaśalakṣmaṇā

sā sanāthā purī tena vajriṇevāmarāvatī //

Note:

tanvi tigmāṃśuna īva dyaur niśeva śaśalakṣmaṇā

sā sa-nāthā purī tena vajriṇa īva amarāvatī //

rambhā tvayeva yat satyaṃ tenāli nalakūbaraḥ

tyājito rūpajaṃ garvam urvīmakaraketunā //

Note:

rambhā tvaya īva yat satyaṃ tenā ali nalakūbaraḥ

tyājito rūpajaṃ garvam urvī-makaraketunā //

akalaṅkākṛtes tasya catuḥṣaṣṭhikalāvataḥ

tulādhirohahevāke kaḥ ṣoḍaśakalaḥ śaśī //

Note:

akalaṅka-ākṛtes tasya catuḥ-ṣaṣṭhi-kalāvataḥ

tula-adhiroha-hevāke kaḥ ṣoḍaśa-kalaḥ śaśī //

tasyāvanipradīpasya te te naisargikā guṇāḥ

kva nāma na prakāśante raver iva marīcayaḥ //

Note:

tasya avani-pradīpasya te te naisargikā guṇāḥ

kva nāma na prakāśante raver iva marīcayaḥ //

na nāgeṣu na siddheṣu na nareṣv amareṣv atha

avāpi kvāpi saṃvādas tadrūpollekhalekhayā //

Note:

na nāgeṣu na siddheṣu na nareṣv amareṣv atha

avāpi kva api saṃvādas tad-rūpa-ullekha-lekhayā //

Note: VAR 6.27b: {amareṣv atha\lem \k; amareṣu ca \ed}

so hi kenāpi kṛtyena gāṃ gataḥ śrūyate punaḥ

nihnutaikabhujadvandvo devaḥ śrīvatsalāñchanaḥ //

Note:

so hi kena api kṛtyena gāṃ gataḥ śrūyate punaḥ

nihnuta-eka-bhuja-dvandvo devaḥ śrīvatsalāñchanaḥ //

kim anyat tava saṃtuṣṭyai paśya citre likhāmy aham

cirasya dīrghanayane tavāstu nayanotsavaḥ //

Note:

kim anyat tava saṃtuṣṭyai paśya citre likhāmy aham

cirasya dīrgha-nayane tava astu nayana-utsavaḥ //

ākṛtilekhanam

Note:

ākṛti-lekhanam

atha sā siddhatanayā taṃ lilekha śilātale

hṛdi tūragarājendraduhitur mīnaketanaḥ //

Note:

atha sā siddha-tanayā taṃ lilekha śilā-tale

hṛdi tu uraga-rājendraduhitur mīnaketanaḥ //

tadālikhitabhūpālaṃ tayā cintitakāmadam

cintāmaṇer apy adhikaṃ śilātalam amāṃsta sā //

Note:

tadā ālikhita-bhūpālaṃ tayā cintita-kāmadam

cintā-maṇer apy adhikaṃ śilā-talam amāṃsta sā //

tataś citragate tasmin mahīpālo madālasāḥ

samam evāhikanyānāṃ petur netraparamparāḥ //

Note:

tataś citra-gate tasmin mahīpālo mada-ālasāḥ

samam eva ahi-kanyānāṃ petur netra-paramparāḥ //

papau śaśiprabhāpy enaṃ ciram utpakṣmalekhayā

punaruktīkṛtonnidrakarṇendīvarayā dṛśā //

Note:

papau śaśiprabha āpy enaṃ ciram utpakṣmalekhayā

punaruktīkṛta-unnidrakarṇa-indīvarayā dṛśā //

rūpam āsvādayām āsa tasyālekhyagatasya sā

bhramarīvāravindasya sudhāsahacaram madhu //

Note:

rūpam āsvādayām āsa tasyā alekhya-gatasya sā

bhramari īva aravindasya sudhā-sahacaram madhu //

ānīyatākulatvaṃ sā tritīyena tanūdarī

vismayenātisāndreṇa madena madanena ca //

Note:

ānīyatā akulatvaṃ sā tritīyena tanu-udarī

vismayena atisāndreṇa madena madanena ca //

viveśa hṛdaye tasyāḥ sa citralikhito nṛpaḥ

śaratprasanne saritaḥ pratimendur iva ambhasi //

Note:

viveśa hṛdaye tasyāḥ sa citra-likhito nṛpaḥ

śarat-prasanne saritaḥ pratimā-indur iva ambhasi //

stanapatralatāṃ tasyā bibheda pulakodgamaḥ

satyaṃ yadantaraṅgeṇa bahiraṅgo nirasyate //

Note:

stana-patra-latāṃ tasyā bibheda pulaka-udgamaḥ

satyaṃ yad-antar-aṅgeṇa bahir-aṅgo nirasyate //

tasyāḥ kucayuge kiṃcin niśvāsaḥ kampam ādadhe

rathāṅganāmamithune sāyantana ivānilaḥ //

Note:

tasyāḥ kuca-yuge kiṃ-cin niśvāsaḥ kampam ādadhe

rathāṅga-nāma-mithune sāyantana iva anilaḥ //

tasyāḥ svedalavaśreṇicchadmanā vadanaśriyā

viśato 'ntar anaṅgasya lājāñjalir ivojjhitaḥ //

Note:

tasyāḥ sveda-lava-śreṇicchadmanā vadana-śriyā

viśato 'ntar anaṅgasya lājā-añjalir iva ujjhitaḥ //

śaṅke śaram ṛjūkurvan dadṛśe manmathas tayā

yat sā mṛdukvaṇatkāñcikiṅkiṇīkam akampata //

Note:

śaṅke śaram ṛjūkurvan dadṛśe manmathas tayā

yat sā mṛdu-kvaṇat-kāñcikiṅkiṇīkam akampata //

eṣa dṛṣṭas tvayety uktā sakhyā sā sādhvasākulā

gadgadākṣaram avyaktaṃ kṛcchrāt prativaco dadau //

Note:

eṣa dṛṣṭas tvaya īty uktā sakhyā sā sādhvasā ākulā

gadgada-akṣaram avyaktaṃ kṛcchrāt prativaco dadau //

citravartiny api nṛpe tattvāveśena cetasi

vrīḍārdhavalitaṃ cakre mukhendum avaśaiva sā //

Note:

citra-vartiny api nṛpe tattva-āveśena cetasi

vrīḍā-ardha-valitaṃ cakre mukha-indum avaśa aiva sā //

dṛṣṭā sakhībhiḥ sākūtaṃ sā bālādharapallave

dadhau vailakṣyahasitaṃ prasūnam iva mādhavī //

Note:

dṛṣṭā sakhībhiḥ sākūtaṃ sā bāla-adhara-pallave

dadhau vailakṣya-hasitaṃ prasūnam iva mādhavī //

navaṃ prema navotkaṇṭhā navās te te manorathāḥ

iti tasyās tathaivābhūd antaraṅgaḥ paricchadaḥ //

Note:

navaṃ prema nava-utkaṇṭhā navās te te manorathāḥ

iti tasyās tatha aiva abhūd antaraṅgaḥ paricchadaḥ //

kiṃcit trapānuviddhena puṇḍarīkadalatviṣā

tam ānarceva rājendum animittasmitena sā //

Note:

kiṃ-cit trapā-anuviddhena puṇḍarīka-dala-tviṣā

tam ānarca iva rāja-indum animitta-smitena sā //

sā ca doḥśayitabhuvā nṛpeṇāddhyāsitā hṛdi

kṛtāṅgabhaṅgavalanā jhaṭity ālasyam āyayau //

Note:

sā ca doḥ-śayita-bhuvā nṛpeṇāddhyāsitā hṛdi

kṛta-aṅga-bhaṅga-valanā jhaṭity ālasyam āyayau //

tatkṣaṇenaiva sā citraṃ tanvī tanmayatāṃ yayau

kaṃ na pratārayaty eṣa kitavaḥ kusumāyudhaḥ //

Note:

tat-kṣaṇena eva sā citraṃ tanvī tanmayatāṃ yayau

kaṃ na pratārayaty eṣa kitavaḥ kusumāyudhaḥ //

stimitevāvatasthe sā sāraṅgāyatalocanā

acetaneva śūnyeva suptevālikhiteva ca //

Note:

stimita īva avatasthe sā sāraṅga-āyata-locanā

acetana īva śūnya īva supta īvā alikhita īva ca //

smareṇa marmaṇi kvāpi sāvidhyata sumadhyamā

anidritāpi yat sābhūt kṣaṇaṃ mukulitekṣaṇā //

Note:

smareṇa marmaṇi kva api sa āvidhyata sumadhyamā

anidrita āpi yat sa ābhūt kṣaṇaṃ mukulita-īkṣaṇā //

vyañcitānaṅgalīlena śṛṅgārarasabandhunā

tanvī navānurāgeṇa sānyaiva ghaṭitābhavat //

Note:

vyañcita-anaṅga-līlena śṛṅgāra-rasa-bandhunā

tanvī nava-anurāgeṇa sa ānya aiva ghaṭita ābhavat //

ṛjunā aikṣata yac citraṃ yad abhūc ca trapāvatī

tenātigūḍhabhāvāpi sā sakhībhir alakṣyata //

Note:

ṛjunā aikṣata yac citraṃ yad abhūc ca trapāvatī

tena atigūḍha-bhāva āpi sā sakhībhir alakṣyata //

athānaṅgavatī nāma sakhī tām ity avocata

daśanajyotsnayāraṇyaṃ sudhayeva niṣiñcatī //

Note:

atha anaṅgavatī nāma sakhī tām ity avocata

daśana-jyotsnaya āraṇyaṃ sudhaya īva niṣiñcatī //

kac cid asya pramodāya kumudasyeva cakṣuṣaḥ

ayaṃ madhyamalokenduḥ pātālendukale tava //

Note:

kac cid asya pramodāya kumudasya iva cakṣuṣaḥ

ayaṃ madhyama-loka-induḥ pātāla-indu-kale tava //

vanānilāhṛtonnidrapadmakesaraśālinā

romodgama ivānena dhṛtas tvadavalokanāt //

Note:

vana-anila-āhṛta-unnidrapadma-kesara-śālinā

roma-udgama iva anena dhṛtas tvad-avalokanāt //

adya naḥ saphalaṃ cakṣuś citre yad avalokitaḥ

kandarpādhikakānto 'yam avantimṛgalāñchanaḥ //

Note:

adya naḥ saphalaṃ cakṣuś citre yad avalokitaḥ

kandarpa-adhika-kānto 'yam avanti-mṛga-lāñchanaḥ //

tvām apy avāñcitāṃ manye yat tvayaitasya vakṣasi

ete savibhramaṃ nyaste dṛśau muktālate iva //

Note:

tvām apy avāñcitāṃ manye yat tvaya aitasya vakṣasi

ete savibhramaṃ nyaste dṛśau muktā-late iva //

jitam etena ko 'py eṣa satyaṃ kāmo 'sya kiṅkaraḥ

ārohati parāṃ koṭim atra yat tava sambhramaḥ //

Note:

jitam etena ko 'py eṣa satyaṃ kāmo 'sya kiṅkaraḥ

ārohati parāṃ koṭim atra yat tava sambhramaḥ //

tvam atra baddhabhāveva kim indumukhi lajjase

vilaṅghayaty alaṅghyāni smaradurlalitāni kaḥ //

Note:

tvam atra baddha-bhāva īva kim indu-mukhi lajjase

vilaṅghayaty alaṅghyāni smara-durlalitāni kaḥ //

ko 'nyaḥ sakhi nṛśaṃso 'sti kāmaṃ viṣamabāṇataḥ

sukumāre tavāpy aṅge yena vyāpāritaḥ śaraḥ //

Note:

ko 'nyaḥ sakhi nṛśaṃso 'sti kāmaṃ viṣamabāṇataḥ

sukumāre tava apy aṅge yena vyāpāritaḥ śaraḥ //

bimbauṣṭhe eva rāgas te tanvi pūrvam adṛśyata

adhunā hṛdaye 'py eṣa mṛgaśāvākṣi lakṣyate //

Note:

bimba-oṣṭhe eva rāgas te tanvi pūrvam adṛśyata

adhunā hṛdaye 'py eṣa mṛga-śāva-akṣi lakṣyate //

ekena rājahaṃsena hṛto hāras tanūdari

anena tu dvitīyena likhitenāpi te manaḥ //

Note:

ekena rājahaṃsena hṛto hāras tanu-udari

anena tu dvitīyena likhitena api te manaḥ //

kutas trapā tavālīṣu kiṃcid unnamayānanam

aho bata tvam etasminn atyāyatakutūhalā //

Note:

kutas trapā tavā alīṣu kiṃ-cid unnamayā ananam

aho bata tvam etasminn atyāyata-kutūhalā //

etat karṇotpalaṃ lolam apāṅgaprativeśitam

tvad udantam ivaitasya kathayaty alikūjitaiḥ //

Note:

etat karṇa-utpalaṃ lolam apāṅga-prativeśitam

tvad udantam iva etasya kathayaty ali-kūjitaiḥ //

aho dūrasthitenāpi hṛdi spṛṣṭā nṛpendunā

indukāntaśileva tvam ārdratām avagāhase //

Note:

aho dūrasthitena api hṛdi spṛṣṭā nṛpa-indunā

indu-kānta-śila īva tvam ārdratām avagāhase //

nipuṇe niḥśvasiṣy evam atigūḍhaṃ yathā yathā

tathā tathā tava vyaktam ayam ucchvasati smaraḥ //

Note:

nipuṇe niḥśvasiṣy evam atigūḍhaṃ yathā yathā

tathā tathā tava vyaktam ayam ucchvasati smaraḥ //

smitam etad alolākṣi lajjāsaṃvalitaṃ tava

idaṃ nirjitabālyasya yauvanasyoditaṃ yaśaḥ //

Note:

smitam etad alola-akṣi lajjā-saṃvalitaṃ tava

idaṃ nirjita-bālyasya yauvanasya uditaṃ yaśaḥ //

yathā taveyam aratir yathā sutanu vepase

tathā kavacitaḥ śaṅke niḥśaṅkaṃ madanas tvayi //

Note:

yathā tava iyam aratir yathā sutanu vepase

tathā kavacitaḥ śaṅke niḥśaṅkaṃ madanas tvayi //

kim atra karavai gāḍham ākalpakam idaṃ tava

iyaṃ ca manmathasyāstraṃ nirgatā cūtamañjarī //

Note:

kim atra karavai gāḍham ākalpakam idaṃ tava

iyaṃ ca manmathasya astraṃ nirgatā cūta-mañjarī //

surataklāntaśabarīkabarīmālyacumbinaḥ

katham ete tvayā tanvi sahyā malayavāyavaḥ //

Note:

surata-klānta-śabarīkabarī-mālya-cumbinaḥ

katham ete tvayā tanvi sahyā malaya-vāyavaḥ //

kiṃ tāmyasi tavopāntam ānayāmy adhunaiva tam

ity āśvāsayatīva tvām kokilo 'yaṃ kalasvanaḥ //

Note:

kiṃ tāmyasi tava upāntam ānayāmy adhuna aiva tam

ity āśvāsayati iva tvām kokilo 'yaṃ kala-svanaḥ //

kūjantī kokilavadhūr iyam ādhiṃ dhunoti te

anaṅganṛpasāmrājyalīlāmaṅgalagāyinī //

Note:

kūjantī kokila-vadhūr iyam ādhiṃ dhunoti te

anaṅga-nṛpa-sāmrājyalīlā-maṅgala-gāyinī //

vanāntadevatāvāptapādanyāsotsavaḥ sphuṭam

eṣa stabakito 'śokaḥ suhṛt kāmasya kā gatiḥ //

Note:

vana-anta-devatā-avāptapāda-nyāsa-utsavaḥ sphuṭam

eṣa stabakito 'śokaḥ suhṛt kāmasya kā gatiḥ //

atrorvītilake dṛṣṭim asyantīṃ tilakaḥ krudhā

ayaṃ tarjayatīva tvāṃ vātādhūtalatāṅguliḥ //

Note:

atra urvī-tilake dṛṣṭim asyantīṃ tilakaḥ krudhā

ayaṃ tarjayati iva tvāṃ vātā-dhūta-latā-aṅguliḥ //

pathi smarasya viṣame skhalitāyām itas tvayi

smitacchaṭeva niryāti sinduvārasya mañjarī //

Note:

pathi smarasya viṣame skhalitāyām itas tvayi

smita-cchaṭa īva niryāti sinduvārasya mañjarī //

drāghayaty astabimbauṣṭharuciniḥśvasitāni te

ayaṃ mukulitaḥ kiṃcid bakulo mukulastani //

Note:

drāghayaty asta-bimba-oṣṭharuci-niḥśvasitāni te

ayaṃ mukulitaḥ kiṃ-cid bakulo mukula-stani //

latayā karṇikārasya puraḥ puṣpitayānayā

anaṅgasyaikarājye 'smin hemavetralatāyitam //

Note:

latayā karṇika-arasya puraḥ puṣpitaya ānayā

anaṅgasya eka-rājye 'smin hema-vetra-latāyitam //

aho na kasya bhindanti hṛdayaṃ vīkṣitā api

nisargamṛdavo 'py ete sahakāranavāṅkurāḥ //

Note:

aho na kasya bhindanti hṛdayaṃ vīkṣitā api

nisarga-mṛdavo 'py ete sahakāra-nava-aṅkurāḥ //

caturāṃ kokilām eṣa kṛtvā kurabako mukhe

durlabhaṃ yācatīva tvāṃ līlāliṅganadohadam //

Note:

caturāṃ kokilām eṣa kṛtvā kurabako mukhe

durlabhaṃ yācati iva tvāṃ līlā-liṅgana-dohadam //

aśokaskandhalagneyaṃ kusumair navamādhavī

prārthanīyapriyasparśāṃ hasati tvām ivotsukām //

Note:

aśoka-skandha-lagna īyaṃ kusumair nava-mādhavī

prārthanīya-priya-sparśāṃ hasati tvām iva utsukām //

bhūpatāv anuraktāyās tava santāpadīpanam

sthalāravindaṃ serṣyeva sūte sakhi vasundharā //

Note:

bhūpatāv anuraktāyās tava santāpa-dīpanam

sthala-aravindaṃ sa-īrṣya īva sūte sakhi vasundharā //

amīṣv aṅkasthakandarpajagadvijagayasiddhiṣu

dṛṣṭir udvijate tanvi pāṭalākuḍmaleṣu te //

Note:

amīṣv aṅkastha-kandarpajagad-vijagaya-siddhiṣu

dṛṣṭir udvijate tanvi pāṭalā-kuḍmaleṣu te //

sundari dvitayasyātra kraśimā bhūṣaṇāyate

rājanyābaddhabhāvāyās tava rātreś ca samprati //

Note:

sundari dvitayasya atra kraśimā bhūṣaṇāyate

rājanya-ābaddha-bhāvāyās tava rātreś ca samprati //

eṣa caitrotsavaś citre nṛpo 'yaṃ nūtanaṃ vayaḥ

prāptāvakāśaḥ kāmo 'pi patitāsyatisaṅkaṭe //

Note:

eṣa caitra-utsavaś citre nṛpo 'yaṃ nūtanaṃ vayaḥ

prāpta-avakāśaḥ kāmo 'pi patitāsyati-saṅkaṭe //

kim ālikhitavaty eṣā citre mālyavatī nṛpam

dvārīkṛteyam athavā vāmena vidhinā tava //

Note:

kim ālikhitavaty eṣā citre mālyavatī nṛpam

dvārīkṛta īyam athavā vāmena vidhinā tava //

bahunā kiṃ cakorākṣi chalitāsi manobhuvā

sarvathā te kariṣyanti kuśalaṃ kuladevatāḥ //

Note:

bahunā kiṃ cakora-akṣi chalita āsi manobhuvā

sarvathā te kariṣyanti kuśalaṃ kula-devatāḥ //

ityādi vyāharantī sā kṛtabhrūbhaṅgayā tayā

narendrabāṇapuṅkhena kuce kiṃ cid atudyata //

Note:

ity-ādi vyāharantī sā kṛta-bhrū-bhaṅgayā tayā

narendra-bāṇa-puṅkhena kuce kiṃ cid atudyata //

kalāvatīvacanam

Note:

kalāvatī-vacanam

atha kinnararājendrakanyā nāmnā kalāvatī

evaṃ vacaḥ smitasudhāniṣiktākṣaram ādade //

Note:

atha kinnara-rājendrakanyā nāmnā kalāvatī

evaṃ vacaḥ smita-sudhāniṣikta-akṣaram ādade //

kāmaṃ durlabham evaitac caitraś candrāṅkitā niśāḥ

preyān vipañcīraṇitaṃ pañcabāṇāṅkitaṃ vayaḥ //

Note:

kāmaṃ durlabham eva etac caitraś candra-aṅkitā niśāḥ

preyān vipañcī-raṇitaṃ pañcabāṇa-aṅkitaṃ vayaḥ //

ayi tvāṃ mlāpayaty eṣa kālaḥ kamalalocane

jagadāhlādajanakaḥ sudhāsūtir ivābjinīm //

Note:

ayi tvāṃ mlāpayaty eṣa kālaḥ kamala-locane

jagad-āhlāda-janakaḥ sudhā-sūtir iva abjinīm //

sthāne tavānurāgo 'yam anaṅgasyāyam utsavaḥ

sakhi snihyati nirvyājam indāv eva kumudvatī //

Note:

sthāne tava anurāgo 'yam anaṅgasya ayam utsavaḥ

sakhi snihyati nirvyājam indāv eva kumudvatī //

nṛpasyāraṇyasañcāraḥ śareṇānena sūcyate

marutā dviradasyeva madaniṣyandagandhinā //

Note:

nṛpasya araṇya-sañcāraḥ śareṇa anena sūcyate

marutā dviradasya iva mada-niṣyanda-gandhinā //

avaśyaṃ tanvi cinvānā vane haṃsam itas tataḥ

kvacid vilokayiṣyanti taṃ tvatparijanastriyaḥ //

Note:

avaśyaṃ tanvi cinvānā vane haṃsam itas tataḥ

kva-cid vilokayiṣyanti taṃ tvat-parijana-striyaḥ //

jñātatvadiṅgitaivātra taṃ ced drakṣyati pāṭalā

tato 'sya ṣaṭpadasyeva balāc ceto hariṣyati //

Note:

jñāta-tvad-iṅgita aiva atra taṃ ced drakṣyati pāṭalā

tato 'sya ṣaṭpadasya iva balāc ceto hariṣyati //

sthirā bhava nṛpena tvam iha saṃyogam āpsyasi

yathā kaṇvāśrame pūrvaṃ duṣyantena śakuntalā //

Note:

sthirā bhava nṛpena tvam iha saṃyogam āpsyasi

yathā kaṇva-āśrame pūrvaṃ duṣyantena śakuntalā //

iti tadvacasaḥ sīmni masṛṇotkampitastanī

vyājasācīkṛtamukhaṃ niśaśvāsa śaśiprabhā //

Note:

iti tad-vacasaḥ sīmni masṛṇa-utkampita-stanī

vyāja-sācīkṛta-mukhaṃ niśaśvāsa śaśiprabhā //

vanaśrīratnamañjīro latākuñjodare tataḥ

cukūja mañjukaṇṭhas tāṃ dakṣiṇena kapiñjalaḥ //

Note:

vana-śrī-ratna-mañjīro latā-kuñja-udare tataḥ

cukūja mañju-kaṇṭhas tāṃ dakṣiṇena kapiñjalaḥ //

harṣāśrulavakīrṇena satpatrāvalicāruṇā

vāmena pasphure tasyāś cakṣuṣā ca stanena ca //

Note:

harṣa-aśru-lava-kīrṇena sat-patra-āvali-cāruṇā

vāmena pasphure tasyāś cakṣuṣā ca stanena ca //

atrāntare samāyāntī dadṛśe dūratas tayā

narendrasavitus tasya puraḥ sandhyeva pāṭalā //

Note:

atra antare samāyāntī dadṛśe dūratas tayā

narendra-savitus tasya puraḥ sandhya īva pāṭalā //

tasyās traye ca tritayam apaśyat phaṇikanyakā

mukhe smitaṃ kare hāraṃ sitam aṃse ca cāmaram //

Note:

tasyās traye ca tritayam apaśyat phaṇi-kanyakā

mukhe smitaṃ kare hāraṃ sitam aṃse ca cāmaram //

sā hārahastā ruruce dhṛtastimitacāmarā

sarasī suptahaṃseva phenādhyāsitapaṅkajā //

Note:

sā hāra-hastā ruruce dhṛta-stimita-cāmarā

sarasī supta-haṃsa īva phena-adhyāsita-paṅkajā //

dṛṣṭiḥ phanīndraduhitur atikramyaiva pāṭalām

bhṛṅgaśreṇir ivāśoke papātāvantibhartari //

Note:

dṛṣṭiḥ phani-indra-duhitur atikramya eva pāṭalām

bhṛṅga-śreṇir iva aśoke papāta avanti-bhartari //

priyaṃ naḥ sa ayam āyāti paśya paśya śaśiprabhe

paramārānvayodārahāramadhyamaṇir nṛpas //

Note:

priyaṃ naḥ sa ayam āyāti paśya paśya śaśiprabhe

paramāra-anvaya-udārahāra-madhya-maṇir nṛpas //

iti priyasakhīsūktisudhāniṣyandalekhayā

sikte tadābhavat tasyāḥ smaraḥ pallavito hṛdi //

Note:

iti priya-sakhī-sūktisudhā-niṣyanda-lekhayā

sikte tada ābhavat tasyāḥ smaraḥ pallavito hṛdi //

Note: SYNTAX: sandānitakam

sudhārasa ivorvībhṛt tayā saṃmukham āpatan

dṛśā sphaṭikaśuktyeva vāraṃvāram apīyata //

Note:

sudhā-rasa iva urvībhṛt tayā saṃmukham āpatan

dṛśā sphaṭika-śuktya īva vāraṃvāram apīyata //

vitene 'py ahikanyābhiḥ kautukenātanīyasā

tasyāgre rājahaṃsasya netrendīvaravāgurā //

Note:

vitene 'py ahi-kanyābhiḥ kautukena atanīyasā

tasya agre rājahaṃsasya netra indīvara-vāgurā //

avantitilakodantam upasṛtyātha pāṭalā

anaṅgadīpanaṃ tasyai jagādeṅgitavedinī //

Note:

avanti-tilaka-udantam upasṛtya atha pāṭalā

anaṅga-dīpanaṃ tasyai jagāda iṅgita-vedinī //

deva paścātsthito 'py agre prāptaḥ paryutsuko bhavān

ity abhāṣyata bhūpālaḥ citre caturayā tayā //

Note:

deva paścāt-sthito 'py agre prāptaḥ paryutsuko bhavān

ity abhāṣyata bhūpālaḥ citre caturayā tayā //

abhūt paryākulā sā ca muhūrtam asitekṣaṇā

paścād alajjatālībhis tathā sasmitam īkṣitā //

Note:

abhūt paryākulā sā ca muhūrtam asita-īkṣaṇā

paścād alajjatā alībhis tathā sa-smitam īkṣitā //

tasyai hāraṃ mahībhartur arpayām āsa pāṭalā

ākṛṣya bhartum ānītam atiśuddham iva āśayam //

Note:

tasyai hāraṃ mahībhartur arpayām āsa pāṭalā

ākṛṣya bhartum ānītam atiśuddham iva āśayam //

sakhīnām anurodhena sā kilānaṅgamohitā

hṛdi dīrghaguṇaṃ dadhre hāraṃ priyam ivāparam //

Note:

sakhīnām anurodhena sā kila anaṅga-mohitā

hṛdi dīrgha-guṇaṃ dadhre hāraṃ priyam iva aparam //

tuṣārapāṇḍunā tena vavṛdhe 'syā manobhavaḥ

digantavāntajyotsnena mahodadhir ivendunā //

Note:

tuṣāra-pāṇḍunā tena vavṛdhe 'syā manobhavaḥ

dig-anta-vānta-jyotsnena mahā-udadhir iva indunā //

puṣpodgameneva latā prasādeneva bhāratī

sā tena reje hāreṇa yaśaseva narendratā //

Note:

puṣpa-udgamena iva latā prasādena iva bhāratī

sā tena reje hāreṇa yaśasa īva narendratā //

tataḥ śithilaparyastavilolakabarīlatā

ketuyaṣṭir iva śyāmapatākāṅgā hiraṇmayī //

Note:

tataḥ śithila-paryastavilola-kabarī-latā

ketu-yaṣṭir iva śyāmapatāka-aṅgā hiraṇmayī //

vasaṃtakamalollāsimattabhramaraniḥsvanā

dīpamānopadeśeva svarahasye manobhuvaḥ //

Note:

vasaṃta-kamala-ullāsimatta-bhramara-niḥsvanā

dīpamāna-upadeśa īva sva-rahasye manobhuvaḥ //

ullasatkuṭajācchācchavilāsahasitacchaviḥ

jhaṭity uadadhiveleva nirgacchad amṛtacchaṭā //

Note:

ullasat-kuṭaja-acchācchavilāsa-hasita-cchaviḥ

jhaṭity uadadhi-vela īva nirgacchad amṛta-cchaṭā //

sarojinīva haṃsībhir bhṛṅgībhir iva mālatī

śaśilekheva tārābhiḥ sakhībhir abhito vṛtā //

Note:

sarojini īva haṃsībhir bhṛṅgībhir iva mālatī

śaśi-lekha īva tārābhiḥ sakhībhir abhito vṛtā //

dṛṣṭvā narandram āyāntam udasthād utsukātha sā

dadhatī nūtanapremapariṇītām adhīratām //

Note:

dṛṣṭvā narandram āyāntam udasthād utsuka ātha sā

dadhatī nūtana-premapariṇītām adhīratām //

Note: SYNTAX: kulakam

atha sutanur alolatārake sā suciram udañcitadīrghapakṣmamāle

śaśina iva navodgatasya dūrātavanipateḥ pathi locane mumoca //

Note:

atha sutanur alola-tārake sā suciram udañcita-dīrgha-pakṣmamāle

śaśina iva nava-udgatasya dūrātavanipateḥ pathi locane mumoca //

āsannānucaradhṛtena paṅkajinyāḥ patreṇa sphuṭaghaṭitātapatralīlaḥ

saś cchāyām atha mahasā hasan himāṃśoḥ kṣmāpālaḥ pulinam avāpa narmadāyās //

Note:

āsanna-anucara-dhṛtena paṅkajinyāḥ patreṇa sphuṭa-ghaṭita-ātapatra-līlaḥ

saś cchāyām atha mahasā hasan hima-aṃśoḥ kṣmāpālaḥ pulinam avāpa narmadāyās //

iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-darśano nāma ṣaṣṭhaḥ sargaḥ

saptamaḥ sargaḥ

śaśiprabhādarśanam

Note:

śaśiprabhā-darśanam

tataḥ sa dūrād ahirājakanyakāṃ javaikamitreṇā yutāṃ patatriṇā

viśāmpatidīrghaguṇānuṣaṅgiṇīm anaṅgakodaṇḍalatām ivaikṣata //

Note:

tataḥ sa dūrād ahi-rāja-kanyakāṃ javā-eka-mitreṇā yutāṃ patatriṇā

viśāmpati-dīrgha-guṇa-anuṣaṅgiṇīm anaṅga-kodaṇḍa-latām ivā ekṣata //

upoḍhalāvaṇyataraṅgabhaṅgayā sarāgabimbauṣṭhagalatpravālayā

ahāri lolaṃ nṛpates tayā balāt anaṅgaratnākaravelayā manaḥ //

Note:

upoḍha-lāvaṇya-taraṅga-bhaṅgayā sa-rāga-bimba-oṣṭha-galat-pravālayā

ahāri lolaṃ nṛpates tayā balāt anaṅga-ratna-ākara-velayā manaḥ //

ramāṅgadakṛtaṃ śaśiprabhāvarṇanam

Note:

ramāṅgada-kṛtaṃ śaśiprabhā-varṇanam

savismayo locanamārgam āptayā tayā saḥ pātālatalendulekhayā

athettham amlānamanorathodgamo ramāṅgadenābhidadhe narādhipaḥ //

Note:

sa-vismayo locana-mārgam āptayā tayā saḥ pātāla-tala-indu-lekhayā

atha ittham amlāna-manoratha-udgamo ramāṅgadena abhidadhe narādhipaḥ //

avaimi saiveyam amogham āyudhaṃ manobhuvaḥ pannagarājakanyakā

udaṃśulekhena mukhena kurvatī jagad vilīnenduvilokanaspṛham //

Note:

avaimi sa aiva iyam amogham āyudhaṃ manobhuvaḥ pannaga-rāja-kanyakā

udaṃśu-lekhena mukhena kurvatī jagad vilīna-indu-vilokana-spṛham //

narendra satyaṃ saḥ kutūhalī bhaved alaukikaṃ rūpam avekṣituṃ rateḥ

iyaṃ na yasyātithitāṃ gatā dṛśor agādhalāvaṇyasarit sumadhyamā //

Note:

narendra satyaṃ saḥ kutūhalī bhaved alaukikaṃ rūpam avekṣituṃ rateḥ

iyaṃ na yasya atithitāṃ gatā dṛśor agādha-lāvaṇya-sarit sumadhyamā //

iyaṃ sudhā mugdhavilāsajanmabhūr iyaṃ bhujaṅgālayaratnadīpikā

iyaṃ jagannetracakoracandrikā puraḥ patākeyam ayugmapatriṇaḥ //

Note:

iyaṃ sudhā mugdha-vilāsa-janma-bhūr iyaṃ bhujaṅga-ālaya-ratna-dīpikā

iyaṃ jagannetra-cakora-candrikā puraḥ patāka īyam ayugma-patriṇaḥ //

iyattayā muktam avaimi naipuṇaṃ prajāpater adbhutaśilpakarmaṇi

nṛpopamānām upamānatāṃ gataṃ vinirmitaṃ yena hi ratnam īdṛśam //

Note:

iyattayā muktam avaimi naipuṇaṃ prajāpater adbhuta-śilpa-karmaṇi

nṛpa-upamānām upamānatāṃ gataṃ vinirmitaṃ yena hi ratnam īdṛśam //

iyaṃ tavānena virājatetarāṃ karasthitenāvanipālapatriṇā

upeyuṣā kāñcanapadmam aṃśunā himetarāṃśor iva jahnukanyakā //

Note:

iyaṃ tava anena virājatetarāṃ kara-sthitena avanipāla-patriṇā

upeyuṣā kāñcana-padmam aṃśunā hima-itara-aṃśor iva jahnu-kanyakā //

arālakeśīyam anena bhāti te śareṇa kārtasvarapuṅkhaśobhinā

nisargagaureṇa narendraraśminā sakajjalā dīpaśikheva śārvarī //

Note:

arāla-keśīyam anena bhāti te śareṇa kārtasvara-puṅkha-śobhinā

nisarga-gaureṇa narendra-raśminā sa-kajjalā dīpa-śikha īva śārvarī //

iyaṃ vilāsorminimagnaśaiśavaṃ svibhāvyamānastanakuḍmalodgamam

madaikavisrambhagṛhaṃ vigāhate vayo vibhaktāṅgam anaṅgadohadam //

Note:

iyaṃ vilāsa-ūrmi-nimagna-śaiśavaṃ svibhāvyamāna-stana-kuḍmala-udgamam

mada-eka-visrambha-gṛhaṃ vigāhate vayo vibhakta-aṅgam anaṅga-dohadam //

iyaṃ natāṅgī jagadekasundare nideśite pāṭalayā nṛpa tvayi

dṛśau navendīvarapatrapeśale vimuñcati śrīr iva śārṅgadhanvani //

Note:

iyaṃ nata-aṅgī jagad-eka-sundare nideśite pāṭalayā nṛpa tvayi

dṛśau nava-indīvara-patra-peśale vimuñcati śrīr iva śārṅgadhanvani //

anaṅgasāmrājyavilāsacāmare vanānilavyākulite 'ṃsucumbini

pariślathe saṃyamanārtham etayā salīlam astaḥ kabarībhare karaḥ //

Note:

anaṅga-sāmrājya-vilāsa-cāmare vana-anila-vyākulite 'ṃsu-cumbini

pariślathe saṃyamana-artham etayā sa-līlam astaḥ kabarī-bhare karaḥ //

vilokayantī kusumaṃ kacāgrataś cyutaṃ kucasparśadhiyeva vakṣasi

iyaṃ kṛśāṅgī kusumāstraśaṅkayā kṛtapraṇāmeva tavāvalokyate //

Note:

vilokayantī kusumaṃ kaca agrataś cyutaṃ kuca-sparśa-dhiya īva vakṣasi

iyaṃ kṛśa-aṅgī kusumāstra-śaṅkayā kṛta-praṇāma īva tava avalokyate //

vilokayāsyāḥ kṣitipāla bibhratīṃ pradīpaśobhāṃ kabarīṃ niśāmukhe

amī muhuḥ kuṅkumakesarāruṇā lasanti sīmantamaṇer marīcayaḥ //

Note:

vilokaya asyāḥ kṣitipāla bibhratīṃ pradīpa-śobhāṃ kabarīṃ niśā-mukhe

amī muhuḥ kuṅkuma-kesara-aruṇā lasanti sīmanta-maṇer marīcayaḥ //

virājate 'syās tilako 'yam añcito vikuñcitabhrūlatikāntare nṛpa

vijitya lokadvitayaṃ divaṃ prati smareṇa bāṇo dhanuṣīva saṃhitaḥ //

Note:

virājate 'syās tilako 'yam añcito vikuñcita-bhrū-latikā-antare nṛpa

vijitya loka-dvitayaṃ divaṃ prati smareṇa bāṇo dhanuṣi iva saṃhitaḥ //

apāṅgasaṃvardhitaśoṇakāntinā sukṛṣṇatāreṇa tuṣārapāṇḍunā

iyaṃ pravālāsitaratnamauktikair vinirmiteneva cakāsti cakṣuṣā //

Note:

apāṅga-saṃvardhita-śoṇakāntinā sukṛṣṇa-tāreṇa tuṣāra-pāṇḍunā

iyaṃ pravāla-asita-ratna-mauktikair vinirmitena iva cakāsti cakṣuṣā //

iyaṃ puro niryatidūram āyate kapolataḥ kāñcanakuṇḍalārciṣi

iṣuṃ ruṣeva pratibhoktum udyatā manobhuve muktaśilīmukhe hṛdi //

Note:

iyaṃ puro niryati-dūram āyate kapolataḥ kāñcana-kuṇḍala-arciṣi

iṣuṃ ruṣa īva pratibhoktum udyatā manobhuve mukta-śilīmukhe hṛdi //

iyaṃ triyāmāpatikāntipeśalaṃ vibuddhabandhūkadalādhikatviṣā

bibharti bimbādharamudrayā mukhaṃ manobhirāmaṃ rajanīva sandhyayā //

Note:

iyaṃ triyāmā-pati-kānti-peśalaṃ vibuddha-bandhūka-dala-adhika-tviṣā

bibharti bimba-adhara-mudrayā mukhaṃ manobhirāmaṃ rajani īva sandhyayā //

upoḍhatārāpatitārahārayor iyaṃ yugena stanayor virājate

dvayena deva uṣasi cakravākayoḥ saridgṛhītaikamṛṇālayor iva //

Note:

upoḍha-tārāpati-tāra-hārayor iyaṃ yugena stanayor virājate

dvayena deva uṣasi cakravākayoḥ sarid-gṛhīta-eka-mṛṇālayor iva //

surāpagāvīcivipāṇḍur eṣa te cireṇa hāraś caritārthatāṃ gataḥ

dhṛtaḥ kṣitīśa praṇayārdrayānayā salīlam utkampini yat kucadvaye //

Note:

surā-apagā-vīci-vipāṇḍur eṣa te cireṇa hāraś carita-arthatāṃ gataḥ

dhṛtaḥ kṣitīśa praṇaya-ārdraya ānayā sa-līlam utkampini yat kuca-dvaye //

iyaṃ mahīpāla vilokitena te vigāhate kāntam idaṃ daśāntaram

bhavaty anārūḍhavikāsavibhramā kim udgame candramasaḥ kumudvatī //

Note:

iyaṃ mahīpāla vilokitena te vigāhate kāntam idaṃ daśā-antaram

bhavaty anārūḍha-vikāsa-vibhramā kim udgame candramasaḥ kumudvatī //

kim anyad uktaṃ sudhayeva sāndrayā tad anyathā nātha na pāṭalavacaḥ

sphuṭeyam asyāḥ kurute yad aṅgake balāt pariṣvaṅgam anaṅgavikriyā //

Note:

kim anyad uktaṃ sudhaya īva sāndrayā tad anyathā nātha na pāṭala-vacaḥ

sphuṭa īyam asyāḥ kurute yad aṅgake balāt pariṣvaṅgam anaṅga-vikriyā //

śaśiprabhāsamīpagamanam

Note:

śaśiprabhā-samīpa-gamanam

itīṅgitajñe vadati priyaṃvade ramāṅgadena smitam udgatasmitaḥ

avāpa paryāptaśaśāṅkadarśanaḥ phanīndrakanyāsavidhaṃ narādhipaḥ //

Note:

iti iṅgitajñe vadati priyaṃvade ramāṅgadena smitam udgata-smitaḥ

avāpa paryāpta-śaśāṅka-darśanaḥ phani-indra-kanyā-savidhaṃ narādhipaḥ //

nāyikāceṣṭāḥ

Note:

nāyikā-ceṣṭāḥ

uvāha lajjānatam añcitālakaṃ tato bhujaṅgādhipateḥ sutāmukhaṃ

avāñcitaṃ kiṃ cana mātariśvanā saṣaṭpadaṃ padmam ivāravindinī //

Note:

uvāha lajjā-natam añcita-alakaṃ tato bhujaṅga-adhipateḥ sutā-mukhaṃ

avāñcitaṃ kiṃ cana mātariśvanā sa-ṣaṭpadaṃ padmam iva aravindinī //

pataty adhaḥ kuṅkumapaṅkapāṭale mayūkhalekhāpaṭale śikhāmaṇeḥ

hriyeva raktāṃśukapallavas tayā pidhātum ālekhyanṛpe nyadhīyata //

Note:

pataty adhaḥ kuṅkuma-paṅka-pāṭale mayūkha-lekhā-paṭale śikhā-maṇeḥ

hriya īva rakta-aṃśuka-pallavas tayā pidhātum ālekhya-nṛpe nyadhīyata //

nṛpasya citre madhureyam ākṛtir na bhidyate candramaso yathāmbhasi

sakhījanas tām iti narmapeśalaḥ śanais trapānamramukhīm abhāṣata //

Note:

nṛpasya citre madhura īyam ākṛtir na bhidyate candramaso yatha āmbhasi

sakhī-janas tām iti narma-peśalaḥ śanais trapā-namra-mukhīm abhāṣata //

yathāsmi vaktāsi tathāsya bhūpater yadā punaḥ karṇasamīpam āpsyasi

itīva nirvyājam udīrya tatyaje tayāyatākṣyā sa narendrasāyakaḥ //

Note:

yatha āsmi vakta āsi tatha āsya bhūpater yadā punaḥ karṇa-samīpam āpsyasi

iti iva nirvyājam udīrya tatyaje tayā āyata-akṣyā sa narendra-sāyakaḥ //

alaṃ hriyaivaṃ samupekṣya gṛhyatām ayaṃ hi pāṇigrahaṇocitas tava

itīrayantyāḥ kuṭilaṃ vacaḥ karād anaṅgavatyāḥ kamalaṃ jahāra sā //

Note:

alaṃ hriya aivaṃ samupekṣya gṛhyatām ayaṃ hi pāṇi-grahaṇa-ucitas tava

itī irayantyāḥ kuṭilaṃ vacaḥ karād anaṅgavatyāḥ kamalaṃ jahāra sā //

atha svabimbādharapāṭalacchadaṃ kareṇa tattatsadṛśena bibhratī

niṣevitum bhūpatim abhyupāgatā rameva rājīvamukhī rarāja sā //

Note:

atha sva-bimba-adhara-pāṭala-cchadaṃ kareṇa tattat-sadṛśena bibhratī

niṣevitum bhūpatim abhyupāgatā rama īva rājīva-mukhī rarāja sā //

dṛśas tatas tatparivārayoṣitāṃ netrāñjanaśyāmalapakṣmarājayaḥ

śaśiprabhe bhūmipatau sakautukāḥ samāpatan kunda ivālipaṅktayaḥ //

Note:

dṛśas tatas tat-parivāra-yoṣitāṃ netra-añjana-śyāmala-pakṣma-rājayaḥ

śaśiprabhe bhūmipatau sa-kautukāḥ samāpatan kunda iva-ali-paṅktayaḥ //

nṛpārhaṇam

Note:

nṛpa-arhaṇam

nipīyamānasya tayā śanaiḥśanair apāṅgasañcāritadīrghanetrayā

upāttapuṣpaḥ kṣitibhartur arhaṇāṃ cakāra tasyāś caturaḥ sakhījanaḥ //

Note:

nipīyamānasya tayā śanaiḥ-śanair apāṅga-sañcārita-dīrgha-netrayā

upātta-puṣpaḥ kṣiti-bhartur arhaṇāṃ cakāra tasyāś caturaḥ sakhī-janaḥ //

puraḥ śirasy āhitamanmathājñayā tayā kaṭākṣaiḥ kuṭajair ivārcitaḥ

nṛpaḥ saparyāṃ punaruktasaṃvidāṃ sas tadvayasyānihitāv amanyata //

Note:

puraḥ śirasy āhita-manmatha-ājñayā tayā kaṭa-akṣaiḥ kuṭajair iva arcitaḥ

nṛpaḥ saparyāṃ punarukta-saṃvidāṃ sas tad-vayasyā-nihitāv amanyata //

sarāgavaty utkalikābhir ākule mṛduny alaṃ pāṭalayā samarpite

atha nyaṣīdannavapallavāsane phanīndrakanyāmanasīva pārthivaḥ //

Note:

sa-rāgavaty utkalikābhir ākule mṛduny alaṃ pāṭalayā samarpite

atha nyaṣīdan-nava-pallava-āsane phanīndra-kanyā-manasi iva pārthivaḥ //

anu kṣitīśaṃ nalinīdalāsane kayā cid āste parivārayoṣitā

ramāṅgado 'py āsanabandham ādade vasundharāyāṃ vinayaikabandhuḥ //

Note:

anu kṣitīśaṃ nalinī-dala-āsane kayā cid āste parivāra-yoṣitā

ramāṅgado 'py āsana-bandham ādade vasundharāyāṃ vinaya-eka-bandhuḥ //

śramānurodhād upaviśyatām itaḥ kṣaṇaṃ kṛśāṅgīti sakhībhir arthitā

upāviśad vepitavāmanastanī tataḥ samaṃ tābhir ahīndrakanyakā //

Note:

śrama-anurodhād upaviśyatām itaḥ kṣaṇaṃ kṛśa-aṅgi īti sakhībhir arthitā

upāviśad vepita-vāmana-stanī tataḥ samaṃ tābhir ahi-indra-kanyakā //

nāyikāvilasitāni

Note:

nāyikā-vilasitāni

vivartayantī vadanendumaṇḍalaṃ viśālanetrāntaniṣaktatārakam

dvayena sā kṛṣyata sundarī samaṃ hriyā nṛpālokanakautukena ca //

Note:

vivartayantī vadana-indu-maṇḍalaṃ viśāla-netra-anta-niṣakta-tārakam

dvayena sā kṛṣyata sundarī samaṃ hriyā nṛpa-ālokana-kautukena ca //

athāvataṃsīkṛtalocanotpalaṃ kapoladolāyitaratnakuṇḍalam

ciraṃ papau saḥ stimitena cakṣuṣā tadānanaṃ mālavamīnaketanaḥ //

Note:

atha avataṃsīkṛta-locana-utpalaṃ kapola-dolāyita-ratna-kuṇḍalam

ciraṃ papau saḥ stimitena cakṣuṣā tad-ānanaṃ mālava-mīnaketanaḥ //

kṛtī dṛśāsyāḥ sudṛśaḥ pibaty ayaṃ kapolalāvaṇyasudhāṃ narādhipaḥ

mithaḥ sakhīnām iti sasmitaṃ vaco niśamya sābhūd adhikādhikatrapā //

Note:

kṛtī dṛśa āsyāḥ sudṛśaḥ pibaty ayaṃ kapola-lāvaṇya-sudhāṃ narādhipaḥ

mithaḥ sakhīnām iti sasmitaṃ vaco niśamya sa ābhūd adhika-adhika-trapā //

manāg ivāṃsād apavartitānanā nirīkṣya taṃ bhūpatim arpitekṣaṇam

vihasya lajjāmukule cakarṣa sā balād apāṅgaprasṛte vilocane //

Note:

manāg iva aṃsād apavartita-ānanā nirīkṣya taṃ bhūpatim arpita-īkṣaṇam

vihasya lajjā-mukule cakarṣa sā balād apāṅga-prasṛte vilocane //

yaśobhaṭe rūpam avantiśasituḥ kṛtasmite citragataṃ praśaṃsati

karasthitaṃ sā jhaṭiti nyadhāt tataḥ śilātale tāmarasaṃ trapāvatī //

Note:

yaśobhaṭe rūpam avanti-śasituḥ kṛta-smite citra-gataṃ praśaṃsati

kara-sthitaṃ sā jhaṭiti nyadhāt tataḥ śilā-tale tāmarasaṃ trapāvatī //

nikāmam uktaṃ sukumāram aṅganā vilāsinas tasya jahāra sā manaḥ

smaraikadūtīsahakāraśākhino lasanmadhāv anyabhṛteva pallavam //

Note:

nikāmam uktaṃ sukumāram aṅganā vilāsinas tasya jahāra sā manaḥ

smara-eka-dūtī-sahakāra-śākhino lasan-madhāv anya-bhṛta īva pallavam //

tadīyam uddāmarasorminirbharaṃ sa rājahaṃso 'pi viveśa mānasam

kṛtapraveśaś ca salīlam acchinan manāṅ mṛṇālīm iva dhīratām ataḥ //

Note:

tadīyam uddāma-rasa-ūrmi-nirbharaṃ sa rājahaṃso 'pi viveśa mānasam

kṛta-praveśaś ca salīlam acchinan manāṅ mṛṇālīm iva dhīratām ataḥ //

kṣaṇād apāṅgastimitāyatākṣayoḥ sakampayoḥ kaṇṭakitāṅgalekhayoḥ

avāpad anyonyanibaddhabhāvayos tayoḥ prarohaṃ hṛdi bālamanmathaḥ //

Note:

kṣaṇād apāṅga-stimita-āyata-akṣayoḥ sa-kampayoḥ kaṇṭakita-aṅga-lekhayoḥ

avāpad anyonya-nibaddha-bhāvayos tayoḥ prarohaṃ hṛdi bāla-manmathaḥ //

nāyakasya nāyikāṃ praty uktiḥ

Note:

nāyakasya nāyikāṃ praty uktiḥ

asūyayevātha vimuñcatī dṛśaṃ sakhīṣu sā sūtritanarmasūktiṣu

iti smitakṣālitadantavāsasā nṛpeṇa nāgendrasutābhyadhīyata //

Note:

asūyayā-iva atha vimuñcatī dṛśaṃ sakhīṣu sā sūtrita-narma-sūktiṣu

iti smita-kṣālita-danta-vāsasā nṛpeṇa nāga-indra-sutā-abhyadhīyata //

vadānavadyāṅgi sakhījanādṛtaḥ kim eṣa nāma vyatiricyate janaḥ

vihāya visrambhaviśeṣam etayā yad aṅgam anto viśatīva lajjayā //

Note:

vada anavadya-aṅgi sakhī-jana-ādṛtaḥ kim eṣa nāma vyatiricyate janaḥ

vihāya visrambha-viśeṣam etayā yad aṅgam anto viśati iva lajjayā //

sadā sadācārapareti vārtayā vayaṃ hṛtāḥ pannagarājaputri te

ataḥ kim evaṃ pratipattimūḍhatāṃ vigāhase 'smāsu vimucyatām iyam //

Note:

sadā sadācāra-para īti vārtayā vayaṃ hṛtāḥ pannaga-rāja-putri te

ataḥ kim evaṃ pratipatti-mūḍhatāṃ vigāhase 'smāsu vimucyatām iyam //

anena te sundari darśanena vā kṛtopacāro 'smi kiyat kadarthyase

na vīkṣate valgu na mañju bhāṣate gatā kvacil locanavartmamālatī //

Note:

anena te sundari darśanena vā kṛta-upacāro 'smi kiyat kadarthyase

na vīkṣate valgu na mañju bhāṣate gatā kva-cil locana-vartma-mālatī //

adhaḥkṛtāḥ satyam adhīralocane rasātalena tridivasya bhūmayaḥ

anaṅgadurvāraśarādhidaivataṃ bhavadvidhaṃ ratnam avāpyate 'tra yat //

Note:

adhaḥ-kṛtāḥ satyam adhīra-locane rasātalena tridivasya bhūmayaḥ

anaṅga-durvāra-śara-adhidaivataṃ bhavad-vidhaṃ ratnam avāpyate 'tra yat //

kutūhalādhyāsitamadhyalokayā tvayā muhūrtaṃ phaṇilokakaumudi

avaimi pātālam avāptasandhinā vilaṅghyate santamasena samprati //

Note:

kutūhala-adhyāsita-madhya-lokayā tvayā muhūrtaṃ phaṇi-loka-kaumudi

avaimi pātālam avāpta-sandhinā vilaṅghyate santamasena samprati //

idaṃ mṛṇālad api komalaṃ vapus tavaiṣa dūrād aravindinīpatiḥ

punaḥ punaḥ saṃspṛśatīva kautukāt tamālagulmāntarapātibhiḥ karaiḥ //

Note:

idaṃ mṛṇālad api komalaṃ vapus tava eṣa dūrād aravindinī-patiḥ

punaḥ punaḥ saṃspṛśati iva kautukāt tamāla-gulma-antara-pātibhiḥ karaiḥ //

anena te saśramavāribindunā navīnapīyūṣatuṣāradanturaḥ

śirīṣamṛdvaṅgi tuṣārapāṇḍunā kapolabimbena viḍambyate śāśī //

Note:

anena te sa-śrama-vāri-bindunā navīna-pīyūṣa-tuṣāra-danturaḥ

śirīṣa-mṛdv-aṅgi tuṣāra-pāṇḍunā kapola-bimbena viḍambyate śāśī //

idaṃ vadāśikṣata kaitavaṃ kutas tavaiṣa mugdhe saralāṅguliḥ karaḥ

ihaitad ālikhya śilātale śanair anena līlākamalaṃ yad ujjhitam //

Note:

idaṃ vada aśikṣata kaitavaṃ kutas tava eṣa mugdhe sarala-aṅguliḥ karaḥ

iha etad ālikhya śilā-tale śanair anena līlā-kamalaṃ yad ujjhitam //

na citram evaṃ kva cid asti bhūtale mamātra tenāsti kutūhalaṃ mahat

ataḥ kim etat pihitaṃ prakāśyatām ahetukas tanvi ka eṣa matsaraḥ //

Note:

na citram evaṃ kva cid asti bhū-tale mama atra tena asti kutūhalaṃ mahat

ataḥ kim etat pihitaṃ prakāśyatām ahetukas tanvi ka eṣa matsaraḥ //

adṛśyam etad yadi manyase tataḥ kim arthyase kiṃ tv iyad eva śaṃso naḥ

kṛtī tvayāyaṃ bhujagāmbaraukasām alekhi citre katamaḥ kṛśodari //

Note:

adṛśyam etad yadi manyase tataḥ kim arthyase kiṃ tv iyad eva śaṃso naḥ

kṛtī tvaya āyaṃ bhujaga-ambara-okasām alekhi citre katamaḥ kṛśa-udari //

lateva sammīlitaṣaṭpadasvanā kiyac ciraṃ nirvacanaiva tiṣṭhasi

itaś cakorākṣi vicintya sūnṛtaṃ mamottaraṃ kiṃ cana dātum arhasi //

Note:

lata īva sammīlita-ṣaṭpada-svanā kiyac ciraṃ nirvacana aiva tiṣṭhasi

itaś cakora-akṣi vicintya sūnṛtaṃ mama uttaraṃ kiṃ cana dātum arhasi //

yathātijihreṣi yathātivepase yathā kapole pulakaṃ bibharṣi ca

tathātra manye tava pakṣapātavan nitāntam antaḥkaraṇaṃ kṛśodari //

Note:

yatha ātijihreṣi yatha ātivepase yathā kapole pulakaṃ bibharṣi ca

tatha ātra manye tava pakṣapātavan nitāntam antaḥkaraṇaṃ kṛśa-udari //

hriye taveyaṃ yadi kalpate kathā kim etayā naḥ prakṛte yatāmahe

yad artham ete vayam āgatāḥ svayaṃ sa nārpyate kiṃ karabhoru sāyakaḥ //

Note:

hriye tava iyaṃ yadi kalpate kathā kim etayā naḥ prakṛte yatāmahe

yad artham ete vayam āgatāḥ svayaṃ sa na arpyate kiṃ karabha-ūru sāyakaḥ //

salīlam evaṃ vadati smitānane nṛpe navapremasārdracetasi

vivartayantī maṇikaṅkaṇaṃ kare mumoca maunaṃ na phaṇīndrakanyakā //

Note:

sa-līlam evaṃ vadati smita-ānane nṛpe nava-prema-sārdra-cetasi

vivartayantī maṇi-kaṅkaṇaṃ kare mumoca maunaṃ na phaṇi-indra-kanyakā //

mālyavatīvacanam

Note:

mālyavatī-vacanam

tayā tathā dṛṣṭam athāntarāntarā kaṭākṣakāntiḥ snapitāvataṃsayā

iti smitāpy āyitadantadīdhitir jagāda taṃ mālyavātī viśāmpatim //

Note:

tayā tathā dṛṣṭam atha antara-antarā kaṭākṣa-kāntiḥ snapita-avataṃsayā

iti smita āpy āyita-danta-dīdhitir jagāda taṃ mālyavātī viśāmpatim //

tavaitayā satkṛtipātra satkṛtaṃ svayaṃ na yat kalpitam alpamadhyayā

na sa avalepo na ca sā pramāditā na ca trapā tatra nṛpo 'parāddhyati //

Note:

tava etayā satkṛti-pātra satkṛtaṃ svayaṃ na yat kalpitam alpa-madhyayā

na sa avalepo na ca sā pramāditā na ca trapā tatra nṛpo 'parāddhyati //

kṛtīti vārtā tava vetsi vāñchitaṃ tvam antarātmeva na kasya vā bhuvi

ataḥ sakhībhāvagatasya gopanaṃ na yujyate nas tvayi tan niśāmyatām //

Note:

kṛti īti vārtā tava vetsi vāñchitaṃ tvam antara-ātma īva na kasya vā bhuvi

ataḥ sakhī-bhāva-gatasya gopanaṃ na yujyate nas tvayi tan niśāmyatām //

śilīmukhe 'smiṃs tava nāmalāñchite mṛgopanīte mṛgaśāvalocanā

pramodam āpteyam ito vilokite kare cakorīva tuṣāradīdhiteḥ //

Note:

śilīmukhe 'smiṃs tava nāma-lāñchite mṛga-upanīte mṛga-śāva-locanā

pramodam āpta īyam ito vilokite kare cakori īva tuṣāra-dīdhiteḥ //

ka eṣa rājeti muhuḥ kutūhalād iyaṃ yadā pṛṣṭavatī sakhījanam

atas tadāsyai kathitaḥ savistaraṃ mayā tvam urvītalamīnalāñchānaḥ //

Note:

ka eṣa rāja īti muhuḥ kutūhalād iyaṃ yadā pṛṣṭavatī sakhī-janam

atas tada āsyai kathitaḥ savistaraṃ mayā tvam urvī-tala-mīnalāñchānaḥ //

kareṇa sāsūyam apāsya karṇataḥ kvaṇaddvirephāvali nīlam utpalam

tadaitayābhyudgatapakṣapātayā śrutā guṇāḍhyasya bṛhatkathā tava //

Note:

kareṇa sa-āsūyam apāsya karṇataḥ kvaṇad-dvirepha-āvali nīlam utpalam

tada aitaya ābhyudgata-pakṣa-pātayā śrutā guṇāḍhyasya bṛhatkathā tava //

imāṃ tvadākāranirūpiṇe sakhīm avetya paryutsukalocanām iva

tato mayā viśvavilocanotsavas tvam eva citre likhito 'si pārthiva ! //

Note:

imāṃ tvad-ākāra-nirūpiṇe sakhīm avetya paryutsuka-locanām iva

tato mayā viśva-vilocana-utsavas tvam eva citre likhito 'si pārthiva ! //

udañcitavyāyatapakṣmaṇā tataḥ sakhīsamakṣaṃ nibhṛtena cakṣuṣā

ciraṃ nipītasatṛṣeva mugdhayā tvayaitayā madhyamalokavāsasaḥ //

Note:

udañcita-vyāyata-pakṣmaṇā tataḥ sakhī-samakṣaṃ nibhṛtena cakṣuṣā

ciraṃ nipīta-sa-tṛṣa īva mugdhayā tvaya aitayā madhyama-loka-vāsasaḥ //

Note: VAR 7.66d: {tvayaitayā\lem \em; tvayetayā \ed}

ato varo 'yaṃ yuvayoḥ samāgamaḥ kumudvatīcandramasor ivocitaḥ

iyaṃ hi bālocchvasito manobhuvas tvam atra lokatritayaikasundaraḥ //

Note:

ato varo 'yaṃ yuvayoḥ samāgamaḥ kumudvatī-candramasor iva ucitaḥ

iyaṃ hi bāla-ucchvasito manobhuvas tvam atra loka-tritaya-eka-sundaraḥ //

nṛpa gṛhītuṃ nayam atra ko 'py alaṃ sureṣu vā pannagapuṅgaveṣu vā

sa eṣa paṅkeruhakarṇikāmṛdus tvayā śayo 'syāḥ kriyate sakautukaḥ //

Note:

nṛpa gṛhītuṃ nayam atra ko 'py alaṃ sureṣu vā pannaga-puṅgaveṣu vā

sa eṣa paṅkeruha-karṇikā-mṛdus tvayā śayo 'syāḥ kriyate sakautukaḥ //

ayācito 'py arpita eva te śaraḥ kṣiter ayaṃ nyāyavidāṃ varaitayā

tad enam abhyarthayase kathaṃ punaḥ kalatram eṣā hi vasundharā tava //

Note:

ayācito 'py arpita eva te śaraḥ kṣiter ayaṃ nyāya-vidāṃ vara aitayā

tad enam abhyarthayase kathaṃ punaḥ kalatram eṣā hi vasundharā tava //

Note: 7.69b: em. kṣitir ?

itītivṛttaṃ tadupāśrayaṃ tathā prakāśayantī pṛthivīpatiṃ prati

chalād alīkabhṛkuṭiṃ vidhāya sā tayāluloke phaṇirājakanyayā //

Note:

iti itivṛttaṃ tad-upāśrayaṃ tathā prakāśayantī pṛthivīpatiṃ prati

chalād alīka-bhṛkuṭiṃ vidhāya sā taya āluloke phaṇi-rāja-kanyayā //

atha dvirephasya mukhābjapātino nivāraṇayoragarājakanyakā

śilātalāt saṃbhramamīlitasmṛtis tadāśu līlāśatapatram ādade //

Note:

atha dvirephasya mukha-abja-pātino nivāraṇaya ūraga-rāja-kanyakā

śilā-talāt saṃbhrama-mīlita-smṛtis tadā āśu līlā-śatapatram ādade //

tataḥ sa romañcanipīḍitāṅgado ramāṅgadaṃ vyaktaśaśiprabheṅgitaḥ

apaśyad indīvaradāmadīrghayā pramodavistaritayā dṛśā nṛpaḥ //

Note:

tataḥ sa romañca-nipīḍita-aṅgado ramāṅgadaṃ vyakta-śaśiprabhā-iṅgitaḥ

apaśyad indīvara-dāma-dīrghayā pramoda-vistaritayā dṛśā nṛpaḥ //

ramāṅgadavacanam

Note:

ramāṅgada-vacanam

samarpitā pārthiva puṣpaketunā taveyam ārdrapraṇayā manasvinī

asīmasaundaryasudhāvilāsabhūr udanvatevendukalā pinākinaḥ //

Note:

samarpitā pārthiva puṣpaketunā tava iyam ārdra-praṇayā manasvinī

asīma-saundarya-sudhā-vilāsa-bhūr udanvata īva indu-kalā pinākinaḥ //

kim anyad atrollasitaṃ jagattraye tavaiva saubhāgyapatākayā nṛpa

yad āgatā manmathapatriṇām iyaṃ śaravyatām evam api śrute tvayi //

Note:

kim anyad atra ullasitaṃ jagat-traye tava eva saubhāgya-patākayā nṛpa

yad āgatā manmatha-patriṇām iyaṃ śara-vyatām evam api śrute tvayi //

vadhūr dilīpasya sudakṣiṇā yathā yathā sunandā bharatasya bhūpateḥ

raghūdvahasyāvanikanyakā yathā tathā taveyaṃ vidhinā upapāditā //

Note:

vadhūr dilīpasya sudakṣiṇā yathā yathā sunandā bharatasya bhūpateḥ

raghu-udvahasya avani-kanyakā yathā tathā tava iyaṃ vidhinā upapāditā //

kim anyad asyāḥ kṛtapāṇipīḍanaḥ padaṃ nidhatse gṛhamedhināṃ dhuri

iti prasarpatsmitacandrikaḥ śanair abhāṣatorvītilakaṃ ramāṅgadaḥ //

Note:

kim anyad asyāḥ kṛta-pāṇi-pīḍanaḥ padaṃ nidhatse gṛha-medhināṃ dhuri

iti prasarpat-smita-candrikaḥ śanair abhāṣata urvī-tilakaṃ ramāṅgadaḥ //

Note: SYNTAX: kulakam

vilokitaṃ citram alīkabhāṣiṇī bhavatsakhīyaṃ pratibhāsate mama

udīritaivaṃ kila pārthivena sā bhṛśam lalajje nibhṛtaṃ jahāsa ca //

Note:

vilokitaṃ citram alīka-bhāṣiṇī bhavat-sakhi īyaṃ pratibhāsate mama

udīrita aivaṃ kila pārthivena sā bhṛśam lalajje nibhṛtaṃ jahāsa ca //

vilokayantī tam apāṅgalocanā samullasatsvedalavāṅkitastanī

tataḥ sujātastabakāstamauktikā lateva sā hemamayī vyakampata //

Note:

vilokayantī tam apāṅga-locanā samullasat-sveda-lava-aṅkita-stanī

tataḥ sujāta-stabaka-asta-mauktikā lata īva sā hema-mayī vyakampata //

mukhe tavāsaktam idaṃ śaśiprabhe dṛśāvataṃsāgatayaitadīyayā

sakhījanaḥ sasmitam ity uvāca tām avantināthaṃ ca mitho ramāṅgadaḥ //

Note:

mukhe tavā asaktam idaṃ śaśiprabhe dṛśa āvataṃsa-āgataya aitadīyayā

sakhī-janaḥ sasmitam ity uvāca tām avanti-nāthaṃ ca mitho ramāṅgadaḥ //

atrāntare jhaṭiti cittam ivāccham ambhaḥ kṣobhaṃ jagāma saritas tuhināṃśusūteḥ

vāti sma ca prasabhabhagnatamālatālahintālasālasaralaḥ sahasā samīraḥ //

Note:

atra antare jhaṭiti cittam iva accham ambhaḥ kṣobhaṃ jagāma saritas tuhina-aṃśu-sūteḥ

vāti sma ca prasabha-bhagna-tamāla-tālahintāla-sāla-saralaḥ sahasā samīraḥ //

payododayaḥ

Note:

payoda-udayaḥ

udanamad atha tatkṣaṇād udañcatkanakapiśaṅgataḍillataḥ payodaḥ

adharitamurajadhvanīni muñcan vidhuritakarṇatalāni garjitāni //

Note:

udanamad atha tat-kṣaṇād udañcatkanaka-piśaṅga-taḍil-lataḥ payodaḥ

adharita-muraja-dhvanīni muñcan vidhurita-karṇa-talāni garjitāni //

atha samuditatrāsā meghasvanān nanu bhūpater bhujaparighayor anto bālā praveṣṭum iyeṣa sā

kim asi cakitā mā tvaṃ bhaiṣīr ito bhava lajjayā kṛtam iti ca tām ūce devaḥ sa sāhasalāñcanaḥ //

Note:

atha samudita-trāsā megha-svanān nanu bhūpater bhuja-parighayor anto bālā praveṣṭum iyeṣa sā

kim asi cakitā mā tvaṃ bhaiṣīr ito bhava lajjayā kṛtam iti ca tām ūce devaḥ sa sāhasa-lāñcanaḥ //

iti śrī-mṛgāṅkagupta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye śaśiprabhā-saṃllāpo nāma saptamaḥ sargaḥ samāptaḥ

aṣṭamaḥ sargaḥ

nāyikātirodhānam

Note:

nāyikā-tirodhānam

sāpade 'tha bhujagendrakanyakā khe payodapatalais tirohite

narmadāpulinapallavasthitā haṃsapaṅktir iva kampam ādade //

Note:

sa āpade 'tha bhujaga-indra-kanyakā khe payoda-patalais tirohite

narmadā-pulina-pallava-sthitā haṃsa-paṅktir iva kampam ādade //

spardhayeva nicayaḥ payomucāṃ tāramandram anadad yathā yathā

sā narendratilakaṃ tam aikṣata mugdhalolanayanā tathā tathā //

Note:

spardhaya īva nicayaḥ payomucāṃ tāra-mandram anadad yathā yathā

sā narendra-tilakaṃ tam aikṣata mugdha-lola-nayanā tathā tathā //

ullasan navapayodharālasāṃ dyāṃ ca tāṃ ca sumukhīṃ vilokayan

bhūpatiḥ sa nitarām abhūd vaśo vismayasya ca manobhavasya ca //

Note:

ullasan nava-payodhara-ālasāṃ dyāṃ ca tāṃ ca sumukhīṃ vilokayan

bhūpatiḥ sa nitarām abhūd vaśo vismayasya ca manobhavasya ca //

vāmanatvam alinatvam atyajan vyañjitakrama iva trivikramaḥ

krāmati sma sahasaiva meghabhūr andhakāranikaro 'tha rodasī //

Note:

vāmanatvam alinatvam atyajan vyañjita-krama iva trivikramaḥ

krāmati sma sahasa aiva meghabhūr andhakāra-nikaro 'tha rodasī //

Note: 8.4d: andhaka pun?

netrarodhini tayor na kevalaṃ mūrcchite tamasi vaiśasaṃ hṛdi

yāvad āsyavigaladbisāṅkure cakravākamithune 'py ajṛmbhata //

Note:

netra-rodhini tayor na kevalaṃ mūrcchite tamasi vaiśasaṃ hṛdi

yāvad āsya-vigalad-bisa-aṅkure cakravāka-mithune 'py ajṛmbhata //

karṇabhūṣaṇamaṇiprabhālavais tokalakṣitakapolapatrayā

kṛṣyamāṇanayano 'tha pipriye pannagendrasutayā tayā nṛpaḥ //

Note:

karṇa-bhūṣaṇa-maṇi-prabhā-lavais toka-lakṣita-kapola-patrayā

kṛṣyamāṇa-nayano 'tha pipriye pannaga-indra-sutayā tayā nṛpaḥ //

tejasi sphurati tāḍite muhur bibhyatī kanakabhaṅgapiṅgale

taṃ hṛdisthitam iveśam īkṣituṃ sāpi mīlitavilocanābhavat //

Note:

tejasi sphurati tāḍite muhur bibhyatī kanaka-bhaṅga-piṅgale

taṃ hṛdi-sthitam ivā iśam īkṣituṃ sa āpi mīlita-vilocana ābhavat //

ākāśavāṇī

Note:

ākāśa-vāṇī

eṣa te na ghaṭate manorathaḥ pārthivāhipatikanyakāṃ prati

gaccha vindhyavipināntadṛṣṭayā vañcito 'si mṛgatṛṣṇayaitayā //

Note:

eṣa te na ghaṭate manorathaḥ pārthiva ahi-pati-kanyakāṃ prati

gaccha vindhya-vipina-anta-dṛṣṭayā vañcito 'si mṛgatṛṣṇaya aitayā //

sāhasodadhiviloḍane svayaṃ yo 'ṃsam aṃsalatayārpayiṣyati

śrīr ivorasi muradviṣaḥ padaṃ tasya niścitam iyaṃ vidhāsyati //

Note:

sāhasa-udadhi-viloḍane svayaṃ yo 'ṃsam aṃsa-lataya ārpayiṣyati

śrīr iva urasi mura-dviṣaḥ padaṃ tasya niścitam iyaṃ vidhāsyati //

paśya paśya capaleyam antikāt nīyate tava yathocitaṃ kuru

evam eva yad iyaṃ na labhyate jānakīva janakapratijñayā //

Note:

paśya paśya capala īyam antikāt nīyate tava yathā-ucitaṃ kuru

evam eva yad iyaṃ na labhyate jānaki īva janaka-pratijñayā //

kanyakāsi kim idaṃ śaśiprabhe yuktam ehi pitur antikaṃ vraja

ity avigrahavatī nabhastalāt ullalāsa sahasā sarasvatī //

Note:

kanyaka āsi kim idaṃ śaśiprabhe yuktam ehi pitur antikaṃ vraja

ity avigrahavatī nabhas-talāt ullalāsa sahasā sarasvatī //

tāṃ niśamya sa nikāmavismitaḥ sācikārmukalatām alokata

indumauligalakandalāsitaṃ tatkṣaṇāc ca timiraṃ nyavartata //

Note:

tāṃ niśamya sa nikāma-vismitaḥ sāci-kārmuka-latām alokata

indumauli-gala-kandala-asitaṃ tat-kṣaṇāc ca timiraṃ nyavartata //

sācirāṃśutapanīyamekhalā śakracāpamaṇikuṇḍalā tataḥ

kvāpi mudritamayūratāṇḍavā saṃhatir jalamucāṃ tirodadhe //

Note:

sa ācira-aṃśu-tapanīya-mekhalā śakracāpa-maṇi-kuṇḍalā tataḥ

kva api mudrita-mayūra-tāṇḍavā saṃhatir jalamucāṃ tirodadhe //

sā purātanapathena pāvanī somasūtir api nimnagā vahat

svādunirmalarasorminirbharā bhāratīva masṛṇaṃ mahākaveḥ //

Note:

sā purātana-pathena pāvanī soma-sūtir api nimnagā vahat

svādu-nirmala-rasa-ūrmi-nirbharā bhārati īva masṛṇaṃ mahā-kaveḥ //

apy apākṛtarayaḥ sa narmadāvīcilāsyaracanākutūhalī

āvavau śabararājayoṣitāṃ nartitālakalataḥ samīraṇaḥ //

Note:

apy apākṛta-rayaḥ sa narmadāvīci-lāsya-racanā-kutūhalī

āvavau śabara-rāja-yoṣitāṃ nartita-alaka-lataḥ samīraṇaḥ //

ity akālajaladādivaikṛte kena cid viracite gate śamam

bhūpateḥ śaśimukhī sakhīyutā netranirviṣayatām avāpa sā //

Note:

ity akāla-jalada-ādi-vaikṛte kena cid viracite gate śamam

bhūpateḥ śaśi-mukhī sakhī-yutā netra-nirviṣayatām avāpa sā //

kvāpi nūnam apahṛtya tanmano nāgarājaduhitā jagāma sā

utpalasya sarasaṃ lasatspṛhā cakravākavaniteva kesaram //

Note:

kva api nūnam apahṛtya tan-mano nāga-rāja-duhitā jagāma sā

utpalasya sarasaṃ lasat-spṛhā cakravāka-vanita īva kesaram //

agrataḥ kṛtapayodharaśriyā dhautataptatapanīyakāntayā

vidyuteva sadṛśā tayākulaḥ sa abhavaj jhaṭiti dṛṣṭanaṣṭayā //

Note:

agrataḥ kṛta-payodhara-śriyā dhauta-tapta-tapanīya-kāntayā

vidyuta īva sadṛśā tayā ākulaḥ sa abhavaj jhaṭiti dṛṣṭa-naṣṭayā //

sā puro mama hṛteti lajjayā cintayā kim iva sā cared iti

sā puno na sulabhety asau śucā tapyate sma tisṛbhiḥ kṣitīśvaraḥ //

Note:

sā puro mama hṛta īti lajjayā cintayā kim iva sā cared iti

sā puno na sulabha īty asau śucā tapyate sma tisṛbhiḥ kṣitīśvaraḥ //

tasya tāpajananena mānasaṃ tena bālaviraheṇa vivyathe

ketakacchadakadarthane paraṃ yat kaṇo 'pi śiśiraḥ pragalbhate //

Note:

tasya tāpa-jananena mānasaṃ tena bāla-viraheṇa vivyathe

ketaka-cchada-kadarthane paraṃ yat kaṇo 'pi śiśiraḥ pragalbhate //

jitvaraṃ jagati puṣpaketunā tadvikṛṣya tarasā śarāsanam

tāḍyate sma hṛdaye patatṛiṇā so 'tha mālavakuraṅgalāñchanaḥ //

Note:

jitvaraṃ jagati puṣpaketunā tad-vikṛṣya tarasā śara-āsanam

tāḍyate sma hṛdaye patatṛiṇā so 'tha mālava-kuraṅga-lāñchanaḥ //

lajjayā valitakaṇṭhakandalaṃ locanāñcalamiladvataṃsakam

tasya vartitam ivābhavat tadā tat priyāvadanam unnasaṃ hṛdi //

Note:

lajjayā valita-kaṇṭha-kandalaṃ locana-añcala-milad-vataṃsakam

tasya vartitam iva abhavat tadā tat priyā-vadanam unnasaṃ hṛdi //

mlānim āpa sas tayā vinā nṛpas tatra pannagapates tanūjayā

svāṃ ruciṃ na hi kadā cid aśnute śarvarīvirahadhūsaraḥ śaśī //

Note:

mlānim āpa sas tayā vinā nṛpas tatra pannaga-pates tanūjayā

svāṃ ruciṃ na hi kadā cid aśnute śarvarī-viraha-dhūsaraḥ śaśī //

pāṇḍupakṣmaladṛśaḥ paricyutaṃ so 'tha mālyaśakalaṃ vyalokata

tādṛśi vyatikare vinirgataṃ hāsaleśam iva puṣpadhanvanaḥ //

Note:

pāṇḍu-pakṣmala-dṛśaḥ paricyutaṃ so 'tha mālya-śakalaṃ vyalokata

tādṛśi vyatikare vinirgataṃ hāsa-leśam iva puṣpadhanvanaḥ //

śaṃsadujjvalakapolasaṃgataṃ kuṅkumena dalakoṭicumbinā

sambhrameṇa galitaṃ natabhruvaḥ karṇatāmarasam ādade 'tha sa //

Note:

śaṃsad-ujjvala-kapola-saṃgataṃ kuṅkumena dala-koṭi-cumbinā

sambhrameṇa galitaṃ nata-bhruvaḥ karṇa-tāmarasam ādade 'tha sa //

kārmuke sati śareṣu satsv api preyasī tava hṛtāntikād iti

tena saurabhahṛtāliniḥsvanair vācyateva nṛpater vyadhīyata //

Note:

kārmuke sati śareṣu satsv api preyasī tava hṛta-antikād iti

tena saurabha-hṛta-ali-niḥsvanair vācyata īva nṛpater vyadhīyata //

koṣṇaniḥśvasitavepitacchadaṃ tanniveśya vadane saḥ sādaraḥ

ardhanimīlitalocanotpalaḥ pustakalpita ivābhavat kṣaṇam //

Note:

koṣṇa-niḥśvasita-vepita-cchadaṃ tan-niveśya vadane saḥ sādaraḥ

ardha-nimīlita-locana-utpalaḥ pusta-kalpita iva abhavat kṣaṇam //

narmadormilulite tadaṃśuke pallavālikhitahaṃsahāriṇi

āhṛtastanavilepane dṛśā so 'kṛtapraṇayam indupāṇḍuni //

Note:

narmadā-ūrmi-lulite tad-aṃśuke pallava-ālikhita-haṃsa-hāriṇi

āhṛta-stana-vilepane dṛśā so 'kṛta-praṇayam indu-pāṇḍuni //

mā viṣīda navasāhasāṅka, te kāntayā gatam anena vartmanā

paśya tatpadam itīva revayā tasya sārasarutair asūcyata //

Note:

mā viṣīda navasāhasāṅka, te kāntayā gatam anena vartmanā

paśya tat-padam iti iva revayā tasya sārasa-rutair asūcyata //

kiṃ nimagnam iha bālayā tayā bhītayā bhujagarājakanyayā

naivam atra niyataṃ rasātale vidyate vivaram ityatarkayat //

Note:

kiṃ nimagnam iha bālayā tayā bhītayā bhujaga-rāja-kanyayā

na evam atra niyataṃ rasātale vidyate vivaram ity-atarkayat //

so 'timātragahane 'pi raṃhasā pārthivaḥ patitum aicchad ambhasi

jīvitaṃ tṛṇam ivāvajānate sāhasavyasanino 'pi tādṛśāḥ //

Note:

so 'timātra-gahane 'pi raṃhasā pārthivaḥ patitum aicchad ambhasi

jīvitaṃ tṛṇam iva avajānate sāhasa-vyasanino 'pi tādṛśāḥ //

tat samīhitam avantivāsavas tasya nāvadad upāntavartinaḥ

eṣa vighnam iha sāhasotsave kalpayiṣyati mameti śaṅkitaḥ //

Note:

tat samīhitam avanti-vāsavas tasya na avadad upānta-vartinaḥ

eṣa vighnam iha sāhasa-utsave kalpayiṣyati mama iti śaṅkitaḥ //

ujjhati sma saḥ śanaiḥ samucchvasan pallavāsanam upāsya śāsanaḥ

agrahīc ca saśaraṃ kareṇa tad vyaktarājakakudena kārmukam //

Note:

ujjhati sma saḥ śanaiḥ samucchvasan pallava-āsanam upāsya śāsanaḥ

agrahīc ca sa-śaraṃ kareṇa tad vyakta-rāja-kakudena kārmukam //

pannagendraduhituḥ kareṇa yaḥ sakhyam āpad aravindabandhunā

arpitaṃ praṇayinā tam apy asau sāyakaṃ kanakapuṅkham ādade //

Note:

pannaga-indra-duhituḥ kareṇa yaḥ sakhyam āpad aravinda-bandhunā

arpitaṃ praṇayinā tam apy asau sāyakaṃ kanaka-puṅkham ādade //

subhruvaḥ smaravilāsadeśikaṃ taṃ śaśaṃsa saḥ śaram patatriṣu

pītaśītakaramūrtitānavaṃ bhānumān iva mayūkham aṃśuṣu //

Note:

subhruvaḥ smara-vilāsa-deśikaṃ taṃ śaśaṃsa saḥ śaram patatriṣu

pīta-śītakara-mūrti-tānavaṃ bhānumān iva mayūkham aṃśuṣu //

vyaktataccaraṇalakṣmaṇā tataḥ srastakeśakusumākulālinā

meghasiktasikatenavartmanā narmadājalasamīpam āpa sa //

Note:

vyakta-tac-caraṇa-lakṣmaṇā tataḥ srasta-keśa-kusuma-ākula-alinā

megha-sikta-sikatenavartmanā narmadā-jala-samīpam āpa sa //

eṣa jātu na vikatthate kva cil lakṣyate 'sya phalataḥ sadā kriyā

tat kariṣyati kim atra sāhasaṃ cetasīti vidadhe ramāṅgadaḥ //

Note:

eṣa jātu na vikatthate kva cil lakṣyate 'sya phalataḥ sadā kriyā

tat kariṣyati kim atra sāhasaṃ cetasi iti vidadhe ramāṅgadaḥ //

narmadāpraveśaḥ

Note:

narmadā-praveśaḥ

akṣipat taṭaśilāviṭaṅkataḥ pārthivaḥ svam atha narmadāmbhasi

vāridheḥ payasi viśvadīpakaḥ sāyamadriśikharād ivāryamā //

Note:

akṣipat taṭa-śilā-viṭaṅkataḥ pārthivaḥ svam atha narmadā-ambhasi

vāridheḥ payasi viśva-dīpakaḥ sāyam-adri-śikharād ivā aryamā //

tatra mīnamakarākule patan āsasāda sa vilāsam iśvaraḥ

yāmunāmbhasi nipātinaḥ purā gopatām upāgatasya śārṅgiṇaḥ //

Note:

tatra mīna-makara-ākule patan āsasāda sa vilāsam iśvaraḥ

yāmunā-ambhasi nipātinaḥ purā gopatām upāgatasya śārṅgiṇaḥ //

ambhasas tadavapātatāḍitād ūrdhvam etya nipatatsu binduṣu

sāhasena paritoṣitaiḥ surair mauktikārgha iva tasya cikṣipe //

Note:

ambhasas tad-avapāta-tāḍitād ūrdhvam etya nipatatsu binduṣu

sāhasena paritoṣitaiḥ surair mauktika-argha iva tasya cikṣipe //

kiṃ cid antaritamūrtibhiḥ kṣaṇād anvagacchad atha taṃ ramāṅgadaḥ

yena yāty aruṇasārathiḥ pathā vāsaras tam avalambate na kim ? //

Note:

kiṃ cid antarita-mūrtibhiḥ kṣaṇād anvagacchad atha taṃ ramāṅgadaḥ

yena yāty aruṇasārathiḥ pathā vāsaras tam avalambate na kim ? //

kas tulāgram adhiropya jīvitaṃ svāminaṃ tvam iva sevatām iti

tasya haṃsaninādena valgunā sādhuvādam iva narmadā dadau //

Note:

kas tulāgram adhiropya jīvitaṃ svāminaṃ tvam iva sevatām iti

tasya haṃsa-ninādena valgunā sādhu-vādam iva narmadā dadau //

bilapraveśaḥ

Note:

bila-praveśaḥ

tau muhur jalacarair adṛśyatām agrataś cakitam uktavartmabhiḥ

dhvāntasantatibhide rasātalaṃ prastitau raviniśākarāv iva //

Note:

tau muhur jala-carair adṛśyatām agrataś cakitam ukta-vartmabhiḥ

dhvānta-santati-bhide rasātalaṃ prastitau ravi-niśākarāv iva //

āśrayaty avanimeghavāhane vārigarbham abhito garīyasi

prāpa mekalasutā samānatām antarāhitanidhānayā bhuvā //

Note:

āśrayaty avani-megha-vāhane vāri-garbham abhito garīyasi

prāpa mekala-sutā samānatām antara-āhita-nidhānayā bhuvā //

ujjhitā jhaṭiti kāryagauravād īśvareṇa ruruce na medinī

sodyamena puno 'py avaiṣyatā bhānuneva padavī payomucām //

Note:

ujjhitā jhaṭiti kārya-gauravād īśvareṇa ruruce na medinī

sa-udyamena puno 'py avaiṣyatā bhānuna īva padavī payomucām //

āpapāta saramāṅgadaḥ kṣaṇāt sarvataḥ sas tamasāvile bile

gūḍhamatsaraviṣe viśeṣavān durjanasya manasīva sadguṇaḥ //

Note:

āpapāta sa-ramāṅgadaḥ kṣaṇāt sarvataḥ sas tamasā āvile bile

gūḍha-matsara-viṣe viśeṣavān durjanasya manasi iva sad-guṇaḥ //

yad babhūva purato 'sya bhūpater ekakuṇḍalapaṭāsitaṃ tamaḥ

tasya taddinakarāṃśubhāsurair mauliratnakiraṇair abhajyata //

Note:

yad babhūva purato 'sya bhūpater eka-kuṇḍala-paṭa-asitaṃ tamaḥ

tasya tad-dina-kara-aṃśu-bhāsurair mauli-ratna-kiraṇair abhajyata //

sandrahemarajasā mahaujasām agraṇīr agarudhūpagandhinā

so 'tha tena bilavartmanā śanaiḥ krośamātram agaman nareśvaraḥ //

Note:

sandra-hema-rajasā mahaujasām agraṇīr agaru-dhūpa-gandhinā

so 'tha tena bila-vartmanā śanaiḥ krośa-mātram agaman nareśvaraḥ //

siṃhadarśanam

Note:

siṃha-darśanam

lagnasāndragajaśoṇitacchaṭaiḥ śauryapāvakaśikhāṅkurair iva

kesarair atikarālakandharo mārgam asya rurudhe 'tha kesarī //

Note:

lagna-sāndra-gaja-śoṇita-cchaṭaiḥ śaurya-pāvaka-śikhā-aṅkurair iva

kesarair atikarāla-kandharo mārgam asya rurudhe 'tha kesarī //

muktagharghararavaḥ sa raṃhasā taṃ viśāmadhipam abhyadhāvata

vyāttadīrghadaśanāsyakandaraḥ pūrṇam indum iva siṃhikāsutaḥ //

Note:

mukta-gharghara-ravaḥ sa raṃhasā taṃ viśāmadhipam abhyadhāvata

vyātta-dīrgha-daśana-āsya-kandaraḥ pūrṇam indum iva siṃhikā-sutaḥ //

ardhacandram atha tajjighāṃsayā saṃdadhe dhanuṣi yāvad īśvaraḥ

tāvad asphuṭitakorakaṃ puro bālakundaviṭapaṃ tam aikṣata //

Note:

ardha-candram atha taj-jighāṃsayā saṃdadhe dhanuṣi yāvad īśvaraḥ

tāvad asphuṭita-korakaṃ puro bāla-kunda-viṭapaṃ tam aikṣata //

bibhrato vikaṭadaṃṣṭram ānanaṃ kālameghaśakalāsitatviṣaḥ

āyato 'bhimukham īrṣyayā javāt tena vartma mumuce na potriṇaḥ //

Note:

bibhrato vikaṭa-daṃṣṭram ānanaṃ kāla-megha-śakala-asita-tviṣaḥ

āyato 'bhimukham īrṣyayā javāt tena vartma mumuce na potriṇaḥ //

gajadarśanam

Note:

gaja-darśanam

kiṃ cid asya purato 'tha gacchataḥ karṇatālavidhutālipaṅktinā

ruddhyate sma samadena paddhatir dīrghadantamusalena dantinā //

Note:

kiṃ cid asya purato 'tha gacchataḥ karṇa-tāla-vidhuta-ali-paṅktinā

ruddhyate sma sa-madena paddhatir dīrgha-danta-musalena dantinā //

mandrakaṇṭhaninado 'tivegavān ūrdhvavāladhir udagralocanaḥ

kuṇḍalīkṛtakaras tam abhyagāt saḥ krudhā nibhṛtakarṇapallavaḥ //

Note:

mandra-kaṇṭha-ninado 'tivegavān ūrdhva-vāladhir udagra-locanaḥ

kuṇḍalī-kṛta-karas tam abhyagāt saḥ krudhā nibhṛta-karṇa-pallavaḥ //

yāvad aṅkuritamatsaro 'bhavat tasya saṃmukham adhijyakārmukaḥ

tāvad aikṣata na saḥ kva cid dvipaṃ rājagandhamadagandhakesarī (\ed emends ? gandhamada to gandhavaha) //

Note:

yāvad aṅkurita-matsaro 'bhavat tasya saṃmukham adhijya-kārmukaḥ

tāvad aikṣata na saḥ kva cid dvipaṃ rāja-gandha-mada-gandha-kesarī (\ed emends ? gandhamada to gandhavaha) //

utpatan nipatad agrato muhur muñcad aṭṭahasitaṃ sahārciṣā

kevalaṃ kapilakuntalaṃ śiraḥ paśyato 'sya na camatkṛtaṃ manaḥ //

Note:

utpatan nipatad agrato muhur muñcad aṭṭahasitaṃ saha-arciṣā

kevalaṃ kapila-kuntalaṃ śiraḥ paśyato 'sya na camatkṛtaṃ manaḥ //

evamādi yad abhūn mahīpater adbhutaṃ pathi bibhīṣikāvaham

tad bibheda nijasattvasampadā tigmadīdhitir iva tviṣā tamaḥ //

Note:

evam-ādi yad abhūn mahīpater adbhutaṃ pathi bibhīṣikā-āvaham

tad bibheda nija-sattva-sampadā tigma-dīdhitir iva tviṣā tamaḥ //

sariduttaraṇam

Note:

sarid-uttaraṇam

tāṃ dadarśa saritaṃ sudustarām agrato 'tha bilakalpavin nṛpaḥ

sparśataḥ kila yadambhasāṃ jhaṭity aśmabhāvam upayānty asūrayaḥ //

Note:

tāṃ dadarśa saritaṃ sudustarām agrato 'tha bila-kalpa-vin nṛpaḥ

sparśataḥ kila yad-ambhasāṃ jhaṭity aśma-bhāvam upayānty asūrayaḥ //

mārutair aparapāranunnayā prāṃśu vaṃśalatayā saḥ sānugaḥ

tām alaṅghayad athopagūḍhayā janmabhītim iva yogavidyayā //

Note:

mārutair apara-pāra-nunnayā prāṃśu vaṃśa-latayā saḥ sānugaḥ

tām alaṅghayad atha upagūḍhayā janma-bhītim iva yoga-vidyayā //

nagaradarśanam

Note:

nagara-darśanam

prasthitas tad anu sodyamaṃ puraḥ sa atha sāhasavatāṃ puraḥsaraḥ

nirmitaṃ maṇimayūkhapallavair bālam ātapam iva vyalokata //

Note:

prasthitas tad anu sa-udyamaṃ puraḥ sa atha sāhasavatāṃ puraḥ-saraḥ

nirmitaṃ maṇi-mayūkha-pallavair bālam ātapam iva vyalokata //

indranīlakapiśīrṣakaṃ tataḥ sa abhitaḥ sphaṭikasālam aikṣata

sāvaśeṣajalanīlakoṭibhiḥ śāradair ghaṭitam ambudair iva //

Note:

indranīla-kapi-śīrṣakaṃ tataḥ sa abhitaḥ sphaṭika-sālam aikṣata

sāvaśeṣa-jala-nīla-koṭibhiḥ śāradair ghaṭitam ambudair iva //

utpatākamaṇitoraṇāṅkitaṃ maṇditaṃ kanakapallavasrajā

kiṃ ca kāñcanakapāṭasaṃpuṭaṃ tatra gopuram apaśyad īśvaraḥ //

Note:

utpatāka-maṇi-toraṇa-aṅkitaṃ maṇditaṃ kanaka-pallava-srajā

kiṃ ca kāñcana-kapāṭa-saṃpuṭaṃ tatra gopuram apaśyad īśvaraḥ //

vismayena viṣayīkṛtaḥ puraṃ tena sa aviśad avantivāsavaḥ

nirvṛtaiḥ padam ivojjhitāvaniḥ sūryamaṇḍalapathena yogavān //

Note:

vismayena viṣayīkṛtaḥ puraṃ tena sa aviśad avanti-vāsavaḥ

nirvṛtaiḥ padam iva ujjhita-avaniḥ sūrya-maṇḍala-pathena yogavān //

tatra vaidrumagavākṣam ucchritaṃ hemaharmyam avalokate sma sa

meruśṛṅgam iva dhātutāmrayā sandhyayā kṛtapadaṃ kva cit kva cit //

Note:

tatra vaidruma-gavākṣam ucchritaṃ hema-harmyam avalokate sma sa

meru-śṛṅgam iva dhātu-tāmrayā sandhyayā kṛta-padaṃ kva cit kva cit //

agrataḥ saś ca yaśobhaṭo 'viśat so 'tha kautukahṛtas tadaṅgaṇam

indranīlamaṇikāntimecakaṃ vyoma sāruṇa ivoṣṇadīdhitiḥ //

Note:

agrataḥ saś ca yaśobhaṭo 'viśat so 'tha kautuka-hṛtas tad-aṅgaṇam

indranīla-maṇi-kānti-mecakaṃ vyoma sa-aruṇa iva uṣṇa-dīdhitiḥ //

padmarāgaracitālavālakā vedikāmaṇiviṭaṅkavistṛtā

tena tatra dadṛśe kutūhalād antike kanakamādhavīlatā //

Note:

padmarāga-racita-ālavālakā vedikā-maṇi-viṭaṅka-vistṛtā

tena tatra dadṛśe kutūhalād antike kanaka-mādhavī-latā //

strīdarśanam

Note:

strī-darśanam

tattale sthitim upeyuṣā śamāt tena kā cid abalā vyalokata

nirgatā jhaṭiti hemaveśmataḥ śrīḥ suvarṇakamalodarād iva //

Note:

tat-tale sthitim upeyuṣā śamāt tena kā cid abalā vyalokata

nirgatā jhaṭiti hema-veśmataḥ śrīḥ suvarṇa-kamala-udarād iva //

aṃśukena śaradindubandhunā tyāgiteva yaśasāvabhāsitā

kāntimatyadharanīlavāsasā yāmunena payaseva jāhnavī //

Note:

aṃśukena śarad-indu-bandhunā tyāgita īva yaśasa āvabhāsitā

kāntimaty-adhara-nīla-vāsasā yāmunena payasa īva jāhnavī //

bandhujīvakumudachavī mukhe bibhratīva kuruvindakuṇḍale

śarvarīva sitapakṣaparvaṇaḥ śītadīdhitipataṅgamaṇḍale //

Note:

bandhu-jīva-kumuda-chavī mukhe bibhrati īva kuruvinda-kuṇḍale

śarvari īva sita-pakṣa-parvaṇaḥ śītadīdhiti-pataṅga-maṇḍale //

śobhitā kim api hāralekhayā bhinnakhelalolayorasi

tatkṣaṇasphuṭitakundaśuddhayā gandhavāhapadavīva gaṅgayā //

Note:

śobhitā kim api hāra-lekhayā bhinna-khela-lolaya ūrasi

tat-kṣaṇa-sphuṭita-kunda-śuddhayā gandha-vāha-padavi īva gaṅgayā //

ānanena lalitākṣipakṣmaṇā niryadujjvalakapolakāntinā

kurvatīva phaṇilokam aṅkitaṃ yāminītilakabindunendunā //

Note:

ānanena lalita-akṣi-pakṣmaṇā niryad-ujjvala-kapola-kāntinā

kurvati īva phaṇi-lokam aṅkitaṃ yāminī-tilaka-binduna īndunā //

puṣpadāma dadhatī saṣaṭpadaṃ dakṣiṇena śaśipāṇḍupāṇinā

sākṣataṃ sadadhidūrvayāñcitaṃ hemapātram itareṇa bibhratī //

Note:

puṣpa-dāma dadhatī sa-ṣaṭpadaṃ dakṣiṇena śaśi-pāṇḍu-pāṇinā

sa-akṣataṃ sa-dadhi-dūrvaya āñcitaṃ hema-pātram itareṇa bibhratī //

Note: SYNTAX: kulakam

tannirīkṣaṇasavismayaṃ tataḥ pārthivaṃ janitakautukaḥ śukaḥ

ity uvāca maṇipañjare sthito bālacūtaviṭapāvalambini //

Note:

tan-nirīkṣaṇa-sa-vismayaṃ tataḥ pārthivaṃ janita-kautukaḥ śukaḥ

ity uvāca maṇi-pañjare sthito bāla-cūta-viṭapa-avalambini //

śukavākyam

Note:

śuka-vākyam

satkriyāṃ racayituṃ tavātither narmadā bhagavtīyam udyatā

ślāghanīyacarito jagattraye kasya nāsi bahumānabhājanam //

Note:

sat-kriyāṃ racayituṃ tava atither narmadā bhagavtīyam udyatā

ślāghanīya-carito jagat-traye kasya na asi bahu-māna-bhājanam //

deva pannagavadhūbhir ujjvalaṃ vallakīkalaravaṃ priyaiḥ saha

mallikādhavalam atra gīyate keliratnabhavaneṣu te yaśaḥ //

Note:

deva pannaga-vadhūbhir ujjvalaṃ vallakī-kala-ravaṃ priyaiḥ saha

mallikā-dhavalam atra gīyate keli-ratna-bhavaneṣu te yaśaḥ //

durmanā nṛpa, pathāmunā gatā sā vilāsavasatiḥ śaśiprabhā

tatsakhījanakathānvayaśruter yuṣmad āgamanam ūhitaṃ mayā //

Note:

durmanā nṛpa, patha āmunā gatā sā vilāsa-vasatiḥ śaśiprabhā

tat-sakhī-jana-kathā-anvaya-śruter yuṣmad āgamanam ūhitaṃ mayā //

durlabho 'yam atithir mamāpi tad guhyatām ucitayā saparyayā

pārthivo hi navasāhasāṅka ity eṣa sīyakanarendranandanaḥ //

Note:

durlabho 'yam atithir mama api tad guhyatām ucitayā saparyayā

pārthivo hi navasāhasāṅka ity eṣa sīyaka-narendra-nandanaḥ //

peśaloktinipuṇasya pakṣiṇas tasya gām iti niśamya sasmitaḥ

tām atha praṇamati sma nimnagām indusūtim avanīndur ādṛtaḥ //

Note:

peśala-ukti-nipuṇasya pakṣiṇas tasya gām iti niśamya sa-smitaḥ

tām atha praṇamati sma nimnagām indu-sūtim avani-indur ādṛtaḥ //

Note: SYNTAX: kulakam

narmadākṛtaḥ satkāraḥ

Note:

narmadā-kṛtaḥ satkāraḥ

kāritāsanaparigrahe puro bhūpatāv apacitiṃ vidhāya sā

āsta mauktikaśilātale tataś cetasīva sukaveḥ sarasvatī //

Note:

kārita-āsana-parigrahe puro bhūpatāv apacitiṃ vidhāya sā

āsta mauktika-śilā-tale tataś cetasi iva sukaveḥ sarasvatī //

sthitvātha kiṃ cit tam avantinātham apṛcchad acchannakutūhalā sā

nivedyatāṃ mānavadeva kasmād alaṅkṛtā bhūmir iyaṃ tvayeti //

Note:

sthitva ātha kiṃ cit tam avanti-nātham apṛcchad acchanna-kutūhalā sā

nivedyatāṃ mānava-deva kasmād alaṅkṛtā bhūmir iyaṃ tvaya īti //

tasyai śaśaṃsa nijam ā mṛgayāvihārād vṛttāntam antavirasaṃ sa viśuddhavṛttiḥ

kāntāsmṛtiprasabhakaṇṭakitāṅgajātalajjāvanamravadano navasāhasāṅkaḥ //

Note:

tasyai śaśaṃsa nijam ā mṛgayā-vihārād vṛttāntam anta-virasaṃ sa viśuddha-vṛttiḥ

kāntā-smṛti-prasabha-kaṇṭakita-aṅga-jātalajjā-avanamra-vadano navasāhasāṅkaḥ //

iti parimalā1para-nāmno mṛgāṅkadatta-sūnoḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite nāga-lokā1vatāro nāmā7ṣṭamaḥ sargaḥ samāptaḥ

navamaḥ sargaḥ

narmadāvākyam

Note:

narmadā-vākyam

atha svareṇāṅgaṇadīrghikāṇāṃ saṃvāhayantī kalahaṃsanādam

tam ity avantīśvaram ā babhāṣe sā mekalakṣmādhararājakanyā //

Note:

atha svareṇa aṅgaṇa-dīrghikāṇāṃ saṃvāhayantī kalahaṃsa-nādam

tam ity avanti-īśvaram ā babhāṣe sā mekala-kṣmā-dhara-rāja-kanyā //

nāsya kṣitīśopakṛtaṃ janasya kiyat tayā pannagarājaputryā

yasyāḥ kṛte samprati bhūṣiteyaṃ bhūmis tvayā bhūśaśalāñchanena //

Note:

na asya kṣitīśa-upakṛtaṃ janasya kiyat tayā pannaga-rāja-putryā

yasyāḥ kṛte samprati bhūṣita īyaṃ bhūmis tvayā bhū-śaśa-lāñchanena //

idaṃ nṛpa tvām avalokya jātaṃ manaḥ pramodena mamāsvatantram

no kasya lokatrayasaṃmatānāṃ bhavet satāṃ saṅgatam utsavāya //

Note:

idaṃ nṛpa tvām avalokya jātaṃ manaḥ pramodena mama asvatantram

no kasya loka-traya-saṃmatānāṃ bhavet satāṃ saṅgatam utsavāya //

adyaiṣa kasyāpi mayā śubhasya tvaddarśanenānumito vipākaḥ

ātithyam akṣṇoḥ katham anyathaivam āyānti ratnāni bhavadvidhāni //

Note:

adya eṣa kasya api mayā śubhasya tvad-darśanena anumito vipākaḥ

ātithyam akṣṇoḥ katham anyatha aivam āyānti ratnāni bhavadvidhāni //

so vatsa, jāte janakaḥ kṛtātmā sā puṇyamūrtijananī jagatsu

mahīkalāpodvahanādipātraḥ putro yayos tvaṃ naralokapālaḥ //

Note:

so vatsa, jāte janakaḥ kṛta-ātmā sā puṇya-mūrti-jananī jagatsu

mahī-kalāpa-udvahana-ādi-pātraḥ putro yayos tvaṃ nara-loka-pālaḥ //

rūpeṇa tejasvitayārjavena priyaṃvadatvena tavāmunā ca

dilīpaduṣyantabhagīrathādīn tān ādirājān jhaṭiti smarāmi //

Note:

rūpeṇa tejasvitayā ārjavena priyaṃvadatvena tava amunā ca

dilīpa-duṣyanta-bhagīratha-ādīn tān ādi-rājān jhaṭiti smarāmi //

samānabhāvais tribhir eva manye samudranemivasudhā dhṛteyam

bhujaṅgamendreṇa ca meruṇā ca doṣṇā ca maurvīkiṇaśobhinā te //

Note:

samāna-bhāvais tribhir eva manye samudra-nemi-vasudhā dhṛta īyam

bhujaṅgama-indreṇa ca meruṇā ca doṣṇā ca maurvī-kiṇa-śobhinā te //

tvayi sthite samprati jāgarūke jagadvidheyeṣu vidhūtacintaḥ

karoti netre bhagavān avaimi sa yoganidrāmukule mukundaḥ //

Note:

tvayi sthite samprati jāgarūke jagad-vidheyeṣu vidhūta-cintaḥ

karoti netre bhagavān avaimi sa yoganidrā-mukule mukundaḥ //

na kiṃ cid ikṣvākukulāvatīrṇād rathāṅgapāṇeḥ parihīyate te

ajāyatāmbhojadṛśā viyogo vane yathā tasya tathā tavāpi //

Note:

na kiṃ cid ikṣvāku-kula-avatīrṇād rathāṅgapāṇeḥ parihīyate te

ajāyata-ambhoja-dṛśā viyogo vane yathā tasya tathā tava api //

akṛtrimo 'yaṃ guṇavatsu jāne jātyaiva te pārthiva pakṣapātaḥ

yat prauḍhalāvaṇyasudhāsravantyā tayā vinā cetasi tāmyasīva //

Note:

akṛtrimo 'yaṃ guṇavatsu jāne jātya aiva te pārthiva pakṣa-pātaḥ

yat prauḍha-lāvaṇya-sudhā-sravantyā tayā vinā cetasi tāmyasi iva //

alaṃ viṣādena ghanādhirūḍhā lalāmabhūtā jagato 'khilasya

tavāṅkam abhyeṣyati sācireṇa śaśiprabhā pārthivakairavasya //

Note:

alaṃ viṣādena ghana-adhirūḍhā lalāma-bhūtā jagato 'khilasya

tava aṅkam abhyeṣyati sa ācireṇa śaśiprabhā pārthiva-kairavasya //

ito 'dya yāntī purato mayā sā dṛṣṭā bhujaṅgādhipates tanūjā

udagrabhogair ahibhiḥ parītā lateva tanvī haricandanasya //

Note:

ito 'dya yāntī purato mayā sā dṛṣṭā bhujaṅga-adhipates tanūjā

udagra-bhogair ahibhiḥ parītā lata īva tanvī hari-candanasya //

uddaṇḍahemāmburuhāsu khelad etāsu līlāgṛhadīrghikāsu

samutkayantī kalahaṃsayūtham āmañjunā nūpurasiñjitena //

Note:

uddaṇḍa-hema-amburuhāsu khelad etāsu līlā-gṛha-dīrghikāsu

samutkayantī kalahaṃsa-yūtham āmañjunā nūpura-siñjitena //

vyāpārayantī valitānanenduḥ paścād dṛśau ketakapatradīrghe

itas tataḥ śūnyatayā skhalantī same 'pi mārge dadatī padāni //

Note:

vyāpārayantī valita-ānana-induḥ paścād dṛśau ketaka-patra-dīrghe

itas tataḥ śūnyatayā skhalantī same 'pi mārge dadatī padāni //

visrastamālyaḥ ślathabandhanatvād aṃsāvakīrṇāṃ kabarīṃ vahantī

kalindakanyāmasṛṇorminīlāṃ nistṛṃśalekhām iva manmathasya //

Note:

visrasta-mālyaḥ ślatha-bandhanatvād aṃsa-avakīrṇāṃ kabarīṃ vahantī

kalinda-kanyā-masṛṇa-ūrmi-nīlāṃ nistṛṃśa-lekhām iva manmathasya //

mukhaṃ niśāghrātam ivāravindaṃ viṣadavītaprabham udvahantī

vilumpatī niḥśvasitena kāntim āpāṭalasyādharapallavasya //

Note:

mukhaṃ niśā-āghrātam iva aravindaṃ viṣada-vīta-prabham udvahantī

vilumpatī niḥśvasitena kāntim āpāṭalasya adhara-pallavasya //

unmocayantīm alakāgram etya lagnaṃ calatkuṇḍalaratnakoṭau

kim apy udañcaddaśanāṃśulekhā sakhīṃ śanaiḥ sasmitam ālapantī //

Note:

unmocayantīm alaka-agram etya lagnaṃ calat-kuṇḍala-ratna-koṭau

kim apy udañcad-daśana-aṃśu-lekhā sakhīṃ śanaiḥ sasmitam ālapantī //

sudhāsitaṃ kṣaumam ivāstṛtaṃ taṃ nakhāṃśurekhāvalayacchalena

kṛtaṃ dadhānopari pāṇipadmam udagrakampasya kucadvayasya //

Note:

sudhā-sitaṃ kṣaumam ivā astṛtaṃ taṃ nakha-aṃśu-rekhā-valaya-cchalena

kṛtaṃ dadhāna upari pāṇi-padmam udagra-kampasya kuca-dvayasya //

gatāni sadyaḥ ślathatāṃ sakhībhir vihasya sākūtavilokitāni

krameṇa kiṃ cit pratisārayantī vilajjamānā maṇikaṅkaṇāni //

Note:

gatāni sadyaḥ ślathatāṃ sakhībhir vihasya sa-ākūta-vilokitāni

krameṇa kiṃ cit pratisārayantī vilajjamānā maṇi-kaṅkaṇāni //

aśokapuṣpagrathitāṃ dadhānā prālambamālām avalagnamadhyā

āropitajyeva jagajjayāya svacāpalekhā makaradhvajena //

Note:

aśoka-puṣpa-grathitāṃ dadhānā prālamba-mālām avalagna-madhyā

āropita-jya īva jagaj-jayāya sva-cāpa-lekhā makaradhvajena //

ārdravraṇāṅkasya kṛpārdracittā kelīmṛgasya svayam eva tasya

ācumbatī pāṇḍukapolalekhaṃ vataṃsadūrdhvāṅkuram arpayantī //

Note:

ārdra-vraṇa-aṅkasya kṛpā-ārdra-cittā kelī-mṛgasya svayam eva tasya

ācumbatī pāṇḍu-kapola-lekhaṃ vataṃsad-ūrdhva-aṅkuram arpayantī //

mārgeṣu rūḍhāsu nirūḍhabhāvāt dvirephasampātasamākulāpi

latāsu puṣpāvacchayacchalena pade pade vatsa vilambamānā //

Note:

mārgeṣu rūḍhāsu nirūḍha-bhāvāt dvirepha-sampāta-samākula āpi

latāsu puṣpa-avacchaya-cchalena pade pade vatsa vilambamānā //

Note: SYNTAX: kulakam

tvadīyaviśleṣam avāpya bālā sā lakṣyate kiṃ cid anirvṛteva

bhavādṛśām ekapade viyogo na kasya, rājendra, mano dunoti //

Note:

tvadīya-viśleṣam avāpya bālā sā lakṣyate kiṃ cid anirvṛta īva

bhavādṛśām eka-pade viyogo na kasya, rājendra, mano dunoti //

pṛthupratāpaḥ savitā yathaiva yathā kalānāṃ nidhir oṣadhīśaḥ

yathā vasantaḥ sumano 'nukūlas tathāsi bhūmiḥ spṛhaṇīyatāyāḥ //

Note:

pṛthu-pratāpaḥ savitā yatha aiva yathā kalānāṃ nidhir oṣadhīśaḥ

yathā vasantaḥ sumano 'nukūlas tatha āsi bhūmiḥ spṛhaṇīyatāyāḥ //

nāyakavākyam

Note:

nāyaka-vākyam

iti kṣitīśaśrutiśuktipeyām udīrya vācaṃ virarāma revā

sa ca smitadyotitadantam evam uvāca tāṃ madhyamalokapālaḥ //

Note:

iti kṣitīśa-śruti-śukti-peyām udīrya vācaṃ virarāma revā

sa ca smita-dyotita-dantam evam uvāca tāṃ madhyama-lokapālaḥ //

sthāne yad āhlādayasi prapannaṃ pīyūṣadhārāmadhurair vacobhis

sudhaikasūtiḥ sa yadākaras te caṇḍīśacūḍābharaṇaṃ śaśāṅkaḥ //

Note:

sthāne yad āhlādayasi prapannaṃ pīyūṣa-dhārā-madhurair vacobhis

sudhā-eka-sūtiḥ sa yad-ākaras te caṇḍīśa-cūḍā-ābharaṇaṃ śaśāṅkaḥ //

ṛjuḥ prakṛtyāsi paraṃ tad amba vīcīśu paryāptam anārjavaṃ te

na kevalaṃ sā payasi prasaktir ālakṣyate te bata mānase 'pi //

Note:

ṛjuḥ prakṛtyā āsi paraṃ tad amba vīcīśu paryāptam anārjavaṃ te

na kevalaṃ sā payasi prasaktir ālakṣyate te bata mānase 'pi //

yā jūṭamadhye ca śaśāṅkamauler unnidrakundasrag ivāvabhāti

tām apyatīva trijagatpratīkṣyāṃ triḥsrotasaṃ puṇyatayātiśeṣe //

Note:

yā jūṭa-madhye ca śaśāṅka-mauler unnidra-kunda-srag iva avabhāti

tām apy-atīva trijagat-pratīkṣyāṃ triḥ-srotasaṃ puṇyataya ātiśeṣe //

yā sāsya śaktiḥ prasarāmbupaṅke tvayā vṛtā dharmavihāravīthiḥ

salīlam uddhūlakulācaleyaṃ mahī mahāsūkaradaṃṣṭra eva //

Note:

yā sa āsya śaktiḥ prasara-ambu-paṅke tvayā vṛtā dharma-vihāra-vīthiḥ

sa-līlam uddhūla-kula-acala īyaṃ mahī mahā-sūkara-daṃṣṭra eva //

bhavādṛśīnāṃ mahatāṃ nadīnām adbhir jagatyastamitopasarge

sukhaṃ sadaivāsurajit samudre nidrāti paryaṅkitapannagendraḥ //

Note:

bhavādṛśīnāṃ mahatāṃ nadīnām adbhir jagaty-astamita-upasarge

sukhaṃ sada aiva asurajit samudre nidrāti paryaṅkita-pannaga-indraḥ //

asantam apy amba mayi prasannā sambhāvanābhāramaho nidhatse

asty eva bhakteṣv ativatsalatvāt balād guṇāropaṇakautukaṃ te //

Note:

asantam apy amba mayi prasannā sambhāvanā-bhāra-maho nidhatse

asty eva bhakteṣv ativatsalatvāt balād guṇa-āropaṇa-kautukaṃ te //

anena me ko 'pi hṛdi praharṣas tava prasādātiśayena jātaḥ

anārdratām indumarīcisakhye kiyac ciraṃ candramaṇir bibharti //

Note:

anena me ko 'pi hṛdi praharṣas tava prasāda-atiśayena jātaḥ

anārdratām indu-marīci-sakhye kiyac ciraṃ candra-maṇir bibharti //

vidhāya tattādṛśam indrajālaṃ sā kena nītā phaṇirājakanyā

apaśyato hetum ihopapannaṃ kim apy aho vismayate mano me //

Note:

vidhāya tat-tādṛśam indrajālaṃ sā kena nītā phaṇi-rāja-kanyā

apaśyato hetum iha upapannaṃ kim apy aho vismayate mano me //

ajñānam asmin viṣaye kim anyat mamaitad arhasy apanetum amba

dināntasammūrcchitam andhakāraṃ niśāmukhasyeva śaśāṅkalekhā //

Note:

ajñānam asmin viṣaye kim anyat mama etad arhasy apanetum amba

dina-anta-sammūrcchitam andhakāraṃ niśā-mukhasya iva śaśāṅka-lekhā //

puno narmadāvākyam

Note:

puno narmadā-vākyam

uktveti tūṣṇīm abhavan nṛsomaḥ sā somasūtiḥ sarid ity uvāca

atretivṛttaṃ kathayāmy aśeṣaṃ niśamyatāṃ mālavalokapālaḥ //

Note:

uktva īti tūṣṇīm abhavan nṛ-somaḥ sā soma-sūtiḥ sarid ity uvāca

atra itivṛttaṃ kathayāmy aśeṣaṃ niśamyatāṃ mālava-loka-pālaḥ //

gṛhadevatāvācaḥ

Note:

gṛhadevatā-vācaḥ

yadaiva sā tarjitacandrakāntir ajāyatendīvarapatranetrā

citrasthitānāṃ gṛhadevatānām iti sphuranti sma tadaiva vācaḥ //

Note:

yada aiva sā tarjita-candra-kāntir ajāyata indīvara-patra-netrā

citra-sthitānāṃ gṛha-devatānām iti sphuranti sma tada aiva vācaḥ //

ratnākaratvaṃ, bhujagendra jātaṃ kanyā tava śrīḥ śubhalakṣaṇeyam

vakṣaḥsthalaṃ madhyamalokabhartur vibhūṣayitrī puruṣottamasya //

Note:

ratnākaratvaṃ, bhujaga-indra jātaṃ kanyā tava śrīḥ śubha-lakṣaṇa īyam

vakṣaḥ-sthalaṃ madhyama-loka-bhartur vibhūṣayitrī puruṣottamasya //

Note: 9.37a: read: ratnākarastvaṃ bhujagendra jātā? or follow \k?

bhujaṅgavaṃśārṇavakaumudīyam iyaṃ patākāsya rasātalasya

upāgateyaṃ nidhanāgradūtī vajrāṅkuśasyāsurapuṅgavasya //

Note:

bhujaṅga-vaṃśa-arṇava-kaumudīyam iyaṃ patāka āsya rasātalasya

upāgata īyaṃ nidhana-agra-dūtī vajrāṅkuśasya asura-puṅgavasya //

Note: SYNTAX: kulakam

Note: NOTE: Vajrāṅkuśa is the eastern guardian of the vajradhātumaṇḍala!

svavīryaparyastapurandareṇa tenāsurendreṇa kadarthitasya

tejaś cirād ucchvasitaṃ tadābhūd iti śrute bhogabhṛtāṃ kulasya //

Note:

sva-vīrya-paryasta-purandareṇa tena asura-indreṇa kadarthitasya

tejaś cirād ucchvasitaṃ tada ābhūd iti śrute bhoga-bhṛtāṃ kulasya //

taddehakāntis timiraṃ vyanaiṣīt yad atra moghīkṛtaratnadīpā

pitrā tad asyāḥ kṛtam arthayuktam āhlādanaṃ nāma śaśiprabheti //

Note:

tad-deha-kāntis timiraṃ vyanaiṣīt yad atra moghīkṛta-ratna-dīpā

pitrā tad asyāḥ kṛtam artha-yuktam āhlādanaṃ nāma śaśiprabha īti //

tataḥ sudhāsūtikarābhirāmair guṇaiḥ parītā sahajanmabhiḥ sā

śanaiḥ śanair vṛddhim avāpad atra rasātale bālamṛṇālokeva //

Note:

tataḥ sudhā-sūti-kara-abhirāmair guṇaiḥ parītā saha-janmabhiḥ sā

śanaiḥ śanair vṛddhim avāpad atra rasātale bāla-mṛṇāloka īva //

śaśiprābhāpituḥ pratijñā

Note:

śaśiprābhā-pituḥ pratijñā

yad arthitābhūd anubaddhamānasaiḥ suraiś ca siddhaiś ca mahoragaiś ca

teṣāṃ purastād akṛtavyavasthām ity ekadā saṃsadi pannagendraḥ //

Note:

yad arthita ābhūd anubaddha-mānasaiḥ suraiś ca siddhaiś ca mahā-uragaiś ca

teṣāṃ purastād akṛta-vyavasthām ity ekadā saṃsadi pannaga-indraḥ //

guptābhihito yat tridaśārivīrair vajrāṅkuśākhyasya mahāsurasya

asūta līlāgṛhadīrghikeha haimaṃ harer nābhir ivāravindam //

Note:

gupta ābhihito yat tridaśa-ari-vīrair vajrāṅkuśa-ākhyasya mahā-asurasya

asūta līlā-gṛha-dīrghika īha haimaṃ harer nābhir iva aravindam //

ānīya tad yo duhitur mamāsyāḥ karṇāvataṃsapraṇayīkaroti

tasyeyam iṣvāsabhṛtaḥ kalatraṃ pārthasya pāñcālanṛpātmajeva //

Note:

ānīya tad yo duhitur mama asyāḥ karṇa-avataṃsa-praṇayīkaroti

tasya iyam iṣvāsa-bhṛtaḥ kalatraṃ pārthasya pāñcāla-nṛpa-ātmaja īva //

Note: SYNTAX: kulakam

tenaivam ukte ca tadā pareṣu tam artham aṅgīkṛtavān na ko 'pi

vanyadvipād udgatadānarājeḥ kaḥ kumbhamuktāphalam ādadīta //

Note:

tena evam ukte ca tadā pareṣu tam artham aṅgīkṛtavān na ko 'pi

vanya-dvipād udgata-dāna-rājeḥ kaḥ kumbha-muktā-phalam ādadīta //

tataḥ prabhṛtyadbhutarūparekhā sā bālikābhūd avarā varāpi

citte vacas tat kuladevatānāṃ kṛtvāpi tasyāḥ saś ca nānvaśeta //

Note:

tataḥ prabhṛty-adbhuta-rūpa-rekhā sā bālika ābhūd avarā vara āpi

citte vacas tat kula-devatānāṃ kṛtva āpi tasyāḥ saś ca na anvaśeta //

sampraty avaimi prathitā yadātaḥ svarge ca bhūmau ca bhuvastale ca

nīto 'si netrātithitāṃ tvam asyāḥ puṇyena janmāntarasambhṛtena //

Note:

sampraty avaimi prathitā yada ātaḥ svarge ca bhūmau ca bhuvas-tale ca

nīto 'si netra-atithitāṃ tvam asyāḥ puṇyena janma-antara-sambhṛtena //

ānetukāmena bhavantam atra nijaṃ vacas tannayatā pratiṣṭhām

āptaprayatnena tathā sa manye phaṇīśvareṇopakṛtaḥ prapañcaḥ //

Note:

ānetukāmena bhavantam atra nijaṃ vacas tan-nayatā pratiṣṭhām

āpta-prayatnena tathā sa manye phaṇi-īśvareṇa upakṛtaḥ prapañcaḥ //

ekaḥ kṣitau sāhasikas tvam eva nānyo 'sti rājan navasāhasāṅkaḥ

nisargadurgām api bhūmim etāṃ svodyānavīthīm iva yaḥ praviṣṭaḥ //

Note:

ekaḥ kṣitau sāhasikas tvam eva na anyo 'sti rājan navasāhasāṅkaḥ

nisarga-durgām api bhūmim etāṃ sva-udyāna-vīthīm iva yaḥ praviṣṭaḥ //

tad asya kāryasya puraskṛtasya yatasva sīmāntavilokanāya

vigāhamāno 'mbaram ardhamārgaṃ nivartate jātu kim uṣṇarāśmiḥ //

Note:

tad asya kāryasya puraskṛtasya yatasva sīmānta-vilokanāya

vigāhamāno 'mbaram ardha-mārgaṃ nivartate jātu kim uṣṇarāśmiḥ //

ito 'sti gavyūtiśatārdhamātraṃ gatvā purī ratnavatīti nāmnā

vinirmitā śilpikalāmayena mayena yā nākajigīṣayena //

Note:

ito 'sti gavyūti-śata-ardha-mātraṃ gatvā purī ratnavati īti nāmnā

vinirmitā śilpi-kalā-mayena mayena yā nāka-jigīṣayena //

Note: NOTE: allusion to aṇahilapura, capital of the solaṅkis?

tasyāsurendrasya narādhipendra jagaddruhaḥ sā kila rājadhānī

samedhitasyābjabhuvā vareṇa raṇeṣv avadhyo marutāṃ bhaveti //

Note:

tasya asura-indrasya narādhipa-indra jagad-druhaḥ sā kila rājadhānī

sa-medhitasya abja-bhuvā vareṇa raṇeṣv avadhyo marutāṃ bhava iti //

so mauliratnāni mahoragāṇām utkhyāya cotkhāya ca kautukena

karoti nirvāsitanāyakeṣu nijāṅganāhāralatāntareṣu //

Note:

so mauli-ratnāni mahā-uragāṇām utkhyāya ca utkhāya ca kautukena

karoti nirvāsita-nāyakeṣu nija-aṅganā-āhāra-latā-antareṣu //

so bāṣpaparyākulalocanāni niḥśvāsabhinnādharapallavāni

karoti vaktrāṇy amarāṅganānām utsannalīlāsmitacandrikāni //

Note:

so bāṣpa-paryākula-locanāni niḥśvāsa-bhinna-adhara-pallavāni

karoti vaktrāṇy amara-aṅganānām utsanna-līlā-smita-candrikāni //

kṛtāṅgadaḥ kambalakāliyābhyāṃ yajñopavītīkṛtaśaṅkhacūḍaḥ

sas takṣakāpāditakaṇṭhabhūṣo bibharti līlām aśivaḥ śivasya //

Note:

kṛta-aṅgadaḥ kambala-kāliyābhyāṃ yajñopavītīkṛta-śaṅkha-cūḍaḥ

sas takṣaka-āpādita-kaṇṭha-bhūṣo bibharti līlām aśivaḥ śivasya //

āstāṃ kim anyaiḥ phaṇibhiḥ saś cintyas tasyāpi śeṣasya ca vāsukeś ca

rāhur yathā viśvabhayaikahetus tārādhipasyāhimadīdhiteś ca //

Note:

āstāṃ kim anyaiḥ phaṇibhiḥ saś cintyas tasya api śeṣasya ca vāsukeś ca

rāhur yathā viśva-bhaya-eka-hetus tārādhipasya ahimadīdhiteś ca //

khagendrabhaṅgena tathā tathā ca na sarpayajñe janamejayasya

nidhānam ātaṅkaparamparāṇāṃ jāto yathā samprati nāgalokaḥ //

Note:

khagendra-bhaṅgena tathā tathā ca na sarpa-yajñe janamejayasya

nidhānam ātaṅka-paramparāṇāṃ jāto yathā samprati nāga-lokaḥ //

hares tvam aṃśo 'tra kṛtāvatāras tasyāsurendrasya nibarhaṇāya

avaimi lokatrayakaṇṭakasya laṅkādhipasyeva sa maithilīśaḥ //

Note:

hares tvam aṃśo 'tra kṛta-avatāras tasya asura-indrasya nibarhaṇāya

avaimi loka-traya-kaṇṭakasya laṅkā-adhipasya iva sa maithilī-īśaḥ //

śrīkaṇṭhavaikuṇṭhapurandarādyair upekṣitaṃ yat tridaśair aśaktyā

kṛtasya tasyāsya bharaṃ visoḍhuṃ sambhāvyase me nṛpate tvam eva //

Note:

śrīkaṇṭha-vaikuṇṭha-purandara-ādyair upekṣitaṃ yat tridaśair aśaktyā

kṛtasya tasya asya bharaṃ visoḍhuṃ sambhāvyase me nṛpate tvam eva //

kim anyad uttiṣṭha gṛhāṇa yātrāṃ vajrāṅkuśaṃ pratyamitapratāpa

tac cāvataṃsīkuru hemapadmam ānīya, bhūśakra, śaśiprabhāyāḥ //

Note:

kim anyad uttiṣṭha gṛhāṇa yātrāṃ vajrāṅkuśaṃ pratyamita-pratāpa

tac ca avataṃsīkuru hema-padmam ānīya, bhūśakra, śaśiprabhāyāḥ //

sā te samāptādbhutasāhasasya vatsāṅkam abhyetu phaṇīndrakanyā Note: [vatsāṅka pun?]

sītā yathā daśaratheḥ salīlam āropitatryambakakārmukasya //

Note:

sā te samāpta-adbhuta-sāhasasya vatsa aṅkam abhyetu phaṇi-indra-kanyā Note: [vatsāṅka pun?]

sītā yathā daśaratheḥ salīlam āropita-tryambaka-kārmukasya //

Note: 9.61a: read asamāpta# ?

agādhapātālatalodgatāni vinidrakundacchadasundarāni

lokadvaye samprati te yaśāṃsi ākalpapallavīphalavac carantu //

Note:

agādha-pātāla-tala-udgatāni vinidra-kunda-cchada-sundarāni

loka-dvaye samprati te yaśāṃsi ākalpa-pallavī-phalavac carantu //

prasādam āptena cirād vilīne tasmin surārātighanoparodhe

mukhendunā pannagasundarīṇāṃ punaḥ samāgacchatu patralekhā //

Note:

prasādam āptena cirād vilīne tasmin surārāti-ghana-uparodhe

mukhendunā pannaga-sundarīṇāṃ punaḥ samāgacchatu patra-lekhā //

āsīt purastāt tripurāvabhaṅge yan maṇḍalaṃ bālamṛgāṅkamauleḥ

mahāsurair bhāvini sāmparāye tavāstu tat saṃyugajāmadagnya //

Note:

āsīt purastāt tripurā-avabhaṅge yan maṇḍalaṃ bāla-mṛgāṅka-mauleḥ

mahā-asurair bhāvini sāmparāye tava astu tat saṃyuga-jāmadagnya //

panthāḥ śivo 'yaṃ purato 'tra gantā vaṅkurmunir locanagocaraṃ te

upācares taṃ ca tathāvidhānāṃ bhaktiṃ hi gāṃ kāmaduhām uśanti //

Note:

panthāḥ śivo 'yaṃ purato 'tra gantā vaṅkur-munir locana-gocaraṃ te

upācares taṃ ca tathāvidhānāṃ bhaktiṃ hi gāṃ kāmaduhām uśanti //

ity udīrya maṇikāntikandalīḥ kalpitaṃ tridaśacāpam asya sā

ā mumoca nijakaṇkaṇaṃ bhuje jyākiṇāṅkakaṭhiṇīkṛtatvaci //

Note:

ity udīrya maṇi-kānti-kandalīḥ kalpitaṃ tridaśa-cāpam asya sā

ā mumoca nija-kaṇkaṇaṃ bhuje jyā-kiṇa-aṅka-kaṭhiṇīkṛta-tvaci //

narmadoktisvīkāraḥ

Note:

narmadā-ukti-svīkāraḥ

avadad atha saḥ sāhasonmukhas tām iha hi vayaṃ vacasi sthitās taveti

taḍid iva na cirād udīritāśīḥ sarid api sāsya puras tirobabhūva //

Note:

avadad atha saḥ sāhasa-unmukhas tām iha hi vayaṃ vacasi sthitās tava iti

taḍid iva na cirād udīritā aśīḥ sarid api sa āsya puras tirobabhūva //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye narmadā-saṃvādo nāma navamaḥ sargaḥ

daśamaḥ sargaḥ

nāyakasya ramāṅgadaṃ prati praśnaḥ

Note:

nāyakasya ramāṅgadaṃ prati praśnaḥ

atha mekalācalasutātirohitau atimātravismayarasārdramānasaḥ

daśanacchavicchuritapāṭalādharaḥ sa ramāṅgadaṃ nṛpatir ity avocat //

Note:

atha mekala-acala-sutā-tirohitau atimātra-vismaya-rasa-ārdra-mānasaḥ

daśana-cchavi-cchurita-pāṭala-adharaḥ sa ramāṅgadaṃ nṛpatir ity avocat //

adhirohati svayam acintitāpy aho śubhasampadaṅkam aparāṅmukhe vidhau

savapur vilocanapathaṃ yadāvayor amṛtāṃśusūtir iyam āpadāpagā //

Note:

adhirohati svayam acintita āpy aho śubha-sampad-aṅkam aparāṅmukhe vidhau

sa-vapur vilocana-pathaṃ yadā āvayor amṛta-aṃśu-sūtir iyam āpada āpagā //

idam indrajālam iti me samutthitām matim etad arpitam udārayā tayā

vikasanmarīciracitendrakārmukaṃ karavarti ratnavalayaṃ vilumpati //

Note:

idam indrajālam iti me samutthitām matim etad arpitam udārayā tayā

vikasan-marīci-racita-indra-kārmukaṃ karavarti ratna-valayaṃ vilumpati //

ayi mekalādritanayāpuraḥkṛte kriyate kim atra vada kṛtyavastuni

tava yat sadā nayarahasyavedino na dhiyaś caranty anayapāṃsule pathi //

Note:

ayi mekala-adri-tanayā-puraḥ-kṛte kriyate kim atra vada kṛtya-vastuni

tava yat sadā naya-rahasya-vedino na dhiyaś caranty anaya-pāṃsule pathi //

ramāṅgadavākyam

Note:

ramāṅgada-vākyam

iti pārthivena kathite dadhan manāk pulakena cumbitakapolam ānanam

idam āttanītipatham ādade vacaḥ smitapuṣpitādharadalo ramāṅgadaḥ //

Note:

iti pārthivena kathite dadhan manāk pulakena cumbita-kapolam ānanam

idam ātta-nīti-patham ādade vacaḥ smita-puṣpita-adhara-dalo ramāṅgadaḥ //

iha kiṃ pratisphurati me tavāgrato nayaśāstranīranidhipāradṛśvanaḥ

avalīḍhaviśvatamasaḥ puro raver na hi jātu dipakaśikhā prakāśate //

Note:

iha kiṃ pratisphurati me tava agrato naya-śāstra-nīra-nidhi-pāra-dṛśvanaḥ

avalīḍha-viśva-tamasaḥ puro raver na hi jātu dipaka-śikhā prakāśate //

viṣaye 'tra maunam ucitaṃ hi mādṛśām avaśas tathāpi kathayāmi kiṃ cana

kṣitipālamaulimaṇiveṇikātithes tava kena śāsanam idaṃ vilaṅghyate //

Note:

viṣaye 'tra maunam ucitaṃ hi mādṛśām avaśas tatha āpi kathayāmi kiṃ cana

kṣitipāla-mauli-maṇi-veṇikā-atithes tava kena śāsanam idaṃ vilaṅghyate //

prathamaṃ hi maṇḍalam akhaṇḍaśāktibhir vijigīṣubhiḥ svam abhitaḥ prasādhyate

paramaṇḍale tad anu nītipāragair avanīpurandara, karaḥ prasāryate //

Note:

prathamaṃ hi maṇḍalam akhaṇḍa-śāktibhir vijigīṣubhiḥ svam abhitaḥ prasādhyate

para-maṇḍale tad anu nīti-pāragair avanī-purandara, karaḥ prasāryate //

tad apāsyam evam avitarkitotthite paripanthinām iha vidheyavastuni

yadi nābhaviṣyad abhimānaśālinas tava rājyam uddhṛtasamastakaṇṭakam //

Note:

tad apāsyam evam avitarkita-utthite paripanthinām iha vidheya-vastuni

yadi na abhaviṣyad abhimāna-śālinas tava rājyam uddhṛta-samasta-kaṇṭakam //

śrutaśaktisaṅkalitamantraniścayair upalabdhaṣaḍguṇavivekavartmabhiḥ

tadupāyatattvam adhigamya dhūḥ kṣites tava mantribhir nṛpa durudvahohyate //

Note:

śruta-śakti-saṅkalita-mantra-niścayair upalabdha-ṣaḍguṇa-viveka-vartmabhiḥ

tad-upāya-tattvam adhigamya dhūḥ kṣites tava mantribhir nṛpa durudvahā uhyate //

atisāndrakāñcanamarīcipiṅgalaṃ digupāhitapracurapatraśobhinaḥ

tava kośam utsṛjati na kṣaṇaṃ ramā paramāravaṃśasarasīsaroruha //

Note:

atisāndra-kāñcana-marīci-piṅgalaṃ dig-upāhita-pracura-patra-śobhinaḥ

tava kośam utsṛjati na kṣaṇaṃ ramā paramāra-vaṃśa-sarasī-saroruha //

priyakīrtayo jayapavitritāśayās tarasā tṛṇīkṛtajagattrayā yudhi

jagatīviśeṣaka tavānujīvino nivasanty avantiviṣaye sahasraśaḥ //

Note:

priya-kīrtayo jaya-pavitrita-āśayās tarasā tṛṇīkṛta-jagat-trayā yudhi

jagatī-viśeṣaka tava anujīvino nivasanty avanti-viṣaye sahasraśaḥ //

pṛthivībhṛtaḥ prathitavikrameṇa ye gamitās tvayā vaśam upāyasampadā

nayavartmagāḥ kṣitipate tavānyathā na bhavanti bhāvisamarābhiśaṅkayā //

Note:

pṛthivī-bhṛtaḥ prathita-vikrameṇa ye gamitās tvayā vaśam upāya-sampadā

naya-vartma-gāḥ kṣitipate tava anyathā na bhavanti bhāvi-samara-abhiśaṅkayā //

apakartum atra samaye tavāttabhīr manasāpi hūṇanṛpatir na vāñchati

ibhakumbhabhittidalanodyame harer na kapiḥ kadā cana saṭāṃ vikaṛṣati //

Note:

apakartum atra samaye tavā atta-bhīr manasa āpi hūṇa-nṛpatir na vāñchati

ibha-kumbha-bhitti-dalana-udyame harer na kapiḥ kadā cana saṭāṃ vikaṛṣati //

asikāntijālajaṭilāgrabāhunā raṇasīmni nātha nihateṣu bhartṛṣu

bhavatātra vāgaḍavadhūjanaḥ kṛto ratisandhivigrahakathāparāṅmukhaḥ //

Note:

asi-kānti-jāla-jaṭila-agra-bāhunā raṇa-sīmni nātha nihateṣu bhartṛṣu

bhavata ātra vāgaḍa-vadhū-janaḥ kṛto rati-sandhivigraha-kathā-parāṅmukhaḥ //

adhunāpi deva muralāṅganājanais vijayapraśastir iva likhyate tava

galadañjanāśrupṛṣatāvalicchalāl lasadindupāṇḍuṣu kapolabhittiṣu //

Note:

adhuna āpi deva muralā-aṅganā-janais vijaya-praśastir iva likhyate tava

galad-añjana-aśru-pṛṣata-āvalicchalāl lasad-indu-pāṇḍuṣu kapola-bhittiṣu //

rabhasād apāsya maṇikaṅkaṇāvalīḥ kanakāravindakatakeṣu te 'sinā

na kim arpitāni nṛpa lāṭayoṣitā sphaṭikākṣasūtravalayāni pāṇiṣu //

Note:

rabhasād apāsya maṇi-kaṅkaṇa-āvalīḥ kanaka-aravinda-katakeṣu te 'sinā

na kim arpitāni nṛpa lāṭa-yoṣitā sphaṭika-akṣasūtra-valayāni pāṇiṣu //

nayanāmbubhiḥ snapitadhūsarādharāḥ pratibaddharūkṣamalinaikaveṇayaḥ

nihitā na kiṃ mahati śokasāgare jagatīndra kosalapateḥ purandhrayaḥ //

Note:

nayana-ambubhiḥ snapita-dhūsara-adharāḥ pratibaddha-rūkṣa-malina-eka-veṇayaḥ

nihitā na kiṃ mahati śoka-sāgare jagatī-indra kosala-pateḥ purandhrayaḥ //

uditena vairitimiradruhābhitas tava nātha vikramamayūkhamālinā

gamitāḥ prabhāvalayaśūnyatāṃ jhaṭity aparāntapārthivavadhūmukhendavaḥ //

Note:

uditena vairi-timira-druha ābhitas tava nātha vikrama-mayūkha-mālinā

gamitāḥ prabhā-valaya-śūnyatāṃ jhaṭity aparānta-pārthiva-vadhū-mukhendavaḥ //

ativelam uttaradigantavartinā samaraśramābhyuditagharmabindunā

śaradindunirmalam apāyi bhūbhṛtām asipatrapātrapatitaṃ tvayā yaśaḥ //

Note:

ativelam uttara-dig-anta-vartinā samara-śrama-abhyudita-gharma-bindunā

śarad-indu-nirmalam apāyi bhūbhṛtām asi-patra-pātra-patitaṃ tvayā yaśaḥ //

nijarandhragopanapaṭīyasābhitaḥ pararandhradṛṣṭipaṭucāracakṣuṣā

nayabhinnasāhasabhuvā bhuvastale bhavatā samaṃ kathaya ko viruddhyate //

Note:

nija-randhra-gopana-paṭīyasa ābhitaḥ para-randhra-dṛṣṭi-paṭu-cāra-cakṣuṣā

naya-bhinna-sāhasa-bhuvā bhuvas-tale bhavatā samaṃ kathaya ko viruddhyate //

naradeva daivam adhikṛtya yā vipat nipataty avantiviṣaye kathaṃ cana

śikhimuktamantrahaviṣā vihanyate tava sā vasiṣṭhamahasā purodhasā //

Note:

nara-deva daivam adhikṛtya yā vipat nipataty avanti-viṣaye kathaṃ cana

śikhi-mukta-mantra-haviṣā vihanyate tava sā vasiṣṭha-mahasā purodhasā //

nṛpa vāsarāṇi nirupaplavāḥ prajāḥ sukham ātmakarmaṇi ratā nayanti yat

vijayaṃ jayaikasuhṛdo 'sya sarvadā nanu kārmukasya tava tadvijṛmbhitam //

Note:

nṛpa vāsarāṇi nirupaplavāḥ prajāḥ sukham ātma-karmaṇi ratā nayanti yat

vijayaṃ jaya-eka-suhṛdo 'sya sarvadā nanu kārmukasya tava tad-vijṛmbhitam //

iti kiṃ cid eva na tava svamaṇḍale nṛpa cintyam asty uditaśaktisampadaḥ

adhunā tu nītinihitena cetasā phaṇilokakṛtyam idam eva cintyatām //

Note:

iti kiṃ cid eva na tava sva-maṇḍale nṛpa cintyam asty udita-śakti-sampadaḥ

adhunā tu nīti-nihitena cetasā phaṇi-loka-kṛtyam idam eva cintyatām //

prabhuśāktir udyamaparatvam arpitatrijagaccamatkṛtir ahaṅkṛtiś ca sā

asurasya tasya kathitā narendra te nagarī ca mekalanagendrakanyayā //

Note:

prabhu-śāktir udyama-paratvam arpitatrijagac-camatkṛtir ahaṅkṛtiś ca sā

asurasya tasya kathitā narendra te nagarī ca mekala-nagendra-kanyayā //

abhigamya eva sas tavādhunā ripur marutām udāranijakāryasiddhaye

śrutilagnagandhagajabṛṃhitaḥ kṣaṇaṃ nṛpa kesarī kathaya kiṃ vilambate //

Note:

abhigamya eva sas tava adhunā ripur marutām udāra-nija-kārya-siddhaye

śruti-lagna-gandha-gaja-bṛṃhitaḥ kṣaṇaṃ nṛpa kesarī kathaya kiṃ vilambate //

navasāhasāṅka, na tavāsurād ahaṃ kalayāmi samprati kim apy atādṛśam

vidhutiḥ kadā cana vibho na bhūbhṛtaḥ kalaviṅkapakṣapavanena śāṅkyate //

Note:

navasāhasāṅka, na tava asurād ahaṃ kalayāmi samprati kim apy atādṛśam

vidhutiḥ kadā cana vibho na bhūbhṛtaḥ kalaviṅka-pakṣa-pavanena śāṅkyate //

bhavatā yadoccalita eṣa dakṣiṇaś caraṇas tadaiva suravairiyoṣitām

vigalanti deva nayanodabindavaḥ śaradindupāṇḍuni kapolamaṇḍale //

Note:

bhavatā yada ūccalita eṣa dakṣiṇaś caraṇas tada aiva sura-vairi-yoṣitām

vigalanti deva nayana-udabindavaḥ śarad-indu-pāṇḍuni kapola-maṇḍale //

vijayaikasadmani guṇaḥ śarāsane tava yāvad atra na nṛpādhirohati

tuhinacchaṭādhavalacāmarasmitā vilasanti tāvad asurālaye śriyaḥ //

Note:

vijaya-eka-sadmani guṇaḥ śarāsane tava yāvad atra na nṛpa-adhirohati

tuhina-cchaṭā-dhavala-cāmara-smitā vilasanti tāvad asura-ālaye śriyaḥ //

kanakāravindam aravindalocana praṇayena naiva saḥ samarpayiṣyati

suranirjayārjitamadāvṛte 'ntaraṃ labhate na sāma kila tādṛśaṃ hṛdi //

Note:

kanaka-aravindam aravinda-locana praṇayena na eva saḥ samarpayiṣyati

sura-nirjaya-arjita-mada-āvṛte 'ntaraṃ labhate na sāma kila tādṛśaṃ hṛdi //

bhavataḥ kuto 'pi nṛpa yāvad āgamaṃ na sa vetti tāvad abhiyoktum arhasi

sahasānyathā rahasi mantribodhitaḥ paritaḥ svadurghaṭane yatiṣyate //

Note:

bhavataḥ kuto 'pi nṛpa yāvad āgamaṃ na sa vetti tāvad abhiyoktum arhasi

sahasa ānyathā rahasi mantri-bodhitaḥ paritaḥ sva-durghaṭane yatiṣyate //

kṛtanūtanārgalakapāṭasaṃpuṭāṃ subhaṭair udāyudhakarair adhiṣṭhitām

paritaḥ sukhātaparikhāṃ punaḥ purīṃ racitaikadurgam apathāṃ vidhāsyati //

Note:

kṛta-nūtana-argala-kapāṭa-saṃpuṭāṃ subhaṭair udāyudha-karair adhiṣṭhitām

paritaḥ sukhāta-parikhāṃ punaḥ purīṃ racita-eka-durgam apathāṃ vidhāsyati //

valite 'pi kiṃ cana dhanuḥparigrahe bhuvanatrayaprathitasāhase tvayi

api jāyate dhṛtiviparyayo harer asureṣu kaiva gaṇanā tapasviṣu //

Note:

valite 'pi kiṃ cana dhanuḥ-parigrahe bhuvana-traya-prathita-sāhase tvayi

api jāyate dhṛti-viparyayo harer asureṣu ka aiva gaṇanā tapasviṣu //

niyataṃ, narendra, vidatphaṇāmaṇisphuradaṃśusūtritanavātapaṃ nabhaḥ

suravairivīryadṛḍhamatsaraṃ puraḥ phaṇisainyam ājibhuvi te bhaviṣyati //

Note:

niyataṃ, narendra, vidat-phaṇā-maṇisphurad-aṃśu-sūtrita-nava-ātapaṃ nabhaḥ

sura-vairi-vīrya-dṛḍha-matsaraṃ puraḥ phaṇi-sainyam āji-bhuvi te bhaviṣyati //

adhunaiva te 'tra nijatāṃ vrajanti vā subhaṭāḥ svayaṃ vidhivaśena ke cana

kapayaḥ purā raghupater yathā vane hanumatpataṅgatanayāṅgadādayaḥ //

Note:

adhuna aiva te 'tra nijatāṃ vrajanti vā subhaṭāḥ svayaṃ vidhi-vaśena ke cana

kapayaḥ purā raghupater yathā vane hanumat-pataṅga-tanaya-aṅgada-ādayaḥ //

yad udīritaś ca purukutsakāntayā saritāsi vaṅkumunidarśanaṃ prati

pratibhāti kiṃ cana mamaiva tatra te kim u nirmukheṅgitavidas tadiṅgitam //

Note:

yad udīritaś ca puru-kutsa-kāntayā sarita āsi vaṅku-muni-darśanaṃ prati

pratibhāti kiṃ cana mama eva tatra te kim u nirmukha-iṅgita-vidas tad-iṅgitam //

athavaika eva vibhur asy arer vadhe nanu dhāma tat sphurati śārṅgiṇas tvayi

uditakrudhas tripuradāhaḍambare śaratām avāpa kila yat pinākinaḥ //

Note:

athava aika eva vibhur asy arer vadhe nanu dhāma tat sphurati śārṅgiṇas tvayi

udita-krudhas tripura-dāha-ḍambare śaratām avāpa kila yat pinākinaḥ //

avalokayāmi śakunaṃ yathā tathā tad avaimi pakṣmaladṛśaḥ sabhāntare

na cirād upoḍḥapulakena pāṇinā kanakāravindam avataṃsayiṣyasi //

Note:

avalokayāmi śakunaṃ yathā tathā tad avaimi pakṣmala-dṛśaḥ sabhā-antare

na cirād upoḍḥa-pulakena pāṇinā kanaka-aravindam avataṃsayiṣyasi //

tvam ihaiva nātha maṇidhāmni tiṣṭha vā na hi nāma tādṛśam idaṃ prayojanam

asuraṃ nihatya sahasaiva tatkṣaṇād aham ānayāmi tapanīyapaṅkajam //

Note:

tvam iha eva nātha maṇi-dhāmni tiṣṭha vā na hi nāma tādṛśam idaṃ prayojanam

asuraṃ nihatya sahasa aiva tat-kṣaṇād aham ānayāmi tapanīya-paṅkajam //

vijayī yad asmi smareṣu jitvarāḥ prabhavanti tatra tava pādapāṃsavaḥ

aruṇo yad andhatamasaṃ niṣedhati sphuritaṃ narādhipa tad arkatejasām //

Note:

vijayī yad asmi smareṣu jitvarāḥ prabhavanti tatra tava pāda-pāṃsavaḥ

aruṇo yad andhatamasaṃ niṣedhati sphuritaṃ narādhipa tad arka-tejasām //

nāyakavākyam

Note:

nāyaka-vākyam

masṛṇoktipallavitanītivikramakramam ity udīrya virate ramāṅgade

saḥ sarasvatīmukhararatnanūpuradhvanipeśalaṃ nṛpatir ādade vacaḥ //

Note:

masṛṇa-ukti-pallavita-nīti-vikramakramam ity udīrya virate ramāṅgade

saḥ sarasvatī-mukhara-ratna-nūpuradhvani-peśalaṃ nṛpatir ādade vacaḥ //

tvadṛte mukhāt sukhanirastasaṃśayaprasareyaṃ bhāratī ullasati kasya bhāratī

śaśalakṣmaṇaḥ paramakharvaśarvarītimirachiducchalati kāntikandali //

Note:

tvad-ṛte mukhāt sukha-nirasta-saṃśayaprasara īyaṃ bhāratī ullasati kasya bhāratī

śaśalakṣmaṇaḥ parama-kharva-śarvarītimira-chid-ucchalati kānti-kandali //

tava vedmi pauruṣam ahaṃ tvayā vinā na vapuḥsthitiṃ kva cana kartum utsahe

dhanuṣīva dīrghaguṇasaṅgate yatas tvayi me dṛḍhapraṇayavāsitaṃ manaḥ //

Note:

tava vedmi pauruṣam ahaṃ tvayā vinā na vapuḥ-sthitiṃ kva cana kartum utsahe

dhanuṣi iva dīrgha-guṇa-saṅgate yatas tvayi me dṛḍha-praṇaya-vāsitaṃ manaḥ //

gamane tad ehi sahitau yatāvahe jhaṭiti triviṣṭaparipoḥ purīṃ prati

apade yad udyamakathāvirodhinī na hi siddhaye bhavati dīrghasūtratā //

Note:

gamane tad ehi sahitau yatāvahe jhaṭiti triviṣṭapa-ripoḥ purīṃ prati

apade yad udyama-kathā-virodhinī na hi siddhaye bhavati dīrgha-sūtratā //

śukavākyam

Note:

śuka-vākyam

iti pārśvavartinam udīrya maunavān abhavat sa mālavakuraṅgalāñchanaḥ

tvarayāvatīrya saś ca ratnapañjarāt purataḥ śuko 'sya puna ity abhāṣata //

Note:

iti pārśvavartinam udīrya maunavān abhavat sa mālava-kuraṅga-lāñchanaḥ

tvaraya āvatīrya saś ca ratna-pañjarāt purataḥ śuko 'sya puna ity abhāṣata //

śṛṇu śaṅkhacūḍaśucivaṃśabhūr ahaṃ nṛpa, ratnacūḍa iti nāgarakaḥ

udapādi kaṇvamuniśiṣyaśāpataḥ śukatā mameyam animīlitasmṛtiḥ //

Note:

śṛṇu śaṅkhacūḍa-śuci-vaṃśa-bhūr ahaṃ nṛpa, ratnacūḍa iti nāgarakaḥ

udapādi kaṇva-muni-śiṣya-śāpataḥ śukatā mama-iyam animīlita-smṛtiḥ //

praṇayoktibhir munir atha prasedivān iti me saḥ śāpatimirāvadhiṃ vyadhāt

vaśināṃ ruṣo matiṣu nāsate ciraṃ jalavipuṣaś ca, nṛpa, sasyasūciṣu //

Note:

praṇaya-uktibhir munir atha prasedivān iti me saḥ śāpa-timira-avadhiṃ vyadhāt

vaśināṃ ruṣo matiṣu na-āsate ciraṃ jala-vipuṣaś ca, nṛpa, sasya-sūciṣu //

tvam aphalgu neṣyasi śaśiprabhāntikaṃ navasāhasāṅkanṛpater yadā vacaḥ

niyataṃ bhaviṣyati tadā kumāra te śukarūparūpaparivartanotsavaḥ //

Note:

tvam aphalgu neṣyasi śaśiprabhā-antikaṃ navasāhasāṅka-nṛpater yadā vacaḥ

niyataṃ bhaviṣyati tadā kumāra te śuka-rūpa-rūpa-parivartana-utsavaḥ //

tad anaṅgaṣaṣṭhaśaraṃ saṃdiśa svayaṃ śanakaiḥ kim apy uragabālikāṃ prati

hṛdi yan nidhāya sahasaiva yāmy ahaṃ phaṇinām anamramaṇitoraṇāṃ purīm //

Note:

tad anaṅga-ṣaṣṭha-śaraṃ saṃdiśa svayaṃ śanakaiḥ kim apy uraga-bālikāṃ prati

hṛdi yan nidhāya sahasa aiva yāmy ahaṃ phaṇinām anamra-maṇi-toraṇāṃ purīm //

Note: VAR 10.49a: {#śaraṃ\lem \em; #śara \ed}

ayi maunam etad avanīndra, mucyatāṃ drutam ucyatāṃ ca kim iyaṃ mayi trapā

pṛthag asmi deva na hi te paricchadāt ucitaṃ na tan mayi rahasyagopanam //

Note:

ayi maunam etad avanīndra, mucyatāṃ drutam ucyatāṃ ca kim iyaṃ mayi trapā

pṛthag asmi deva na hi te paricchadāt ucitaṃ na tan mayi rahasya-gopanam //

nāyakavākyam

Note:

nāyaka-vākyam

iti valgu jalpati śuke 'tha vismayād api vismayaṃ param avāpa pārthivaḥ

avadac ca pañjaram ivāsya kalpayan daśanāṃśubhiḥ sphaṭikasūcikomalaiḥ //

Note:

iti valgu jalpati śuke 'tha vismayād api vismayaṃ param avāpa pārthivaḥ

avadac ca pañjaram iva asya kalpayan daśana-aṃśubhiḥ sphaṭika-sūci-komalaiḥ //

vipadaṃ vilokya tava duḥsahām imām ayi ratnacūḍa mama dūyate manaḥ

patitaṃ kukūladahane na kasya vā mṛdumālatīmukulamālyamādhaye //

Note:

vipadaṃ vilokya tava duḥsahām imām ayi ratnacūḍa mama dūyate manaḥ

patitaṃ kukūla-dahane na kasya vā mṛdu-mālatī-mukula-mālya-mādhaye //

nāyikāṃ prati saṃdeśaḥ

Note:

nāyikāṃ prati saṃdeśaḥ

ghaṭitaṃ vidher idam ajaryam āvayor na ramāṅgadān mama sakhe 'tiricyase

idam ārya tat tvayi vimuktayantraṇo nanu saṃdiśāmi hariṇīdṛśāṃ prati //

Note:

ghaṭitaṃ vidher idam ajaryam āvayor na ramāṅgadān mama sakhe 'tiricyase

idam ārya tat tvayi vimukta-yantraṇo nanu saṃdiśāmi hariṇī-dṛśāṃ prati //

virate 'pi meghatimire natāṅgi me na gatāsi locanapathaṃ yadā tadā

phaṇilokabhūmim atidurgamām imām aviśaṃ tava anupadam eva sudnari //

Note:

virate 'pi megha-timire nata-aṅgi me na gata āsi locana-pathaṃ yadā tadā

phaṇi-loka-bhūmim atidurgamām imām aviśaṃ tava anupadam eva sudnari //

nagarīṃ tvadāttahṛdayo 'pi bhoginām aham āgato na mṛgadīrghalocane

śrutayendusūtisaritānyato hṛtaḥ sahasaiva hemaśatapatravārtayā //

Note:

nagarīṃ tvad-ātta-hṛdayo 'pi bhoginām aham āgato na mṛga-dīrgha-locane

śrutaya īndu-sūti-sarita ānyato hṛtaḥ sahasa aiva hema-śata-patra-vārtayā //

atipāṭalādharam avāñcitaṃ hriyā smitakāntimat stimitaratnakuṇḍalam

tadapāṅgasaṅkalitalocanotpalaṃ phaṇilokakaumudi mukhaṃ smarāmi te //

Note:

atipāṭala-adharam avāñcitaṃ hriyā smita-kāntimat stimita-ratna-kuṇḍalam

tad-apāṅga-saṅkalita-locana-utpalaṃ phaṇi-loka-kaumudi mukhaṃ smarāmi te //

dvitaye dvayena sahasojjhitas tadā śaśisūtisindhupulinodare śaraḥ

jagadekavibhramabhvā bhuvastale sutanu tvayā mayi ca puṣpadhanvanā //

Note:

dvitaye dvayena sahasā-ujjhitas tadā śaśi-sūti-sindhu-pulina-udare śaraḥ

jagad-eka-vibhrama-bhvā bhuvas-tale sutanu tvayā mayi ca puṣpadhanvanā //

dhṛtam ūrmihastanivahena revayā nanu phenakānti karabhoru me patat

viṣaye dṛśor upadaśaṃ manaḥśilālikhitaikahaṃsamithunaṃ tavāṃśukam //

Note:

dhṛtam ūrmi-hasta-nivahena revayā nanu phena-kānti karabha-ūru me patat

viṣaye dṛśor upadaśaṃ manaḥśilālikhita-eka-haṃsa-mithunaṃ tava aṃśukam //

maṇikāntiluptatimire rasātale bhavatīm ihānusaratā tanūdari

avalokitāny atha mayā padāni te sahasā suvarṇasikatāṅkite pathi //

Note:

maṇi-kānti-lupta-timire rasātale bhavatīm iha anusaratā tanu-udari

avalokitāny atha mayā padāni te sahasā suvarṇa-sikata-aṅkite pathi //

sarale jaṭhity uditakārśyadorlatāgailtāni ratnavalayāni te mayā

katham apy udaśrupṛṣataṃ pade pade cakitena candramukhi vīkṣitāni ca //

Note:

sarale jaṭhity udita-kārśya-dor-latāgailtāni ratna-valayāni te mayā

katham apy udaśrupṛṣataṃ pade pade cakitena candra-mukhi vīkṣitāni ca //

manasā kim ālikhati kiṃ samācaraty adhunā kim induvadanā ca vakti sā

iti me 'padiśya bhavatīṃ pravṛttayā hṛdayaṃ saśalyam iva hanta cintayā //

Note:

manasā kim ālikhati kiṃ samācaraty adhunā kim indu-vadanā ca vakti sā

iti me 'padiśya bhavatīṃ pravṛttayā hṛdayaṃ saśalyam iva hanta cintayā //

paritāpavatyaviralocchalatprabhātuhinacchaṭābhir asitābjalocane

śaradindudīdhitikalāpasundaras tava hāra eṣa hṛdi siñcatīva mām //

Note:

paritāpavaty-avirala-ucchalat-prabhātuhina-cchaṭābhir asita-abja-locane

śarad-indu-dīdhiti-kalāpa-sundaras tava hāra eṣa hṛdi siñcati iva mām //

kathaya priye nihitasāndracandanadravaśītalojjvalakarā kucadvaye

mama hārayaṣṭir api sā sakhīva kiṃ madanābhitāpam apaṭūkaroti te //

Note:

kathaya priye nihita-sāndra-candanadrava-śītala-ujjvala-karā kuca-dvaye

mama hāra-yaṣṭir api sā sakhi īva kiṃ madana-abhitāpam apaṭūkaroti te //

kṣaṇam apy aho patasi me śucismite na samutsukasya tava vismṛteḥ pathi

jhaṭiti praviśya hṛdaye mamātra kiṃ likhitāsi padmamukhi puṣpaketunā //

Note:

kṣaṇam apy aho patasi me śuci-smite na samutsukasya tava vismṛteḥ pathi

jhaṭiti praviśya hṛdaye mama atra kiṃ likhita āsi padma-mukhi puṣpaketunā //

samudvahantī sravadañjanāśrughorotkaraśyāmitakaṅkaṇena

karāravindena mukhendubimbam āpāṇḍurakṣāmakapolabhitti //

Note:

samudvahantī sravad-añjana-aśrughora-utkara-śyāmita-kaṅkaṇena

kara-aravindena mukha-indu-bimbam āpāṇḍura-kṣāma-kapola-bhitti //

nave nave paṅkajinīpalāśamṛṇālahārādisanāthapārśve

pravālalīlāstaraṇe niṣaṇṇā siṃhāsane manmathapārthivasya //

Note:

nave nave paṅkajinī-palāśamṛṇāla-hāra-ādi-sanātha-pārśve

pravāla-līlā-āstaraṇe niṣaṇṇā siṃhāsane manmatha-pārthivasya //

bālapravālāṅkurapāṭalasya lāvaṇyaratnākarakaustubhasya

udūṣmaṇā niḥśvasitena kāntiṃ kadarthayantī daśanacchadasya //

Note:

bāla-pravāla-aṅkura-pāṭalasya lāvaṇya-ratna-ākara-kaustubhasya

udūṣmaṇā niḥśvasitena kāntiṃ kadarthayantī daśana-cchadasya //

analpasaṅkalpavikalpajālaviloḍanair na svam api smarantī

sasādhvasenāvirataṃ mayā tvam utprekṣyase pannagarājaputri //

Note:

analpa-saṅkalpa-vikalpa-jālaviloḍanair na svam api smarantī

sa-sādhvasena avirataṃ mayā tvam utprekṣyase pannaga-rāja-putri //

Note: SYNTAX: kalāpakas

brūmaḥ kiyan naya kathaṃ cana kālam alpam atrābjapatranayane nayane nimīlya

hemāmbujaṃ taruṇi tat tarasāpahṛtya devadviṣo 'yam aham āgata ity avehi //

Note:

brūmaḥ kiyan naya kathaṃ cana kālam alpam atra abja-patra-nayane nayane nimīlya

hema-ambujaṃ taruṇi tat tarasa āpahṛtya deva-dviṣo 'yam aham āgata ity avehi //

bhadraitad vraja ratnacūḍanibiḍapremārdram asmadvacas tasyās tatra kuraṅgaśāvakadṛśaḥ karṇāvataṃsīkuru

śāpānte bata vismariṣyasi bhrātas tad ekaṃ kim apy ādāya svayam eva tatprativacaḥ pārśvaṃ mamābhyeṣyasi //

Note:

bhadra aitad vraja ratnacūḍa-nibiḍa-prema-ārdram asmad-vacas tasyās tatra kuraṅga-śāvaka-dṛśaḥ karṇa-avataṃsīkuru

śāpa-ante bata vismariṣyasi bhrātas tad ekaṃ kim apy ādāya svayam eva tat-prativacaḥ pārśvaṃ mama abhyeṣyasi //

iti nṛpateḥ svānte kṛtvā manomṛgavāgurāṃ giram udakamannistriṃśābhe nabhasy aśanaiḥ śukaḥ

ciravinihitāṃ dṛṣṭiṃ tasmān nivartya tathotsuko jhaṭiti gamane devo 'py asīt saḥ sāhasalāñchanaḥ //

Note:

iti nṛpateḥ svānte kṛtvā manomṛga-vāgurāṃ giram udakaman-nistriṃśa-ābhe nabhasy aśanaiḥ śukaḥ

cira-vinihitāṃ dṛṣṭiṃ tasmān nivartya tatha ūtsuko jhaṭiti gamane devo 'py asīt saḥ sāhasa-lāñchanaḥ //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye ratnacūḍa-saṃpreṣaṇo nāma daśamaḥ sargaḥ

ekādaśaḥ sargaḥ

śatrujayārthaṃ prasthānam

Note:

śatru-jaya-arthaṃ prasthānam

atha bibhrat sarāgeṇa hṛdayena kṛśodarīm

saḥ pratasthe mahīnāthaḥ kareṇa ca dhanurlatām //

Note:

atha bibhrat sa-rāgeṇa hṛdayena kṛśa-udarīm

saḥ pratasthe mahī-nāthaḥ kareṇa ca dhanur-latām //

indranīlapratolītaḥ sa nirgacchan patiḥ śriyaḥ

tatkāntiśyāmatāṃ gatvā kṣaṇaṃ kṛṣṇa ivābabhau //

Note:

indranīla-pratolītaḥ sa nirgacchan patiḥ śriyaḥ

tat-kānti-śyāmatāṃ gatvā kṣaṇaṃ kṛṣṇa ivā ababhau //

āsannapadmasarasā kusumānamraśākhinā

so narmadopadiṣṭena gantuṃ pravavṛte pathā //

Note:

āsanna-padma-sarasā kusuma-ānamra-śākhinā

so narmadā-upadiṣṭena gantuṃ pravavṛte pathā //

yāntam ekāntaśiśirāḥ samīrās taṃ siṣevire

elālavaṅgakaṅkolajātīphalasugandhayaḥ //

Note:

yāntam ekānta-śiśirāḥ samīrās taṃ siṣevire

elā-lavaṅga-kaṅkolajātī-phala-sugandhayaḥ //

cakras tasyānilasparśakvaṇatkāñcanapallavāḥ

mauktikastabakasmerā vismayaṃ ratnavīrudhaḥ //

Note:

cakras tasya anila-sparśakvaṇat-kāñcana-pallavāḥ

mauktika-stabaka-smerā vismayaṃ ratna-vīrudhaḥ //

amandamārutākṣepamuktamuktāphalacchalāt

caladvaṃśalatā mūrdhni tasya lājān ivākiran //

Note:

amanda-māruta-ākṣepamukta-muktāphala-cchalāt

calad-vaṃśa-latā mūrdhni tasya lājān ivā akiran //

agalan kusumavyājāt tasminn abhyarṇagāmini

pātālakalpavṛkṣāṇām ānandāśrulavā iva //

Note:

agalan kusuma-vyājāt tasminn abhyarṇa-gāmini

pātāla-kalpavṛkṣāṇām ānanda-aśrulavā iva //

aravindamukhakroḍakrīḍanmukharaṣaṭpadā

anāmayam ivāpṛcchat tam abhyāgatam abjinī //

Note:

aravinda-mukha-kroḍakrīḍan-mukhara-ṣaṭpadā

anāmayam iva apṛcchat tam abhyāgatam abjinī //

śaśiprabhākṣivistārasaṃvādinyaḥ pade pade

taṃ kim apy ārdratāṃ ninyur araṇyahariṇīdṛśaḥ //

Note:

śaśiprabhā-akṣi-vistārasaṃvādinyaḥ pade pade

taṃ kim apy ārdratāṃ ninyur araṇya-hariṇī-dṛśaḥ //

upayuktāmṛtaspardhinārikelaphalodakān

āsvāditalavāṅgailāpūganāgalatādalān //

Note:

upayukta-amṛta-spardhinārikela-phala-udakān

āsvādita-lavāṅga-elā-pūga-nāgalatā-dalān //

śayyīkṛtātanusvarṇakadalībālapallavān

viṣṭarīkṛtavistīrṇacandrakāntaśilātalān //

Note:

śayyīkṛta-atanu-svarṇakadalī-bāla-pallavān

viṣṭarīkṛta-vistīrṇacandrakānta-śilā-talān //

tatkālocitakartavyavyāvṛttaikaramāṅgadān

āvṛttivihitapreyaḥphaṇirājasutākathān //

Note:

tat-kāla-ucita-kartavyavyāvṛtta-eka-ramāṅgadān

āvṛtti-vihita-preyaḥphaṇi-rāja-sutā-kathān //

hṛdayanyastakarpūramṛṇālanalinīdalān

puṃḥkokilakulollāpajanitasmarasañjvarā //

Note:

hṛdaya-nyasta-karpūramṛṇāla-nalinī-dalān

puṃḥ-kokila-kula-ullāpajanita-smara-sañjvarā //

jāmbūnadalatāgulmavihitāśrayasauhṛdān

gacchan sas tatra kati cin nivāsān vyadhitādhvani //

Note:

jāmbūnada-latā-gulmavihita-āśraya-sauhṛdān

gacchan sas tatra kati cin nivāsān vyadhita adhvani //

Note: SYNTAX: kulakam

vaṅkumunyāśramaprāptiḥ

Note:

vaṅkumuny-āśrama-prāptiḥ

saṃprāpa pṛthivīpālaḥ kālena kiyatāpy atha

saḥ kūlopāntavicaranyaṅku vaṅkutapovanam //

Note:

saṃprāpa pṛthivīpālaḥ kālena kiyata āpy atha

saḥ kūla-upānta-vicaranyaṅku vaṅku-tapovanam //

āśramavarṇanam

Note:

āśrama-varṇanam

hṛtaṃ kutūhalenālaṃ tadālokanajanmanā

patiṃ madhyamalokasya taṃ jagāda ramāṅgadaḥ //

Note:

hṛtaṃ kutūhalena alaṃ tad-ālokana-janmanā

patiṃ madhyama-lokasya taṃ jagāda ramāṅgadaḥ //

sīmā satītiśabdasya sakuśāṅkālpapallavā

maithilīva śriyaṃ dhatte kām apy āśramabhūr iyam //

Note:

sīmā sa-tīti-śabdasya sa-kuśa-aṅka-alpa-pallavā

maithili īva śriyaṃ dhatte kām apy āśrama-bhūr iyam //

ito vānti havir dhūmalatālasyapradā ime

marutaḥ pāvanāḥ pakvapuroḍāśasugandhayaḥ //

Note:

ito vānti havir dhūmalatā-ālasya-pradā ime

marutaḥ pāvanāḥ pakvapuroḍāśa-sugandhayaḥ //

ito hiraṇmayī bhūmis taravo hemavalkalāḥ

unnidrahemapadmāni payāṃsīva pade pade //

Note:

ito hiraṇmayī bhūmis taravo hema-valkalāḥ

unnidra-hema-padmāni payāṃsi iva pade pade //

kākapakṣāṅkamūrdhānaḥ paśyaite guruśikṣayā

baṭavaḥ khaṇḍayanty atra samidhaś ca padāni ca //

Note:

kāka-pakṣa-aṅka-mūrdhānaḥ paśya ete guru-śikṣayā

baṭavaḥ khaṇḍayanty atra samidhaś ca padāni ca //

anayā sāma gāyantyā svarasaṃśayavān ayam

itaḥ karoti kalahaṃ śukaḥ sārikayā samam //

Note:

anayā sāma gāyantyā svara-saṃśayavān ayam

itaḥ karoti kalahaṃ śukaḥ sārikayā samam //

idam atrādbhutaṃ paśya madaklinnaṃ gajasya yat

gaṇḍalekhāṃ nakhāgreṇa śanaiḥ kaṇḍūyate hariḥ //

Note:

idam atra adbhutaṃ paśya mada-klinnaṃ gajasya yat

gaṇḍa-lekhāṃ nakha-agreṇa śanaiḥ kaṇḍūyate hariḥ //

prabhāmaṇḍalaparyastatamasaḥ śataśaḥ pathi

tavāpatanti pātālaravayo 'mī maharṣayaḥ //

Note:

prabhā-maṇḍala-paryastatamasaḥ śataśaḥ pathi

tavā apatanti pātālaravayo 'mī maharṣayaḥ //

eṣāṃ dvitayam etābhiḥ kapilābhir alaṅkṛtam

uṭajaprāṅgaṇaṃ gobhir jaṭābhir abhitaḥ śiraḥ //

Note:

eṣāṃ dvitayam etābhiḥ kapilābhir alaṅkṛtam

uṭaja-prāṅgaṇaṃ gobhir jaṭābhir abhitaḥ śiraḥ //

ito gātraparāvṛttibhagnāsthi puruṣetarān

muneḥ śayyākuśān atti bālaḥ kastūrikāmṛgaḥ //

Note:

ito gātra-parāvṛttibhagna-asthi puruṣa-itarān

muneḥ śayyā-kuśān atti bālaḥ kastūrikā-mṛgaḥ //

ito 'py ayam ṛṣiḥ paśya japāpāṭalayānayā

gavānugamyate sāyaṃ saṃdhyeva divākaraḥ //

Note:

ito 'py ayam ṛṣiḥ paśya japā-pāṭalaya ānayā

gava ānugamyate sāyaṃ saṃdhya īva divākaraḥ //

sahasaivātithiḥ prāptaḥ ko 'py ayaṃ bhavatām iti

eṣa praty uṭajaṃ vakti sasaṃbhramam ayaṃ śukaḥ //

Note:

sahasa aiva atithiḥ prāptaḥ ko 'py ayaṃ bhavatām iti

eṣa praty uṭajaṃ vakti sa-saṃbhramam ayaṃ śukaḥ //

ataḥ saṃprati vīkṣante kautukottānitekṣaṇāḥ

tvām indum iva paryāptamaṇḍalaṃ munikanyakāḥ //

Note:

ataḥ saṃprati vīkṣante kautuka-uttānita-īkṣaṇāḥ

tvām indum iva paryāptamaṇḍalaṃ muni-kanyakāḥ //

bhūdattasmarasāmrājyaṃ mukhaśrītarjitendu ca

āsām indīvarākṣīṇām alaṅkāro navaṃ vayaḥ //

Note:

bhū-datta-smara-sāmrājyaṃ mukha-śrī-tarjita-indu ca

āsām indīvara-akṣīṇām alaṅkāro navaṃ vayaḥ //

muktāstraḥ strīṣu kandarpo devātrānuśayād iva

śaṅke saṃtyajya kodaṇḍam āttadaṇḍas tapasyati //

Note:

mukta-astraḥ strīṣu kandarpo deva atra anuśayād iva

śaṅke saṃtyajya kodaṇḍam ātta-daṇḍas tapasyati //

vaṅkumunidarśanam

Note:

vaṅkumuni-darśanam

tasminn ityuktavaty eva tathā savidhavartmani

tataḥ pṛthvīśaśāṅkena vaṅkumunir adṛśyata //

Note:

tasminn ity-uktavaty eva tathā savidha-vartmani

tataḥ pṛthvī-śaśāṅkena vaṅku-munir adṛśyata //

aṃsāvalambinīr bibhrat sandhyābhrakapiśā jaṭāḥ

prasṛtā iva nirgatya paramajyotiṣaḥ śikhāḥ //

Note:

aṃsa-avalambinīr bibhrat sandhyā-abhra-kapiśā jaṭāḥ

prasṛtā iva nirgatya parama-jyotiṣaḥ śikhāḥ //

dadhadyajñopavītena sīmantitam uraḥsthalam

jāhnavīnirjhareṇeva nabhaḥ prāleyapāṇḍunā //

Note:

dadhad-yajñopavītena sīmantitam uraḥ-sthalam

jāhnavī-nirjhareṇa iva nabhaḥ prāleya-pāṇḍunā //

śuddhaikaguṇasaṃpṛktām akṣamālāṃ dadhat kare

mūrtāṃ tīvratapaḥsiddhim ātmanaḥ phalitām iva //

Note:

śuddha-eka-guṇa-saṃpṛktām akṣa-mālāṃ dadhat kare

mūrtāṃ tīvra-tapaḥ-siddhim ātmanaḥ phalitām iva //

yogakṣemopapattyartham upaviṣṭaḥ kuśāsane

napteva maithilībhartur atithir nāma pārthivaḥ //

Note:

yoga-kṣema-upapatty-artham upaviṣṭaḥ kuśa-āsane

napta īva maithilī-bhartur atithir nāma pārthivaḥ //

priyasomaḥ sadāyuktaḥ priyayā cānasūyayā

pātram atrir ivogrāṇāṃ tapasāṃ tejasām iva //

Note:

priya-somaḥ sadā-yuktaḥ priyayā ca anasūyayā

pātram atrir iva ugrāṇāṃ tapasāṃ tejasām iva //

so dṛṣṭipatham āyāti yayātipratime nṛpe

tutoṣa kasya vā na syād ākṛtis tasya sā mude //

Note:

so dṛṣṭi-patham āyāti yayāti-pratime nṛpe

tutoṣa kasya vā na syād ākṛtis tasya sā mude //

tataḥ kṛtapraṇāmasya tasya praṇatabhūbhṛtaḥ

vidadhe sa viśāmpatyur ātithyam attithipriyaḥ //

Note:

tataḥ kṛta-praṇāmasya tasya praṇata-bhūbhṛtaḥ

vidadhe sa viśāmpatyur ātithyam attithi-priyaḥ //

athādūre sukhāsīnaḥ sukhāsīne mahībhṛti

iti sūnṛtayā vācā sa vaktum upacakrame //

Note:

atha adūre sukha-āsīnaḥ sukha-āsīne mahībhṛti

iti sūnṛtayā vācā sa vaktum upacakrame //

adya naḥ puṇyabījena mukto yat satyam aṅkuraḥ

lalāma lokatritaye yena tvam avalokitaḥ //

Note:

adya naḥ puṇya-bījena mukto yat satyam aṅkuraḥ

lalāma loka-tritaye yena tvam avalokitaḥ //

tava śaṃsati saubhāgyam abhijāteyam ākṛtiḥ

indoḥ sudhānidhānatvaṃ jyotsnayā yat pratīyate //

Note:

tava śaṃsati saubhāgyam abhijāta īyam ākṛtiḥ

indoḥ sudhā-nidhānatvaṃ jyotsnayā yat pratīyate //

yathā pradeśam āyātair vyaktiṃ vajrāṅkuśādibhiḥ

cakravartīty anukto 'pi cihnais tvam anumīyase //

Note:

yathā pradeśam āyātair vyaktiṃ vajrāṅkuśa-ādibhiḥ

cakravarti īty anukto 'pi cihnais tvam anumīyase //

tvadarśanotsavenaiva kṛtārthaṃ cakṣur adya naḥ

vimuñcati śaraccandre cirarūḍham api spṛhām //

Note:

tva-darśana-utsavena-eva kṛta-arthaṃ cakṣur adya naḥ

vimuñcati śarac-candre cira-rūḍham api spṛhām //

hetudvitayam evātra paramānandasampadaḥ

parabrahmopalabdhir vā saṅgataṃ vā bhavādṛśām //

Note:

hetu-dvitayam eva atra parama-ānanda-sampadaḥ

para-brahma-upalabdhir vā saṅgataṃ vā bhavādṛśām //

akṛtvā bhavataḥ praśnaṃ na sthātum aham utsahe

dhīratāṃ mama bhindanti yat kautukarasormayaḥ //

Note:

akṛtvā bhavataḥ praśnaṃ na sthātum aham utsahe

dhīratāṃ mama bhindanti yat kautuka-rasa-ūrmayaḥ //

tvayā mahībhṛtām atra vaṃśaḥ keṣām alaṅkṛtaḥ?

śrotrapīyūṣagaṇḍūṣaḥ kāni nāmākṣarāṇi te ? //

Note:

tvayā mahībhṛtām atra vaṃśaḥ keṣām alaṅkṛtaḥ?

śrotra-pīyūṣa-gaṇḍūṣaḥ kāni nāma akṣarāṇi te ? //

anena guṇinā sārdhaṃ dhanuṣānucareṇa ca

kena kāryātibhāreṇa tvam etām āgato bhuvam ? //

Note:

anena guṇinā sārdhaṃ dhanuṣa ānucareṇa ca

kena kārya-atibhāreṇa tvam etām āgato bhuvam ? //

ramāṅgadavākyam

Note:

ramāṅgada-vākyam

ity uktvā virate tasmin rājñā sasmitam īkṣitaḥ

sthitvā kṣaṇam uvācedam iṅgitajño ramāṅgadaḥ //

Note:

ity uktvā virate tasmin rājñā sa-smitam īkṣitaḥ

sthitvā kṣaṇam uvāca idam iṅgita-jño ramāṅgadaḥ //

arbudācalavarṇanam

Note:

arbudācala-varṇanam

brahmāṇḍamaṇḍapastambhaḥ śrīmān asty abudo giriḥ

upoḍhahaṃsikā yasya saritaḥ sālabhañjikā //

Note:

brahmāṇḍa-maṇḍapa-stambhaḥ śrīmān asty abudo giriḥ

upoḍha-haṃsikā yasya saritaḥ sālabhañjikā //

yaḥ sūryāṃśuśalākasya viśvasyopari tiṣṭhataḥ

vyomanīlātapatrasya daṇḍatvam adhirohat //

Note:

yaḥ sūrya-aṃśu-śalākasya viśvasya upari tiṣṭhataḥ

vyoma-nīla-ātapatrasya daṇḍatvam adhirohat //

ādātum avataṃsāya svarṇadīhemapuṣkaram

yaḥ sendranīlakaṭako bhuvo bhuja ivoddhṛtaḥ //

Note:

ādātum avataṃsāya svarṇadī-hema-puṣkaram

yaḥ sa-indranīla-kaṭako bhuvo bhuja iva uddhṛtaḥ //

śikharāsannanakṣatro lakṣyate yaḥ pratikṣapam

saśīkara ivodasto hastaḥ pātāladantinā //

Note:

śikhara-āsanna-nakṣatro lakṣyate yaḥ pratikṣapam

sa-śīkara iva udasto hastaḥ pātāla-dantinā //

yasya śṛṅgendranīlāṃśuśyāmam ādityamaṇḍalam

kṣaṇaṃ puṭakinīpatrachatrākṛti vilokyate //

Note:

yasya śṛṅga-indranīla-aṃśuśyāmam āditya-maṇḍalam

kṣaṇaṃ puṭakinī-patrachatra-ākṛti vilokyate //

nīlakaṇṭhapriyā kāmaṃ kṛtapañcānanasthitiḥ

yasyāgrabhūmir gaurīva guhāpītapayodharā //

Note:

nīlakaṇṭha-priyā kāmaṃ kṛta-pañcānana-sthitiḥ

yasya agra-bhūmir gauri īva guhā-pīta-payodharā //

adhaḥsaṃnaddhamedheṣu sthitā yasyāgrasānuṣu

prāvṛḍvilāsālāsyānām anabhijñāḥ kalāpinaḥ //

Note:

adhaḥ-saṃnaddha-medheṣu sthitā yasya agra-sānuṣu

prāvṛḍ-vilāsa-ālāsyānām anabhijñāḥ kalāpinaḥ //

induḥ kaṭakamāṇikyaṃ yasya tuṅgasya bhūbhṛtaḥ

bhuvo yasya ca kāntāyā mekhalāmaṇir aṃśumān //

Note:

induḥ kaṭaka-māṇikyaṃ yasya tuṅgasya bhūbhṛtaḥ

bhuvo yasya ca kāntāyā mekhalā-maṇir aṃśumān //

kva cit kva cit patantyā yaḥ kṛṣṇasāraḥ śaśitviṣā

kaṇḍūyata ivāsannaṃ śṛṅgeṇa hi mṛgīṃ niśi //

Note:

kva cit kva cit patantyā yaḥ kṛṣṇasāraḥ śaśi-tviṣā

kaṇḍūyata ivā asannaṃ śṛṅgeṇa hi mṛgīṃ niśi //

pāṇḍuḥ śaraddhanair ūrdhvam adhastālīvanāsitaḥ

yaḥ kailāsa ivāśliṣṭaḥ paulastyabhujasampradā //

Note:

pāṇḍuḥ śaraddhanair ūrdhvam adhastālīvanāsitaḥ

yaḥ kailāsa ivā aśliṣṭaḥ paulastya-bhuja-sampradā //

harayaḥ śerate yasya mattebhavadhaniḥsahāḥ

guhāsu nakhanirmuktamuktādanturabhūmiṣu //

Note:

harayaḥ śerate yasya matta-ibha-vadha-niḥsahāḥ

guhāsu nakha-nirmuktamuktā-dantura-bhūmiṣu //

alakacyutamandāramakarandasugandhibhiḥ

amartyamithunakrīḍā nikuñjair yasya sūcyate //

Note:

alaka-cyuta-mandāramakaranda-sugandhibhiḥ

amartya-mithuna-krīḍā nikuñjair yasya sūcyate //

udañcadindracāpāni nānāratnāṃśupallavaiḥ

sānūni yasya sevante dvaye citraśīnaḥ //

Note:

udañcad-indracāpāni nānā-ratna-aṃśu-pallavaiḥ

sānūni yasya sevante dvaye citra-śīnaḥ //

patyā saha vanānteṣu viharantyādrikanyayā

nīyante śoṇatāṃ yasya śilāḥ sālaktakaiḥ padaiḥ //

Note:

patyā saha vana-anteṣu viharantya ādri-kanyayā

nīyante śoṇatāṃ yasya śilāḥ sālaktakaiḥ padaiḥ //

pratibhānti puras te 'pi yasya valmīkavāmanāḥ

śailāḥ suvelakailāsamahendramalayādayaḥ //

Note:

pratibhānti puras te 'pi yasya valmīka-vāmanāḥ

śailāḥ suvela-kailāsamahendra-malaya-ādayaḥ //

vasiṣṭhāśramavarṇanam

Note:

vasiṣṭha-āśrama-varṇanam

atisvādhīnanīvāraphalamūlasamitkuśam

munis tapovanaṃ cakre tatrekṣvākupurohitaḥ //

Note:

ati-svādhīna-nīvāraphala-mūla-samit-kuśam

munis tapo-vanaṃ cakre tatra-ikṣvāku-purohitaḥ //

hṛtā tasyaikadā dhenuḥ kāmasargādhisūnunā

kārtavīryārjuneneva jamadagner anīyata //

Note:

hṛtā tasya-ekadā dhenuḥ kāma-sarga-adhisūnunā

kārtavīryārjunena-iva jamadagner anīyata //

Note: VAR 11.65a: {hṛtā\lem \ed; hṛtvā \buh}; 11.65d: {-sarga+\buh#\lem -sūrga+\ed; }

sthūlāśrudhārāsaṃtānasnapitastanavalkalā

amarṣapāvakasyābhūd bhartuḥ samid arundhatī //

Note:

sthūla-aśru-dhārā-saṃtānasnapita-stana-valkalā

amarṣa-pāvakasya abhūd bhartuḥ samid arundhatī //

athātharvavidām ādyaḥ samantrām āhutiṃ dadau

vikasadvikaṭajvālājaṭile jātavedasi //

Note:

atha atharvavidām ādyaḥ sa-mantrām āhutiṃ dadau

vikasad-vikaṭa-jvālājaṭile jātavedasi //

Note: VAR 11.67c: {-vikaṭa-\lem \ed; -vikala+\buh}

tataḥ kṣaṇat sakodaṇḍaḥ kirīṭī kāñcanāṅgadaḥ

ujjagāmāgnitaḥ ko 'pi sahemakavacaḥ pumān //

Note:

tataḥ kṣaṇat sa-kodaṇḍaḥ kirīṭī kāñcana-aṅgadaḥ

ujjagāma agnitaḥ ko 'pi sa-hema-kavacaḥ pumān //

dūraṃ saṃtamaseneva viśvāmitreṇa sā hṛtā

tenāninye muner dhenur dinaśrīr iva bhānunā //

Note:

dūraṃ saṃtamasena iva viśvāmitreṇa sā hṛtā

tena-āninye muner dhenur dina-śrīr iva bhānunā //

tatas tāpasakanyābhir ānandāśrulavāṅkitaḥ

kapolaḥ pāṇiparyaṅkāt sāśrulekhād apāsyata //

Note:

tatas tāpasa-kanyābhir ānanda-aśru-lava-aṅkitaḥ

kapolaḥ pāṇi-paryaṅkāt sa-aśru-lekhād apāsyata //

Note: VAR 11.70d: {sā1śru-lekhāt-\lem \ed; sādhu-pūjyāt \buh}

paramāravaṃśavarṇanam

Note:

paramāra-vaṃśa-varṇanam

paramāra iti prapāt sa muner nāma cārthavat

mīlitānyanṛpacchatram ātapatraṃ ca bhūtale //

Note:

paramāra iti prapāt sa muner nāma ca-arthavat

mīlita-anya-nṛpa-cchatram ātapatraṃ ca bhū-tale //

Note: VAR 11.71d: {ātapatraṃ\lem \ed; adhipatyaṃ \buh}

pravartitātivistīrṇasaptatantuparamparaḥ

purāṇakūrmaśeṣaṃ yaś cakārāmbhonidheḥ payaḥ //

Note:

pravartita-ativistīrṇasapta-tantu-paramparaḥ

purāṇa-kūrma-śeṣaṃ yaś cakāra ambhonidheḥ payaḥ //

sthāpitair maṇipīṭheṣu muktāprālambamālibhiḥ

bhūr iyaṃ yajvanā yena hemayūpair apūryata //

Note:

sthāpitair maṇi-pīṭheṣu muktā-prālamba-mālibhiḥ

bhūr iyaṃ yajvanā yena hema-yūpair apūryata //

praśāntacintāsantāne cireṇa namucidviṣi

amocyatāstadaityena yenerṣyākalahaṃ śacī //

Note:

praśānta-cintā-santāne cireṇa namuci-dviṣi

amocyatāsta-daityena yenā irṣyā-kalahaṃ śacī //

vaṃśaḥ pravaṛte tasmād ādirājān manor iva

nītaḥ suvṛttair gurutāṃ nṛpair muktāphalair iva //

Note:

vaṃśaḥ pravaṛte tasmād ādi-rājān manor iva

nītaḥ suvṛttair gurutāṃ nṛpair muktāphalair iva //

tasmin pṛthupratāpo 'pi nirvāpitamahītalaḥ

upendra iti sañjajñe rājā sūryendusaṃnibhaḥ //

Note:

tasmin pṛthu-pratāpo 'pi nirvāpita-mahī-talaḥ

upendra iti sañjajñe rājā sūrya-indu-saṃnibhaḥ //

sadāgatipravṛttena sītocchvasitahetunā

hanumateva yaśasā yasyālaṅghyata sāgaraḥ //

Note:

sadāgati-pravṛttena sītā-ucchvasita-hetunā

hanumata īva yaśasā yasya alaṅghyata sāgaraḥ //

śaṅkitendreṇa dadhatā pūtām avabhṛtais tanum

akāri yajvanā yena hemayūpāṅkitā mahī //

Note:

śaṅkita-indreṇa dadhatā pūtām avabhṛtais tanum

akāri yajvanā yena hema-yūpa-aṅkitā mahī //

atyacchadaśanodgacchataṃśulekhātaraṅgibhiḥ

dīrghair yasyārinārīṇāṃ niḥśvāsaiś cāmārayitam //

Note:

atyaccha-daśana-udgacchataṃśu-lekhā-taraṅgibhiḥ

dīrghair yasya ari-nārīṇāṃ niḥśvāsaiś cāmārayitam //

tasmin gate narendreṣu tadanyeṣu gateṣu ca

tatra vākpatirājākhyaḥ pārthivendur ajāyata //

Note:

tasmin gate narendreṣu tad-anyeṣu gateṣu ca

tatra vākpatirāja-ākhyaḥ pārthiva-indur ajāyata //

dīrgheṇa cakṣuṣā lakṣmīṃ bheje kuvalayasya yaḥ

nārīṇāṃ diśatānandaṃ doṣṇā sattārakeṇa ca //

Note:

dīrgheṇa cakṣuṣā lakṣmīṃ bheje kuvalayasya yaḥ

nārīṇāṃ diśatā ānandaṃ doṣṇā sattārakeṇa ca //

śithilīkṛtajīvāśā yasmin koponnatabhruvi

ninyuḥ śirāṃsi stabdhāni na dhanūṃṣi natiṃ nṛpāḥ //

Note:

śithilīkṛta-jīva-āśā yasmin kopa-unnata-bhruvi

ninyuḥ śirāṃsi stabdhāni na dhanūṃṣi natiṃ nṛpāḥ //

vairisiṃha iti prāpaj janma tasmāj janādhipaḥ

kīrtibhir yasya kundenduviśadābhiḥ saṭāyitam //

Note:

vairisiṃha iti prāpaj janma tasmāj jana-adhipaḥ

kīrtibhir yasya kunda-induviśadābhiḥ saṭāyitam //

paulomīramaṇasyeva yasya cāpe vilokite

cakitaiḥ sarasīva kṣmā rājahaṃsair amucyata //

Note:

paulomī-ramaṇasya iva yasya cāpe vilokite

cakitaiḥ sarasi iva kṣmā rājahaṃsair amucyata //

śrīsīyaka iti kṣetraṃ yaśasām udabhūt tataḥ

dilīpapratimaḥ pṛthvīśuktimuktāphalaṃ nṛpaḥ //

Note:

śrī-sīyaka iti kṣetraṃ yaśasām udabhūt tataḥ

dilīpa-pratimaḥ pṛthvīśukti-muktāphalaṃ nṛpaḥ //

lakṣmīr adhokṣajasyeva śaśimauler ivāmbikā

vaḍajety abhavad devī kalatraṃ yasya bhūr iva //

Note:

lakṣmīr adhokṣajasya iva śaśimauler iva ambikā

vaḍaja īty abhavad devī kalatraṃ yasya bhūr iva //

akhaṇḍamaṇḍalenāpya prajāpuṇyair mahodayam

kalisaṃtamasaṃ yena vyanīyata nṛpendunā //

Note:

akhaṇḍa-maṇḍalenā apya prajā-puṇyair mahodayam

kali-saṃtamasaṃ yena vyanīyata nṛpa-indunā //

vaśīkṛtākṣamālo yaḥ kṣmām atyāyatāṃ dadhan

rājyāśramam alaṃcakre rājārṣiḥ kuśacīvaraḥ //

Note:

vaśīkṛta-akṣamālo yaḥ kṣmām atyāyatāṃ dadhan

rājya-āśramam alaṃcakre rājārṣiḥ kuśa-cīvaraḥ //

smitajyotsnādaridreṇa bāṣpasrāvimukhendunā

śaśaṃsur vijayaṃ yasya rudrapāṭīpatistriyaḥ //

Note:

smita-jyotsnā-daridreṇa bāṣpa-srāvi-mukha-indunā

śaśaṃsur vijayaṃ yasya rudra-pāṭī-pati-striyaḥ //

akaṅkaṇam akeyūram anūpuram amekhalam

hūṇāvarodhavaidhavyadīkṣādānaṃ vyadhatta yaḥ //

Note:

akaṅkaṇam akeyūram anūpuram amekhalam

hūṇa-avarodha-vaidhavyadīkṣā-dānaṃ vyadhatta yaḥ //

nāyakavarṇanam

Note:

nāyaka-varṇanam

ayaṃ netrotsavas tasmāj jajñe devaḥ pitṛpriyaḥ

jagattamo'paho netrād atrer iva niśākaraḥ //

Note:

ayaṃ netra-utsavas tasmāj jajñe devaḥ pitṛ-priyaḥ

jagat-tamo-'paho netrād atrer iva niśākaraḥ //

śrīmadvākapatirājo 'bhūtagrajo 'syāgraṇīḥ satām

sagarāpatyadattābdhiparikhāyāḥ patir bhuvaḥ //

Note:

śrīmad-vākapatirājo 'bhūtagrajo 'sya agraṇīḥ satām

sagara-āpatya-datta-abdhiparikhāyāḥ patir bhuvaḥ //

atīte vikramāditye gate 'staṃ sātavāhane

kavimitre viśaśrāma yasmin devī sarasvatī //

Note:

atīte vikramāditye gate 'staṃ sātavāhane

kavi-mitre viśaśrāma yasmin devī sarasvatī //

cakrire vedhasā nūnaṃ nirvyājaudāryaśālinaḥ

te cintāmaṇayo yasya nirmāṇe paramāṇavaḥ //

Note:

cakrire vedhasā nūnaṃ nirvyāja-audārya-śālinaḥ

te cintā-maṇayo yasya nirmāṇe paramāṇavaḥ //

yaśobhis induśucibhir yasyācchataravārijaiḥ

apūryatā iyaṃ brahmāṇḍaśuktir muktāphalair iva //

Note:

yaśobhis indu-śucibhir yasya acchatara-vārijaiḥ

apūryatā iyaṃ brahmāṇḍaśuktir muktāphalair iva //

śriyaṃ nīlābjakāntyā yaḥ praṇayibhyo dadau dṛśā

arātibhyaś ca sahasā jahre nistriṃśalekhayā //

Note:

śriyaṃ nīla-abja-kāntyā yaḥ praṇayibhyo dadau dṛśā

arātibhyaś ca sahasā jahre nistriṃśa-lekhayā //

aṃsaḥ savalkalagranthiḥ sajaṭāpallavaṃ śiraḥ

cakre yenāhitastrīṇām akṣasūtrāṅkitaḥ karaḥ //

Note:

aṃsaḥ sa-valkala-granthiḥ sa-jaṭā-pallavaṃ śiraḥ

cakre yena ahita-strīṇām akṣa-sūtra-aṅkitaḥ karaḥ //

puraṃ kālakramāt tena prasthitenāmbikāpateḥ

maurvīkiṇāṅkavaty asya pṛthvī doṣṇi niveśitā //

Note:

puraṃ kāla-kramāt tena prasthitena ambikāpateḥ

maurvī-kiṇa-aṅkavaty asya pṛthvī doṣṇi niveśitā //

praśasti parito viśvam ujjayinyāṃ puri sthitaḥ

ayaṃ yayātimandhātṛduṣyantabharatopamaḥ //

Note:

praśasti parito viśvam ujjayinyāṃ puri sthitaḥ

ayaṃ yayāti-mandhātṛduṣyanta-bharata-upamaḥ //

anenāstaḥ kapoleṣu pāṇḍimā ripuyoṣitām

samāhṛtyeva tadbhartṛyaśaso bāhuśalinā //

Note:

anena astaḥ kapoleṣu pāṇḍimā ripu-yoṣitām

samāhṛtya iva tad-bhartṛyaśaso bāhu-śalinā //

sadā samakarasyāsya lakṣmīkulagṛhasya ca

sindhurāja iti vyaktaṃ nāma dugdhodadher iva //

Note:

sadā sama-karasya asya lakṣmī-kula-gṛhasya ca

sindhurāja iti vyaktaṃ nāma dugdha-udadher iva //

anena vihitāny atra yat sāhasaśatāny ataḥ

navīnasāhasāṅko 'yaṃ vīragoṣṭhīṣu gīyate //

Note:

anena vihitāny atra yat sāhasa-śatāny ataḥ

navīna-sāhasa-aṅko 'yaṃ vīra-goṣṭhīṣu gīyate //

vindhyāntaś caratānena mṛgayāsaktacetasā

kanyā śaśiprabhā nāma nāgasūtir adṛśyata //

Note:

vindhyā-antaś carata ānena mṛgayā-āsakta-cetasā

kanyā śaśiprabhā nāma nāga-sūtir adṛśyata //

adṛśyair atha sā nāgair asya pārśvād anīyata

tām anveṣṭuṃ praviṣṭena kutūhalabalād iha //

Note:

adṛśyair atha sā nāgair asya pārśvād anīyata

tām anveṣṭuṃ praviṣṭena kutūhala-balād iha //

samaṇistambham agre 'tha dhāma hiraṇmayam

tatra mūrtā tataḥ sindhur indusūtir vilokitā //

Note:

sa-maṇi-stambham agre 'tha dhāma hiraṇmayam

tatra mūrtā tataḥ sindhur indu-sūtir vilokitā //

akṛtātithyam etasya bhaktinamrasya sā tataḥ

nītā pṛṣṭena caitena svavārtāyām abhijñatām //

Note:

akṛta-atithyam etasya bhakti-namrasya sā tataḥ

nītā pṛṣṭena ca etena sva-vārtāyām abhijñatām //

tato vajrāṅkuśodyānahemābjāhṛtisāhasam

hetuḥ śaśiprabhāvāpter vivṛtyāveditas tayā //

Note:

tato vajrāṅkuśa-udyānahema-abja-āhṛti-sāhasam

hetuḥ śaśiprabhā-avāpter vivṛtyā aveditas tayā //

asūcayat prasaṅgena triviṣṭaparipor atha

udagram asurendrasya vīryaṃ vajrāṅkuśasya sā //

Note:

asūcayat prasaṅgena triviṣṭapa-ripor atha

udagram asura-indrasya vīryaṃ vajrāṅkuśasya sā //

tatas tam pratyamarṣo 'sya jhaṭity aṅkurito hṛdi

anyatra vīravṛtter yad ayam ekāntamatsarī //

Note:

tatas tam pratyamarṣo 'sya jhaṭity aṅkurito hṛdi

anyatra vīra-vṛtter yad ayam ekānta-matsarī //

panthāḥ puro 'surasyāsya prāñjaleḥ śaṃsitas tayā

asūcyatāgrataś caitatamoghaṃ darśanaṃ tava //

Note:

panthāḥ puro 'surasya asya prāñjaleḥ śaṃsitas tayā

asūcyata agrataś ca etatamoghaṃ darśanaṃ tava //

athedaṃ ratnavalayaṃ dattvāsmai samam āśiṣā

kāntā tirohitā sā ca purukutsasya bhūpateḥ //

Note:

atha idaṃ ratna-valayaṃ dattva āsmai samam āśiṣā

kāntā tirohitā sā ca purukutsasya bhūpateḥ //

athaitena gṛhīteyaṃ yātrā vajrāṅkuśaṃ prati

eṣā ca sukṛtair dṛṣṭā pādapadmadvayī tava //

Note:

atha etena gṛhīta īyaṃ yātrā vajrāṅkuśaṃ prati

eṣā ca sukṛtair dṛṣṭā pāda-padma-dvayī tava //

vaṅkumunivākyam

Note:

vaṅkumuni-vākyam

ity uktvā sūkticaturo virarāma ramāṅgadaḥ

ādade munir apy udyatdantāṃśuśabalaṃ vacaḥ //

Note:

ity uktvā sūkti-caturo virarāma ramāṅgadaḥ

ādade munir apy udyatdanta-aṃśu-śabalaṃ vacaḥ //

aho purāṇarājārṣisantānakathayaitayā

puṇyayā hṛtam ātmānam adhunā manmahe vayam //

Note:

aho purāṇa-rājārṣisantāna-kathaya aitayā

puṇyayā hṛtam ātmānam adhunā manmahe vayam //

avaśyambhāvinī tatra siddhiḥ sāhasikasya te

śalyaṃ triviṣṭapasyāsya hṛdayād uddhariṣyasi //

Note:

avaśyam-bhāvinī tatra siddhiḥ sāhasikasya te

śalyaṃ triviṣṭapasya asya hṛdayād uddhariṣyasi //

eṣa vajrāṅkuśasyājau nākṛtvāntaṃ nivartitā

bhujo bhuvanabhartus te diṅnāgakarapīvaraḥ //

Note:

eṣa vajrāṅkuśasyā ajau na akṛtva āntaṃ nivartitā

bhujo bhuvana-bhartus te diṅnāga-kara-pīvaraḥ //

vadhūs tavācireṇātra bhaviṣyati śaśiprabhā

yathā kuvalayāśvasya divaḥkanyā madālasā //

Note:

vadhūs tava acireṇa atra bhaviṣyati śaśiprabhā

yathā kuvalayāśvasya divaḥ-kanyā madālasā //

sthiro bhava mitaṃ kālaṃ sthitvāsmin nas tapovane

tvayā vinīyatām eṣa dīrghadhvajanitaḥ śramaḥ //

Note:

sthiro bhava mitaṃ kālaṃ sthitva āsmin nas tapovane

tvayā vinīyatām eṣa dīrgh-adhva-janitaḥ śramaḥ //

sindhurājavākyam

Note:

sindhurāja-vākyam

ity ukte muninā sa atha rājendur idam abravīt

ājñā vilaṅghyate tāta tava kena jagadguroḥ //

Note:

ity ukte muninā sa atha rāja-indur idam abravīt

ājñā vilaṅghyate tāta tava kena jagad-guroḥ //

atha kramonmīlitasauhṛdāsu kathāsv anekāsu mithaḥkṛtāsu

viśramyatām ity avadan maharṣiḥ patiṃ pṛthivyāḥ prathitaprabhāvaḥ //

Note:

atha krama-unmīlita-sauhṛdāsu kathāsv anekāsu mithaḥ-kṛtāsu

viśramyatām ity avadan maharṣiḥ patiṃ pṛthivyāḥ prathita-prabhāvaḥ //

devas tataḥ sa munikalpitam indranīlaparyaṅkavat kanakavedisanāthamadhyam

adhyāsta ratnasadanaṃ parito vitānavyālambitamauktikalataṃ navasāhasāṅkaḥ //

Note:

devas tataḥ sa muni-kalpitam indranīlaparyaṅkavat kanaka-vedi-sanātha-madhyam

adhyāsta ratna-sadanaṃ parito vitānavyālambita-mauktika-lataṃ navasāhasāṅkaḥ //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite Vaṅku-maharṣi-darśanaṃ nāma daśamaḥ sargaḥ

dvādaśaḥ sargaḥ

atha mānavamīnalakṣmaṇo maṇiparyaṅkagatasya tasya sā

apatat phaṇirājakanyakā jagadekābharaṇam smṛteḥ pathi //

Note:

atha mānava-mīnalakṣmaṇo maṇi-paryaṅka-gatasya tasya sā

apatat phaṇi-rāja-kanyakā jagad-ekābharaṇam smṛteḥ pathi //

vyadhita praṇayaṃ dṛśāṃ puraḥ kamanīyeṣu sa yeṣu vastuṣu

janitotkalikāśataiḥ sas tair arater āyatanaṃ vyadhīyata //

Note:

vyadhita praṇayaṃ dṛśāṃ puraḥ kamanīyeṣu sa yeṣu vastuṣu

janita-utkalikā-śataiḥ sas tair arater āyatanaṃ vyadhīyata //

muhur aṅgalatāvivartanaiḥ śvasitaiḥ śūnyavilokanena ca

kṣitibhartur upāntavartinā madanākalpakam anvamīyata //

Note:

muhur aṅga-latā-vivartanaiḥ śvasitaiḥ śūnya-vilokanena ca

kṣiti-bhartur upānta-vartinā madanākalpakam anvamīyata //

kadalīdaladattamāruto hṛdayanyastamṛṇālakandalaḥ

atha tasya babhūva yatnavān upacāre śiśire ramāṅgadaḥ //

Note:

kadalī-dala-datta-māruto hṛdaya-nyasta-mṛṇāla-kandalaḥ

atha tasya babhūva yatnavān upacāre śiśire ramāṅgadaḥ //

abhavad dvayam eva bhūpateḥ smarataptasya manovinodanam

sudṛśaḥ saḥ karātithiḥ śaraḥ saś ca hāraḥ stanacandanāṅkitaḥ //

Note:

abhavad dvayam eva bhūpateḥ smara-taptasya mano-vinodanam

sudṛśaḥ saḥ kara-atithiḥ śaraḥ saś ca hāraḥ stana-candana-aṅkitaḥ //

madanāntarito 'pi laṅghitaḥ pathi jātena pariśrameṇa sa

stimitaḥ kṣaṇam āsta kaumudīviśadakṣaumatirohitānanaḥ //

Note:

madana-antarito 'pi laṅghitaḥ pathi jātena pariśrameṇa sa

stimitaḥ kṣaṇam āsta kaumudīviśada-kṣauma-tirohita-ānanaḥ //

atha pārśvacareṇa sādaraṃ mṛdusaṃvāhitapādapallavaḥ

saḥ kuraṅgadṛśeva nidrayā caturaṃ locanayor acumbyata //

Note:

atha pārśva-careṇa sādaraṃ mṛdu-saṃvāhita-pāda-pallavaḥ

saḥ kuraṅga-dṛśa īva nidrayā caturaṃ locanayor acumbyata //

svapuropavane samutsukaḥ sumukhīṃ svapnaprathena pārthivaḥ

avataṃsitahemapaṅkajām atha tām aṅkagatāṃ vyalokayat //

Note:

sva-pura-upavane samutsukaḥ sumukhīṃ svapna-prathena pārthivaḥ

avataṃsita-hema-paṅkajām atha tām aṅka-gatāṃ vyalokayat //

abhikāntam apāṅgapātinā jitanīlābjadalena cakṣuṣā

dadhatīm apavartitaṃ hriyā mukham āpāṇḍukapolamaṇḍalam //

Note:

abhikāntam apāṅga-pātinā jita-nīla-abja-dalena cakṣuṣā

dadhatīm apavartitaṃ hriyā mukham āpāṇḍu-kapola-maṇḍalam //

śaradindumarīcinirmalaṃ vigaladvepathunā stanāṃśukam

muhur ākṣipatīm alakṣitam ślathamuktāvalayena pāṇinā //

Note:

śarad-indu-marīci-nirmalaṃ vigalad-vepathunā stana-aṃśukam

muhur ākṣipatīm alakṣitam ślatha-muktā-valayena pāṇinā //

navapallavakāntinā kim apy acirāvāsitapuṣpaketunā

lalitām adhareṇa bibhratīṃ mukhacandrāṃśusaṭāṃ smitacchaṭām //

Note:

nava-pallava-kāntinā kim apy acira-avāsita-puṣpa-ketunā

lalitām adhareṇa bibhratīṃ mukha-candra-aṃśu-saṭāṃ smita-cchaṭām //

jagadekavilokanotsave vapuṣi svedakaṇair alaṅkṛtām

uditām iva mandarāhatāt udadher lagnasudhālavāṃ śriyam //

Note:

jagad-eka-vilokana-utsave vapuṣi sveda-kaṇair alaṅkṛtām

uditām iva mandara-āhatāt udadher lagna-sudhā-lavāṃ śriyam //

valitāhitaniḥsahāṅgulisvakaraśleṣaviśeṣakampini

pulakiny adhikaṃ vimuñcatīṃ cakitaṃ vāmakuce vilocane //

Note:

valita-āhita-niḥsaha-aṅgulisva-kara-śleṣa-viśeṣa-kampini

pulakiny adhikaṃ vimuñcatīṃ cakitaṃ vāma-kuce vilocane //

atibhāsuraratnakuṇḍalām atikāntāyatahāramaṇḍalām

jaghanaślathahemamekhalām asameṣor adhidevatām iva //

Note:

atibhāsura-ratna-kuṇḍalām atikānta-āyata-hāra-maṇḍalām

jaghana-ślatha-hema-mekhalām asameṣor adhidevatām iva //

Note: SYNTAX: kulakam

nāyakoktiḥ

Note:

nāyaka-uktiḥ

atha sasmitam āttavepathuḥ patito manmathapatriṇāṃ pathi

iti tāṃ praṇayārdragirā saḥ kilāmbhojamukhīm avocat //

Note:

atha sasmitam ātta-vepathuḥ patito manmatha-patriṇāṃ pathi

iti tāṃ praṇaya-ārdra-girā saḥ kila ambhoja-mukhīm avocat //

valitaṃ na vibhāti pṛṣṭhataḥ kabarīkāntam idaṃ tavānanam

ayi nīlapayodhalekhayā saḥ pariṣvaṅgam ivendumaṇḍalam //

Note:

valitaṃ na vibhāti pṛṣṭhataḥ kabarī-kāntam idaṃ tavā ananam

ayi nīla-payodha-lekhayā saḥ pariṣvaṅgam iva indu-maṇḍalam //

idam aṅgadavartinā karair maṇinā ruddham iveritaṃ hriyā

na samarthamitopavartituṃ vadanaṃ te lalitāṅgi kā gatiḥ //

Note:

idam aṅgada-vartinā karair maṇinā ruddham ivā iritaṃ hriyā

na samarthamitopavartituṃ vadanaṃ te lalita-aṅgi kā gatiḥ //

idam ardhavilokitādharaṃ madhurāpāṅgataraṅgitekṣaṇam

śriyam ātanute sitāsitaṃ sutanu tryaśruvilokitaṃ tava //

Note:

idam ardha-vilokita-adharaṃ madhura-apāṅga-taraṅgita-īkṣaṇam

śriyam ātanute sita-asitaṃ sutanu try-aśru-vilokitaṃ tava //

militas tava gaṇḍalekhayā sudati svedalavārdrapatrayā

kim api spṛhaṇīya eṣa me marudāsannadivāntaśītalaḥ //

Note:

militas tava gaṇḍa-lekhayā sudati sveda-lava-ārdra-patrayā

kim api spṛhaṇīya eṣa me marud-āsanna-diva-anta-śītalaḥ //

ayam utpalaḥpatralocane tava bimbādharapāṭalacchaviḥ

avalokaya kartum īhate padam astācalacūlake raviḥ //

Note:

ayam utpalaḥ-patra-locane tava bimba-adhara-pāṭala-cchaviḥ

avalokaya kartum īhate padam asta-acala-cūlake raviḥ //

duritaghnam idaṃ sudarśanaṃ dadhatā bimbam anūrusāratheḥ

smaralakṣmi vihāyasāmunā tava kṛṣṇena hṛte vilocane //

Note:

durita-ghnam idaṃ sudarśanaṃ dadhatā bimbam anūru-sāratheḥ

smara-lakṣmi vihāyasa āmunā tava kṛṣṇena hṛte vilocane //

aravindakareṇa lohitaṃ kamalinyā dhṛtam ātapāśukam

idam uṣṇakareṇa kṛṣyate valitenāparadigvadhūṃ prati //

Note:

aravinda-kareṇa lohitaṃ kamalinyā dhṛtam ātapa-āśukam

idam uṣṇakareṇa kṛṣyate valitena apara-dig-vadhūṃ prati //

karuṇārpitalocanaṃ mithaḥ kramaviśleṣagaladbisāṅkuram

idam ārdrayatīva me mano mithunaṃ mānini cakravākayoḥ //

Note:

karuṇā-arpita-locanaṃ mithaḥ krama-viśleṣa-galad-bisa-aṅkuram

idam ārdrayati iva me mano mithunaṃ mānini cakravākayoḥ //

avalokaya bhīru samprati tritayena tritayaṃ viyujyate

dyumaṇiḥ prabhayā, śriyāmbujaṃ priyayā sāśrur ayaṃ vihaṅgamaḥ //

Note:

avalokaya bhīru samprati tritayena tritayaṃ viyujyate

dyumaṇiḥ prabhayā, śriya āmbujaṃ priyayā sa-aśrur ayaṃ vihaṅgamaḥ //

idam ambarapalvalodarād atitāmradyuti kāladantinā

ravivāriruhaṃ nirasyate kanakasnigdhamayūkhakesaram //

Note:

idam ambara-palvala-udarād atitāmra-dyuti kāla-dantinā

ravi-vāriruhaṃ nirasyate kanaka-snigdha-mayūkha-kesaram //

paricumbati vāruṇīṃ diśaṃ purato rāgahṛte vivasvati

dig iyaṃ śatamanyulāñchitā bhavati śyāmamukhī mitodari //

Note:

paricumbati vāruṇīṃ diśaṃ purato rāga-hṛte vivasvati

dig iyaṃ śatamanyu-lāñchitā bhavati śyāma-mukhī mita-udari //

iha bhānty atilohitātapastabakāḥ paśya vanāntabhūmayaḥ

tapanānugamotsavāṅkitā dinalakṣmyeva padaiḥ sayāvakaiḥ //

Note:

iha bhānty atilohita-ātapastabakāḥ paśya vana-anta-bhūmayaḥ

tapana-anugama-utsava-aṅkitā dina-lakṣmya īva padaiḥ sayāvakaiḥ //

madirākṣi puro 'valokyatām aparasyāmayamānato diśi

stimitām avagāhate gatiṃ gurugotraskhalitākulo raviḥ //

Note:

madirā-akṣi puro 'valokyatām aparasyā amaya-mānato diśi

stimitām avagāhate gatiṃ guru-gotra-skhalita-ākulo raviḥ //

amunā śatapatrabandhunā sahasā sundari yad yad ujjhitam

samam adriguhāmukhasthitais timirais tat tad itaḥkaṭākṣitam //

Note:

amunā śatapatra-bandhunā sahasā sundari yad yad ujjhitam

samam adri-guhā-mukha-sthitais timirais tat tad itaḥ-kaṭākṣitam //

viramannayi pallavādhare suravīthīpathiko virocanaḥ

ayam astagirer niṣīdati svakarāmṛṣṭaśilātale tale //

Note:

viramannayi pallava-adhare sura-vīthī-pathiko virocanaḥ

ayam asta-girer niṣīdati sva-kara-āmṛṣṭa-śilā-tale tale //

iyam aśrutaraṅgitāṃ dṛśaṃ dvitaye cakravadhūr vimuñcati

navakuṅkumalohite ravau dayite cāndraviyogaviklave //

Note:

iyam aśru-taraṅgitāṃ dṛśaṃ dvitaye cakra-vadhūr vimuñcati

nava-kuṅkuma-lohite ravau dayite cāndra-viyoga-viklave //

calito 'si vada kva māṃ vinā virahaṃ soḍhum ahaṃ na te kṣamā

kṛtapaṅkajakuḍmalāñjalir nalinī kāntam itīva yācate //

Note:

calito 'si vada kva māṃ vinā virahaṃ soḍhum ahaṃ na te kṣamā

kṛta-paṅkaja-kuḍmala-añjalir nalinī kāntam iti iva yācate //

anupuñjitapiṅgadīdhitidrutalākṣāruṇadarpaṇopamam

parato 'stagirer idaṃ galaty anavadyāṅgi pataṅgamaṇḍalam //

Note:

anupuñjita-piṅga-dīdhitidruta-lākṣā-aruṇa-darpaṇa-upamam

parato 'sta-girer idaṃ galaty anavadya-aṅgi pataṅga-maṇḍalam //

sarale saha vārijaśriyā nibhṛtaṃ kvāpi gataḥ sa bhāskaraḥ

vada tena vinābjinī kathaṃ kṣaṇadām adya natāṅgi neṣyati //

Note:

sarale saha vārija-śriyā nibhṛtaṃ kva api gataḥ sa bhāskaraḥ

vada tena vina ābjinī kathaṃ kṣaṇadām adya nata-aṅgi neṣyati //

sphuṭavidrumarājinaikataḥ sadṛśaṃ jātam udañcatā nabhaḥ

sudati tvadapāṅgapaṭale paṭu sāndhye mahasi prasarpati //

Note:

sphuṭa-vidruma-rājina aikataḥ sadṛśaṃ jātam udañcatā nabhaḥ

sudati tvad-apāṅga-paṭale paṭu sāndhye mahasi prasarpati //

paripiñjaritāsitāmbarair nibiḍaiḥ kaṃ na haranti hāribhiḥ

ayi sāyam imāḥ payodharair dhṛtasandhyātapakuṅkumair diśaḥ //

Note:

paripiñjarita-asita-ambarair nibiḍaiḥ kaṃ na haranti hāribhiḥ

ayi sāyam imāḥ payodharair dhṛta-sandhyā-ātapa-kuṅkumair diśaḥ //

kṣaṇadābhimukhena khaṇḍitā nanu sandhyā tamasā manasvinī

kupiteva nivartate javāt ativācālavihaṅganūpuram //

Note:

kṣaṇadā-abhimukhena khaṇḍitā nanu sandhyā tamasā manasvinī

kupita īva nivartate javāt ativācāla-vihaṅga-nūpuram //

tava caṇḍi viḍamayaty adas tanusandhyātapaliptam ambujam

maṇikuṇḍalakāntisaṅkarāt idam ātāmrakapolam ānanam //

Note:

tava caṇḍi viḍamayaty adas tanu-sandhyā-ātapa-liptam ambujam

maṇi-kuṇḍala-kānti-saṅkarāt idam ātāmra-kapolam ānanam //

uditāni tamāṃsi sā ca te dayitā dainyam upaiti padminī

dinabhartur itīva śaṃsituṃ sahasā sundari sandhyayā gatam //

Note:

uditāni tamāṃsi sā ca te dayitā dainyam upaiti padminī

dina-bhartur iti iva śaṃsituṃ sahasā sundari sandhyayā gatam //

nihitaṃ balidīpakeṣu tat tapanenāśu mahaḥ kṛśodari

svaśarasphuritaṃ manobhuvā tava savṛīḍavilokiteṣv iva //

Note:

nihitaṃ bali-dīpakeṣu tat tapanenā aśu mahaḥ kṛśa-udari

sva-śara-sphuritaṃ manobhuvā tava sa-vṛīḍa-vilokiteṣv iva //

atasīkusumopamaṃ mukhe tad anu tvatkucacūcukadyuti

atha bālatamālamāṃsalaṃ prasṛtaṃ saṃprati sarvatas tamaḥ //

Note:

atasī-kusuma-upamaṃ mukhe tad anu tvat-kuca-cūcuka-dyuti

atha bāla-tamāla-māṃsalaṃ prasṛtaṃ saṃprati sarvatas tamaḥ //

tarukoṭaramūkaśārikaṃ nijanīḍāṅkanilīnakokilam

karabhoru sanidrabarhiṇaṃ pramododyānam idaṃ nimīlati //

Note:

taru-koṭara-mūka-śārikaṃ nija-nīḍa-aṅka-nilīna-kokilam

karabha-ūru sa-nidra-barhiṇaṃ pramoda-udyānam idaṃ nimīlati //

prasṛtair girikandarodarāt idam indīvaradāmakāntibhiḥ

adhunā timirair vigāhyate bhuvanaṃ padmasaraś ca dantibhiḥ //

Note:

prasṛtair giri-kandara-udarāt idam indīvara-dāma-kāntibhiḥ

adhunā timirair vigāhyate bhuvanaṃ padma-saraś ca dantibhiḥ //

timirāñjanabhaktiśobhinā dhavalenāyatapakṣmapaṅktinā

amunā bhavatīva cakṣuṣā kumudenaiti rucaṃ kumudvatī //

Note:

timira-añjana-bhakti-śobhinā dhavalenā ayata-pakṣma-paṅktinā

amunā bhavati īva cakṣuṣā kumudena eti rucaṃ kumudvatī //

udarasthitayoḥ kutūhalāt alinoḥ śrotum ivāsphuṭaṃ vacaḥ

kamalasya nilīya niścalaṃ dalasandhiṣv avatiṣṭhate tamaḥ //

Note:

udara-sthitayoḥ kutūhalāt alinoḥ śrotum iva asphuṭaṃ vacaḥ

kamalasya nilīya niścalaṃ dala-sandhiṣv avatiṣṭhate tamaḥ //

tarale 'tisitāsitadyutāv iha dolāyitam īkṣaṇadvaye

likhitāgarupatralekhayos timiraṃ mūrcchati te kapolayoḥ //

Note:

tarale 'tisita-asita-dyutāv iha dolāyitam īkṣaṇa-dvaye

likhita-agaru-patra-lekhayos timiraṃ mūrcchati te kapolayoḥ //

uḍubhiḥ kham itas tataḥ kṣaṇād uditair bhaṅgurakeśi bhāty adaḥ

atigāḍhadinoṣṇajanmabhiḥ paritaḥ svedalavair ivāṅkitam //

Note:

uḍubhiḥ kham itas tataḥ kṣaṇād uditair bhaṅgura-keśi bhāty adaḥ

atigāḍha-dina-uṣṇa-janmabhiḥ paritaḥ sveda-lavair iva aṅkitam //

śabalaṃ śaśalāñchanatviṣā satamaḥ paśya mahendradiṅmukham

acalendrasutāsmitacchavichuritaṃ kaṇṭham umāpater iva //

Note:

śabalaṃ śaśalāñchana-tviṣā sa-tamaḥ paśya mahendra-diṅ-mukham

acalendrasutā-smita-cchavichuritaṃ kaṇṭham umāpater iva //

ahirājasute vilokyatām iyam indoḥ prathamodgatā kalā

ayi bhāti yayā indradiṅmukhe pramadevārdranakhāṅkarekhayā //

Note:

ahi-rāja-sute vilokyatām iyam indoḥ prathama-udgatā kalā

ayi bhāti yayā indra-diṅ-mukhe pramada īvā ardra-nakha-aṅka-rekhayā //

yadi kautukam āyatekṣane na cirād eva sudhārdrayānayā

aravindadaladyutau kare mṛdu līlāvalayaṃ karomi te //

Note:

yadi kautukam āyata-īkṣane na cirād eva sudhā-ārdraya ānayā

aravinda-dala-dyutau kare mṛdu līlā-valayaṃ karomi te //

anavadyam itaḥ puraḥ sthitaṃ viditaṃ kiṃ śaśinā tavānanam

nabhasaḥ sahasāṅkam eṣa yan na kalaṅkatrapayādhirohati //

Note:

anavadyam itaḥ puraḥ sthitaṃ viditaṃ kiṃ śaśinā tavā ananam

nabhasaḥ sahasa āṅkam eṣa yan na kalaṅka-trapaya ādhirohati //

idam udgatam indumaṇḍalaṃ dig iyaṃ paśya bibharti lakṣmavat

tvam ivācchakapolamaṇḍalasphuṭakālāgarupatram ānanam //

Note:

idam udgatam indu-maṇḍalaṃ dig iyaṃ paśya bibharti lakṣmavat

tvam iva accha-kapola-maṇḍalasphuṭa-kāla-agaru-patram ānanam //

vigalattimirāṃśuke śanaiḥ spṛśati vyaktim ādhīratārake

iha paśya niśāvadhūmukhe sphurati śvetamarīcikuṇḍalam //

Note:

vigalat-timira-aṃśuke śanaiḥ spṛśati vyaktim ādhīra-tārake

iha paśya niśā-vadhū-mukhe sphurati śveta-marīci-kuṇḍalam //

ayam ullikhati dhruvaṃ karair vidhur indīvaralocane tamaḥ

kumudeṣu tathā hi dṛśyatāṃ nipatanty asya lavā ivālayaḥ //

Note:

ayam ullikhati dhruvaṃ karair vidhur indīvara-locane tamaḥ

kumudeṣu tathā hi dṛśyatāṃ nipatanty asya lavā iva alayaḥ //

idam añjananīlam āhataṃ pihitāśaṃ tuhināṃśunā karaiḥ

acalendraguhāsu līyate śanakaiḥ saṃkucitaṃ punastanaḥ(?) //

Note:

idam añjana-nīlam āhataṃ pihita-āśaṃ tuhina-aṃśunā karaiḥ

acalendra-guhāsu līyate śanakaiḥ saṃkucitaṃ punastanaḥ(?) //

masṛṇollasadaṃśumaṇḍalachalataḥ paśya divaḥkṛte 'nayā

iyam indusamudgakādito niśayā hāralateva kṛṣyate //

Note:

masṛṇa-ullasad-aṃśu-maṇḍalachalataḥ paśya divaḥ-kṛte 'nayā

iyam indu-samudgaka-ādito niśayā hāra-lata īva kṛṣyate //

yad abhūt tamasā jagat tathā pihite puṣkarapatralocane

tad idaṃ parataḥ prakāśitam śaśinā kuṅkumakandapāṇḍunā //

Note:

yad abhūt tamasā jagat tathā pihite puṣkara-patra-locane

tad idaṃ parataḥ prakāśitam śaśinā kuṅkuma-kanda-pāṇḍunā //

prasṛteva vilocanodare tilake saṅkuciteva cāndena

kaliteva natāṅgi lakṣyate tava muktāvalayeṣu candrikā //

Note:

prasṛta īva vilocana-udare tilake saṅkucita īva cāndena

kalita īva nata-aṅgi lakṣyate tava muktā-valayeṣu candrikā //

kucayoḥ pratibimbitaḥ samaṃ vidhur eko 'pi bhavaty ayaṃ dvidhā

vidhineva vibhinnasaṃpuṭas tava lāvaṇyasudhāsamudgakaḥ //

Note:

kucayoḥ pratibimbitaḥ samaṃ vidhur eko 'pi bhavaty ayaṃ dvidhā

vidhina īva vibhinna-saṃpuṭas tava lāvaṇya-sudhā-samudgakaḥ //

hṛtamugdhamadhūkaśobhayor anayoḥ pannagalokakaumudi

tava candrakalāḥ kapolayoḥ patitāḥ sparśakutūhalād iva //

Note:

hṛta-mugdha-madhūka-śobhayor anayoḥ pannaga-loka-kaumudi

tava candra-kalāḥ kapolayoḥ patitāḥ sparśa-kutūhalād iva //

ayam indumukhi tvayā yathā samupaiti spṛhaṇīyatāṃ janaḥ

anayaiṣa samāgatas tathā niśayā paśya kuraṅgalāñchanas //

Note:

ayam indu-mukhi tvayā yathā samupaiti spṛhaṇīyatāṃ janaḥ

anaya aiṣa samāgatas tathā niśayā paśya kuraṅga-lāñchanas //

dhanuṣi kriyate 'dhirohaṇaṃ smaramaurvīlatayā tanūdari

śaśineritayā samucchrite pulinādrau ca payodhavelayā //

Note:

dhanuṣi kriyate 'dhirohaṇaṃ smara-maurvī-latayā tanu-udari

śaśinā īritayā samucchrite pulina-adrau ca payodha-velayā //

kṛtacāṭuśataiḥ parasparaṃ makarandārdrarajaḥsugandhiṣu

sthitam antaramīṣu sāṃprataṃ bhramaraiḥ puṣkaravāsaveśmasu //

Note:

kṛta-cāṭu-śataiḥ parasparaṃ makaranda-ārdra-rajaḥ-sugandhiṣu

sthitam antaramīṣu sāṃprataṃ bhramaraiḥ puṣkara-vāsa-veśmasu //

marutā suhṛdeva vījitaṃ kumudāmodamucā śanair itaḥ

svapiti praṇayārdrayor idaṃ mithunaṃ mānini rājahaṃsayoḥ //

Note:

marutā suhṛda īva vījitaṃ kumuda-āmoda-mucā śanair itaḥ

svapiti praṇaya-ārdrayor idaṃ mithunaṃ mānini rājahaṃsayoḥ //

ayi cakravadhūr iyaṃ puraḥ karuṇaṃ kūjati hā tapasvini

iha sākṣitayālam āvayor ucitaṃ gantum ataḥ kṛpāvati //

Note:

ayi cakra-vadhūr iyaṃ puraḥ karuṇaṃ kūjati hā tapasvini

iha sākṣitaya ālam āvayor ucitaṃ gantum ataḥ kṛpāvati //

iti bhūtalavāsavaḥ sas tām abhidhāya pramadāṃ priyaṃvadaḥ

praviveśa tayāsamaṃ kila pramanāḥ kelinagendrakandaram //

Note:

iti bhū-tala-vāsavaḥ sas tām abhidhāya pramadāṃ priyaṃvadaḥ

praviveśa taya āsamaṃ kila pramanāḥ keli-nagendra-kandaram //

jhaṭiti sphuṭabhāvasaṅkarāṃ madhurāmaṅgalatāṃ dadhānayā

śaśikāntaśilātalaṃ tataḥ saḥ kilādhyāsta tayā yuvānvitaḥ //

Note:

jhaṭiti sphuṭa-bhāva-saṅkarāṃ madhurā-maṅgalatāṃ dadhānayā

śaśi-kānta-śilā-talaṃ tataḥ saḥ kila adhyāsta tayā yuva ānvitaḥ //

tad anu trapayā parāṅmukhīṃ pulakālaṅkṛtapīvarastanīm

saḥ kilāñcitacāṭur ānayat sumukhīṃ tām anukūlavṛttitām //

Note:

tad anu trapayā parāṅmukhīṃ pulaka-alaṅkṛta-pīvara-stanīm

saḥ kila añcita-cāṭur ānayat sumukhīṃ tām anukūla-vṛttitām //

atha mantharalocanaṃ hriyā vinamatsmeramukhaḥ smitānncitam

so dadarśa kila prajeśvaraḥ sudṛśaḥ svinnakapolam ānanam //

Note:

atha manthara-locanaṃ hriyā vinamat-smera-mukhaḥ smita-anncitam

so dadarśa kila prajeśvaraḥ sudṛśaḥ svinna-kapolam ānanam //

yad alaṃ kila mānavaty abhūd ṛjuvannendumukhī kilaikṣat

likhiteva kilāsta yat paraṃ nṛpates tena manaḥ kilāharat //

Note:

yad alaṃ kila mānavaty abhūd ṛjuvannendumukhī kilā ekṣat

likhita īva kilā asta yat paraṃ nṛpates tena manaḥ kilā aharat //

parimṛjya mukhaṃ vilāsinā śravaṇendīvarareṇurūṣitam

sudṛśaḥ śamavāripaṅkilāt alakāntas tilakād apāsyata //

Note:

parimṛjya mukhaṃ vilāsinā śravaṇa-indīvara-reṇu-rūṣitam

sudṛśaḥ śama-vāri-paṅkilāt alakāntas tilakād apāsyata //

atha tāṃ śithilīkṛtatrapām asamapremahṛtaḥ kileśvaraḥ

smarakelikalārasajñatām anayadyūthapatir vaśām iva //

Note:

atha tāṃ śithilīkṛta-trapām asama-prema-hṛtaḥ kilā iśvaraḥ

smara-keli-kalā-rasa-jñatām anayad-yūtha-patir vaśām iva //

śithilākulakeśapāśayā parimṛṣṭārdrakapolapatrayā

viralādhararatnarāgayā sulabhasvedamukhendubimbayā //

Note:

śithila-ākula-keśa-pāśayā parimṛṣṭa-ārdra-kapola-patrayā

virala-adhara-ratna-rāgayā sulabha-sveda-mukha-indu-bimbayā //

truṭitojjhitahāralekhayā nibiḍāśleṣakṛśāṅgarāgayā

asamagranakhāṅgamaṇḍitastanavinyastasakampahastayā //

Note:

truṭita-ujjhita-hāra-lekhayā nibiḍa-āśleṣa-kṛśa-aṅga-rāgayā

asamagra-nakha-aṅga-maṇḍitastana-vinyasta-sa-kampa-hastayā //

adhikādhikajātalajjayā mṛdumīlannayanatribhāgayā

atha kām api nirvṛtiṃ tayā saḥ kilāpat phaṇirājakanyayā //

Note:

adhika-adhika-jāta-lajjayā mṛdu-mīlan-nayana-tribhāgayā

atha kām api nirvṛtiṃ tayā saḥ kilā apat phaṇi-rāja-kanyayā //

Note: SYNTAX: kulakam

dadatā nalinīdalānilaṃ vikasatsvedakaṇe kucadvaye

caturaṃ kila dīrghacakṣuṣas tad anu klāntir anena cicchide //

Note:

dadatā nalinī-dala-anilaṃ vikasat-sveda-kaṇe kuca-dvaye

caturaṃ kila dīrgha-cakṣuṣas tad anu klāntir anena cic-chide //

atha satrapayā dhṛtāṃśukāṃ jaghanasrastavisūtramekhalām

avataṃsitalocanotpalāṃ nijam aṅkaṃ lalanāṃ nināya ca //

Note:

atha sa-trapayā dhṛta-aṃśukāṃ jaghana-srasta-visūtra-mekhalām

avataṃsita-locana-utpalāṃ nijam aṅkaṃ lalanāṃ nināya ca //

sudṛśaḥ saḥ kilānyataścutaṃ(?) svapade maulimaṇiṃ nyaveśayat

akaroc ca kilāruṇāṅgulir lalitāvartanakuñcitān kacān //

Note:

sudṛśaḥ saḥ kila-anyataścutaṃ(?) sva-pade mauli-maṇiṃ nyaveśayat

akaroc ca kila aruṇa-aṅgulir lalita-āvartana-kuñcitān kacān //

paśyātra darpaṇatale likhitā mayeyaṃ patrāvalī taruṇi te valitānaneti

svapnāntarapraṇayajalpitam ātmabhartur aśrūyata smitamukhena ramāṅgadena //

Note:

paśya atra darpaṇa-tale likhitā maya īyaṃ patra-āvalī taruṇi te valita-ānana īti

svapna-antara-praṇaya-jalpitam ātma-bhartur aśrūyata smita-mukhena ramāṅgadena //

atha śuci paṭhatā śukena sāma sphuṭam uṭajāṅgaṇapādapasthitena

viracitadayitāsamāgamasya prasabham abhajyata pārthivasya nidrā //

Note:

atha śuci paṭhatā śukena sāma sphuṭam uṭaja-aṅgaṇa-pādapa-sthitena

viracita-dayitā-samāgamasya prasabham abhajyata pārthivasya nidrā //

jhaṭiti vigate svapnāyātapriyānavasaṅgame puno 'pi tathā tatpratyāśānimīlitalocanaḥ

likhita iva saḥ kṣmāpālo 'bhūt kṣaṇaṃ nanu tādṛśām api manasijo dhairyaṃ lumpaty aho bata sāhasam //

Note:

jhaṭiti vigate svapna-āyāta-priyā-nava-saṅgame puno 'pi tathā tat-pratyāśā-nimīlita-locanaḥ

likhita iva saḥ kṣmāpālo 'bhūt kṣaṇaṃ nanu tādṛśām api manasijo dhairyaṃ lumpaty aho bata sāhasam //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye phaṇi-rāja-sutā-svapna-samāgamo nāma dvādaśaḥ sargaḥ

trayodaśaḥ sargaḥ

tatas tathā pañcaśarapratāritaḥ sajṛmbham unmīlayati sma locane

kṛtāṅguliśleṣavivartitollasatbhujāṃsasampīḍitakuṇḍalo nṛpaḥ //

Note:

tatas tathā pañcaśara-pratāritaḥ sa-jṛmbham unmīlayati sma locane

kṛta-aṅguli-śleṣa-vivartita-ullasatbhuja-aṃsa-sampīḍita-kuṇḍalo nṛpaḥ //

saḥ saṅgataṃ yan mṛgaśāvacakṣuṣaḥ śramāptanidraḥ sphuṭam anvabhūd iva

jhaṭity abhūj jāgradavasthayāsya tat purātanālekhyam ivāsphuṭaṃ hṛdi //

Note:

saḥ saṅgataṃ yan mṛga-śāva-cakṣuṣaḥ śrama-āpta-nidraḥ sphuṭam anvabhūd iva

jhaṭity abhūj jāgrad-avasthaya āsya tat purātana-ālekhyam iva asphuṭaṃ hṛdi //

kucāṅgarāgaḥ kṛśamadhyayā tayā mayi dhruvaṃ saṅkramito bhaved iti

śanaiḥ sa nidrākaluṣeṇa cakṣuṣā parāmamarśāṅgam anaṅgamohitaḥ //

Note:

kuca-aṅga-rāgaḥ kṛśa-madhyayā tayā mayi dhruvaṃ saṅkramito bhaved iti

śanaiḥ sa nidrā-kaluṣeṇa cakṣuṣā parāmamarśa aṅgam anaṅga-mohitaḥ //

apāsya vāmetarakarṇabhūṣaṇaṃ tathā śarair enam avākirat smaraḥ

yathāsya dhairyaṃ galati sma mānasāt savikriyaṃ śuktipuṭād iva udakam //

Note:

apāsya vāma-itara-karṇa-bhūṣaṇaṃ tathā śarair enam avākirat smaraḥ

yatha āsya dhairyaṃ galati sma mānasāt sa-vikriyaṃ śukti-puṭād iva udakam //

dṛśaṃ viṣādastimitām upāntage niveśya tenātha niśaśvase

yathā muhuḥ śyāmalatāṃ jagāhire vitānamuktāphalajālakasrajaḥ //

Note:

dṛśaṃ viṣāda-stimitām upāntage niveśya tena atha niśaśvase

yathā muhuḥ śyāmalatāṃ jagāhire vitāna-muktā-phala-jālaka-srajaḥ //

ramāṅgadavākyam

Note:

ramāṅgada-vākyam

kayā nu sāraṅgadṛśāsi kāritaḥ kapolapatrāvalikalpanaśramam

tam ity avocat parihāsavān atho(?) ramāṅgadaḥ kiṃcid iva ślathāṅgadam //

Note:

kayā nu sāraṅga-dṛśa āsi kāritaḥ kapola-patra-āvali-kalpana-śramam

tam ity avocat parihāsavān atho(?) ramāṅgadaḥ kiṃ-cid iva ślatha-aṅgadam //

tataḥ sa muktāsitam ādadhat smitaṃ jitapravālatviṣi dantavāsasi

śaśaṃsa tasmai bhujagendrakanyakāsamāgamaṃ svapnajam abjalocanaḥ //

Note:

tataḥ sa muktā-sitam ādadhat smitaṃ jita-pravāla-tviṣi danta-vāsasi

śaśaṃsa tasmai bhujaga-indra-kanyakāsamāgamaṃ svapnajam abja-locanaḥ //

tadāśrayaivānucareṇa vardhitā kathāsudhevāsya tato vilāsinaḥ

abhūt paraṃ manmathatāpaśāntaye na padminīpatramarun na candanam //

Note:

tad-āśraya aiva anucareṇa vardhitā kathā-sudha īva asya tato vilāsinaḥ

abhūt paraṃ manmatha-tāpa-śāntaye na padminī-patra-marun na candanam //

ajāyatāntaḥkaraṇena tāmyatā na hemapadmāharaṇāya satvaram

bhujaḥ sadā rakṣaṇadīkṣitaḥ kṣiter amandam aspandata cāsya dakṣiṇaḥ //

Note:

ajāyata antaḥkaraṇena tāmyatā na hema-padma-āharaṇāya satvaram

bhujaḥ sadā rakṣaṇa-dīkṣitaḥ kṣiter amandam aspandata ca asya dakṣiṇaḥ //

vaṅkumuner āgamanam

Note:

vaṅku-muner āgamanam

tataḥ pinaddhojjvalahemavalkalaṃ vahantam aṃsārdhavilambinīr jaṭāḥ

sanāthavāmetarapāṇipaṅkajaṃ parisphurantyā sphaṭikākṣamālayā //

Note:

tataḥ pinaddha-ujjvala-hema-valkalaṃ vahantam aṃsa-ardha-vilambinīr jaṭāḥ

sa-nātha-vāma-itara-pāṇi-paṅkajaṃ parisphurantyā sphaṭika-akṣamālayā //

viśālanetrābharaṇair anudrutaṃ sadaiva darbhāṅkuralālitair mṛgaiḥ

saśiṣyam abhyāgatam aṅganāntike viśāmpatir vaṅkumaharṣim aikṣata //

Note:

viśāla-netra-ābharaṇair anudrutaṃ sada aiva darbha-aṅkura-lālitair mṛgaiḥ

sa-śiṣyam abhyāgatam aṅganā-antike viśāmpatir vaṅku-maharṣim aikṣata //

vimuktaparyaṅkatalaḥ sasaṃbhramaṃ nirīkṣya sadyo maṇimandirād bahiḥ

kirīṭaratnadyutidīptabhūtalaṃ praṇāmam asmai saś cakāra sādaram //

Note:

vimukta-paryaṅka-talaḥ sa-saṃbhramaṃ nirīkṣya sadyo maṇi-mandirād bahiḥ

kirīṭa-ratna-dyuti-dīpta-bhū-talaṃ praṇāmam asmai saś cakāra sādaram //

tataḥ kṛtāśīr maṇivedikāstṛte munir nyaṣīdat sakuraṅgacarmaṇi

saś cāsanatvaṃ tadanujñayānayan nṛpacandrāś candramaṇeḥ śilātalam //

Note:

tataḥ kṛta-āśīr maṇi-vedikā-āstṛte munir nyaṣīdat sa-kuraṅga-carmaṇi

saś cā asanatvaṃ tad-anujñayā ānayan nṛpa-candrāś candramaṇeḥ śilā-talam //

munipraśnaḥ

Note:

muni-praśnaḥ

api śrameṇāyatamārgajanmanā tanur mahārāja taveyam ujjhitā

muniḥ praharṣeṇa kṛtārhaṇas tadā sa rājacūḍāmaṇim ity apṛcchata //

Note:

api śrameṇā ayata-mārga-janmanā tanur mahārāja tava iyam ujjhitā

muniḥ praharṣeṇa kṛta-arhaṇas tadā sa rāja-cūḍāmaṇim ity apṛcchata //

bhūpativākyam

Note:

bhūpati-vākyam

athādadhad vaktra ivāmśukāñcalaṃ tuṣārapāṇḍuprasṛtair dvijāṃśubhiḥ

akṛtrimapraśrayapeśalaṃ vacaḥ sa bhūpatir vaktum iti pracakrame //

Note:

atha adadhad vaktra iva amśuka-añcalaṃ tuṣāra-pāṇḍu-prasṛtair dvija-aṃśubhiḥ

akṛtrima-praśraya-peśalaṃ vacaḥ sa bhūpatir vaktum iti pracakrame //

amī sahante mama tāta na śramaṃ praṇāmalagnās tava pādapāṃsavaḥ

kiyac ciraṃ candramarīcicumbite padaṃ nidhatte kumude dinaklamaḥ //

Note:

amī sahante mama tāta na śramaṃ praṇāma-lagnās tava pāda-pāṃsavaḥ

kiyac ciraṃ candra-marīci-cumbite padaṃ nidhatte kumude dina-klamaḥ //

kapidarśanam

Note:

kapi-darśanam

nṛlokapātālatalāśraye mithaḥ kathānubandhe śithilībhavaty atha

paryāṇaparyutsukamānaso muniḥ sa yāvad āpraṣṭum iyeṣa pārthivaḥ //

Note:

nṛ-loka-pātāla-tala-āśraye mithaḥ kathā-anubandhe śithilībhavaty atha

paryāṇa-paryutsuka-mānaso muniḥ sa yāvad āpraṣṭum iyeṣa pārthivaḥ //

anena tāvad dadṛśe puraḥsthito viśālalāṅgūlalato valīmukhaḥ

adhaḥsthalīnirgatajahnukanyako himojjvalaḥ pāda ivāmbikāguroḥ //

Note:

anena tāvad dadṛśe puraḥ-sthito viśāla-lāṅgūla-lato valī-mukhaḥ

adhaḥ-sthalī-nirgata-jahnu-kanyako hima-ujjvalaḥ pāda iva ambikā-guroḥ //

kareṇa bibhranmadhumattakeralīkapolavatpāṭalakānti dāḍimam

aharmukhākṛṣṭapataṅgamaṇḍalaḥ phalāśayā bāla ivāñjanīsutaḥ //

Note:

kareṇa bibhran-madhu-matta-keralīkapolavat-pāṭala-kānti dāḍimam

ahar-mukha-ākṛṣṭa-pataṅga-maṇḍalaḥ phala-āśayā bāla iva añjanīsutaḥ //

Note: SYNTAX: sandānitakam

phalārpaṇam

Note:

phala-arpaṇam

dvayor ivārthaḥ khalu dharmakāmayos tayos trilokaspṛhaṇīyayoḥ kapiḥ

munīndrabhūcandramasoḥ sthito 'ntare tapasvibhiḥ smeramukhair adṛśyata //

Note:

dvayor iva arthaḥ khalu dharma-kāmayos tayos triloka-spṛhaṇīyayoḥ kapiḥ

muni-indra-bhū-candramasoḥ sthito 'ntare tapasvibhiḥ smera-mukhair adṛśyata //

athārpitaṃ tena phalaṃ tadādade sa vismito madhyamalokavāsavaḥ

japāruṇaṃ mārutineva maithilīśikhaṇḍaratnaṃ daśakaṇṭhaśāsanaḥ //

Note:

atha arpitaṃ tena phalaṃ tadā ādade sa vismito madhyama-loka-vāsavaḥ

japā-aruṇaṃ mārutina īva maithilīśikhaṇḍa-ratnaṃ daśakaṇṭha-śāsanaḥ //

akṛtrimaśrīnilayena rāgiṇā narendracihnāṅkitahastaśobhinā

suvṛttatām udvahatā svabhāvataḥ sas tena reje bhṛśam ātmanā yathā //

Note:

akṛtrima-śrī-nilayena rāgiṇā narendra-cihna-aṅkita-hasta-śobhinā

suvṛttatām udvahatā svabhāvataḥ sas tena reje bhṛśam ātmanā yathā //

ajātapākasya navātapādhikāṃ punaḥ punas tasya vilokya śoṇatām

navapravālopamam eṇacakṣuṣaḥ smaran sa bimboṣṭḥam avāpa śūnyatām //

Note:

ajāta-pākasya nava-ātapa-adhikāṃ punaḥ punas tasya vilokya śoṇatām

nava-pravāla-upamam eṇa-cakṣuṣaḥ smaran sa bimboṣṭḥam avāpa śūnyatām //

athāsya sīdanmaṇibandhanāt karād avāñcataḥ kampavisūtritāṅguleḥ

papāta paścād iva hemakuṭṭime tad asphutad drāg iva dāḍimīphalam //

Note:

atha asya sīdan-maṇibandhanāt karād avāñcataḥ kampa-visūtrita-aṅguleḥ

papāta paścād iva hema-kuṭṭime tad asphutad drāg iva dāḍimī-phalam //

tadantarāt kiṃśukakāntitaskaraḥ sphuranmaṇīnāṃ nikaro 'tha niryayau

udarciṣaḥ puṣpaśarāsanakrudhā kaṇotkaras tryambakalocanād iva //

Note:

tad-antarāt kiṃśuka-kānti-taskaraḥ sphuran-maṇīnāṃ nikaro 'tha niryayau

udarciṣaḥ puṣpa-śarāsana-krudhā kaṇa-utkaras tryambaka-locanād iva //

atha dvayenāvanipākaśāsanaḥ sa vismayasyāgramahīm anīyata

vanaukasā tena vinītavṛttinā vikīrṇabhāsā maṇidāḍimena ca //

Note:

atha dvayena avani-pāka-śāsanaḥ sa vismayasya agra-mahīm anīyata

vana-okasā tena vinīta-vṛttinā vikīrṇa-bhāsā maṇi-dāḍimena ca //

saś cādbhutaprābhṛtatoṣitaḥ kare cakāra revāmaṇikaṅkaṇaṃ kapeḥ

ghanātyayaṛtor nijam indupāṇḍure payodakhaṇḍe harivāḍ ivāyudham //

Note:

saś ca adbhuta-prābhṛta-toṣitaḥ kare cakāra revā-maṇi-kaṅkaṇaṃ kapeḥ

ghana-atyaya-ṛtor nijam indu-pāṇḍure payoda-khaṇḍe harivāḍ ivā ayudham //

tataḥ sudhāsūtim ivojjhitākṛtir navāñjanaśyāmalayāṅgalekhayā

nṛpaḥ kṣaṇād eva vicitrabhūṣaṇam pumāṃsam agre na hariṃ tam aikṣata //

Note:

tataḥ sudhā-sūtim iva ujjhita-ākṛtir nava-añjana-śyāmalaya āṅga-lekhayā

nṛpaḥ kṣaṇād eva vicitra-bhūṣaṇam pumāṃsam agre na hariṃ tam aikṣata //

kṛtānatir vismitamānase munau ramāṅgade sādaramuktalocanaḥ

vyadhāt praṇāmaṃ saḥ kṛtāñjalir nṛpe kapolavellatkaladhautakuṇḍalaḥ //

Note:

kṛta-ānatir vismita-mānase munau ramāṅgade sādara-mukta-locanaḥ

vyadhāt praṇāmaṃ saḥ kṛta-añjalir nṛpe kapola-vellat-kaladhauta-kuṇḍalaḥ //

munikṛtaḥ praśnaḥ

Note:

muni-kṛtaḥ praśnaḥ

alaṅkṛtaḥ kasya vadānvayas tvayā padaṃ kva te kiṃ ca kapir bhavān abhūt

tam evam āha sma savismayormiṇā nṛpeṇa sākūtavilokito muniḥ //

Note:

alaṅkṛtaḥ kasya vada anvayas tvayā padaṃ kva te kiṃ ca kapir bhavān abhūt

tam evam āha sma sa-vismaya-ūrmiṇā nṛpeṇa sākūta-vilokito muniḥ //

Note: COM {āha past tense}

śaśikhaṇḍavākyam

Note:

śaśikhaṇḍa-vākyam

tataḥ sa mugdhendumayūkhabandhubhiḥ prasādayan dantamarīcibhir diśaḥ

navāmbubhārālasanīradāvalīninādadhīrām iti vācam āde //

Note:

tataḥ sa mugdha-indu-mayūkha-bandhubhiḥ prasādayan danta-marīcibhir diśaḥ

nava-ambu-bhāra-ālasa-nīrada-āvalīnināda-dhīrām iti vācam āde //

śikhaṇḍaketoḥ śaśikhaṇḍa ity ahaṃ munindra vidyādharaśāsituḥ sutaḥ

surāṅganādhyāsitaratnakandhare mamādhivāsaḥ śaśikāntaparvate //

Note:

śikhaṇḍa-ketoḥ śaśikhaṇḍa ity ahaṃ mun-indra vidyādhara-śāsituḥ sutaḥ

sura-aṅganā-adhyāsita-ratna-kandhare mama adhivāsaḥ śaśikānta-parvate //

rathāṅgapāṇeḥ pratimā samudrataḥ svayaṃ mahānīlamayī vinirgatā

iti pravādaḥ param īkṣituṃ ca tāṃ gatā maṇidvīpam itaḥ purastriyaḥ //

Note:

rathāṅgapāṇeḥ pratimā samudrataḥ svayaṃ mahānīla-mayī vinirgatā

iti pravādaḥ param īkṣituṃ ca tāṃ gatā maṇidvīpam itaḥ purastriyaḥ //

mamāpi tasyām adhikaṃ kutūhalaṃ tad ehi yāvaḥ kṛta eṣa te 'ñjaliḥ

kadā cid evaṃ sahasopasṛtya māṃ priyā yayāce praṇipatya mālatī //

Note:

mama api tasyām adhikaṃ kutūhalaṃ tad ehi yāvaḥ kṛta eṣa te 'ñjaliḥ

kadā cid evaṃ sahasa ūpasṛtya māṃ priyā yayāce praṇipatya mālatī //

Note: SYNTAX: sandānitaka

tataḥ kham indīvaranīlam ekatas tayā sahotpatya javena gacchataḥ

sas tāta śailendrabharakṣamaḥ kṣaṇāt papāta me locanagocare 'rṇavaḥ //

Note:

tataḥ kham indīvara-nīlam ekatas tayā saha utpatya javena gacchataḥ

sas tāta śailendra-bhara-kṣamaḥ kṣaṇāt papāta me locana-gocare 'rṇavaḥ //

upoḍhanānāmaṇimauktikotkaraiḥ karair ivordhvaṃ prasaradbhir ūrmibhiḥ

anarghyam arghyaṃ jagadekacakṣuṣe samudyato dātum ivāṃśumāline //

Note:

upoḍha-nānā-maṇi-mauktika-utkaraiḥ karair ivā urdhvaṃ prasaradbhir ūrmibhiḥ

anarghyam arghyaṃ jagad-eka-cakṣuṣe samudyato dātum iva aṃśu-māline //

navapravāladyutipāṭalodaraḥ karo murārer iva śārṅgalāñchitaḥ

alaṅkṛto jahnumaharṣikanyayā pṛthur jaṭājūṭa ivāndhakadviṣaḥ //

Note:

nava-pravāla-dyuti-pāṭala-udaraḥ karo murārer iva śārṅga-lāñchitaḥ

alaṅkṛto jahnu-maharṣi-kanyayā pṛthur jaṭā-jūṭa iva andhaka-dviṣaḥ //

udagrakallolakadarthitagrahair agādhapātālatalāvagāhibhiḥ

diśo nirundhan navameghanādibhir nimagnadiṅnāgamadāvilair jalaiḥ //

Note:

udagra-kallola-kadarthita-grahair agādha-pātāla-tala-avagāhibhiḥ

diśo nirundhan nava-megha-nādibhir nimagna-diṅnāga-mada-āvilair jalaiḥ //

samedhitaśrīr abhitas talotthitaiḥ sphuranmaṇistomamayūkhadāmabhiḥ

yugāntajīmūtaśatodayārpitaiḥ pulomakanyāpatikārmukair iva //

Note:

samedhita-śrīr abhitas tala-utthitaiḥ sphuran-maṇi-stoma-mayūkha-dāmabhiḥ

yuga-anta-jīmūta-śata-udaya-arpitaiḥ puloma-kanyā-pati-kārmukair iva //

upāntaviśrāntapayodamaṇḍalair jaladvipaprastutavaprakelibhiḥ

cirollasaddvīpadhiyā samīkṣitair viśālanetrais timibhiḥ kṛtādbhutaḥ //

Note:

upānta-viśrānta-payoda-maṇḍalair jala-dvipa-prastuta-vapra-kelibhiḥ

cira-ullasad-dvīpa-dhiyā samīkṣitair viśāla-netrais timibhiḥ kṛta-adbhutaḥ //

sujātakāṭhiṇyapayodharāḥ spṛhām upāharantīḥ pathi tādṛśoḥ pathi

kva cid dadhānaḥ śaradindupeśalāḥ śilāsu śuktīr jalamānuṣīr iva //

Note:

sujāta-kāṭhiṇya-payodharāḥ spṛhām upāharantīḥ pathi tādṛśoḥ pathi

kva cid dadhānaḥ śarad-indu-peśalāḥ śilāsu śuktīr jala-mānuṣīr iva //

nijaughasīmantitasānukardamair bṛhaddarīpuñjitaratnarāśibhiḥ

adhaḥ praviṣṭoddhṛtakacchapoddhṛtair mahācalair ullikhitāmbaraḥ kva cit //

Note:

nija-ogha-sīmantita-sānu-kardamair bṛhad-darī-puñjita-ratna-rāśibhiḥ

adhaḥ praviṣṭa-uddhṛta-kacchapa-uddhṛtair mahā-acalair ullikhita-ambaraḥ kva cit //

savegavelānilavellitāḥ kva cin navodgatā vidrumakandalīr dadhan

śikhā ivordhvaṃ taruṇārkalohitā vinirgatā vāḍavajātavedasaḥ //

Note:

sa-vega-velā-anila-vellitāḥ kva cin nava-udgatā vidruma-kandalīr dadhan

śikhā iva-ūrdhvaṃ taruṇa-arka-lohitā vinirgatā vāḍava-jātavedasaḥ //

kva cit sudhāpāṇḍuni phenamaṇḍale nilīnadūrvādalanīlanīradaḥ

sanāthatāṃ nīta ivopari sphuṭam phaṇīndraparyaṅkaśayena śārṅgiṇā //

Note:

kva cit sudhā-pāṇḍuni phena-maṇḍale nilīna-dūrvā-dala-nīla-nīradaḥ

sa-nāthatāṃ nīta iva upari sphuṭam phaṇi-indra-paryaṅka-śayena śārṅgiṇā //

kva cin maṇīnāṃ kumudodaratviṣaḥ sitetarendīvaramecakāḥ kva cit

kva cid dadhānaḥ śukacañcupāṭalās taṭeṣu muktāśabalodarāḥ śilāḥ //

Note:

kva cin maṇīnāṃ kumuda-udara-tviṣaḥ sita-itara-indīvara-mecakāḥ kva cit

kva cid dadhānaḥ śuka-cañcu-pāṭalās taṭeṣu muktā-śabala-udarāḥ śilāḥ //

Note: SYNTAX: kulakam

tathaiva tasyopari gatvarasya me tamālanīlena pathā payomucām

tvarāviśīrṇaślathabandhanāñcitaḥ papāta sīmantamaṇir mṛgīdṛśaḥ //

Note:

tatha aiva tasya upari gatvarasya me tamāla-nīlena pathā payomucām

tvara-aviśīrṇa-ślatha-bandhana-añcitaḥ papāta sīmanta-maṇir mṛgī-dṛśaḥ //

Note: 13.46a cf. Pāṇini 3.2.164

pradhāvamānena mayāntarāntarā nakhāgranirlūnamayūkhapallavaḥ

saś cāntaraṃ dīdhitimān ivodadher viveśa kośāmratarucchaṭāruṇaḥ //

Note:

pradhāvamānena maya āntarāntarā nakha-agra-nirlūna-mayūkha-pallavaḥ

saś ca antaraṃ dīdhitimān iva udadher viveśa kośa-āmra-taru-cchaṭā-aruṇaḥ //

nivartamānaṃ tu haṭhād vikṛṣyatā turaṅgahastena nirundhatā nabhaḥ

kṣaṇād iva kvāpi rasātalodare karīva cikṣepa kṛtāravo 'rṇavaḥ //

Note:

nivartamānaṃ tu haṭhād vikṛṣyatā turaṅga-hastena nirundhatā nabhaḥ

kṣaṇād iva kva api rasātala-udare kari īva cikṣepa kṛta-āravo 'rṇavaḥ //

strīdarśanam

Note:

strī-darśanam

mayātha tatra bhramatā savismayaṃ tam udvahantī maṇim utprabhaṃ kare

adṛśyataikā viśatī tapovanaṃ smarasya mūrtā mamateva kanyakā //

Note:

maya ātha tatra bhramatā sa-vismayaṃ tam udvahantī maṇim utprabhaṃ kare

adṛśyata ekā viśatī tapo-vanaṃ smarasya mūrtā mamata īva kanyakā //

tataḥ priyāmaulimaṇir na me 'rpitaḥ punaḥ punaḥ prārthitayāpi yat tvayā

ahaṃ tad asyā makarāṅkite balād apāharaṃ manmatharatnapāduke //

Note:

tataḥ priyā-mauli-maṇir na me 'rpitaḥ punaḥ punaḥ prārthitaya āpi yat tvayā

ahaṃ tad asyā makara-aṅkite balād apāharaṃ manmatha-ratna-pāduke //

kim āśramaṃ śūnyam idaṃ tapodhanair anena hā dhiṅ muṣitāsmi dasyunā

atheti bāṣpodgamagadgadaiḥ padair nuhur vadantī karuṇaṃ ruroda sā //

Note:

kim āśramaṃ śūnyam idaṃ tapo-dhanair anena hā dhiṅ muṣita āsmi dasyunā

atha iti bāṣpa-udgama-gadgadaiḥ padair nuhur vadantī karuṇaṃ ruroda sā //

munidarśanam

Note:

muni-darśanam

tatas tadīye ruditadhvanau śrute sasaṃbhramaṃ ko 'pi mahātapā muniḥ

viniryayau ratnaśilāgṛhād bahis tamālabhāsas taraṇir ghanād iva //

Note:

tatas tadīye rudita-dhvanau śrute sasaṃbhramaṃ ko 'pi mahātapā muniḥ

viniryayau ratna-śilā-gṛhād bahis tamāla-bhāsas taraṇir ghanād iva //

anena kenāpi tavāśrame balād idaṃ hi tātābharaṇaṃ hṛtaṃ mama

iti krudhaṃ tadvacasā sa ādade havirniṣekeṇa śikhām ivānalaḥ //

Note:

anena kena api tavā aśrame balād idaṃ hi tātā abharaṇaṃ hṛtaṃ mama

iti krudhaṃ tad-vacasā sa ādade havir-niṣekeṇa śikhām iva analaḥ //

śāpavarṇanam

Note:

śāpa-varṇanam

nibaddhabhīmabhrukuṭir vilokayan dṛśā tadolkākapiśogratārayā

sas tīvrakopasphuritādharo 'vadad vaco mamākṣipya kṛtānater iti //

Note:

nibaddha-bhīma-bhrukuṭir vilokayan dṛśā tada ūlkā-kapiśa-ugra-tārayā

sas tīvra-kopa-sphurita-adharo 'vadad vaco mamā akṣipya kṛtānater iti //

prasūnam apy atra na jātu vīrudhāṃ haraty ayaṃ naḥ pavanas tapovane

tvayā tu saṃpraty abalāvibhūṣaṇe śaṭhātmanāśāya karaḥ prasāritaḥ //

Note:

prasūnam apy atra na jātu vīrudhāṃ haraty ayaṃ naḥ pavanas tapo-vane

tvayā tu saṃpraty abalā-vibhūṣaṇe śaṭha-ātma-nāśāya karaḥ prasāritaḥ //

akāri kāpeyam idaṃ tvayedṛśaṃ yad adya sadyaḥ kapir eva tad bhava

tataḥ sa mām ity aśapat kamaṇḍalor apaḥ samādāya davānalopamaḥ //

Note:

akāri kāpeyam idaṃ tvayā īdṛśaṃ yad adya sadyaḥ kapir eva tad bhava

tataḥ sa mām ity aśapat kamaṇḍalor apaḥ samādāya davānala-upamaḥ //

kopaśāntiḥ

Note:

kopa-śāntiḥ

athāsya kopaḥ praśaśāma mānase śanaiḥ kṛpā sānuśaye prasīdati

apāṃ kaṇas tiṣṭhati vīcikampite na padminīpatrapuṭodare ciram //

Note:

atha asya kopaḥ praśaśāma mānase śanaiḥ kṛpā sānuśaye prasīdati

apāṃ kaṇas tiṣṭhati vīci-kampite na padminī-patra-puṭa-udare ciram //

ihānutāpo bhagavan vimucyatām iyaṃ madīyā bhavitavyatedṛśī

tad ucyatāṃ śāpaniśāmukhodgataṃ kadā mamedaṃ timiraṃ vyaraṃsyati //

Note:

iha anutāpo bhagavan vimucyatām iyaṃ madīyā bhavitavyatā īdṛśī

tad ucyatāṃ śāpa-niśā-mukha-udgataṃ kadā mama idaṃ timiraṃ vyaraṃsyati //

mayaivam uktaḥ sas tadaivam ūcivān yadā puro vaṅkumuner ihāgataḥ

kare tavādhāsyati vatsa kaṅkaṇaṃ sa nārmadaṃ sīyakarājanandanaḥ //

Note:

maya aivam uktaḥ sas tada aivam ūcivān yadā puro vaṅku-muner ihā agataḥ

kare tavā adhāsyati vatsa kaṅkaṇaṃ sa nārmadaṃ sīyaka-rāja-nandanaḥ //

tataḥ prabhṛty eva valīmukhākṛteḥ samāḥ sahasraṃ vasato rasātale

anena me saṃprati pārthivendunā tavāśrame śāpatamas tiraskṛtam //

Note:

tataḥ prabhṛty eva valī-mukha-ākṛteḥ samāḥ sahasraṃ vasato rasātale

anena me saṃprati pārthiva-indunā tavā aśrame śāpa-tamas tiraskṛtam //

pratikriyākaraṇecchā

Note:

pratikriyā-karaṇa-icchā

kṛtaṃ yad etena munīndra līlayā pratikriyāṃ tatra na kartum asmy alam

himatviṣaḥ pratyupakāragocaro marīcilīḍhakraśimā kim aṃśumān //

Note:

kṛtaṃ yad etena muni-indra līlayā pratikriyāṃ tatra na kartum asmy alam

hima-tviṣaḥ pratyupakāra-gocaro marīci-līḍha-kraśimā kim aṃśumān //

tathāpy ayaṃ deva nijaprayojane laghīyasi kvāpi niyojyataṃ janaḥ

anūrum urvītalaratnadīpakaḥ kim āryamā nādhita sūtakarmaṇi //

Note:

tatha āpy ayaṃ deva nija-prayojane laghīyasi kva api niyojyataṃ janaḥ

anūrum urvī-tala-ratna-dīpakaḥ kim āryamā nā adhita sūta-karmaṇi //

tenaivam uktaḥ praṇayonmukhena nrpas trapānamramukho babhūva

atādṛśānāṃ stutayaḥ prakṛtyā madaṃ yad uddīpayituṃ yatante //

Note:

tena evam uktaḥ praṇaya-unmukhena nrpas trapā-namra-mukho babhūva

atādṛśānāṃ stutayaḥ prakṛtyā madaṃ yad uddīpayituṃ yatante //

nijavṛttakathanam

Note:

nija-vṛtta-kathanam

evaṃ sudhārasasamṛddhimanohareṇa ślāghyena tena śaśikhaṇḍasamāgamena

kām apy avāpad umayā ghaṭitasya lakṣmīṃ saḥ kṣmāpatir jhaṭiti jūṭa ivāṣṭamūrteḥ //

Note:

evaṃ sudhā-rasa-samṛddhi-manohareṇa ślāghyena tena śaśikhaṇḍa-samāgamena

kām apy avāpad umayā ghaṭitasya lakṣmīṃ saḥ kṣmā-patir jhaṭiti jūṭa iva aṣṭamūrteḥ //

tenātha sūnṛtavacaḥśrutaye saḥ pṛṣṭaḥ pṛthvītalāgamanahetum ajānateva

ākhyātavān smitasudhāsnapitauṣṭhabimbas tasmai nijavyatikaraṃ naralokapālaḥ //

Note:

tena atha sūnṛta-vacaḥ-śrutaye saḥ pṛṣṭaḥ pṛthvī-tala-āgamana-hetum ajānata īva

ākhyātavān smita-sudhā-snapita-oṣṭha-bimbas tasmai nija-vyatikaraṃ nara-loka-pālaḥ //

vidyādharas tad anu saḥ prahito 'pi rājñā naiva svadhāmagamanābhimukho babhūva

pūrvopakāriṇi jane 'nupakṛtya kiṃ cid yānto yad unnatadhiyaḥ kim api trapante //

Note:

vidyādharas tad anu saḥ prahito 'pi rājñā na eva sva-dhāma-gamana-abhimukho babhūva

pūrva-upakāriṇi jane 'nupakṛtya kiṃ cid yānto yad unnata-dhiyaḥ kim api trapante //

deva prasīda samitiḥ kriyatām idānīṃ bhṛtyaḥ svapādarajasām ayam agrayāyī

tasyeti valgu vacanaṃ vacasā maharṣeḥ samrāṭ tataḥ saḥ katham apy urarīcakāra //

Note:

deva prasīda samitiḥ kriyatām idānīṃ bhṛtyaḥ sva-pāda-rajasām ayam agra-yāyī

tasya iti valgu vacanaṃ vacasā maharṣeḥ samrāṭ tataḥ saḥ katham apy urarīcakāra //

vidyādharasainyāgamanam

Note:

vidyādhara-sainya-āgamanam

āmandraśaṅkhapaṭahasvanasūcitaṃ prāksainyaṃ kṣaṇān nijam atha smṛtamātram eva

dhautāsipatrabahulāṃśulatopagūḍhaṃ pātālasaṃtamasam asya puro babhūva //

Note:

ā-mandra-śaṅkha-paṭaha-svana-sūcitaṃ prāksainyaṃ kṣaṇān nijam atha smṛta-mātram eva

dhauta-asi-patra-bahula-aṃśu-latā-upagūḍhaṃ pātāla-saṃtamasam asya puro babhūva //

prasthānam

Note:

prasthānam

tenopapāditam atho ratham utpātakam adhyāsya kārmukasanāthakaro narendraḥ

vajrāṅkuśaṃ prati sa vaṅkumuniprayuktaḥ prasthānamaṅgalavidhir masṛṇaṃ pratasthe //

Note:

tena upapāditam atho ratham utpātakam adhyāsya kārmuka-sa-nātha-karo narendraḥ

vajrāṅkuśaṃ prati sa vaṅku-muni-prayuktaḥ prasthāna-maṅgala-vidhir masṛṇaṃ pratasthe //

lagnenāṅge yugapad uṭajadvāradeśād adūre paśyantīnāṃ munimṛgadṛśāṃ locanāṃśūtkareṇa

uddāmājikratumakhavidher dīkṣayā saḥ kṣitīśo medhyām eṇatvacam iva dadhan saḥ kṣaṇaṃ lakṣyate sma //

Note:

lagnena aṅge yugapad uṭaja-dvāra-deśād adūre paśyantīnāṃ muni-mṛga-dṛśāṃ locana-aṃśu-utkareṇa

uddāma-āji-kratu-makha-vidher dīkṣayā saḥ kṣiti-īśo medhyām eṇa-tvacam iva dadhan saḥ kṣaṇaṃ lakṣyate sma //

Note: VAR 13.70c: {#vidher\lem \k; #mahā# \ed}

calitayatisamādhi trastasāraṅgaśāvaṃ nibhṛtaśukabhṛtoccair naḍim uḍḍīnabarhi

hariṇamithunamuktānyonyakaṇḍūyanaṃ tan munivanam abhito 'bhūt sainyakolāhalena //

Note:

calita-yati-samādhi trasta-sāraṅga-śāvaṃ nibhṛta-śuka-bhṛta-uccair naḍim uḍḍīna-barhi

hariṇa-mithuna-mukta-anyonya-kaṇḍūyanaṃ tan muni-vanam abhito 'bhūt sainya-kolāhalena //

Note: 13.71b: nalim?

atha pathi navasāhasāṅkaḥ sa vidyādharair vanditaḥ pramuditamunikanyakāmuktanīvāralājāñjaliḥ

śriyam adhita ramāṅgadenānvitas tūryaghoṣormibhiḥ kulagirikuharapratidhvānaṃ dīrghair nirundhan diśaḥ //

Note:

atha pathi navasāhasāṅkaḥ sa vidyādharair vanditaḥ pramudita-muni-kanyakā-mukta-nīvāralājāñjaliḥ

śriyam adhita ramāṅgadena anvitas tūrya-ghoṣa-ūrmibhiḥ kula-giri-kuhara-pratidhvānaṃ dīrghair nirundhan diśaḥ //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye vidyādharā1dhipa-samāgamo nāma trayodaśaḥ sargaḥ

caturdaśaḥ sargaḥ

ākāśārohaṇam

Note:

ākāśa-ārohaṇam

athāśramopāntamahīṃ vihāya nemisvanotkaṇṭhitanīlakaṇṭhām

ratho 'sya vidyādharamantraśaktyā rathāṅgapaṇeḥ padam āruroha //

Note:

athā aśrama-upānta-mahīṃ vihāya nemi-svana-utkaṇṭhita-nīla-kaṇṭhām

ratho 'sya vidyādhara-mantra-śaktyā rathāṅgapaṇeḥ padam āruroha //

sasaṃbhramottaṃbhitakarṇatālam ākarṇito dikkaribhiḥ sakaṃpaiḥ

ādhmātaśaṅkhasvanamāṃsalo 'gre tasyodagān maṅgalatūryaghoṣaḥ //

Note:

sa-saṃbhrama-uttaṃbhita-karṇa-tālam ākarṇito dik-karibhiḥ sa-kaṃpaiḥ

ādhmāta-śaṅkha-svana-māṃsalo 'gre tasya udagān maṅgala-tūrya-ghoṣaḥ //

udasya vaktrāṇi nabhasthalena yāntaṃ tam aikṣanta tapasvikanyāḥ

ākarṇavistāritamugdhanetrāḥ patrāntarair āśramapādapānām //

Note:

udasya vaktrāṇi nabha-sthalena yāntaṃ tam aikṣanta tapasvi-kanyāḥ

ākarṇa-vistārita-mugdha-netrāḥ patra-antarair āśrama-pādapānām //

vrajan sa vidyādharavāhinīnāṃ madhye babhau madhyamalokapālaḥ

analpasaundaryasudhaikasūtiḥ śaśīva nakṣatraparamparāṇām //

Note:

vrajan sa vidyādhara-vāhinīnāṃ madhye babhau madhyama-loka-pālaḥ

analpa-saundarya-sudhā-eka-sūtiḥ śaśi īva nakṣatra-paramparāṇām //

kutūhalollolāsitapakṣalekhāny ākṛṣṭakarṇotpalavibhramāṇi

tasminn amuñcyanta nitambinībhir apāṅgavalgīni vilocanāni //

Note:

kutūhala-ullola-asita-pakṣa-lekhāny ākṛṣṭa-karṇa-utpala-vibhramāṇi

tasminn amuñcyanta nitambinībhir apāṅga-valgīni vilocanāni //

ramāṅgadakṛtaṃ varṇanam

Note:

ramāṅgada-kṛtaṃ varṇanam

athāntikasthena saś cābhyadhāyi ramāṅgadenettham avantināthaḥ

sahasraśaḥ khe calitāni paśyan vidyādharāṇāṃ purato balāni //

Note:

atha antikasthena saś ca abhyadhāyi ramāṅgadena ittham avanti-nāthaḥ

sahasraśaḥ khe calitāni paśyan vidyādharāṇāṃ purato balāni //

haimaṃ nṛpa syandanam utpatākam ākampi ratnāṅkitaketum ete

sahasraraśmer iva vālakhilyā vidhyādharās te parivārayanti //

Note:

haimaṃ nṛpa syandanam utpatākam ākampi ratna-aṅkita-ketum ete

sahasraraśmer iva vālakhilyā vidhyādharās te parivārayanti //

vrajann amartyapramadāvimuktamandāramālājaṭilāṃsakuṭaḥ

kundacchaṭāpāṇḍusaṭākalāpaḥ kātyāyanīsiṃha ivāvabhāsi //

Note:

vrajann amartya-pramadā-vimuktamandāra-mālā-jaṭila-aṃsa-kuṭaḥ

kunda-cchaṭā-pāṇḍu-saṭākalāpaḥ kātyāyanī-siṃha iva avabhāsi //

prayāṇatūryadhvanir eṣa kiṃ te pātālakukṣipratinādasāndraḥ

ravaḥ prasarpaty uta bhairavo 'yam akālakalpāntapayodharāṇām //

Note:

prayāṇa-tūrya-dhvanir eṣa kiṃ te pātāla-kukṣi-pratināda-sāndraḥ

ravaḥ prasarpaty uta bhairavo 'yam akāla-kalpa-anta-payodharāṇām //

mūle bhuvaḥ kajjaladhūlikalpam ālakṣyate paśya nilīnam etat

nīrandhravidyādharamauliratnaprabhāṅkuraprāśitam andhakāram //

Note:

mūle bhuvaḥ kajjala-dhūli-kalpam ālakṣyate paśya nilīnam etat

nīrandhra-vidyādhara-mauli-ratnaprabhāṅkura-prāśitam andhakāram //

āyāmimālāmaṇikāntidaṇḍair utsārayantaḥ paritas tamāṃsi

amī marunnartitacāmarās te kham ullikhantīva khurais turaṅgāḥ //

Note:

āyāmi-mālā-maṇi-kānti-daṇḍair utsārayantaḥ paritas tamāṃsi

amī marun-nartita-cāmarās te kham ullikhanti iva khurais turaṅgāḥ //

vihasya vidyādharabālikābhiḥ samaṃ vimuktā nayanatribhāgaiḥ

prasthānalājāñjalayas tavaite rathe patākāskhalitāḥ patanti //

Note:

vihasya vidyādhara-bālikābhiḥ samaṃ vimuktā nayana-tribhāgaiḥ

prasthāna-lājāñjalayas tava ete rathe patākāskhalitāḥ patanti //

narendra vidyādharapuṅgavānām ete puraḥ paśya kṛpāṇapaṭṭāḥ

kālāñjanaśyāmatayāśrayante taraṅgatāṃ vyomamahārṇavasya //

Note:

narendra vidyādhara-puṅgavānām ete puraḥ paśya kṛpāṇa-paṭṭāḥ

kāla-añjana-śyāmatayā āśrayante taraṅgatāṃ vyoma-mahā-arṇavasya //

vācālayantyaḥ kakubhāṃ mukhāni nādena jāmbūnadakiṅkiṇīnām

imā vimānāvalayaḥ kathaṃ cid anyonyaruddhaprasarāḥ prayānti //

Note:

vācālayantyaḥ kakubhāṃ mukhāni nādena jāmbūnada-kiṅkiṇīnām

imā vimāna-āvalayaḥ kathaṃ cid anyonya-ruddha-prasarāḥ prayānti //

vātavarṇanam

Note:

vāta-varṇanam

ādhūtakārtasvaraketuyaṣtir enāny aśokastabakāruṇāni

ānartayaty eṣa patākinīnāṃ vātaḥ patākāṃśukapallavāni //

Note:

ādhūta-kārtasvara-ketu-yaṣtir enāny aśoka-stabaka-aruṇāni

ānartayaty eṣa patākinīnāṃ vātaḥ patāka-aṃśuka-pallavāni //

nabhaścarāṇāṃ vrajatām amīṣām anyonyapīnāṃsavigharṣaṇena

ullāsitaḥ kuṅkumapāṃsupūraḥ piśaṅgayaty eṣa diśāṃ mukhāni //

Note:

nabhaś-carāṇāṃ vrajatām amīṣām anyonya-pīna-aṃsa-vigharṣaṇena

ullāsitaḥ kuṅkuma-pāṃsu-pūraḥ piśaṅgayaty eṣa diśāṃ mukhāni //

prekṣakastrīvarṇanam

Note:

prekṣaka-strī-varṇanam

saratnakāñcīvalayair vilāsasiṃhāsanair manmathapārthivasya

ito nitambair asitekṣaṇānāṃ vyāptāntaraṃ vyoma samāptim eti //

Note:

sa-ratna-kāñcī-valayair vilāsasiṃhāsanair manmatha-pārthivasya

ito nitambair asita-īkṣaṇānāṃ vyāpta-antaraṃ vyoma samāptim eti //

anyonyasaṅghaṭṭavisūtritāni kumudvatīkāntakaropamāni

etāni paśyāmbarataḥ patanti vimānamuktāphalajālakāni //

Note:

anyonya-saṅghaṭṭa-visūtritāni kumudvatī-kānta-kara-upamāni

etāni paśya ambarataḥ patanti vimāna-muktāphala-jālakāni //

etāḥ prayāntyaḥ purato vimānair vivartya bālā mukhapaṅkajāni

apāṅgaviśrāntavilolatārais tvāṃ nātha netrāñjalibhiḥ pibanti //

Note:

etāḥ prayāntyaḥ purato vimānair vivartya bālā mukha-paṅkajāni

apāṅga-viśrānta-vilola-tārais tvāṃ nātha netra-añjalibhiḥ pibanti //

āsām itaḥ satvaragāminīnāṃ gatāgatābhyāṃ maṇikuṇḍalāni

bhindanti vidyādharakāminīnāṃ kapolakālāgurupattrakāni //

Note:

āsām itaḥ satvara-gāminīnāṃ gatāgatābhyāṃ maṇi-kuṇḍalāni

bhindanti vidyādhara-kāminīnāṃ kapola-kālāguru-pattrakāni //

ito mithaḥ pārśvavighaṭṭiteṣu javād vimāneṣu samāpatatsu

āsām itaḥ preṅkhitamadhyaratnavisūtritā hāralatāḥ sphuṭanti //

Note:

ito mithaḥ pārśva-vighaṭṭiteṣu javād vimāneṣu samāpatatsu

āsām itaḥ preṅkhita-madhya-ratnavisūtritā hāra-latāḥ sphuṭanti //

ete gatikṣobhavaśād vadhūnāṃ paśyonmayūkhā maṇikarṇapūrāḥ

itas tale sañcaratām ahīnāṃ nipatya cūḍāmaṇiṣu svananti //

Note:

ete gati-kṣobha-vaśād vadhūnāṃ paśya unmayūkhā maṇi-karṇa-pūrāḥ

itas tale sañcaratām ahīnāṃ nipatya cūḍāmaṇiṣu svananti //

pātālam etan nayanotsavena vicintya śūnyaṃ śaśalāñchanena

ihāṅganābhiḥ svamukhachalena kṛto 'mbare candramayīva sṛṣṭiḥ //

Note:

pātālam etan nayana-utsavena vicintya śūnyaṃ śaśalāñchanena

iha aṅganābhiḥ sva-mukha-chalena kṛto 'mbare candra-mayi īva sṛṣṭiḥ //

ito rasaṃ pallavayanti vīraṃ vidyādharāṇāṃ karavālavallyaḥ

etāś ca śṛṅgāram ito 'ṅganānāṃ dṛśo navendīvaradāmadīrghās //

Note:

ito rasaṃ pallavayanti vīraṃ vidyādharāṇāṃ karavāla-vallyaḥ

etāś ca śṛṅgāram ito 'ṅganānāṃ dṛśo nava-indīvara-dāma-dīrghās //

Note: VAR 14.24b: {#vallyaḥ\em; #vallayaḥ \ed \unmetrical}

jhaṭity avāptapratibimbam etat sainyaṃ vilokya sphaṭikāṅgaṇeṣu

savismayaṃ nāgapurāṅganābhir itaḥ kriyante nayanotpalāni //

Note:

jhaṭity avāpta-pratibimbam etat sainyaṃ vilokya sphaṭika-aṅgaṇeṣu

sa-vismayaṃ nāga-pura-aṅga-nābhir itaḥ kriyante nayana-utpalāni //

narendra tasmād gaganāvahagāhitvaddarśanavyagratapasvipaṅkteḥ

dūraṃ havir dhūmasugandhisīmnaḥ sthānād vayaṃ vaṅkumuneḥ pravṛttāḥ //

Note:

narendra tasmād gagana-avahagāhitvad-darśana-vyagra-tapasvi-paṅkteḥ

dūraṃ havir dhūma-sugandhi-sīmnaḥ sthānād vayaṃ vaṅku-muneḥ pravṛttāḥ //

vanavarṇanam

Note:

vanavarṇanam

yathāyam abhyeti puro nabhasvān ākṛṣṭanānāvidhapuṣpagandhaḥ

agre tathābhraṃlihabhūruhaṃ naḥ śaṅke vanaṃ dṛkpatham eṣyatīti //

Note:

yatha āyam abhyeti puro nabhasvān ākṛṣṭa-nānāvidha-puṣpa-gandhaḥ

agre tatha ābhraṃliha-bhūruhaṃ naḥ śaṅke vanaṃ dṛk-patham eṣyati iti //

ebhir mahīpāla vimānaratnair agresaraiḥ sambhramamuktamārgaḥ

niṣkampaketur mahatāspadena rathas tavāyaṃ viyati prayāti //

Note:

ebhir mahīpāla vimāna-ratnair agresaraiḥ sambhrama-mukta-mārgaḥ

niṣkampa-ketur mahatā āspadena rathas tava ayaṃ viyati prayāti //

sitaprasūnastabakais tarūṇām eṣā purastārikāntarikṣā

jhaṭity aśeṣaiva nimeṣamātrād unmīlitā paśya vanāntalekhā //

Note:

sita-prasūna-stabakais tarūṇām eṣā puras-tārikāntarikṣā

jhaṭity aśeṣa aiva nimeṣa-mātrād unmīlitā paśya vana-anta-lekhā //

yadīśa vidyādharavāhinīyam ākāśataḥ kiñcidadhaḥ pravṛttā

avaimi citte nihitaṃ tad asyāḥ padaṃ vanālokanakautukena //

Note:

yadī iśa vidyādhara-vāhini īyam ākāśataḥ kiñ-cid-adhaḥ pravṛttā

avaimi citte nihitaṃ tad asyāḥ padaṃ vana-ālokana-kautukena //

eṣā tamālāvalinīlakānter upoḍharāmāmukhahemapadmā

senā vanasyābhimukhaṃ prayāti paśyāmburāser iva jahnukanyā //

Note:

eṣā tamāla-āvali-nīla-kānter upoḍha-rāmā-mukha-hema-padmā

senā vanasya abhimukhaṃ prayāti paśya amburāser iva jahnu-kanyā //

asyāḥ kṣamāpāla vanāntarājer vimānapaṅktiḥ purataḥsthiteyam

ālambate ratnakirīṭalakṣmīṃ maṇiprabhodgīrṇamahendracāpā //

Note:

asyāḥ kṣamā-pāla vana-anta-rājer vimāna-paṅktiḥ purataḥ-sthita īyam

ālambate ratna-kirīṭa-lakṣmīṃ maṇi-prabhā-udgīrṇa-mahendra-cāpā //

ete khalīnakṣataśoṇitāktāḥ paśyendragopaśriyam udvahantaḥ

turaṅgalālājalabindavas te luṭhanti hemadrumapallaveṣu //

Note:

ete kha-līna-kṣata-śoṇita-aktāḥ paśya indragopa-śriyam udvahantaḥ

turaṅga-lālā-jala-bindavas te luṭhanti hema-druma-pallaveṣu //

mandānilāndolitapallavāgrāḥ samagrapuṣpāharaṇodyatābhyaḥ

ito latāḥ pārthiva saṃrabhante lāvaṇyam ādātum ivāṅganābhyaḥ //

Note:

manda-anila-andolita-pallava-agrāḥ samagra-puṣpa-āharaṇa-udyatābhyaḥ

ito latāḥ pārthiva saṃrabhante lāvaṇyam ādātum iva aṅganābhyaḥ //

amūni puṣpāṇi mahīruhāṇām ābhānti līnabhramarodarāṇi

vidyādharīvibhramadarśanārtham uttānitānīva vilocanāni //

Note:

amūni puṣpāṇi mahīruhāṇām ābhānti līna-bhramara-udarāṇi

vidyādharī-vibhrama-darśana-artham uttānitāni iva vilocanāni //

paśyāgravātāyanam etad etya latāgrapuṣpāṇy acinvatīnām

nṛpātibhāreṇa nitambinīnāṃ vimānaratnāni puro namanti //

Note:

paśya agra-vātāyanam etad etya latā-agra-puṣpāṇy acinvatīnām

nṛpa atibhāreṇa nitambinīnāṃ vimāna-ratnāni puro namanti //

śākhāgralagnāsu mahātarūṇāṃ viṭaṅkaratnadyutiśrṅkhalāsu

vilambamānair iva cimbiteyam ito vimānair maṇipañjaraśrīḥ //

Note:

śākhā-agra-lagnāsu mahā-tarūṇāṃ viṭaṅka-ratna-dyuti-śrṅkhalāsu

vilambamānair iva cimbita īyam ito vimānair maṇi-pañjara-śrīḥ //

imāḥ samaṃ prāṇasamair vane 'smin sarvaṛtur lakṣmīnibiḍopagūḍhe

nabhaḥsthitā eva narendra paśya puṣpoccaye loladṛśaḥ pravṛttāḥ //

Note:

imāḥ samaṃ prāṇa-samair vane 'smin sarva-ṛtur lakṣmī-nibiḍa-upagūḍhe

nabhaḥ-sthitā eva narendra paśya puṣpa-uccaye lola-dṛśaḥ pravṛttāḥ //

etāḥ karaiḥ kāñcanapadmagaurair vilāsavatyaḥ sanibandhanāni

haranti puṣpāṇi mahīruhāṇāṃ mṛdūni yūnām iva mānasāni //

Note:

etāḥ karaiḥ kāñcana-padma-gaurair vilāsavatyaḥ sa-nibandhanāni

haranti puṣpāṇi mahīruhāṇāṃ mṛdūni yūnām iva mānasāni //

āsāṃ latāgrastabakotthitāni śikhaṇḍaratnadyuticumbitāni

paśyopariṣṭād alimaṇḍalāni nīlātapatrabhramam ārabhante //

Note:

āsāṃ latā-agra-stabaka-utthitāni śikhaṇḍa-ratna-dyuti-cumbitāni

paśya upariṣṭād ali-maṇḍalāni nīla-ātapatra-bhramam ārabhante //

muñcaty aliḥ puṣpalatām ito 'yam āghrātarāmāmukhapadmagandhaḥ

guṇaprakarṣe hi sadā manāṃsi guṇāntarajñāvatāṃ ramante //

Note:

muñcaty aliḥ puṣpa-latām ito 'yam āghrāta-rāmā-mukha-padma-gandhaḥ

guṇa-prakarṣe hi sadā manāṃsi guṇa-antara-jñāvatāṃ ramante //

lataitayā cūtataroḥ salīlam ānīyamānā natim ānatāṅgyā

paśyotpatatpuṣpaśilīmukheyam ābhāti kandarpadhanurlateva //

Note:

lata aitayā cūta-taroḥ sa-līlam ānīyamānā natim ānata-aṅgyā

paśya utpatat-puṣpa-śilīmukha īyam ābhāti kandarpa-dhanur-lata īva //

bhramaddvirephāvaliloladṛṣṭir līlāvataṃsakriyayonmukhāni

vicetum eṣā kusumāni nālaṃ tarostanāliṅganadohadasya //

Note:

bhramad-dvirepha-āvali-lola-dṛṣṭir līlā-avataṃsa-kriyaya ūnmukhāni

vicetum eṣā kusumāni nālaṃ tarostanāliṅgana-dohadasya //

priyārpitaḥ kāntanipītamuktapurandhribimbādharakānticoraḥ

asyāḥ saratnatviṣi karṇapāśe kim apy aśokastabakaś cakāsti //

Note:

priya-arpitaḥ kānta-nipīta-muktapurandhri-bimba-adhara-kānti-coraḥ

asyāḥ sa-ratna-tviṣi karṇa-pāśe kim apy aśoka-stabakaś cakāsti //

asyā latākṣepavisūtritasya hārasya lagnastanakuṅkumasya

bhraṣṭāḥ kṣitau dāḍimabījamohād ākṣipya muktāḥ kapayaḥ kṣipanti //

Note:

asyā latā-ākṣepa-visūtritasya hārasya lagna-stana-kuṅkumasya

bhraṣṭāḥ kṣitau dāḍima-bīja-mohād ākṣipya muktāḥ kapayaḥ kṣipanti //

nidāghalakṣmīhasitachaṭeyaṃ paryāptakṛṣṇāgurudhūmagandhe

bandhe kacānā navamallikāsyāḥ paśyālinīle paribhāgam eti //

Note:

nidāgha-lakṣmī-hasita-chaṭa īyaṃ paryāpta-kṛṣṇa-āguru-dhūma-gandhe

bandhe kacānā navamallika āsyāḥ paśya ali-nīle paribhāgam eti //

asāv itaḥ pārthiva dantapatram āpāsya haṃsachadapāṇḍu bālā

karoti karṇe navakarṇikāram uttāpitāṣṭāpadaratnaśobhi //

Note:

asāv itaḥ pārthiva danta-patram āpāsya haṃsa-chada-pāṇḍu bālā

karoti karṇe nava-karṇikā-āram uttāpita-aṣṭāpada-ratna-śobhi //

sthito 'yam anto navapallavānāṃ pravālatāmrāṅgulir āyatākṣyāḥ

vyaktiṃ śaraccandrakarojjvalābhir nakhāṃśurekhābhir itaḥ prayāti //

Note:

sthito 'yam anto nava-pallavānāṃ pravāla-tāmra-aṅgulir āyata-akṣyāḥ

vyaktiṃ śarac-candra-kara-ujjvalābhir nakha-aṃśu-rekhābhir itaḥ prayāti //

dhāvatkarā karṇaśirīṣalobhād itas tataḥ sampatati dvirephe

krīḍām iva vyākuladṛṣṭipātā bāleyam abhyasyati kandukasya //

Note:

dhāvat-karā karṇa-śirīṣa-lobhād itas tataḥ sampatati dvirephe

krīḍām iva vyākula-dṛṣṭi-pātā bāla īyam abhyasyati kandukasya //

prāvṛḍvilāsasmitam udvahantī karṇe navaṃ ketakabarham eṣā

priyāvataṃsīkṛtacandralekhā cakāsti kanyeva himācalasya //

Note:

prāvṛḍ-vilāsa-smitam udvahantī karṇe navaṃ ketaka-barham eṣā

priya-avataṃsīkṛta-candra-lekhā cakāsti kanya īva hima-acalasya //

vilokitālekhyakapolabhāgāt plavaṅgaśāve 'dhigate vimānam

itaḥ kadambād anivṛttahastam āste bhayād ālikhiteva tanvī //

Note:

vilokita-ālekhya-kapola-bhāgāt plavaṅga-śāve 'dhigate vimānam

itaḥ kadambād anivṛtta-hastam āste bhayād ālikhita īva tanvī //

puṣpāṇi cinvaty atimuktakasya paśya ślathaṃ keśakalāpam eṣā

aṃse bibhartīva tamālanīlaṃ vilāsavālavyajanaṃ smarasya //

Note:

puṣpāṇi cinvaty atimuktakasya paśya ślathaṃ keśa-kalāpam eṣā

aṃse bibharti iva tamāla-nīlaṃ vilāsa-vāla-vyajanaṃ smarasya //

vimuñcatī cakṣuṣi puṣpadhūlim eṣā gate taṃ prati vallabhasya

citraṃ jhaṭity aśrulavāvakīrṇe dṛśau sapatnyāḥ kaluṣīkaroti //

Note:

vimuñcatī cakṣuṣi puṣpa-dhūlim eṣā gate taṃ prati vallabhasya

citraṃ jhaṭity aśru-lava-avakīrṇe dṛśau sapatnyāḥ kaluṣīkaroti //

madhyacyute bibhrati kiṃśuke 'sminn asrāruṇasyākṛtim aṅkuśasya

asyāḥ stanābhyām adhunā dhṛteyam anaṅgamattadvipakumbhalakṣmīḥ //

Note:

madhya-cyute bibhrati kiṃśuke 'sminn asra-aruṇasyā akṛtim aṅkuśasya

asyāḥ stanābhyām adhunā dhṛta īyam anaṅga-matta-dvipa-kumbha-lakṣmīḥ //

Note: VAR 14.54c: {asyāḥ\lem \em; asyā# \ed}

abhyāgatāyāḥ sahasāmunāsyāḥ kandarpasāmrājyadhurodvahena

sugandhibhiḥ pāṭalipādapena puṣpair itaḥ kalpitam ātitheyam //

Note:

abhyāgatāyāḥ sahasa āmuna āsyāḥ kandarpa-sāmrājya-dhura-udvahena

sugandhibhiḥ pāṭali-pādapena puṣpair itaḥ kalpitam ātitheyam //

ārdrāgaseyaṃ gamitā prasādaṃ kṛtapraṇāmāñjalinā priyeṇa

pramṛṣṭabāṣpā sumukhī nakhābhyāṃ cūtāṅkuraṃ mānam ivocchinatti //

Note:

ārdrāgasa īyaṃ gamitā prasādaṃ kṛta-praṇāma-añjalinā priyeṇa

pramṛṣṭa-bāṣpā sumukhī nakhābhyāṃ cūta-aṅkuraṃ mānam iva ucchinatti //

adhyāsate kām api kāntim āsām ete sakundāḥ kabarīkalāpāḥ

kumudvatīkāntakarānuviddhās tamaḥpratānā iva yāminīnām //

Note:

adhyāsate kām api kāntim āsām ete sa-kundāḥ kabarī-kalāpāḥ

kumudvatī-kānta-kara-anuviddhās tamaḥ-pratānā iva yāminīnām //

puṣpāṇi nānāvidhavarṇabhāñji vimānavātāyanato vicitya

yuvāyam indrāyudhavarṇakāntam uttaṃsam asyāḥ sadṛśaḥ karoti //

Note:

puṣpāṇi nānāvidha-varṇa-bhāñji vimāna-vātāyanato vicitya

yuva āyam indrāyudha-varṇa-kāntam uttaṃsam asyāḥ sadṛśaḥ karoti //

paśyeyam udbāhulatāhitaśrīr madhyena naśyattrivalī lateva

vimānataḥ komalam uccinoti vadhūr madhūkaṃ svakapolakānti //

Note:

paśya iyam udbāhu-latā āhita-śrīr madhyena naśyat-trivalī lata īva

vimānataḥ komalam uccinoti vadhūr madhūkaṃ sva-kapola-kānti //

adaḥ sugandhīkuru matprasūnaṃ mukhābjasaugandhyakaṇārpaṇena

ity añcalāsaktalato na yāñcām asyāḥ karotīva saḥ karṇikāraḥ //

Note:

adaḥ sugandhīkuru mat-prasūnaṃ mukha-abja-saugandhya-kaṇa-arpaṇena

ity añcala-āsakta-lato na yāñcām asyāḥ karoti iva saḥ karṇikā-āraḥ //

tathā na cūte navamañjarīyam avāptavaty ātmaguṇaprakarṣam

asyāḥ sakālāgarupatralekhe yathā kapole kamalekṣaṇāyāḥ //

Note:

tathā na cūte nava-mañjari īyam avāptavaty ātma-guṇa-prakarṣam

asyāḥ sa-kālāgaru-patra-lekhe yathā kapole kamala-īkṣaṇāyāḥ //

vahaty aśoko 'yam amartyakāntāpadāhataḥ kāntam alaktakāṅgam

kṛtvā jagaty askhalitāṃ nijājñāṃ skandhe 'rpitaṃ tūṇām iva smareṇa //

Note:

vahaty aśoko 'yam amartya-kāntāpada-āhataḥ kāntam alaktaka-aṅgam

kṛtvā jagaty askhalitāṃ nija-ājñāṃ skandhe 'rpitaṃ tūṇām iva smareṇa //

cireṇa manye bakuladrumo 'yam avāptapāraḥspṛhaṇīyatāyāḥ

arthī karo 'syāḥ sumanaḥsu yasya jāto jitāmartyatarupravālaḥ //

Note:

cireṇa manye bakula-drumo 'yam avāpta-pāraḥ-spṛhaṇīyatāyāḥ

arthī karo 'syāḥ sumanaḥsu yasya jāto jita-amartya-taru-pravālaḥ //

phalaṃ śirīṣeṇa cirād avāptam asyāḥ samagraṃ sukumāratāyāḥ

nirasya gīrvāṇataruprasūnāṃ yad etad uttaṃsitam āyātākṣyā //

Note:

phalaṃ śirīṣeṇa cirād avāptam asyāḥ samagraṃ sukumāratāyāḥ

nirasya gīrvāṇa-taru-prasūnāṃ yad etad uttaṃsitam āyāta-akṣyā //

asyāḥ śrutau campakam ādadhatyāḥ kareṇa muktāvalayāṅkitena

eṣa dvijaḥ svastyayanaṃ virāvair nāsyāḥ karotīti na mañjukaṇṭhaḥ //

Note:

asyāḥ śrutau campakam ādadhatyāḥ kareṇa muktā-valaya-aṅkitena

eṣa dvijaḥ svasty-ayanaṃ virāvair na asyāḥ karoti iti na mañju-kaṇṭhaḥ //

vinyastabandhūkadalī mukhe 'syāḥ svedārdrakālāgarupatravallī

cakāsti saṃdhyātapaleśaśaṅki kalaṅkalekhā śaśalakṣmanīva //

Note:

vinyasta-bandhūka-dalī mukhe 'syāḥ sveda-ārdra-kālāgaru-patra-vallī

cakāsti saṃdhyā-ātapa-leśa-śaṅki kalaṅka-lekhā śaśalakṣmani iva //

etā mitho ruddhavimānamārgā latāgrajaṃ puṣpam anāpnuvantyaḥ

bhavanti bhārānamitāṅgakeṣu baddhābhyasūyāḥ stanamaṇḍaleṣu //

Note:

etā mitho ruddha-vimāna-mārgā latā-agra-jaṃ puṣpam anāpnuvantyaḥ

bhavanti bhārā-namita-aṅgakeṣu baddha-abhyasūyāḥ stana-maṇḍaleṣu //

etāni kāntaiḥ pramadājanasya navapravālāny avataṃsitāni

paśyanti paśya svam ivāptakāntiṃ kapolapālīmaṇidarpaṇeṣu //

Note:

etāni kāntaiḥ pramadā-janasya nava-pravālāny avataṃsitāni

paśyanti paśya svam ivā apta-kāntiṃ kapola-pālī-maṇi-darpaṇeṣu //

yad yad vane 'bhūt kusumaṃ sugandhi vadhūjanais tat tad ito gṛhītam

kṛtsnatrilokīvijayāvataṃsaṃ nirmātum iṣvāsam iva smarasya //

Note:

yad yad vane 'bhūt kusumaṃ sugandhi vadhū-janais tat tad ito gṛhītam

kṛtsna-trilokī-vijaya-avataṃsaṃ nirmātum iṣvāsam iva smarasya //

karṇāvataṃsīkṛtapallavānāṃ vicitrapuṣpābharaṇojjvaleṣu

paśyābhitaḥ pallaviteyam āsām aṅgeṣu sāraṅgadṛśām ṛtuśrīḥ //

Note:

karṇa-avataṃsīkṛta-pallavānāṃ vicitra-puṣpa-ābharaṇa-ujjvaleṣu

paśya abhitaḥ pallavita īyam āsām aṅgeṣu sāraṅga-dṛśām ṛtu-śrīḥ //

svedodabinduchalataḥ kapole vitīrṇamuktārgha iva smarasya

eṇīdṛśāṃ kānta iva pravṛttaḥ śramo 'yam āliṅgitum aṅgalekhām //

Note:

sveda-udabindu-chalataḥ kapole vitīrṇa-mukta-argha iva smarasya

eṇī-dṛśāṃ kānta iva pravṛttaḥ śramo 'yam āliṅgitum aṅga-lekhām //

āsāṃ pṛthusvedakaṇāṅkitāni vaktrāṇi netrotsavam arpayanti

pratyuptamuktāphaladanturāṇi hiraṇyamayānīva saroruhāṇi //

Note:

āsāṃ pṛthu-sveda-kaṇa-aṅkitāni vaktrāṇi netra-utsavam arpayanti

pratyupta-muktāphala-danturāṇi hiraṇya-mayāni iva saroruhāṇi //

etāni paśya cyutapuṣpadhūlivyāluptapakṣmāvalisauṣṭhavāni

śrameṇa kiṃ cin mukulībhavanti sīmantinīnāṃ nayanotpalāni //

Note:

etāni paśya cyuta-puṣpa-dhūlivyālupta-pakṣma-āvali-sauṣṭhavāni

śrameṇa kiṃ cin mukulībhavanti sīmantinīnāṃ nayana-utpalāni //

Note: VAR 14.73b: {sauṣṭhavāni\lem \em; sauṣṭavāni \ed}

etāsu sīdanmaṇibandhamūlanilīnalīlāmaṇikaṅkaṇāsu

vilokyatāṃ vyaktim upaiti khedo vidyādharastrījanadorlatāsu //

Note:

etāsu sīdan-maṇibandha-mūlanilīna-līlā-maṇi-kaṅkaṇāsu

vilokyatāṃ vyaktim upaiti khedo vidyādhara-strī-jana-dor-latāsu //

anaṅgakalpadrumamañjarīṇām amoghamantraṃ kusumāyudhasya

bhṛśam yathā puṣpamayī vibhūṣā nāsāṃ tathā ratnamayī vibhāti //

Note:

anaṅga-kalpadruma-mañjarīṇām amogha-mantraṃ kusumāyudhasya

bhṛśam yathā puṣpamayī vibhūṣā nā asāṃ tathā ratnamayī vibhāti //

vanāntam etā vanitā na muktum anekapuṣpaṃ nṛpa śaknuvanti

vimucyate kena nāma sa deśo yatrāsti sāndraḥ sumanaḥpracāraḥ //

Note:

vana-antam etā vanitā na muktum aneka-puṣpaṃ nṛpa śaknuvanti

vimucyate kena nāma sa deśo yatra asti sāndraḥ sumanaḥ-pracāraḥ //

ityujjvale tasya vacaḥprasūne nīte 'pi karṇātithitāṃ vihasya

nṛpo babhūvāstamanāḥ sacitraṃ smṛtāhirājendrasutāvilāsaḥ //

Note:

ity-ujjvale tasya vacaḥ-prasūne nīte 'pi karṇa-atithitāṃ vihasya

nṛpo babhūva astamanāḥ sacitraṃ smṛta-ahi-rājendra-sutā-vilāsaḥ //

puṣpapravālāṅkuramaṇḍalaṃ tat kvaṇadvimānāvalihemaghaṇṭam

vanaṃ vihāyātha samagram agre cacāla vidyādhararājasainyam //

Note:

puṣpa-pravāla-aṅkura-maṇḍalaṃ tat kvaṇad-vimāna-āvali-hema-ghaṇṭam

vanaṃ vihāya atha samagram agre cacāla vidyādhara-rāja-sainyam //

gaṅgāvarṇanam

Note:

gaṅgā-varṇanam-

atha pravālādharabimbacumbiparisphuratphenavilāsahāsā

vācālahaṃsāvalikāñcidāmasanāthatīrorunitambabimbā //

Note:

atha pravāla-adharabimba-cumbiparisphurat-phena-vilāsa-hāsā

vācāla-haṃsa-āvalikāñci-dāmasanātha-tīra-ūru-nitambabimbā //

samīravellattaṭahemavallilolaprabhāpiñjaritormilekhā

vilāsamajjatphaṇirājakanyāsaṅkrāntakāntastanakuṅkumeva //

Note:

samīra-vellat-taṭa-hemavallilola-prabhā-piñjarita-ūrmi-lekhā

vilāsa-majjat-phaṇirāja-kanyāsaṅkrānta-kānta-stana-kuṅkuma īva //

nimagnadiṅnāgakapolabhittisantānaniryanmadaveṇikṛṣṇā

tṛtīyanetrānaladhūmavallikalaṅkiteva tripurāntakasya //

Note:

nimagna-diṅnāga-kapola-bhittisantāna-niryan-mada-veṇi-kṛṣṇā

tṛtīya-netra-anala-dhūma-vallikalaṅkita īva tripura-antakasya //

bhārānamadbhogiphaṇāsthitāyāḥ sthalocchaladvīcicayacchalena

uttambhayantīva tale satarkam arkopalastambhaśatāni bhūmeḥ //

Note:

bhārā-namad-bhogi-phaṇa-āsthitāyāḥ sthala-ucchalad-vīci-cayac-chalena

uttam-bhayanti īva tale satarkam arkopala-stambha-śatāni bhūmeḥ //

taṭodgataprāṃśu tamālarājichāyāghanaśyāmalitārdhabhāgā

mūrtis tuṣārācalatulyakāntir umāpatiśrīdharayor ivaikā //

Note:

taṭa-udgata-prāṃśu tamāla-rājichāyā-ghana-śyāmalita-ardha-bhāgā

mūrtis tuṣāra-acala-tulya-kāntir umāpati-śrīdharayor iva ekā //

kādambacañcūddhṛtacakravākīpāriplavavyaktamṛṇālakāṇḍā

caṇḍīdhavonnaddhajaṭāviṭaṅkakṛṣṭendulekhāṅkuradantureva //

Note:

kādamba-cañcu-uddhṛta-cakravākīpāriplava-vyakta-mṛṇāla-kāṇḍā

caṇḍīdhava-unnaddha-jaṭā-viṭaṅkakṛṣṭa-indu-lekhā-aṅkura-dantura īva //

taraṅgabhaṅgojjvalacāmaraśrīr uddaṇḍahemāmburuhātapatrā

puṇyā puro dūrata eva tena trimārgagādṛśyata pārthivena //

Note:

taraṅga-bhaṅga-ujjvala-cāmara-śrīr uddaṇḍa-hema-amburuha-ātapatrā

puṇyā puro dūrata eva tena tri-mārga-ga ādṛśyata pārthivena //

Note: SYNTAX: kulaka

tasyās taṭe 'tha kusumāvacayaśramārtasīmantinīnivahasasmitavīkṣitāyāḥ

vidyādhareṇa vidadhe dhavalormidhautaparyantahemasikate pṛtanāniveśaḥ //

Note:

tasyās taṭe 'tha kusuma-avacaya-śrama-ārtasīmantinī-nivaha-sasmita-vīkṣitāyāḥ

vidyādhareṇa vidadhe dhavala-ūrmi-dhautaparyanta-hema-sikate pṛtanā-niveśaḥ //

tad anu puline sadyo vidyādharaiḥ parikalpitaṃ nrpatir aviśal līlāgāraṃ saḥ sāhasalāñchanaḥ

bhramam ajanayan netrotkīrṇā iti pratibimbitāḥ sitamaṇimaye yasminn anto bahiś ca mṛgīdṛśaḥ //

Note:

tad anu puline sadyo vidyādharaiḥ parikalpitaṃ nrpatir aviśal līlā-agāraṃ saḥ sāhasalāñchanaḥ

bhramam ajanayan netra-utkīrṇā iti pratibimbitāḥ sita-maṇi-maye yasminn anto bahiś ca mṛgīdṛśaḥ //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pātālā1valokano nāma caturdaśaḥ sargaḥ

pañcadaśaḥ sargaḥ

atha sāndragharmajalabindululitatilakaḥ pracakrame

hemakamalasubhage saritaḥ salile nimaṅktum asitekṣaṇājanaḥ //

Note:

atha sāndra-gharma-jala-bindululita-tilakaḥ pracakrame

hema-kamala-subhage saritaḥ salile nimaṅktum asita-īkṣaṇā-janaḥ //

śramam etya muñcata madamburabhasaparirambhalīlayā

evam avadad iva dīrghadṛśaḥ kalahaṃsayūthaninadena jāhnavī //

Note:

śramam etya muñcata mad-amburabhasa-parirambha-līlayā

evam avadad iva dīrgha-dṛśaḥ kalahaṃsa-yūtha-ninadena jāhnavī //

marutāvadhūtakaladhautakamalamakarandagandhinā

ūrmidalanaśiśireṇa balād abalājanasya nunude pariśramaḥ //

Note:

maruta āvadhūta-kala-dhautakamala-makaranda-gandhinā

ūrmi-dalana-śiśireṇa balād abalā-janasya nunude pariśramaḥ //

parividdharekham adhitīraviracitapade vadhūjane

kāntim udavahad amartyasarit taṭarūḍhakāñcanalateva kāṃ cana //

Note:

parividdha-rekham adhitīraviracita-pade vadhū-jane

kāntim udavahad amartya-sarit taṭa-rūḍha-kāñcana-lata īva kāṃ cana //

sitacakṣuṣām asitaratnarucimuṣi mṛṇālinīdale

sthūlajalalavanibhena dadhe navamauktikārdha iva jāhnukanyayā //

Note:

sita-cakṣuṣām asita-ratnaruci-muṣi mṛṇālinī-dale

sthūla-jala-lava-nibhena dadhe nava-mauktika-ardha iva jāhnu-kanyayā //

uditatrapā iva vilāsamasṛṇagamanena subrhuvām

jagmur amarasaritaḥ pulinaṃ sahasā vihāya kalahaṃsapaṅktayaḥ //

Note:

udita-trapā iva vilāsamasṛṇa-gamanena subrhuvām

jagmur amara-saritaḥ pulinaṃ sahasā vihāya kalahaṃsa-paṅktayaḥ //

dhavalābhrakachuritabhittilikhitalalitāṅganālipim

apsu kuvalayadṛśāṃ pratimāḥ sitaratnadarpaṇanibhāsu lebhire //

Note:

dhavala-abhraka-churita-bhittilikhita-lalita-aṅganā-lipim

apsu kuvalaya-dṛśāṃ pratimāḥ sita-ratna-darpaṇa-nibhāsu lebhire //

atha vallabhārpitakarāgranihitanijapāṇipallavāḥ

vārivikacakanakābjarajaḥkapiśormimālam abalā jagāhire //

Note:

atha vallabha-arpita-kara-agranihita-nija-pāṇi-pallavāḥ

vāri-vikaca-kanaka-abja-rajaḥkapiśa-ūrmi-mālam abalā jagāhire //

sudṛśāṃ nimajjya surasindhupayasi niyamasthitair iva

ūrmitaralitamayūkhaśikhair maṇinūpuraiḥ sapadi maunam ādade //

Note:

sudṛśāṃ nimajjya sura-sindhupayasi niyama-sthitair iva

ūrmi-taralita-mayūkha-śikhair maṇi-nūpuraiḥ sapadi maunam ādade //

kucaluptapatralatayātha vigalitavisūtrahārayā

prāpi ratiramaṇavilāsatulā lalitabhruvāṃ jalavihāralīlayā //

Note:

kuca-lupta-patra-lataya ātha vigalita-visūtra-hārayā

prāpi rati-ramaṇa-vilāsa-tulā lalita-bhruvāṃ jala-vihāra-līlayā //

navakuṅkumāruṇapurandhrikucakalaśatāḍitaṃ payaḥ

rāgam abhajata na kasya bhavet sulabhāṅgakhelad abalasya vikriyā //

Note:

nava-kuṅkuma-aruṇa-purandhrikuca-kalaśa-tāḍitaṃ payaḥ

rāgam abhajata na kasya bhavet sulabha-aṅga-khelad abalasya vikriyā //

vikiran vihasya maṇiśṛṅgadhṛtam udakam etya pṛṣṭhataḥ

sācimukulitadṛśā dadṛśe dayito muhur valitakaṇṭham ekayā //

Note:

vikiran vihasya maṇi-śṛṅgadhṛtam udakam etya pṛṣṭhataḥ

sāci-mukulita-dṛśā dadṛśe dayito muhur valita-kaṇṭham ekayā //

Note: VAR 15.12b: {pṛṣṭhataḥ\lem \em; pṛṣṭataḥ \ed}

pariṇāhavat kucaniṣiddhakaraṇavalanotkadorlatam

lolamukharamaṇikaṅkaṇayā vidadhe jale murajavādyamanyayā //

Note:

pariṇāhavat kuca-niṣiddhakaraṇa-valana-utka-dor-latam

lola-mukhara-maṇi-kaṅkaṇayā vidadhe jale muraja-vādyamanyayā //

hariṇīdṛśo hṛtapurandhrikucakalaśakuṅkumāṅkitā

kṣipram adhijaghanam ūrmilatā śithileva hemaraśanā vididyute //

Note:

hariṇī-dṛśo hṛta-purandhrikuca-kalaśa-kuṅkuma-aṅkitā

kṣipram adhijaghanam ūrmi-latā śithila īva hema-raśanā vididyute //

salilaṃ kirantam avalokya ramaṇam aparāṅganāmukhe

citram aviraladhṛtāśrulave nimimīla kā cid abalā vilocane //

Note:

salilaṃ kirantam avalokya ramaṇam apara-aṅganā-mukhe

citram avirala-dhṛta-aśru-lave nimimīla kā cid abalā vilocane //

drutam atruṭad vibudhasindhunibiḍalaharīkarāhatam

hāravalayam aravindadṛśāṃ kuśalaṃ kuto 'sti guṇināṃ jaḍāntare //

Note:

drutam atruṭad vibudha-sindhunibiḍa-laharī-kara-āhatam

hāra-valayam aravinda-dṛśāṃ kuśalaṃ kuto 'sti guṇināṃ jaḍa-antare //

śuśubhe kayāpi karayantranihitaśucivāridhārayā

muktasitakusumasāyakayā makarāṅkacāpalatayeva bālayā //

Note:

śuśubhe kaya āpi kara-yantranihita-śuci-vāri-dhārayā

mukta-sita-kusuma-sāyakayā makara-aṅka-cāpa-lataya īva bālayā //

pariveṣavibhramaniveśimanasijatuṣāradīdhiteḥ

ko 'pi karakisalaye kamitā vidadhe mṛṇālavalayaṃ mṛgīdṛśaḥ //

Note:

pariveṣa-vibhrama-niveśimanasi-ja-tuṣāra-dīdhiteḥ

ko 'pi kara-kisalaye kamitā vidadhe mṛṇāla-valayaṃ mṛgī-dṛśaḥ //

hṛdayeśamuktajaladhautamalayajavilepanair hriyā

lakṣyanavanakhapadāv aparā nalinīdalena pidadhe payodharau //

Note:

hṛdaya-īśa-mukta-jala-dhautamalaya-ja-vilepanair hriyā

lakṣya-nava-nakha-padāv aparā nalinī-dalena pidadhe payodharau //

abhito 'ṅganāmukhamṛgāṅkam uḍunikarakāntim ādade

kelitaralataruṇīnibiḍastanatāḍite payasi budbudotakaraḥ //

Note:

abhito 'ṅganā-mukha-mṛgāṅkam uḍu-nikara-kāntim ādade

keli-tarala-taruṇī-nibiḍastana-tāḍite payasi budbuda-utakaraḥ //

vidadhe vadhūr nijakarāgragalitamaṇikaṅkaṇāṅkite

meghaśakala iva sendradhanur valayodare nayanam abjinīdale //

Note:

vidadhe vadhūr nija-kara-agragalita-maṇi-kaṅkaṇa-aṅkite

megha-śakala iva sa-indradhanur valaya-udare nayanam abjinī-dale //

asitāñjanāṅkam abhijātakuvalayadṛśāṃ dṛśo 'ntarāt

nīramahṛta na hi śuddhimatāṃ taṭavṛttir āśritakalaṅkamārjane //

Note:

asita-añjana-aṅkam abhijātakuvalaya-dṛśāṃ dṛśo 'ntarāt

nīramahṛta na hi śuddhimatāṃ taṭa-vṛttir āśrita-kalaṅka-mārjane //

taralormilaṅghitanitambaphalakalulitācchavāsaḥ

phenapaṭalam asitābjadṛśaḥ kṣaṇam ekam aṃśukavilāsam ādade //

Note:

tarala-ūrmi-laṅghita-nitambaphalaka-lulita-accha-vāsaḥ

phena-paṭalam asita-abja-dṛśaḥ kṣaṇam ekam aṃśuka-vilāsam ādade //

sudṛśaḥ sphuṭaṃ navanakhāṅkam urasi jaladhatakuṅkume

kāntanihitanayanaṃ pidadhe pṛthuhāratārataralāṃśupallavaḥ //

Note:

sudṛśaḥ sphuṭaṃ nava-nakha-aṅkam urasi jala-dhata-kuṅkume

kānta-nihita-nayanaṃ pidadhe pṛthu-hāra-tāra-tarala-aṃśu-pallavaḥ //

lulitāñjanasya nayanasya sahabhuvam ivekṣituṃ śriyam

lagnajalasaralitair alakair luluṭhe lalāṭataṭasīmni subhruvaḥ //

Note:

lulita-añjanasya nayanasya saha-bhuvam ivā ikṣituṃ śriyam

lagna-jala-saralitair alakair luluṭhe lalāṭa-taṭa-sīmni subhruvaḥ //

dadhatīva kāpi rucim āpa manasijavilāsavallakīm

aṃsavinihitamṛṇālalatātalavarty alābuparivartulastanī //

Note:

dadhati īva ka āpi rucim āpa manasija-vilāsa-vallakīm

aṃsa-vinihita-mṛṇāla-latātala-varty alābu-parivartula-stanī //

salilāhatitruṭitahāraparigalitamauktikabhramāt

mugdhayuvatir aparā nidadhe dṛśam abjinīdalapuṭodabinduṣu //

Note:

salila-āhati-truṭita-hāraparigalita-mauktika-bhramāt

mugdha-yuvatir aparā nidadhe dṛśam abjinī-dala-puṭa-udabinduṣu //

dhavalodarair bhayavaśena taralavalitair vilocanaiḥ

nīlanalinadaladāmadṛśāṃ śapharaiḥ samaṃ suciram apsu babhrame //

Note:

dhavala-udarair bhaya-vaśena tarala-valitair vilocanaiḥ

nīla-nalina-dala-dāma-dṛśāṃ śapharaiḥ samaṃ suciram apsu babhrame //

galitāṅgadā gurutaraṅgadalitamaṇikarṇapūrakāḥ

srastakanakavalayāḥ sudṛśaḥ ślathabandharatnaraśanāś cakāśire //

Note:

galita-aṅgadā guru-taraṅgadalita-maṇi-karṇa-pūrakāḥ

srasta-kanaka-valayāḥ sudṛśaḥ ślatha-bandha-ratna-raśanāś cakāśire //

atikampam ūrmikuṭilabhru bahalanavakuṅkumāruṇam

straiṇakaratalanirastam abhūd upajātakopam iva jāhnavījalam //

Note:

atikampam ūrmi-kuṭila-bhru bahala-nava-kuṅkuma-aruṇam

straiṇa-kara-tala-nirastam abhūd upajāta-kopam iva jāhnavī-jalam //

akarot padaṃ pṛthunitambavilulitajalārdraveṇiṣu

nīralavaśabalagaṇḍatalāsv abalāsu kuṇḍalitakārmukaḥ smaraḥ //

Note:

akarot padaṃ pṛthu-nitambavilulita-jala-ārdra-veṇiṣu

nīra-lava-śabala-gaṇḍa-talāsv abalāsu kuṇḍalita-kārmukaḥ smaraḥ //

cyutaratnabhūṣaṇamarīciracitasuracāpamaṇḍalam

keśakusumaśabalam śuśubhe sudṛśām anaṅgamadadīpanaṃ payaḥ //

Note:

cyuta-ratna-bhūṣaṇa-marīciracita-sura-cāpa-maṇḍalam

keśa-kusuma-śabalam śuśubhe sudṛśām anaṅga-mada-dīpanaṃ payaḥ //

atha tābhir ekatapanīyasarasijasanāthapāṇibhiḥ

śrībhir iva samudatāri tataḥ punaruktacāṭupaṭubhiḥ priyaiḥ saha //

Note:

atha tābhir eka-tapanīyasarasija-sa-nātha-pāṇibhiḥ

śrībhir iva samudatāri tataḥ punarukta-cāṭu-paṭubhiḥ priyaiḥ saha //

sajalāṃśukāntiviśadāṅgajanitanibiḍatrapākulāḥ

vyaktanavanakhapadābharaṇāḥ priyalocanāny aramayan mṛgīdṛśaḥ //

Note:

sa-jala-aṃśu-kānti-viśada-aṅgajanita-nibiḍa-trapā-ākulāḥ

vyakta-nava-nakha-pada-ābharaṇāḥ priya-locanāny aramayan mṛgī-dṛśaḥ //

atha tā gṛhītaśaradindudhavalasicayāḥ prasādhanām

cakrur adhivapur amartyasaritpulinasthalīkanakavallidhāmasu //

Note:

atha tā gṛhīta-śarad-indudhavala-sicayāḥ prasādhanām

cakrur adhivapur amartya-saritpulina-sthalī-kanaka-valli-dhāmasu //

tilakāṅkitāḥ pracurapuṣpaparimalamuco mṛgīdṛśaḥ

ūḍhanavalalitapatralatā dadhur aṅgajopavanarājivibhramam //

Note:

tilaka-aṅkitāḥ pracura-puṣpaparimala-muco mṛgī-dṛśaḥ

ūḍha-nava-lalita-patra-latā dadhur aṅgaja-upavana-rāji-vibhramam //

na cirād alaṅkṛtiviśeṣavihitarucayo 'tipeśalāḥ

lakṣyanavanavarasāḥ śucayaḥ kavipuṅgavoktaya ivāṅganā babhuḥ //

Note:

na cirād alaṅkṛti-viśeṣavihita-rucayo 'tipeśalāḥ

lakṣya-nava-nava-rasāḥ śucayaḥ kavi-puṅgava-uktaya iva aṅganā babhuḥ //

vahati sma nirmalakapolalikhitamṛganābhipatrakam

kāpi nibhṛtamadhupāvalimat kaladhautakokanadakāntam ānanam //

Note:

vahati sma nirmala-kapolalikhita-mṛganābhi-patrakam

ka āpi nibhṛta-madhupa-āvalimat kala-dhauta-koka-nada-kāntam ānanam //

adhikarṇam udgatamayūkhamarakatamanoharodaram

bālam iva madanakalpataror dalam ekayā kanakapatram ādade //

Note:

adhikarṇam udgata-mayūkhamarakata-manohara-udaram

bālam iva madana-kalpataror dalam ekayā kanaka-patram ādade //

dhṛtayāvakāṅkam api kāntavadanaparicumbanocite

rāgamadhurarucake nidadhe dayite ca kā cana cakoralocanā //

Note:

dhṛta-yāvakāṅkam api kāntavadana-paricumbana-ucite

rāga-madhura-rucake nidadhe dayite ca kā cana cakora-locanā //

hariṇāṅkasundaram anekaviśadaguṇagumphitākṛtim

hāram avahad aparā na paraṃ hṛdi kāntam apy asamabāṇadīpanam //

Note:

hariṇa-aṅka-sundaram anekaviśada-guṇa-gumphita-ākṛtim

hāram avahad aparā na paraṃ hṛdi kāntam apy asamabāṇa-dīpanam //

itarā padāṅkam iva mattamadanakariṇo 'likodare

sāndramṛgamadanamaṣīracitaṃ tilakaṃ kuraṅgatilakānanā dadhe //

Note:

itarā padāṅkam iva mattamadana-kariṇo 'lika-udare

sāndra-mṛga-madana-maṣī-racitaṃ tilakaṃ kuraṅga-tilaka-ānanā dadhe //

hṛtasuptahemaśatapatrarucimukulitāṅgulīdale

kā cid itarakarasaṅghaṭitaṃ nidadhe vilāsamaṇikaṅkaṇaṃ kare //

Note:

hṛta-supta-hema-śata-patraruci-mukulita-aṅgulī-dale

kā cid itara-kara-saṅghaṭitaṃ nidadhe vilāsa-maṇi-kaṅkaṇaṃ kare //

uditāsu kāñciguṇamadhyamarakatamarīcisūciṣu

vyaktim alabhata na romalatā smaradīpakajjalaśikhā mṛgīdṛśām //

Note:

uditāsu kāñci-guṇa-madhyamarakata-marīci-sūciṣu

vyaktim alabhata na romalatā smara-dīpa-kajjala-śikhā mṛgī-dṛśām //

sarasāgaseva ramaṇena caraṇanalinānuṣaṅgiṇā

puṣpaśarataralitā dadhire maṇinūpureṇa mṛgalocanā rucim //

Note:

sarasāgasa īva ramaṇena caraṇa-nalina ānuṣaṅgiṇā

puṣpa-śara-taralitā dadhire maṇi-nūpureṇa mṛga-locanā rucim //

dadhatībhir indukarajālaśabalatimirormivibhramam

ūḍhadhavalakusumābhir alaṃ kabarīlatābhir abalāś cakāśire //

Note:

dadhatībhir indu-kara-jālaśabala-timira-ūrmi-vibhramam

ūḍha-dhavala-kusumābhir alaṃ kabarī-latābhir abalāś cakāśire //

priyapāṇipaṅkajadhṛteṣu sakalaśaśibimbabandhuṣu

vaktrakamalam aviloladṛśo maṇidarpaṇeṣu dadṛśuḥ purandhrayaḥ //

Note:

priya-pāṇi-paṅkaja-dhṛteṣu sakala-śaśi-bimba-bandhuṣu

vaktra-kamalam avilola-dṛśo maṇi-darpaṇeṣu dadṛśuḥ purandhrayaḥ //

prakaṭaṃ dadhaj jhaṭiti rāgam alaghum atha vāruṇīṃ prati

kāntinikara iva tigmarucer vanitājano 'bhimukhatāṃ samādade //

Note:

prakaṭaṃ dadhaj jhaṭiti rāgam alaghum atha vāruṇīṃ prati

kānti-nikara iva tigma-rucer vanitā-jano 'bhimukhatāṃ samādade //

udiyāya mānatimiraughavighaṭanapaṭur mano'mbare

bālakuvalayadṛśāṃ viśade śanakair manobhuvakuraṅgalāñchanaḥ //

Note:

udiyāya māna-timira-aughavighaṭana-paṭur mano-'mbare

bāla-kuvalaya-dṛśāṃ viśade śanakair manobhuva-kuraṅga-lāñchanaḥ //

aruṇāṅgulīdalaniruddhanavakanakakośakarṇikaiḥ

sāndramadhuparimalaī ruruce karapaṅkajair atha cakoracakṣuṣām //

Note:

aruṇa-aṅgulī-dala-niruddhanava-kanaka-kośa-karṇikaiḥ

sāndra-madhu-parimalaī ruruce kara-paṅkajair atha cakora-cakṣuṣām //

maṇiśuktiṣu kṣaṇam upoḍhakuvalayasugandhisīdhuṣu

nyasyad asamaśarayantram iva bhramati sma bhṛṅgakulam utsukotsukam //

Note:

maṇi-śuktiṣu kṣaṇam upoḍhakuvalaya-sugandhi-sīdhuṣu

nyasyad asama-śara-yantram iva bhramati sma bhṛṅga-kulam utsuka-utsukam //

Note: 15.51c: śleṣa

ruruce 'limaṇḍalam udaṃśukamalacaṣakopari sthitam

ekam iva ratipater uditaṃ tapanīyadaṇḍam asitoṣṇavāraṇam //

Note:

ruruce 'li-maṇḍalam udaṃśukamala-caṣaka-upari sthitam

ekam iva ratipater uditaṃ tapanīya-daṇḍam asita-uṣṇa-vāraṇam //

Note: VAR 15.52b: {kamala#\lem \em; kamaka# \ed}

vidhṛtā kare priyatamena katipayaśilīmukhānvitā

cittam akṛta vivaśaṃ sudṛśāṃ kusumeṣukārmukalateva vāruṇī //

Note:

vidhṛtā kare priyatamena katipaya-śilīmukha-anvitā

cittam akṛta vivaśaṃ sudṛśāṃ kusuma-iṣu-kārmuka-lata īva vāruṇī //

Note: 15.53d: śleṣa

atirāgiṇi praṇayiṇīva madhuni paricumbitānane

vyaktim alabhata mado hṛdaye pulakaḥ kapolaphalake ca subhruvām //

Note:

atirāgiṇi praṇayiṇi iva madhuni paricumbita-ānane

vyaktim alabhata mado hṛdaye pulakaḥ kapola-phalake ca subhruvām //

pratimāgatendukarajāladhavalitam iva śriyaṃ dadhe

pānanamitamukhamugdhavadhūvigaladvilāsahasitachaṭaṃ madhu //

Note:

pratimā-gata-indu-kara-jāladhavalitam iva śriyaṃ dadhe

pāna-namita-mukha-mugdha-vadhūvigalad-vilāsa-hasita-chaṭaṃ madhu //

madhu kāpi pāṭalakapolataralakaladhautakuṇḍalā

lolanijamukhatuṣārakarapratibimbagarbham abhikārpitaṃ papau //

Note:

madhu ka āpi pāṭala-kapolatarala-kaladhauta-kuṇḍalā

lola-nija-mukha-tuṣāra-karapratibimba-garbham abhika-arpitaṃ papau //

atiraktam āyatatareṇa vilasadasitotpalaśriyā

kāmam apibadaparendumukhī caṣakeṇa sīdhu, nayanena vallabham //

Note:

atiraktam āyata-tareṇa vilasad-asita-utpala-śriyā

kāmam apibad-apara-indu-mukhī caṣakeṇa sīdhu, nayanena vallabham //

agamat trayasya samam eva parimalarasajñatām aliḥ

kalpaviṭapimadhunaḥ pramadā mukhamārutasya vikacotpalasya //

Note:

agamat trayasya samam eva parimala-rasa-jñatām aliḥ

kalpa-viṭapi-madhunaḥ pramadā mukha-mārutasya vikaca-utpalasya //

adharāgracumbanam avāpya kamaladaladīrghacakṣuṣām

śvāsataralam ajaniṣṭa mudā muhurāttalāsyam iva kāpiśāyanam //

Note:

adhara-agra-cumbanam avāpya kamala-dala-dīrgha-cakṣuṣām

śvāsa-taralam ajaniṣṭa mudā muhura-ātta-lāsyam iva kāpiśāyanam //

madam āsavena rameṇa nakhapadam ivārpitaṃ hṛdi

nātiviśadapadabandhamatho navasāhasāṅkacaritaṃ jaguḥ striyaḥ //

Note:

madam āsavena rameṇa nakha-padam iva arpitaṃ hṛdi

na ativiśada-pada-bandhamatho navasāhasāṅkacaritaṃ jaguḥ striyaḥ //

madirārpitādharadalena yuvatir amṛtachaṭopamā

premarasamṛduṣu dīrghadṛśāṃ hṛdayeṣu pallavayati sma manmatham //

Note:

madirā-arpita-adhara-dalena yuvatir amṛta-chaṭā-upamā

prema-rasa-mṛduṣu dīrgha-dṛśāṃ hṛdayeṣu pallavayati sma manmatham //

dayitāhite yuvajanena vilasadatipāṭaladyutau

kāmasuhṛdi vihitaḥ praṇayaḥ prathamaṃ madhuny adharapallave tataḥ //

Note:

dayitā-hite yuva-janena vilasad-atipāṭala-dyutau

kāma-suhṛdi vihitaḥ praṇayaḥ prathamaṃ madhuny adhara-pallave tataḥ //

avadhūtamānamadhupānarasarabhasataḥ prasannatām

prāpur atipṛthudṛśāṃ sahasā hṛdayāni cācchamaṇibhājanāni ca //

Note:

avadhūta-māna-madhupānarasa-rabhasataḥ prasannatām

prāpur atipṛthudṛśāṃ sahasā hṛdayāni ca accha-maṇi-bhājanāni ca //

dayitām anaṅgamadasūtim asitanalināvataṃsakām

sāndraruciyuvajano madirāṃ paricumbati sma na paraṃ vadhūm api //

Note:

dayitām anaṅga-mada-sūtim asita-nalina-avataṃsakām

sāndra-ruci-yuva-jano madirāṃ paricumbati sma na paraṃ vadhūm api //

anayan sahaiva śithilatvam ubhayam ubhayena yoṣitām

vrīḍam aruṇarucinā madhunā maṇikāñcidāma ca kareṇa kāminaḥ //

Note:

anayan saha eva śithilatvam ubhayam ubhayena yoṣitām

vrīḍam aruṇa-rucinā madhunā maṇi-kāñci-dāma ca kareṇa kāminaḥ //

sudṛśāṃ madād atha parisrud aruṇitasitodarāḥ karāt

petur amarasaritaḥ puline maṇiśuktayaḥ priyatame ca dṛṣṭayaḥ //

Note:

sudṛśāṃ madād atha parisrud aruṇita-sita-udarāḥ karāt

petur amara-saritaḥ puline maṇi-śuktayaḥ priyatame ca dṛṣṭayaḥ //

navapallavāruṇam uvāha dhṛtataruṇavāruṇīmadaḥ

rāgam atha śucini gaṇḍatale nayanodare ca madirekṣanājanaḥ //

Note:

nava-pallava-aruṇam uvāha dhṛta-taruṇa-vāruṇīmadaḥ

rāgam atha śucini gaṇḍa-tale nayana-udare ca madirā-īkṣanā-janaḥ //

aparisphuṭoktilalitāsu madamukuladīrghadṛṣṭiṣu

tāsu śabalakusumāṃsalasatkabarīlatāsu padam ādadhe smaraḥ //

Note:

aparisphuṭa-ukti-lalitāsu mada-mukula-dīrgha-dṛṣṭiṣu

tāsu śabala-kusuma-aṃsa-lasatkabarī-latāsu padam ādadhe smaraḥ //

āpānabhūr avasitāsavarāgadīrghasendīvarasphaṭikaśuktiśatā cakāse

kautūhalān madavilolavadhūvilāsavyālokanonmiṣitavaktraparampareva //

Note:

āpāna-bhūr avasita-āsava-rāga-dīrghasa-indīvara-sphaṭika-śukti-śatā cakāse

kautūhalān mada-vilola-vadhū-vilāsavyālokana-unmiṣita-vaktra-parampara īva //

aviralamaṇidīpoddyotadūrāpasarpattimiram amarasindhoḥ kūlakacchaṃ praviśya

atha samamasunāthais tāḥ salīlaṃ niṣeduḥ sarasakanakajambūpallavaprastareṣu //

Note:

avirala-maṇi-dīpa-uddyota-dūra-apasarpattimiram amara-sindhoḥ kūla-kacchaṃ praviśya

atha samamasunāthais tāḥ salīlaṃ niṣeduḥ sarasa-kanaka-jambū-pallava-prastareṣu //

sāndronmīlatsaurabhāṇy udvahantyo vidyullekhapiṅgalāny aṅkāni

lakṣmīṃ hemāmbhojamālā ivāpuḥ sāraṅgākṣyaḥ preyasāṃ kaṇṭhalagnāḥ //

Note:

sāndra-unmīlat-saurabhāṇy udvahantyo vidyul-lekha-piṅgalāny aṅkāni

lakṣmīṃ hema-ambhoja-mālā ivā apuḥ sāraṅga-akṣyaḥ preyasāṃ kaṇṭha-lagnāḥ //

tato visūtracyutahārayaṣṭiḥ śīrṇāṅgado bhaṅgurakarṇapūraḥ

madena sadyo madirekṣaṇānāṃ ratotsavaḥ pallavito babhūva //

Note:

tato visūtra-cyuta-hāra-yaṣṭiḥ śīrṇa-aṅgado bhaṅgura-karṇa-pūraḥ

madena sadyo madirā-īkṣaṇānāṃ rata-utsavaḥ pallavito babhūva //

nānāṅgarāgaśabale ślathabandhaloladhammillamālyakusumaprakarāvakīrṇe

puṣpeṣutalpe iva vakṣasi vallabhānāṃ nidrām avāpur atha tāḥ surataśrameṇa //

Note:

nānā-aṅga-rāga-śabale ślatha-bandha-loladhammilla-mālya-kusuma-prakara-avakīrṇe

puṣpa-iṣu-talpe iva vakṣasi vallabhānāṃ nidrām avāpur atha tāḥ surata-śrameṇa //

kandarpasya trilokīhaṭhavijayamahāsāhasotsāhahetur dhunvaṃs tatpakṣmadhūlivyatikarakapiśaḥ kāñcanāmbhoruhāṇi

tanvānas tīrarūḍhatridaśatarulatālāsyam ālasyabhājāṃ tāsāṃ saṃbhogakeliklamabharam aharajjāhnavīvīcivātaḥ //

Note:

kandarpasya trilokī-haṭha-vijaya-mahā-sāhasa-utsāha-hetur dhunvaṃs tat-pakṣma-dhūli-vyatikara-kapiśaḥ kāñcana-ambhoruhāṇi

tanvānas tīra-rūḍha-tridaśa-taru-latā-lāsyam ālasya-bhājāṃ tāsāṃ saṃbhoga-keli-klama-bharam aharaj-jāhnavī-vīci-vātaḥ //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye pātāla-gaṅgā2vagāhano nāma pañcadaśaḥ sargaḥ

ṣoḍaśaḥ sargaḥ

atrāntare nabhaḥsindhupulinaṃ prāpa pāṭalā

dadhaty anaṅgalekhena lāñchitaṃ pāṇipallavam //

Note:

atra antare nabhaḥ-sindhupulinaṃ prāpa pāṭalā

dadhaty anaṅga-lekhena lāñchitaṃ pāṇi-pallavam //

maṇipragrīvakodgīrṇaśunāsīraśarāsanam

apaśyad gaganollekhi tatra sphaṭikaveśma sā //

Note:

maṇi-pragrīvaka-udgīrṇaśunāsīra-śarāsanam

apaśyad gagana-ullekhi tatra sphaṭika-veśma sā //

tadindranīladvāre sā hemavetrākule babhau

śliṣyantī sataḍillekhe lekhevendoḥ payomuci //

Note:

tad-indranīla-dvāre sā hema-vetra-ākule babhau

śliṣyantī sa-taḍil-lekhe lekha īva indoḥ payomuci //

ratnavātāyanasthasya tiṣṭhan pārśve mahīpateḥ

dvāḥsthaṃ kim api pṛcchantīṃ tām aikṣata ramāṅgadaḥ //

Note:

ratna-vātāyana-sthasya tiṣṭhan pārśve mahīpateḥ

dvāḥ-sthaṃ kim api pṛcchantīṃ tām aikṣata ramāṅgadaḥ //

antaḥ praveśayām āsa saś ca tām āttasaṃbhramaḥ

yayau sā ca viśāṃpatyur locanāmṛtavartitām //

Note:

antaḥ praveśayām āsa saś ca tām ātta-saṃbhramaḥ

yayau sā ca viśāṃpatyur locana-amṛta-vartitām //

sitāśmaharmyam uttuṅgaṃ jhaṭity adhiruroha sā

ānandakandalīcittam atyacchaṃ pārthivasya ca //

Note:

sita-aśma-harmyam uttuṅgaṃ jhaṭity adhiruroha sā

ānanda-kandalī-cittam atyacchaṃ pārthivasya ca //

kṣiticumbitahāraṃ sā praṇanāma mahībhuje

ramāṅgadaṃ karagrāhasauhārdye pātratāṃ nayat //

Note:

kṣiti-cumbita-hāraṃ sā praṇanāma mahībhuje

ramāṅgadaṃ kara-grāhasauhārdye pātratāṃ nayat //

nṛpeṇa svayam uktāpi ita ehy ehi pāṭale

tallīlāmaṇiparyaṅkasavidhe niṣasāda sā //

Note:

nṛpeṇa svayam ukta āpi ita ehy ehi pāṭale

tal-līlā-maṇi-paryaṅkasavidhe niṣasāda sā //

pāṭalāvākyam

Note:

pāṭalā-vākyam

kṛtasambhāṣaṇā sātha tenāvanimanobhuvā

ity avocata dantāṃśuśabalādharapallavā //

Note:

kṛta-sambhāṣaṇā sa ātha tena avani-manobhuvā

ity avocata danta-aṃśuśabala-adhara-pallavā //

mudritasmarasaundaryavāntā netrāmṛtachaṭā

iyaṃ mūrtir mahārāja kaccit kuśalinī tava ? //

Note:

mudrita-smara-saundaryavāntā netra-amṛta-chaṭā

iyaṃ mūrtir mahārāja kaccit kuśalinī tava ? //

katham etāṃ praviṣṭās tvaṃ bhūmim atyantadurgamām

na kasya vismayāyeyaṃ śaktir atyadbhutā tava //

Note:

katham etāṃ praviṣṭās tvaṃ bhūmim atyanta-durgamām

na kasya vismayāya iyaṃ śaktir atyadbhutā tava //

deva vidyādharaḥ ko 'pi śāpān nirmocitas tvayā

ity amandaḥ pravādo 'tra tat ko 'py asi namo 'stu te //

Note:

deva vidyādharaḥ ko 'pi śāpān nirmocitas tvayā

ity amandaḥ pravādo 'tra tat ko 'py asi namo 'stu te //

aho guṇena rājendra yena kenāpi gṛhyase

yad evaṃ kliśyase tasyāḥ phaṇīndraduhituḥ kṛte //

Note:

aho guṇena rāja-indra yena kena api gṛhyase

yad evaṃ kliśyase tasyāḥ phaṇi-indra-duhituḥ kṛte //

nāyakavākyam

Note:

nāyakavākyam

atha vidrumatāmrauṣṭhaluṭhaddaśanadīdhitiḥ

smitvā vasumatīnāthas tām iti pratyabhāṣata //

Note:

atha vidruma-tāmra-oṣṭhaluṭhad-daśana-dīdhitiḥ

smitvā vasumatī-nāthas tām iti pratyabhāṣata //

kadācit pāṭale kaccid bhujaṅgapatikanyakā

smaraty asmān sakhīsvairasaṅkathāsv antarāntarā //

Note:

kadācit pāṭale kaccid bhujaṅga-pati-kanyakā

smaraty asmān sakhī-svairasaṅkathāsv antara-antarā //

kim anaṅgavatī vakti brūte mālyavatī ca kim

apy asty ahipure 'smākaṃ kiṃvadantī kiyaty api //

Note:

kim anaṅgavatī vakti brūte mālyavatī ca kim

apy asty ahi-pure 'smākaṃ kiṃ-vadantī kiyaty api //

phaṇirājasutākarṇaṃ kaccit prāpayya madvacaḥ

vihito ratnacūḍena śukarūpaviparyayaḥ //

Note:

phaṇi-rāja-sutā-karṇaṃ kac-cit prāpayya mad-vacaḥ

vihito ratnacūḍena śuka-rūpa-viparyayaḥ //

kim āgatāsi kiṃ caivaṃ parimlāneva lakṣyase

nivedaya drutaṃ yan me kim apy āśaṅkate manaḥ //

Note:

kim āgata āsi kiṃ ca evaṃ parimlāna īva lakṣyase

nivedaya drutaṃ yan me kim apy āśaṅkate manaḥ //

lekhārpaṇam

Note:

lekha-arpaṇam

iti pṛṣṭavate tasmai sāndrapremārdracetase

kandarpadīpanaṃ lekham arpayām āsa pāṭalā //

Note:

iti pṛṣṭavate tasmai sāndra-prema-ardra-cetase

kandarpa-dīpanaṃ lekham arpayām āsa pāṭalā //

tam āttaṃ vācayety uktvā paramārakulodvahaḥ

ramāṅgadasya cikṣepa sambhramottānite kare //

Note:

tam āttaṃ vācaya ity uktvā paramāra-kula-udvahaḥ

ramāṅgadasya cikṣepa sambhrama-uttānite kare //

taṃ hemakadalīpatrakastūrilikhitākṣaram

so 'vadhāryātha tasyāgre vyaktavāg ity avāacayat //

Note:

taṃ hema-kadalī-patrakastūri-likhita-akṣaram

so 'vadhārya atha tasya agre vyakta-vāg ity avāacayat //

śaśiprabhālekhaḥ

Note:

śaśiprabhā-lekhaḥ

svasti sthitasya svaḥsindhutīre phaṇipurasthayā

idaṃ madhyamalokendor mālyavatyā nivedyate //

Note:

svasti sthitasya svaḥ-sindhutīre phaṇi-pura-sthayā

idaṃ madhyama-loka-indor mālyavatyā nivedyate //

yadaivāsmatsakhī vindhye tvayā rājan vyayujyata

tadaiveyaṃ kuraṅgīva viddhā hṛdi manobhuvā //

Note:

yada aiva asmat-sakhī vindhye tvayā rājan vyayujyata

tada aiva iyaṃ kuraṅgi īva viddhā hṛdi manobhuvā //

dṛṣṭiḥ sarvatra rājendoḥ sudhāniṣyandinī tava

jātā śaśiprabhāyāṃ tu saiva hālāhalachaṭā //

Note:

dṛṣṭiḥ sarvatra rāja-indoḥ sudhā-niṣyandinī tava

jātā śaśiprabhāyāṃ tu sa aiva hālāhala-chaṭā //

na vinodayituṃ śakyam eṣā kenāpi vastunā

vineśa tava karpūraśītayā saṅgamāśayā //

Note:

na vinodayituṃ śakyam eṣā kena api vastunā

vinā īśa tava karpūraśītayā saṅgama-āśayā //

tvaddarśanopakāriṇyāḥ karoty ekāvalīm iva

iyaṃ pakṣmāgravartyaśrupṛṣatachadmanā dṛśaḥ //

Note:

tvad-darśana-upakāriṇyāḥ karoty eka-āvalīm iva

iyaṃ pakṣma-agravarty-aśrupṛṣata-chadmanā dṛśaḥ //

vakti vyaktāśrulekhena nihitena karodare

iyam āpāṇḍugaṇḍena smaratāpamukhendunā //

Note:

vakti vyakta-aśru-lekhena nihitena kara-udare

iyam ā-pāṇḍu-gaṇḍena smara-tāpa-mukha-indunā //

śirīṣād api mṛdvaṅgī kveyam āyātalocanā

eṣa kva ca kukūlāgnikarkaśo madanajvaraḥ //

Note:

śirīṣād api mṛdv-aṅgī kva iyam āyāta-locanā

eṣa kva ca kukūla-agnikarkaśo madana-jvaraḥ //

neyaṃ pravālaśayyāyāṃ nāpi prāleyaveśmani

na cendumaṇiparyaṅke sakhī nirvṛtim eti naḥ //

Note:

na iyaṃ pravāla-śayyāyāṃ na api prāleya-veśmani

na ca indu-maṇi-paryaṅke sakhī nirvṛtim eti naḥ //

nisargaraktam etasyāḥ sakhījanam ivādharam

nayanti kim api mlānim uṣṇā niḥśvasitormayaḥ //

Note:

nisarga-raktam etasyāḥ sakhī-janam iva adharam

nayanti kim api mlānim uṣṇā niḥśvasita-ūrmayaḥ //

aratitvam avāpyāmbhaḥkaṇikeva vighūrṇate

eṣā kamalinīpatraśayyāyām āyatekṣaṇā //

Note:

aratitvam avāpya ambhaḥkaṇika īva vighūrṇate

eṣā kamalinī-patraśayyāyām āyata-īkṣaṇā //

asyāḥ smarāgnisantaptaṃ vapuḥ śaśikalāmṛdu

nīrandhragharmasalilachaleneva vilīyate //

Note:

asyāḥ smara-agni-santaptaṃ vapuḥ śaśi-kalā-mṛdu

nīrandhra-gharma-salilachalena iva vilīyate //

kṛśatām aṅgake gāḍham asyāḥ kusumakomale

āropayati puṣpeṣu maurvīm iva śarāsane //

Note:

kṛśatām aṅgake gāḍham asyāḥ kusuma-komale

āropayati puṣpeṣu maurvīm iva śarāsane //

dhṛtayā hṛdi bāleyaṃ vitīrṇaharicandane

nirvāṇam eti bhavataḥ kathayā na jalārdrayā //

Note:

dhṛtayā hṛdi bāla īyaṃ vitīrṇa-hari-candane

nirvāṇam eti bhavataḥ kathayā na jala-ardrayā //

ākarṇakṛṣṭakodaṇḍastvāṃ vinā niśitaiḥ śaraiḥ

bhinatty aṅgam anaṅgo 'syāḥ kṣitiś cetasi kāpi me //

Note:

ākarṇa-kṛṣṭa-kodaṇḍastvāṃ vinā niśitaiḥ śaraiḥ

bhinatty aṅgam anaṅgo 'syāḥ kṣitiś cetasi ka āpi me //

iyam atyacchahṛdaye dadhaty atisuvṛttatām

bālā māṇikyamukure vimukhī saṃmukhī tvayi //

Note:

iyam atyaccha-hṛdaye dadhaty atisuvṛttatām

bālā māṇikya-mukure vimukhī saṃmukhī tvayi //

eṣā śikheva dīpasya mugdhā dagdhadaśāśrayā

smarānilaparāmarśād itaś cetaś ca vepate //

Note:

eṣā śikha īva dīpasya mugdhā dagdha-daśa-āśrayā

smara-anila-parāmarśād itaś ca itaś ca vepate //

iyam indudyutiharaṃ yuktam atyāyatair guṇaiḥ

mṛṇālavalayaṃ haste vahati tvāṃ ca cetasi //

Note:

iyam indu-dyuti-haraṃ yuktam atyāyatair guṇaiḥ

mṛṇāla-valayaṃ haste vahati tvāṃ ca cetasi //

anaṅgatāpavaty asyā nikāmasarasaṃ hṛdi

saṅkucaty abjinīpatraṃ na tu tvatpremapallavaḥ //

Note:

anaṅga-tāpavaty asyā nikāma-sarasaṃ hṛdi

saṅkucaty abjinī-patraṃ na tu tvat-prema-pallavaḥ //

kriyate valayenāsyā maṇibandhe gatāgatam

kārśyāgrabhūmim āptāyās tvayy antaḥkaraṇena ca //

Note:

kriyate valayena asyā maṇibandhe gatāgatam

kārśya-agra-bhūmim āptāyās tvayy antaḥkaraṇena ca //

jāyate peśalam api prāyo vastv anyathāpadi

prāpto mṛṇālahāro 'pi yad asyā dāhahetutām //

Note:

jāyate peśalam api prāyo vastv anyathā āpadi

prāpto mṛṇāla-hāro 'pi yad asyā dāha-hetutām //

nihitāḥ sāsramālībhir lavalīpākapāṇḍunī

asyāḥ stanataṭe bhāraḥ paraṃ vānīrapallavāḥ //

Note:

nihitāḥ sāsramālībhir lavalīpāka-pāṇḍunī

asyāḥ stana-taṭe bhāraḥ paraṃ vānīra-pallavāḥ //

na candanena nośīravāriṇā na jalārdrayā

nāsyāḥ puṭakinīpatraiḥ śamam eti smarajvaraḥ //

Note:

na candanena na uśīravāriṇā na jala-ardrayā

na asyāḥ puṭakinī-patraiḥ śamam eti smara-jvaraḥ //

kiṃ cāparam tvam etasyā hṛdayasyādhidevatā

yatas tvanmayam evaiṣā viśvaṃ viśveśa paśyati //

Note:

kiṃ ca aparam tvam etasyā hṛdayasya adhidevatā

yatas tvan-mayam eva eṣā viśvaṃ viśveśa paśyati //

ratnacūḍopanītena sandeśena tavādhunā

iyam ucchvasitā kim cit sudhāgaṇḍūṣabandhunā //

Note:

ratnacūḍā-upanītena sandeśena tava adhunā

iyam ucchvasitā kim cit sudhā-gaṇḍūṣa-bandhunā //

tāvad āgaccha vegena gṛhītvā hemapaṅkajam

anaṅgavidhunā yāvad iyaṃ śvasiti naḥ sakhī //

Note:

tāvad āgaccha vegena gṛhītvā hema-paṅkajam

anaṅga-vidhunā yāvad iyaṃ śvasiti naḥ sakhī //

nāyakasya pratisandeśaḥ

Note:

nāyakasya pratisandeśaḥ

evam ākarṇya lalitaṃ lekhārtham atha pārthivaḥ

udbhinnasāndrapulakaḥ pāṭalām ity avocata //

Note:

evam ākarṇya lalitaṃ lekha-artham atha pārthivaḥ

udbhinna-sāndra-pulakaḥ pāṭalām ity avocata //

yathā sakhī vaḥ kim api prapannā vidhurāṃ daśām

tathā tvam api mām evaṃ pāṭale kiṃ na paśyasi ? //

Note:

yathā sakhī vaḥ kim api prapannā vidhurāṃ daśām

tathā tvam api mām evaṃ pāṭale kiṃ na paśyasi ? //

tad gaccha tāṃ śaśimukhīm āśvāsayitum arhasi

vayam ete ca hemābjam ānetuṃ prayatāmahe //

Note:

tad gaccha tāṃ śaśi-mukhīm āśvāsayitum arhasi

vayam ete ca hema-abjam ānetuṃ prayatāmahe //

tathā kāryaṃ na vandhyaḥ syād yathā mama manorathaḥ

vaktavyā mālyavatyaivaṃ madgirā valguvādini //

Note:

tathā kāryaṃ na vandhyaḥ syād yathā mama manorathaḥ

vaktavyā mālyavatya aivaṃ mad-girā valgu-vādini //

pāṭalāprayāṇam

Note:

pāṭalā-prayāṇam

āvṛttidattasandeśāsā tataḥ pṛthivībhujā

phaṇirājendranagarīṃ tvaritam pāṭalā yayau //

Note:

āvṛtti-datta-sandeśāsā tataḥ pṛthivībhujā

phaṇirājendra-nagarīṃ tvaritam pāṭalā yayau //

prasthānaśaṃsī sahasā tasyātha pṛthivīpateḥ

pralayāmbudharadhvānadhīraṃ dadhvāna dundubhiḥ //

Note:

prasthāna-śaṃsī sahasā tasya ātha pṛthivīpateḥ

pralaya-ambudhara-dhvānadhīraṃ dadhvāna dundubhiḥ //

vidyādharastrīpuruṣavarṇanam

Note:

vidyādhara-strī-puruṣa-varṇanam

nadann utkampimanasāṃ sa vidyādharayoṣitām

ninye priyapariṣvaṅgaślathatām atha dorlatāḥ //

Note:

nadann utkampi-manasāṃ sa vidyādhara-yoṣitām

ninye priya-pariṣvaṅgaślathatām atha dor-latāḥ //

kathaṃ cit prāṇanāthasya mukhādharapallavam

bālā vyaghaṭayat kā cit kācid urasaś ca payodharau //

Note:

kathaṃ cit prāṇa-nāthasya mukha-adhara-pallavam

bālā vyaghaṭayat kā cit kācid urasaś ca payodharau //

śanair babandha jaghane nakhāṅkavati mekhalām

kāpi smitamukhī kānte tiryagarpitalocanā //

Note:

śanair babandha jaghane nakha-aṅkavati mekhalām

ka āpi smita-mukhī kānte tiryag-arpita-locanā //

dṛṣṭiṃ dāsyanti me sakhyaḥ khaṇḍite dantavāsasi

kim atra kṛtyam ity anyā kim api vyākulābhavat //

Note:

dṛṣṭiṃ dāsyanti me sakhyaḥ khaṇḍite danta-vāsasi

kim atra kṛtyam ity anyā kim api vyākula ābhavat //

kā cit paryaṅkam ālokya sālaktakapadāṅkitam

anyonyārpitanetrābhir vayasyābhir ahasyata //

Note:

kā cit paryaṅkam ālokya sālaktaka-pada-aṅkitam

anyonya-arpita-netrābhir vayasyābhir ahasyata //

ekā māṇikyakaṭakaṃ karāgracyutam ādade

hṛdayaṃ puṣpacāpena madhye viddham ivātmanaḥ //

Note:

ekā māṇikya-kaṭakaṃ kara-agra-cyutam ādade

hṛdayaṃ puṣpacāpena madhye viddham ivā atmanaḥ //

cumbanakliṣṭabimbauṣṭhaṃ jāgarāruṇalocanam

mukhāmbhojaṃ dṛśānyonaṃ vilāsibhir apīyata //

Note:

cumbana-kliṣṭa-bimba-oṣṭhaṃ jāgara-aruṇa-locanam

mukha-ambhojaṃ dṛśa ānyonaṃ vilāsibhir apīyata //

ratnavatīṃ prati gamanam

Note:

ratnavatīṃ prati gamanam

so 'tha pravavṛte gantuṃ vidyādharabalānvitaḥ

rathena rathinām agryaḥ purīṃ ratnavatīm prati //

Note:

so 'tha pravavṛte gantuṃ vidyādhara-bala-anvitaḥ

rathena rathinām agryaḥ purīṃ ratnavatīm prati //

ratnacūḍasamāgamaḥ

Note:

ratnacūḍa-samāgamaḥ

tataḥ phaṇikumārena ratnacūḍena sa adhvani

samagaṃsta jagatpūjyaḥ pūṣā darśa ivendunā //

Note:

tataḥ phaṇi-kumārena ratnacūḍena sa adhvani

samagaṃsta jagat-pūjyaḥ pūṣā darśa iva indunā //

Note: 16.16d: ādarśe?

sas tasyopayānīcakre dikcakraskhalitadhvanim

acchinnadānaniṣyandam ātmānam iva vāraṇam //

Note:

sas tasya upayānīcakre dik-cakra-skhalita-dhvanim

acchinna-dāna-niṣyandam ātmānam iva vāraṇam //

nṛpasya dīpikākṛtyaṃ cakrire timiracchidaḥ

puraḥ prasarpattatsainyaphaṇāratnāṃśusūcayaḥ //

Note:

nṛpasya dīpikā-kṛtyaṃ cakrire timira-cchidaḥ

puraḥ prasarpat-tat-sainyaphaṇā-ratna-aṃśu-sūcayaḥ //

kiyatāpy atha kālena santataiḥ saḥ prayāṇakaiḥ

prapede kusumāśleṣasugandhipavanaṃ vanam //

Note:

kiyata āpy atha kālena santataiḥ saḥ prayāṇakaiḥ

prapede kusuma-āśleṣasugandhi-pavanaṃ vanam //

dūtaprasthāpanam

Note:

dūta-prasthāpanam

asurādhipatiṃ sāmnā yācituṃ hemapaṅkajam

sthitvā sas tatra purato visasarja ramāṅgadam //

Note:

asura-adhipatiṃ sāmnā yācituṃ hema-paṅkajam

sthitvā sas tatra purato visasarja ramāṅgadam //

saś ca trijagataḥ sāram ādāyaiva vinirmitām

uttuṅgaratnaprāsādāṃ prāpa ratnavatīṃ purīm //

Note:

saś ca tri-jagataḥ sāram ādāya eva vinirmitām

uttuṅga-ratna-prāsādāṃ prāpa ratnavatīṃ purīm //

rāmārthabaddhakakṣeṇa preṣitaḥ prabhuṇāviśat

parikhārṇavam ullaṅghya sas tāṃ laṅkām ivāṅgadaḥ //

Note:

rāmā-artha-baddha-kakṣeṇa preṣitaḥ prabhuṇa āviśat

parikhā-arṇavam ullaṅghya sas tāṃ laṅkām iva aṅgadaḥ //

ko 'yaṃ ko 'py ayam anyonyam evaṃ pallavitoktibhiḥ

kautukastimitākṣaiḥ saḥ pauraiś ciram adṛśyata //

Note:

ko 'yaṃ ko 'py ayam anyonyam evaṃ pallavita-uktibhiḥ

kautuka-stimita-akṣaiḥ saḥ pauraiś ciram adṛśyata //

sa candranīlaharmyeṣu dadarśāsurakanyakāḥ

lolās tamālaśyāmeṣu megheṣv iva śatahradāḥ //

Note:

sa candra-nīla-harmyeṣu dadarśa asura-kanyakāḥ

lolās tamāla-śyāmeṣu megheṣv iva śatahradāḥ //

nipīyamānaḥ paurastrīnetrasphaṭikaśuktibhiḥ

vairidvipaghaṭāsiṃhaḥ siṃhadvāram avāpa sa //

Note:

nipīyamānaḥ paura-strīnetra-sphaṭika-śuktibhiḥ

vairi-dvipa-ghaṭā-siṃhaḥ siṃha-dvāram avāpa sa //

asurendrasya doḥkaṇḍuduḥsthānaikabhaṭākulam

vīraḥ sa aviśad āsthānam atha dvāḥsthaniveditaḥ //

Note:

asurendrasya doḥ-kaṇḍuduḥsthāna-eka-bhaṭa-ākulam

vīraḥ sa aviśad āsthānam atha dvāḥstha-niveditaḥ //

asurendravarṇanam

Note:

asurendra-varṇanam-

āsīnam añjanaśyāmam uccaiḥ sphaṭikaviṣṭare

himācalendraśikhare navīnam iva nīradam //

Note:

āsīnam añjana-śyāmam uccaiḥ sphaṭika-viṣṭare

himācala-indra-śikhare navīnam iva nīradam //

keyūrapadmarāgāṃśumañjarījaṭilaūbhau

bhujau bibhrāṇam ujjvālapratāpajvalanāv iva //

Note:

keyūra-padmarāga-aṃśumañjarī-jaṭilau ubhau

bhujau bibhrāṇam ujjvālapratāpa-jvalanāv iva //

urasā ruddhagīrvāṇadvipendraradakoṭinā

hāravallīṃ dadhal lolāṃ dolām iva jayaśriyaḥ //

Note:

urasā ruddha-gīrvāṇadvipa-indra-rada-koṭinā

hāra-vallīṃ dadhal lolāṃ dolām iva jaya-śriyaḥ //

dadhānaṃ dīptiparyastatimirau maṇikuṇḍalau

bandīkṛtau sahaivobhau sūryācandramasāv iva //

Note:

dadhānaṃ dīpti-paryastatimirau maṇi-kuṇḍalau

bandīkṛtau saha eva ubhau sūryācandramasāv iva //

vīravratasyālaṅkāram ahaṅkārasya jīvitam

jagatām aṅkuśaṃ tatra sa vajrāṅkuśam aikṣata //

Note:

vīra-vratasya alaṅkāram ahaṅkārasya jīvitam

jagatām aṅkuśaṃ tatra sa vajrāṅkuśam aikṣata //

tannideśitam adhyāsta sa hiraṇyamayam āsanam

nānāratnāṃśuśabalaṃ śṛṅgaṃ meror ivāryamā //

Note:

tan-nideśitam adhyāsta sa hiraṇyamayam āsanam

nānā-ratna-aṃśu-śabalaṃ śṛṅgaṃ meror ivā aryamā //

dūtaṃ prati praśnaḥ

Note:

dūtaṃ prati praśnaḥ

kurvan mukhāni smerāṇi daśanajyotsnayā diśām

vidhāya satkriyām evam asurendras tam abravīt //

Note:

kurvan mukhāni smerāṇi daśana-jyotsnayā diśām

vidhāya satkriyām evam asurendras tam abravīt //

aho kim api kalyāṇam āsannaphalam adya naḥ

anyathā hi gṛhaṃ santaḥ kim āyānti bhavadvidhāḥ //

Note:

aho kim api kalyāṇam āsanna-phalam adya naḥ

anyathā hi gṛhaṃ santaḥ kim āyānti bhavadvidhāḥ //

yad āśrame vaṅkumuner yuvayor vṛttam adbhutam

tat karṇātithitāṃ nītam etya praṇidhibhir mama //

Note:

yad āśrame vaṅku-muner yuvayor vṛttam adbhutam

tat karṇa-atithitāṃ nītam etya praṇidhibhir mama //

etayā sāṃprataṃ brūhi yuto vidyādharair ayam

kim ākaṅkṣati vaḥ svāmī phalaṃ pāṭālayātrayā //

Note:

etayā sāṃprataṃ brūhi yuto vidyādharair ayam

kim ākaṅkṣati vaḥ svāmī phalaṃ pāṭāla-yātrayā //

niyujyante nṛpeṇārthe nālpīyasi bhavaddṛśāḥ

śeṣo dhṛter bhuvo 'nyatra vyāpārayati kiṃ phaṇān //

Note:

niyujyante nṛpeṇa arthe na alpīyasi bhavad-dṛśāḥ

śeṣo dhṛter bhuvo 'nyatra vyāpārayati kiṃ phaṇān //

tad atra prahito rājñā kim artham asi kathyatām

arthināṃ vyarthatām eti na jātu prārthanā mama //

Note:

tad atra prahito rājñā kim artham asi kathyatām

arthināṃ vyarthatām eti na jātu prārthanā mama //

ramāṅgadoktiḥ

Note:

ramāṅgada-uktiḥ

mārgair ivāyatair vācāṃ śucibhir daśanāṃśubhiḥ

sīmantitādharaḥ smitvā tam ity ūce ramāṅgadaḥ //

Note:

mārgair iva ayatair vācāṃ śucibhir daśana-aṃśubhiḥ

sīmantita-adharaḥ smitvā tam ity ūce ramāṅgadaḥ //

āsāṃ sudhārasārdrāṇāṃ śuddhānām asurādhipa

girāṃ tvam eko yat satyam indur bhāsām ivākaraḥ //

Note:

āsāṃ sudhā-rasa-ardrāṇāṃ śuddhānām asura-adhipa

girāṃ tvam eko yat satyam indur bhāsām ivā akaraḥ //

kac cit tvayāyam ajñāyi devaḥ sāhasalāñchanaḥ

jagatpradīpam athavā ko na vetti virocanam //

Note:

kac cit tvaya āyam ajñāyi devaḥ sāhasa-lāñchanaḥ

jagat-pradīpam athavā ko na vetti virocanam //

phaṇirājasutām eṣa pariṇetuṃ śaśiprabhām

pathānena rathakṣuṇṇaratnaśailena gacchati //

Note:

phaṇi-rāja-sutām eṣa pariṇetuṃ śaśiprabhām

patha ānena ratha-kṣuṇṇaratna-śailena gacchati //

tvadvāpihemapadmena śulkasaṃsthā kṛtā kila

asyāḥ pitreti devena tadarthaṃ prahitā vayam //

Note:

tvad-vāpi-hema-padmena śulka-saṃsthā kṛtā kila

asyāḥ pitra īti devena tad-arthaṃ prahitā vayam //

anenecchasi cet kartuṃ sakhyaṃ sāhasalakṣmaṇā

tat kārtasvararājīvam ānīya svayam arpyatām //

Note:

anena icchasi cet kartuṃ sakhyaṃ sāhasa-lakṣmaṇā

tat kārtasvara-rājīvam ānīya svayam arpyatām //

lumpanti tvanmukhacchāyāṃ yāvan nāsya camūrajaḥ

kuruṣva tāvad ātithyaṃ hemābjena mahībhuje //

Note:

lumpanti tvan-mukha-cchāyāṃ yāvan na asya camū-rajaḥ

kuruṣva tāvad ātithyaṃ hema-abjena mahībhuje //

kim anyan ``nārthināṃ matto vighaṭante manorathāḥ''

iti tvayā svam evāśu pramāṇīkriyatāṃ vacaḥ //

Note:

kim anyan ``nārthināṃ matto vighaṭante manorathāḥ''

iti tvayā svam evā aśu pramāṇīkriyatāṃ vacaḥ //

vajrāṅkuśavākyam

Note:

vajrāṅkuśa-vākyam

ity uktavati sāmarṣabhaṭadṛṣṭe yaśobhaṭe

pratyabhāṣata sāvajñaṃ vihasyāsurakuñjaraḥ //

Note:

ity uktavati sāmarṣabhaṭa-dṛṣṭe yaśobhaṭe

pratyabhāṣata sāvajñaṃ vihasya asura-kuñjaraḥ //

aho bata vidagdho 'pi dhiṅ mugdha iva lakṣyase

viduṣāpi tvayā kiṃcid yad uktam asamañjasam //

Note:

aho bata vidagdho 'pi dhiṅ mugdha iva lakṣyase

viduṣa āpi tvayā kiṃ-cid yad uktam asamañjasam //

yūyaṃ kva māṇuṣāḥ pṛthvīsaṅkaṭasvāmyaduḥsthitāḥ

sā ca trijagatāṃ bhartur ucitā kva śaśiprabhā //

Note:

yūyaṃ kva māṇuṣāḥ pṛthvīsaṅkaṭa-svāmy-aduḥsthitāḥ

sā ca trijagatāṃ bhartur ucitā kva śaśiprabhā //

tādṛṅmadaṅkam evātra strīratnam adhirohati

ramate hi harasyaiva maulāv indukalāṅkuraḥ //

Note:

tādṛṅ-mad-aṅkam eva atra strī-ratnam adhirohati

ramate hi harasya eva maulāv indu-kalā-aṅkuraḥ //

yadyad astīha pātāle ratnaṃ kva cana kiṃ cana

bhājanaṃ tasya tasyāham ekaḥ ke yūyam ucyatām ? //

Note:

yad-yad asti iha pātāle ratnaṃ kva cana kiṃ cana

bhājanaṃ tasya tasya aham ekaḥ ke yūyam ucyatām ? //

sahate nṛpatau naiva hematāmarasārpaṇam

mamaiṣa śakravijayakrīḍādurlalito bhujaḥ //

Note:

sahate nṛpatau naiva hema-tāmarasārpaṇam

mama eṣa śakra-vijayakrīḍā-durlalito bhujaḥ //

prabhus tava nayajño 'pi kim anarthāya kevalam

dīrghendīvaramāleti vikarṣaty asitoragam //

Note:

prabhus tava naya-jño 'pi kim anarthāya kevalam

dīrgha-indīvara-māla īti vikarṣaty asita-uragam //

ita eva nivartadhvaṃ vartadhvaṃ vacane mama

avaṭe kim iti kṣeptum ātmānaṃ yūyam udyatāḥ //

Note:

ita eva nivartadhvaṃ vartadhvaṃ vacane mama

avaṭe kim iti kṣeptum ātmānaṃ yūyam udyatāḥ //

yāvad ete na muñcanti maryādām asurābdhayaḥ

tāvat dūrāpasāreṇa svāminaṃ trātum arhatha //

Note:

yāvad ete na muñcanti maryādām asura-abdhayaḥ

tāvat dūra-apasāreṇa svāminaṃ trātum arhatha //

narendraṃ durjigīṣātas tad gaccha vinivāraya

tvādṛśāḥ kim upekṣante patim utpathagāminam //

Note:

narendraṃ durjigīṣātas tad gaccha vinivāraya

tvādṛśāḥ kim upekṣante patim utpatha-gāminam //

athavāsyāsti śaktiś cet kim adyāpi vilambate

āyātu svayam ādātum itaḥ kāñcanapaṅkajam //

Note:

athava āsya asti śaktiś cet kim adya api vilambate

āyātu svayam ādātum itaḥ kāñcana-paṅkajam //

kim anyaj jāyatām eṣa khaḍgadhārātithir mama

ity uktvā kopataralaṃ virarāmāsureśvaraḥ //

Note:

kim anyaj jāyatām eṣa khaḍga-dhārā-atithir mama

ity uktvā kopa-taralaṃ virarāma asurā iśvaraḥ //

ramāṅgadasya prativacanam

dhairyaṃ saṃvṛtakopo 'tha smayamāno ramāṅgadaḥ

tam ity amuktaparyaṅkaḥ prativaktuṃ pracakrame //

Note:

dhairyaṃ saṃvṛta-kopo 'tha smayamāno ramāṅgadaḥ

tam ity amukta-paryaṅkaḥ prativaktuṃ pracakrame //

nirvāṇavīryavāte 'smin rasātalabilodare

abhugnabhujakaṇḍūtir aho kim api dṛpyase //

Note:

nirvāṇa-vīrya-vāte 'smin rasātala-bila-udare

abhugna-bhuja-kaṇḍūtir aho kim api dṛpyase //

manye tavaitannīrandhram ajñātasvaparāntare

pātālacirasaṃvāsāc citte pariṇataṃ tamaḥ //

Note:

manye tava etan-nīrandhram ajñāta-sva-para-antare

pātāla-cira-saṃvāsāc citte pariṇataṃ tamaḥ //

yāṃ harasyāṣṭamīm āhur mūrtim āhutilehinīm

tatsūtiḥ prāg abhūd bhartā paramāra iti kṣiteḥ //

Note:

yāṃ harasya aṣṭamīm āhur mūrtim āhuti-lehinīm

tat-sūtiḥ prāg abhūd bhartā paramāra iti kṣiteḥ //

kṛtāvatāraṃ tadvaṃśe vadhāya vibudhadviṣām

kim ādidevaṃ kaṃsāriṃ dhiṅ martya iti manyase //

Note:

kṛta-avatāraṃ tad-vaṃśe vadhāya vibudha-dviṣām

kim ādidevaṃ kaṃsāriṃ dhiṅ martya iti manyase //

Note: 16.108d: sandānitakam

kamaleva mukundasya pārvatīva pinākinaḥ

phaṇikanyocitā patnī sā mahīmīnalakṣmaṇaḥ //

Note:

kamala īva mukundasya pārvati īva pinākinaḥ

phaṇi-kanya ūcitā patnī sā mahī-mīna-lakṣmaṇaḥ //

tāṃ haṭhenātmasātkartum asurendra na śakyase

na ratnasūcim ākraṣṭum ayaskāntasya yogyatā //

Note:

tāṃ haṭhenā atmasātkartum asurendra na śakyase

na ratna-sūcim ākraṣṭum ayaskāntasya yogyatā //

padaṃ pathi nidhatse 'tra kim anyāyamalīyase

apathe caratāṃ yānti dūrād dūraṃ vibhūtayaḥ //

Note:

padaṃ pathi nidhatse 'tra kim anyāyamalīyase

apathe caratāṃ yānti dūrād dūraṃ vibhūtayaḥ //

anarpaṇaṃ mahīpāle hemapaṅkeruhasya yat

tavāparigham utprekṣe tad eva dvāram āpadām //

Note:

anarpaṇaṃ mahīpāle hema-paṅkeruhasya yat

tava aparigham utprekṣe tad eva dvāram āpadām //

rājendradīpake tasmin samarāṅgaṇavartini

ete bhaṭās te na cirātāyāsyanti pataṅgatām //

Note:

rājendra-dīpake tasmin samarāṅgaṇa-vartini

ete bhaṭās te na cirātāyāsyanti pataṅgatām //

tathā vidhehi na yathā tvandataḥpurayoṣitām

karapallavaśayyāsu śerate vadanendavaḥ //

Note:

tathā vidhehi na yathā tvandataḥpura-yoṣitām

kara-pallava-śayyāsu śerate vadana-indavaḥ //

pravṛttapatiśokārtapaurastrīparidevanā

iyam utsannasaṅgītā mā bhūd ratnavatī purī //

Note:

pravṛtta-pati-śoka-ārtapaura-strī-paridevanā

iyam utsanna-saṅgītā mā bhūd ratnavatī purī //

devasyārpitahemābjas tad ehi pata pādayoḥ

śiraḥ punantu te kāmaṃ puṇyās tatpādapāṃsavaḥ //

Note:

devasya arpita-hema-abjas tad ehi pata pādayoḥ

śiraḥ punantu te kāmaṃ puṇyās tat-pāda-pāṃsavaḥ //

athavā subhaṭaiḥ sārdham uttiṣṭha purato bhava

samaṃ vidyādharānīkair ayam āyāti bhūpatiḥ //

Note:

athavā subhaṭaiḥ sārdham uttiṣṭha purato bhava

samaṃ vidyādhara-anīkair ayam āyāti bhūpatiḥ //

kim anyat samam etena śirastāmarasena te

hemakokanadaṃ devaḥ svayam eva grahīṣyati //

Note:

kim anyat samam etena śiras-tāmarasena te

hema-kokanadaṃ devaḥ svayam eva grahīṣyati //

ramāṅgadāgamanam

Note:

ramāṅgada-āgamanam

tam ity uktvā sabhāmadhyān nirjagāma ramāṅgadaḥ

nikaṭaṃ ca raṇotkasya jagāma jagatīpateḥ //

Note:

tam ity uktvā sabhā-madhyān nirjagāma ramāṅgadaḥ

nikaṭaṃ ca raṇotkasya jagāma jagatīpateḥ //

atha vadati śanaiḥ sametya tasminn amararipor vacanāni tānitāni

asurapativināśakālarātrimbhṛkuṭīm uvāha mukhena mālavendraḥ //

Note:

atha vadati śanaiḥ sametya tasminn amara-ripor vacanāni tānitāni

asura-pati-vināśa-kālarātrimbhṛkuṭīm uvāha mukhena mālava-indraḥ //

gatvā vidyādharabhaṭacamūcakravālaiḥ sabhaṃ saḥ kṣmāpālo 'tha vyadhita paritas tatpuro ratnavatyāḥ

yena vyaktāmarajayamahāsāhasasyāsurāṇāṃ nāthasyāsīn navaparibhavaśyāmalāvaktralakṣmīḥ //

Note:

gatvā vidyādhara-bhaṭa-camū-cakravālaiḥ sabhaṃ saḥ kṣmāpālo 'tha vyadhita paritas tat-puro ratnavatyāḥ

yena vyakta-amara-jaya-mahā-sāhasasya-asurāṇāṃ nāthasya-āsīn nava-paribhava-śyāmalā-vaktra-lakṣmīḥ //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye kanakā1ravinda-prārthano nāma ṣoḍaśaḥ sargaḥ

saptadaśaḥ sargaḥ

yuddhavarṇanaṃ

Note:

yuddha-varṇanaṃ

athāhividyādhararājasainyair nipīḍitāyāṃ puri ratnavatyām

bhaṭāḥ sakopaṃ bhujadarpabhājo nirjagmur ākṛṣṭakṛpāṇapaṭṭāḥ //

Note:

atha ahi-vidyādhara-rāja-sainyair nipīḍitāyāṃ puri ratnavatyām

bhaṭāḥ sa-kopaṃ bhuja-darpa-bhājo nirjagmur ākṛṣṭa-kṛpāṇa-paṭṭāḥ //

anyonyasaṅghaṭṭavaśena teṣām udañcitāḥ kāñcanakaṅkaṭebhyaḥ

yugāntakālānalabījaśaṅkāṃ na kasya cakruḥ śikhinaḥ sphulliṅgāḥ //

Note:

anyonya-saṅghaṭṭa-vaśena teṣām udañcitāḥ kāñcana-kaṅkaṭebhyaḥ

yuga-anta-kālānala-bīja-śaṅkāṃ na kasya cakruḥ śikhinaḥ sphulliṅgāḥ //

bhāleṣu bhīmā bhṛkuṭīr vahanto bhṛṅgatviṣaś cāsilatāḥ kareṣu

khurāgrarugṇāvanibhiḥ saroṣaṃ nirīyur anye caturais turaṅgaiḥ //

Note:

bhāleṣu bhīmā bhṛkuṭīr vahanto bhṛṅga-tviṣaś ca asi-latāḥ kareṣu

khura-agra-rugṇa-avanibhiḥ saroṣaṃ nirīyur anye caturais turaṅgaiḥ //

nyabhād anīkaṃ kariṇāṃ ca sāndrasindūrapūrāruṇagaṇḍabhitti

pratyagradāvānalalīḍhakoṭikulācalendrapracayopameyam //

Note:

nyabhād anīkaṃ kariṇāṃ ca sāndrasindūra-pūra-aruṇa-gaṇḍa-bhitti

pratyagra-dāvānala-līḍha-koṭikula-acala-indra-pracaya-upameyam //

puro raṇotsekabhṛtāṃ niruddham oghena vidyādharavāhinīnām

tat puñjitaṃ sainyam amartyaśatror babhūva mūle maṇitoraṇasya //

Note:

puro raṇa-utseka-bhṛtāṃ niruddham oghena vidyādhara-vāhinīnām

tat puñjitaṃ sainyam amartya-śatror babhūva mūle maṇi-toraṇasya //

sāṭopam āropitacāpayāṣṭir nibaddhatūṇīrayugo gajasthaḥ

so nirjagāmātha mahāsurendro vegād ahaṃkāra ivāttadehaḥ //

Note:

sāṭopam āropita-cāpa-yāṣṭir nibaddha-tūṇīra-yugo gajasthaḥ

so nirjagāma atha mahā-asura-indro vegād ahaṃkāra ivā atta-dehaḥ //

yugātyayāmbhodharanādadhīras tasyodgataḥ saṅgaratūryaghoṣaḥ

baddhapratiśrunti nitāntabhīmaś cakāra pātālabilodarāṇi //

Note:

yuga-atyaya-ambhodhara-nāda-dhīras tasya udgataḥ saṅgara-tūrya-ghoṣaḥ

baddha-pratiśrunti nitānta-bhīmaś cakāra pātāla-bila-udarāṇi //

satpuṣkarānañjanapuñjabhāsas patho jayasyātha gajān asīṃś ca

vyāpārayanti sma rayeṇa vīrās tatpreritā vairivarūthinīṣu //

Note:

sat-puṣkara-anañjana-puñja-bhāsas patho jayasya atha gajān asīṃś ca

vyāpārayanti sma rayeṇa vīrās tat-preritā vairi-varūthinīṣu //

parasparāpātikṛpāṇaniryatjvālāvalīpallavitāntarikṣaḥ

abhūt pravṛttaḥ samaro mahāhividyādharendrāsurapuṅgavānām //

Note:

paraspara-āpāti-kṛpāṇa-niryatjvāla-āvalī-pallavita-antarikṣaḥ

abhūt pravṛttaḥ samaro mahā-ahividyādhara-indra-asura-puṅgavānām //

vīreṣu dhāvatsu caratsv amandaṃ gajeṣu valgatsu turaṅgameṣu

akālakalpātyayayaśāṅkitāni cakampire sapta rasātalān //

Note:

vīreṣu dhāvatsu caratsv amandaṃ gajeṣu valgatsu turaṅgameṣu

akāla-kalpa-atyaya-yaśa-aṅkitāni cakampire sapta rasātalān //

prakāśayantaḥ karaṇaprapanncaṃ surāṅganābhiḥ spṛhayekṣyamāṇāḥ

atyadbhutaṃ nṛttam ivārabhanta bhaṭā raṇaprāṅgaṇaraṅgamadhye //

Note:

prakāśayantaḥ karaṇa-prapanncaṃ sura-aṅganābhiḥ spṛhayā īkṣyamāṇāḥ

atyadbhutaṃ nṛttam ivā arabhanta bhaṭā raṇa-prāṅgaṇa-raṅga-madhye //

utplutya vegāt pavamānamārgaṃ vidyādharair dānajalāvilāni

paṭu vyapāṭyanta mataṅgajānāṃ tīkṣṇāsipatrakrakacaiḥ śirāṃsi //

Note:

utplutya vegāt pavamāna-mārgaṃ vidyādharair dāna-jalāvilāni

paṭu vyapāṭyanta mataṅgajānāṃ tīkṣṇa-asi-patra-krakacaiḥ śirāṃsi //

nipatya kumbheṣu mahāgajānāṃ nīrandhramukteṣu paṭu kvaṇantaḥ

bhānti sma vidyādharapuṅgavānāṃ muktāṭṭahāsā iva khaḍgapaṭṭāḥ //

Note:

nipatya kumbheṣu mahā-gajānāṃ nīrandhra-mukteṣu paṭu kvaṇantaḥ

bhānti sma vidyādhara-puṅgavānāṃ mukta-aṭṭahāsā iva khaḍga-paṭṭāḥ //

āvartatām ūrmilatāyamānanistriṃśavallīvalayākulāsu

prapedire pūrvasurojjhitāni cakrāṇi vidyādharavāhinīṣu //

Note:

āvartatām ūrmi-latāyamānanistriṃśa-vallī-valaya-ākulāsu

prapedire pūrva-sura-ujjhitāni cakrāṇi vidyādhara-vāhinīṣu //

phaṇāvalīṣv āpatitoragāṇām aphalguratnopalakarkaśāsu

kṛpāṇadharā masṛṇībabhūva mahāsurāṇāṃ na tu saṅgarecchā //

Note:

phaṇā-āvalīṣv āpatita-uragāṇām aphalgu-ratna-upala-karkaśāsu

kṛpāṇa-dharā masṛṇībabhūva mahā-surāṇāṃ na tu saṅgara-icchā //

amānti pātālatale prasasruḥ kṣitau biladvāravinirgatāni

jyāśabdahṛṣṭāsurasiṃhanādaturaṅgaheṣāgajabṛṃhitāni //

Note:

amānti pātāla-tale prasasruḥ kṣitau bila-dvāra-vinirgatāni

jyā-śabda-hṛṣṭa-asura-siṃha-nādaturaṅgaheṣā-gaja-bṛṃhitāni //

pradhāvadaśvīyakhurāhatānām abhyudgato ratnabhuvāṃ parāgaḥ

gīrvāṇacāpacchavilāñchitāni kṛtsnāni cakre kakubhāṃ mukhāni //

Note:

pradhāvad-aśvīya-khura-āhatānām abhyudgato ratna-bhuvāṃ parāgaḥ

gīrvāṇa-cāpa-cchavi-lāñchitāni kṛtsnāni cakre kakubhāṃ mukhāni //

bhaṭāstrapūrṇaiḥ parito gajānāṃ svadānapaṅkopacitaiḥ padāṅkaiḥ

bhayaṅkarābhūt taruṇārkabimbasahasrakīrṇeva raṇāṅgaṇorvī //

Note:

bhaṭa-astra-pūrṇaiḥ parito gajānāṃ svadāna-paṅka-upacitaiḥ pada-aṅkaiḥ

bhayaṅkara ābhūt taruṇa-arka-bimbasahasra-kīrṇa īva raṇa-aṅgaṇa-ūrvī //

lūnāḥ samūlaṃ subhaṭāsipatraiḥ sahasraśaḥ śoṇitaśīkarārdrāḥ

uttālavaivasvatatālavṛntavicchittimūhuḥ karikarṇatālāḥ //

Note:

lūnāḥ samūlaṃ subhaṭa-asi-patraiḥ sahasraśaḥ śoṇita-śīkara-ardrāḥ

uttāla-vaivasvata-tālavṛntavicchitti-mūhuḥ kari-karṇa-tālāḥ //

anyonyakṛttāstarasā bhaṭānāṃ navātapātāmranakhatviṣo 'gre

bhujā nipetuḥ samam īkṣaṇena samauliratnā iva pannagendrāḥ //

Note:

anyonya-kṛttāstarasā bhaṭānāṃ nava-ātapa-ātāmra-nakha-tviṣo 'gre

bhujā nipetuḥ samam īkṣaṇena samauli-ratnā iva pannaga-indrāḥ //

aṅgād asiprāsapṛṣatkabhinnātasṛkpravāheṣu bhṛśaṃ vahatsu

līlāgaladgairikanirjharāṇāṃ gajair jagāhe kulaparvatānām //

Note:

aṅgād asi-prāsa-pṛṣatka-bhinnātasṛk-pravāheṣu bhṛśaṃ vahatsu

līlā-galad-gairika-nirjharāṇāṃ gajair jagāhe kula-parvatānām //

kṣmāyāṃ babhuḥkhaḍgapṛthakkṛtāni sahasraśaḥ śastrabhṛtāṃ śirāṃsi

kālena saṅgrāmasarontarālād utkhaṇḍitānīva saroruhāṇi //

Note:

kṣmāyāṃ babhuḥ-khaḍga-pṛthak-kṛtāni sahasraśaḥ śastra-bhṛtāṃ śirāṃsi

kālena saṅgrāma-sarontarālād utkhaṇḍitāni iva saroruhāṇi //

kabandhakaṇṭhocchaladasravantaḥ samīpam etyopari kaṅkayūtham

muhūrtam iddhāruṇaratnadaṇḍam adṛśyata cchatram ivāntakasya //

Note:

kabandha-kaṇṭha-ucchalad-asravantaḥ samīpam etya upari kaṅka-yūtham

muhūrtam iddhāruṇa-ratna-daṇḍam adṛśyata cchatram iva antakasya //

muktaiḥ samūhena nabhaścarāṇāṃ kumbheṣu cakraiḥ kariṇāṃ patadbhiḥ

astācalavyāyatavaprapātipataṅgabimbānukṛtir vitene //

Note:

muktaiḥ samūhena nabhaś-carāṇāṃ kumbheṣu cakraiḥ kariṇāṃ patadbhiḥ

asta-acala-vyāyata-vapra-pātipataṅga-bimba-anukṛtir vitene //

patadbhaṭaṃ nirdalitāśvavāraṃ nikṛttamattebhakaraṃ kṣaṇena

vyadhāyi vidyādharasainikais tat sanāgavīrair asurendrasainyam //

Note:

patad-bhaṭaṃ nirdalita-aśva-vāraṃ nikṛtta-matta-ibha-karaṃ kṣaṇena

vyadhāyi vidyādhara-sainikais tat sa-nāga-vīrair asurendra-sainyam //

haṃsair iva smerataṭāḥsamantāt paricyutaiḥ kuñjarakarṇaśaṅkhaiḥ

voḍhuṃ pravṛttā bhavaduttaraṅgā jhaṭity agādhā rudhirasravantī //

Note:

haṃsair iva smera-taṭāḥ-samantāt paricyutaiḥ kuñjara-karṇa-śaṅkhaiḥ

voḍhuṃ pravṛttā bhavad-uttaraṅgā jhaṭity agādhā rudhira-sravantī //

vidyādharavyālabhaṭāvaluptadhairyeṣu naśyatsu mahāsureṣu

viśvāṅkuśo nāma surārisūnur atho rathenājimahīṃ viveśa //

Note:

vidyādhara-vyāla-bhaṭa-avaluptadhairyeṣu naśyatsu mahā-asureṣu

viśvāṅkuśo nāma sura-ari-sūnur atho rathena ajimahīṃ viveśa //

ākarṇakṛṣtād dhanuṣaḥ patadbhir bālendulekhākṛtibhiḥ pṛṣatkaiḥ

arātisainye raṇadhīravīrān bhīrūnivaiko vimukhīcakāra //

Note:

ākarṇa-kṛṣtād dhanuṣaḥ patadbhir bāla-indu-lekha-ākṛtibhiḥ pṛṣatkaiḥ

arāti-sainye raṇa-dhīra-vīrān bhīrūnivaiko vimukhīcakāra //

tadvīryanirvāsitasauṣṭhavānāṃ vidyādharāṇām apatan karebhyaḥ

dhārāgralagnadvipakumbhamuktāḥ sabāṣpaleśā iva khaḍgalekhāḥ //

Note:

tad-vīrya-nirvāsita-sauṣṭhavānāṃ vidyādharāṇām apatan karebhyaḥ

dhāra-agra-lagna-dvipa-kumbha-muktāḥ sa-bāṣpa-leśā iva khaḍga-lekhāḥ //

kṣaṇād valanti sma tadā hatāni balāni vidyādharapannagānām

saritpayāṃsīva niśakarāṃśupūrapravṛddhārṇavapīḍitāni //

Note:

kṣaṇād valanti sma tadā hatāni balāni vidyādhara-pannagānām

sarit-payāṃsi iva niśakara-aṃśupūra-pravṛddha-arṇava-pīḍitāni //

na śekatus tasya gatiṃ niroddhuṃ vidyādharendroragarājaputrau

ratnākarasyeva mahendrasahyā vasahyavegaṃ pralayotthitasya //

Note:

na śekatus tasya gatiṃ niroddhuṃ vidyādhara-indra-uraga-rāja-putrau

ratnākarasya iva mahendra-sahya-a vasahya-vegaṃ pralaya-utthitasya //

dordaṇḍakaṇḍūtim athāsya hartum udbhrūlataṃ bhūpatinā niyuktaḥ

javāj jagāmājipathaṃ rathena ramāṅgadaḥkuṇḍalito 'gracāpaḥ //

Note:

dor-daṇḍa-kaṇḍūtim atha asya hartum udbhrūlataṃ bhūpatinā niyuktaḥ

javāj jagāma ajipathaṃ rathena ramāṅgadaḥ-kuṇḍalito 'gra-cāpaḥ //

tathopalebhe samaronmukhasya nādena vṛddhiḥ śarajanmanāsya

cakre padaṃ bāṣpakaṇotkareṇa yathā kapoleṣv asurāṅganānām //

Note:

tatha ūpalebhe samara-unmukhasya nādena vṛddhiḥ śara-janmana āsya

cakre padaṃ bāṣpa-kaṇa-utkareṇa yathā kapoleṣv asura-aṅganānām //

dūrāt suparvārisutaṃ rathena sa raṃhasā saṃmukham āpatantam

rurodha taṃ bāṇaparaṃparābhir yaśobhaṭaḥ karṇam ivendrasūnus //

Note:

dūrāt suparvārisutaṃ rathena sa raṃhasā saṃmukham āpatantam

rurodha taṃ bāṇa-paraṃparābhir yaśobhaṭaḥ karṇam iva indra-sūnus //

viśvāṅkuśaḥ satkavace mumoca vakṣaḥsthale haimam athāsya bāṇam

taṭe 'ñjanaśyāmatanau mahādreḥ śātahradaṃ jyotir ivāmbuvāhaḥ //

Note:

viśvāṅkuśaḥ sat-kavace mumoca vakṣaḥsthale haimam atha asya bāṇam

taṭe 'ñjana-śyāma-tanau mahā-adreḥ śātahradaṃ jyotir iva ambu-vāhaḥ //

alakṣyasaṃdhānavimokṣapātān yaśobhaṭasyāttaruṣo 'pi ropān

mūrcchāluṭhatsārathir āhatāśvo rathaḥ śaśaṃsāsuranandanasya //

Note:

alakṣya-saṃdhāna-vimokṣa-pātān yaśobhaṭasyā atta-ruṣo 'pi ropān

mūrcchā-luṭhat-sārathir āhata-aśvo rathaḥ śaśaṃsa asura-nandanasya //

vilāsakāñcīm atha kālarātrer udyatkrudhaḥ paddhatim antakasya

maurvīṃ pṛṣatkeṇa ramāṅgadasya ciccheda gīrvāṇaripos tanūjaḥ //

Note:

vilāsa-kāñcīm atha kālarātrer udyat-krudhaḥ paddhatim antakasya

maurvīṃ pṛṣatkeṇa ramāṅgadasya ciccheda gīrvāṇa-ripos tanūjaḥ //

sannābhibimbena mahājilakṣmyā vīraśriyo vibhramanūpureṇa

saṃrabhya rāhor iva cakrapāṇiḥ sa apy asya cakreṇa śiraś cakarta //

Note:

sannābhi-bimbena mahāji-lakṣmyā vīra-śriyo vibhrama-nūpureṇa

saṃrabhya rāhor iva cakrapāṇiḥ sa apy asya cakreṇa śiraś cakarta //

nanarta vidyādharasundarīṇāṃ gaṇo nadannūpuram ambare 'tha

maulau śarakṣuṇṇaśirastraratne cikṣepa cāsyām arapuṣpavṛṣṭim //

Note:

nanarta vidyādhara-sundarīṇāṃ gaṇo nadan-nūpuram ambare 'tha

maulau śara-kṣuṇṇa-śirastra-ratne cikṣepa ca asyām ara-puṣpa-vṛṣṭim //

dṛṣṭe śirasy utphalite svasūnor diṅmulalīnāsu patākinīṣu

vajrāṅkuśāḥ saṃmukham āpapāta patyur viśām astagirer ivārkaḥ //

Note:

dṛṣṭe śirasy utphalite sva-sūnor diṅ-mula-līnāsu patākinīṣu

vajrāṅkuśāḥ saṃmukham āpapāta patyur viśām asta-girer iva arkaḥ //

madāmbuvarṣī samare 'bhidhāvan reje gajas tasya sahemakakṣyaḥ

bhinne 'ntarāle pavamānanunnas tamālanīlas taḍiteva meghaḥ //

Note:

mada-ambu-varṣī samare 'bhidhāvan reje gajas tasya sa-hema-kakṣyaḥ

bhinne 'ntarāle pavamāna-nunnas tamāla-nīlas taḍita īva meghaḥ //

patyuḥ prasādasmitarajjukṛṣṭā bhaṭā vivṛtyāsya puro babhūvuḥ

svajīvitānyājimukhe vihātum atyutsukā bhaṅgamalīmasāni //

Note:

patyuḥ prasāda-smita-rajju-kṛṣṭā bhaṭā vivṛtya asya puro babhūvuḥ

sva-jīvitānyājimukhe vihātum atyutsukā bhaṅga-malīmasāni //

āruhya candraḥ kham ivābhirāmaṃ nakṣatramālābharaṇaṃ gajendram

devo 'pi tadvairitamo niyantum atha pratasthe navasāhasāṅkaḥ //

Note:

āruhya candraḥ kham iva abhirāmaṃ nakṣatra-mālā-bharaṇaṃ gaja-indram

devo 'pi tad-vairitamo niyantum atha pratasthe navasāhasāṅkaḥ //

ekatra pārśve śaśikhaṇḍanāmā vidyādharendro nṛpater babhūva

arātisenānalinīvanaikaśītāṃśur anyatra yaśobhaṭaś ca //

Note:

ekatra pārśve śaśikhaṇḍa-nāmā vidyādhara-indro nṛpater babhūva

arāti-senā-nalinī-vana-ekaśītāṃśur anyatra yaśobhaṭaś ca //

sphuratphaṇachatramaṇipratānatejaśchaṭājarjaritāndhakāraḥ

aphalgur vīryaḥ phaṇabhṛtkumāro 'py agre 'bhavat tasya sa ratnacūḍaḥ //

Note:

sphurat-phaṇa-chatra-maṇi-pratānatejaś-chaṭā-jarjarita-andhakāraḥ

aphalgur vīryaḥ phaṇa-bhṛt-kumāro 'py agre 'bhavat tasya sa ratnacūḍaḥ //

vidhūtanistriṃśataraṅgitāni sabāṇacakrīkṛtakārmukāni

hatāvaśeṣāṇi puro 'sya celur balāni vidyādharapannagānām //

Note:

vidhūta-nistriṃśa-taraṅgitāni sa-bāṇa-cakrīkṛta-kārmukāni

hata-avaśeṣāṇi puro 'sya celur balāni vidyādhara-pannagānām //

raktāsavakṣībasahastatālavetālatālocchalitāṭṭahāsaḥ

mahābhaṭānām asunirvyapekṣam anyonyam āvartata saṃparāyaḥ //

Note:

rakta-āsava-kṣība-sa-hasta-tālavetāla-tāla-ucchalita-aṭṭahāsaḥ

mahā-bhaṭānām asunirvyapekṣam anyonyam āvartata saṃparāyaḥ //

cakāśire śastrabhṛtāṃ śiraḥsu mithaḥ patantyaḥ karavālavallyaḥ

muktāḥ salīlāṃ tridaśāṅganābhir mālā ivendīvarapatramayyaḥ //

Note:

cakāśire śastra-bhṛtāṃ śiraḥsu mithaḥ patantyaḥ karavāla-vallyaḥ

muktāḥ sa-līlāṃ tridaśa-aṅganābhir mālā iva indīvara-patra-mayyaḥ //

keṣāṃ cid ūhuḥ kavacāni śobhāṃ kva cit kva cil lohitapāṭalāni

khelajjayaśrīcaraṇāravindalākṣāraseneva navāṅkitāni //

Note:

keṣāṃ cid ūhuḥ kavacāni śobhāṃ kva cit kva cil lohita-pāṭalāni

khelaj-jaya-śrī-caraṇa-āravindalākṣā-rasena iva nava-aṅkitāni //

hṛdipraviṣṭair aviśuddhimadbhir abhūd vyathā kāpi śaraiḥ pareṣām

durātmanāṃ sādhuguṇair ivāgre phalena saṃyogam upeyivadbhiḥ //

Note:

hṛdipraviṣṭair aviśuddhimadbhir abhūd vyathā ka āpi śaraiḥ pareṣām

durātmanāṃ sādhu-guṇair iva agre phalena saṃyogam upeyivadbhiḥ //

parasparāpātajuṣām asīnāṃ dhārācyutaḥ saṃyaticūrṇareṇuḥ

avāpa tāpiccharucir jayaśrīvilāsakālāñjanadhūlilīlām //

Note:

paraspara-āpāta-juṣām asīnāṃ dhārā-cyutaḥ saṃyati-cūrṇa-reṇuḥ

avāpa tāpiccha-rucir jaya-śrīvilāsa-kāla-añjana-dhūli-līlām //

paryāyajātobhayasainyabhaṅgakarālakolāhalakātarāṇām

surārividyādharasundarīṇāṃ doleva śokapramādāvabhūtām //

Note:

paryāya-jāta-ubhaya-sainya-bhaṅgakarāla-kolāhala-kātarāṇām

sura-ari-vidyādhara-sundarīṇāṃ dola īva śoka-pramādāvabhūtām //

athāsurendradviradena vegād abhyutthitenodgatadānadhāram

madhyeraṇaṃ madhyamalokabhartur javān madāndho jaghaṭe gajendraḥ //

Note:

atha asurendra-dviradena vegād abhyutthitena udgata-dāna-dhāram

madhye-raṇaṃ madhyama-loka-bhartur javān mada-andho jaghaṭe gajendraḥ //

mahebhayos tatra śikhāchalena pratiprahāraṃ radajaḥ kṛṣānuḥ

kośeṣu vidutkapiśā muhūrtaṃ vyadhād ivāṣṭāpadapatravallīḥ //

Note:

mahā-ibhayos tatra śikhā-chalena pratiprahāraṃ radajaḥ kṛṣānuḥ

kośeṣu vidut-kapiśā muhūrtaṃ vyadhād iva aṣṭāpada-patra-vallīḥ //

muhuḥ prajānām adhipena gāḍham ākṛṣyamāṇasya śarāsanasya

dviṣadvadhārambhavidhau gabhīraḥ kreṅkārahuṅkāra ivoccacāra //

Note:

muhuḥ prajānām adhipena gāḍham ākṛṣyamāṇasya śarāsanasya

dviṣadvadhārambha-vidhau gabhīraḥ kreṅkāra-huṅkāra iva uccacāra //

parisphuratkuṇḍalaghṛṣṭapuṅkhās tena prayuktās pṛthuvikrameṇa

pramṛṣṭakāntākucapatralekhe lekhārivakṣasy apatan pṛṣatkāḥ //

Note:

parisphurat-kuṇḍala-ghṛṣṭa-puṅkhās tena prayuktās pṛthu-vikrameṇa

pramṛṣṭa-kāntā-kuca-patralekhe lekhāri-vakṣasy apatan pṛṣatkāḥ //

arātimukteṣu tatas tanutrād vahnisphuliṅgeṣu samullasatsu

mūrtir babhāse vasudhādhipasya niryatpratāpāgnikaṇachaṭeva //

Note:

arāti-mukteṣu tatas tanutrād vahni-sphuliṅgeṣu samullasatsu

mūrtir babhāse vasudhādhipasya niryat-pratāpa-agni-kaṇa-chaṭa īva //

hiraṇmayī pārthivabāṇapaṅktir atyunnate mūrdhni mahāsurasya

reje tarām añjanaparvatasya lagneva tigmāṃśumayūkhamālā //

Note:

hiraṇmayī pārthiva-bāṇa-paṅktir atyunnate mūrdhni mahāsurasya

reje tarām añjana-parvatasya lagna īva tigmāṃśu-mayūkha-mālā //

abhyudgatā bhartur arātibāṇakṣuṇṇendranīlāṅgadareṇurājiḥ

adṛśyatoddāmabhujāspadasya parākramāgner iva dhūmalekhā //

Note:

abhyudgatā bhartur arāti-bāṇakṣuṇṇa-indranīla-aṅgada-reṇu-rājiḥ

adṛśyata ūddāma-bhuja-āspadasya parākrama-agner iva dhūma-lekhā //

ramāṅgado 'py udbhrukuṭiḥ kṛtāstraṃ vīraṃ dviṣaḥ pārśvagataṃ nihatya

śarair alāvīj jayavaijayantīṃ jyotsnāsitaṃ kīrtim ivāsurasya //

Note:

ramāṅgado 'py udbhrukuṭiḥ kṛta-astraṃ vīraṃ dviṣaḥ pārśva-gataṃ nihatya

śarair alāvīj jaya-vaijayantīṃ jyotsnā-sitaṃ kīrtim iva asurasya //

adhaḥsthitoḍḍāmaravairipattimukteṣu nirlūnaśarāsanajyaḥ

cikṣepa cakrāṇy atidīrghabāhuḥ saḥ kālarātrer iva kaṅkaṇāni //

Note:

adhaḥ-sthita-uḍḍāmara-vairi-pattimukteṣu nirlūna-śarāsana-jyaḥ

cikṣepa cakrāṇy atidīrgha-bāhuḥ saḥ kālarātrer iva kaṅkaṇāni //

utplutya helāhatasaṃmukhārir vidyādharendro 'py asinā cakarta

jagajjayastambham ivoddhurasya suradviṣaḥ kāñcanaketudaṇḍam //

Note:

utplutya helāhata-saṃmukha-arir vidyādhara-indro 'py asinā cakarta

jagaj-jaya-stambham iva uddhurasya sura-dviṣaḥ kāñcana-ketu-daṇḍam //

so ratnacūḍo 'pi tathā bhuśuṇḍyā pipeṣa vairidviṣakumbhapīṭham

sitātapatratvam udañcad āpa yathāsya muktāphaladhūlijālam //

Note:

so ratnacūḍo 'pi tathā bhuśuṇḍyā pipeṣa vairi-dviṣa-kumbha-pīṭham

sita-ātapatratvam udañcad āpa yatha āsya muktāphala-dhūli-jālam //

tuṅgaṃ dadhatkarkaśatām abhīkaḥ śrīsindhurājadvipakumbhayugmam

payodharadvandvam ivājilakṣmyāś cakre 'rdhacandrāṅkitam indraśatruḥ //

Note:

tuṅgaṃ dadhat-karkaśatām abhīkaḥ śrī-sindhurāja-dvipa-kumbha-yugmam

payodhara-dvandvam iva aji-lakṣmyāś cakre 'rdha-candra-aṅkitam indraśatruḥ //

parasparāghaṭṭitadantakoṭibhraṣṭāgniveśabhramam ādadhanti

raṇājire lohitarañjitāni virejire kuñjaramauktikāni //

Note:

paraspara-āghaṭṭita-danta-koṭibhraṣṭa-agniveśa-bhramam ādadhanti

raṇa-ajire lohita-rañjitāni virejire kuñjara-mauktikāni //

cikṣepa pṛthītilake surārir yāṃ yām iṣuṃ kopakaṣāyitākṣaḥ

tāṃ tāṃ jayāśām iva bāhuśālī śaraiḥ sas tasyārdhapathe lulova //

Note:

cikṣepa pṛthī-tilake surārir yāṃ yām iṣuṃ kopa-kaṣāyita-akṣaḥ

tāṃ tāṃ jaya-āśām iva bāhu-śālī śaraiḥ sas tasya ardha-pathe lulova //

tayos tatheṣvāsaprakarṣapratyuktakarṇārjunayor jayaśrīḥ

suvelaratnākarayor udagrā cakāra veleva gatāgatāni //

Note:

tayos tatha īṣvāsa-prakarṣapratyukta-karṇa-arjunayor jaya-śrīḥ

suvela-ratnākarayor udagrā cakāra vela īva gata-āgatāni //

patyuḥ prajānām asureśvaro 'tha kirīṭamāṇikyacayaṃ jahāra

maṇiprasūnastabakapratānaṃ kalpadrumasyeva yugāntavātaḥ //

Note:

patyuḥ prajānām asureśvaro 'tha kirīṭa-māṇikya-cayaṃ jahāra

maṇi-prasūna-stabaka-pratānaṃ kalpa-drumasya iva yuga-anta-vātaḥ //

krodhād athārdhaśaśalāñchanasodareṇa bāṇena vāsavaripor navasāhasāṅkaḥ

ciccheda rāma iva viśravasaḥ sutasya pīnāṃsalolamaṇikuṇḍalam uttamāṅgam //

Note:

krodhād atha ardha-śaśa-lāñchana-sa-udareṇa bāṇena vāsava-ripor navasāhasāṅkaḥ

ciccheda rāma iva viśravasaḥ sutasya pīna-aṃsa-lola-maṇi-kuṇḍalam uttamāṅgam //

āsan mukhāni kakubhām abhito 'tha citravāditranādalaharīmukharodarāṇi

devasya ca tridivapuṣpamayaṃ papāta mālyaṃ śirasy asuravairipurandhrimuktam //

Note:

āsan mukhāni kakubhām abhito 'tha citravāditra-nāda-laharī-mukhara-udarāṇi

devasya ca tridiva-puṣpa-mayaṃ papāta mālyaṃ śirasy asura-vairi-purandhri-muktam //

lakṣmīpateḥ pṛthubhujadvayam ārdrasāndrajyāghātalāñchitam alāñchitavikramasya

atyādarāgatajitorjitavairilakṣmīpādābjayāvakaniṣaktam ivācakāśe //

Note:

lakṣmī-pateḥ pṛthu-bhuja-dvayam ārdra-sāndrajyā-ghāta-lāñchitam alāñchita-vikramasya

atyādara-āgata-jita-ūrjita-vairi-lakṣmīpāda-abja-yāvaka-niṣaktam ivā acakāśe //

tasyāgrataḥ kanakakuṇḍalatāḍyamānagaṇḍasthalīlulitakuṅkumapatralekhāḥ

vidyādharoragakuraṅgadṛśaḥ pramodasāndrocchaladhvani jagur jayamaṅgalāni //

Note:

tasya agrataḥ kanaka-kuṇḍala-tāḍyamānagaṇḍa-sthalī-lulita-kuṅkuma-patra-lekhāḥ

vidyādhara-uraga-kuraṅga-dṛśaḥ pramodasāndra-ucchala-dhvani jagur jaya-maṅgalāni //

smitvā yaśobhaṭakarārpitacāpayaṣṭir unmuktaratnakavacaḥ khacareśvareṇa

udbhinnamauktikanibhaśramavāribindur devo mamārja mukham aṃśukapallavena //

Note:

smitvā yaśobhaṭa-kara-arpita-cāpa-yaṣṭir unmukta-ratna-kavacaḥ khacara-īśvareṇa

udbhinna-mauktika-nibha-śrama-vāri-bindur devo mamārja mukham aṃśuka-pallavena //

dattābhayopanatapauraśatārpyamāṇaratnopadhām atha sa ratnavatīṃ praviśya

taṃ saṃyugasphuṭaparīkṣitaśauryasāraṃ rājye ripoḥ phaṇikumārakam abhyaṣiñcat //

Note:

datta-abhaya-upanata-paura-śata-arpyamāṇaratna-upadhām atha sa ratnavatīṃ praviśya

taṃ saṃyuga-sphuṭa-parīkṣita-śaurya-sāraṃ rājye ripoḥ phaṇi-kumārakam abhyaṣiñcat //

mūrtaṃ manoratham ivopavanāt sakandam ādāya tat kanakakokanadaṃ narendraḥ

ādātum īpsitamahīndrasuteti ratnam abhyutsukas tad anu bhogavatīṃ pratasthe //

Note:

mūrtaṃ manoratham iva upavanāt sa-kandam ādāya tat kanaka-kokanadaṃ narendraḥ

ādātum īpsita-mahīndra-suta īti ratnam abhyutsukas tad anu bhogavatīṃ pratasthe //

devaḥ sāhasiko 'py amandamurajadhvānānumeyotsavām unnamraiḥ parito mahīṃ maṇigṛhair uttambhayantīm iva

tām atyunnataratnatoraṇaśikhāpreṅkholamuktāphalaprālambocchaladacchakāntinikarasmerām avāpat purīm //

Note:

devaḥ sāhasiko 'py amanda-muraja-dhvānānumeya-utsavām unnamraiḥ parito mahīṃ maṇi-gṛhair uttambhayantīm iva

tām atyunnata-ratna-toraṇa-śikhā-preṅkhola-muktāphalaprālamba-ucchalad-accha-kānti-nikara-smerām avāpat purīm //

iti śrī-mṛgāṅkadatta-sūnoḥ parimalā1para-nāmnaḥ padmaguptasya kṛtau nava-sāhasā1ṅka-carite mahā-kāvye hema-kamala-haraṇo nāma saptadaśaḥ sargaḥ

aṣṭādaśaḥ sargaḥ

phaṇirājadarśanam

Note:

phaṇi-rāja-darśanam

taṃ viṣṭapatritayakaṇṭakadṛṣṭasāram abhyāgataṃ nṛpatim udgatagāḍhaharṣaḥ

pratyudyayāv adhipatiḥ phaṇinām anargharatnārghapāṇiraśanair atha śaṅkhapālaḥ //

Note:

taṃ viṣṭapa-tritaya-kaṇṭaka-dṛṣṭa-sāram abhyāgataṃ nṛpatim udgata-gāḍha-harṣaḥ

pratyudyayāv adhipatiḥ phaṇinām anargharatna-argha-pāṇi-raśanair atha śaṅkhapālaḥ //

purapraveśaḥ

Note:

pura-praveśaḥ

ādāya sādaraphaṇīśvaradattam arghyam arghyaḥ satāṃ sa bahir eva niveśya sainyam

devo 'viśad vinayavān puram agrayāyividyādharādhiparamāṅgadaratnacūḍaḥ //

Note:

ādāya sādara-phaṇi-īśvara-dattam arghyam arghyaḥ satāṃ sa bahir eva niveśya sainyam

devo 'viśad vinayavān puram agra-yāyividyādhara-adhipa-ramāṅgada-ratnacūḍaḥ //

utsṛjya gītam asamāpya vilāsalāsyam aṅkād apāsya sahasā maṇivallakīṃ ca

atyunmanās tadavalokanakautukena vātāyanāny adhiruroha purandhrilokaḥ //

Note:

utsṛjya gītam asamāpya vilāsa-lāsyam aṅkād apāsya sahasā maṇi-vallakīṃ ca

atyunmanās tad-avalokana-kautukena vātāyanāny adhiruroha purandhrilokaḥ //

utkṣipya vepathumatā karapallavena vātāyanāgramaṇimauktikalājakāni

smitvaikayā sa vilasan makarāvacūlalīlālavāñcitavilocanam āluloke //

Note:

utkṣipya vepathumatā kara-pallavena vātāyana-agra-maṇi-mauktika-lājakāni

smitva aikayā sa vilasan makara-avacūlalīlā-lava-añcita-vilocanam āluloke //

udyadvivṛttakaraveṇikayā nṛpendau tasmin smarollasitajṛmbhikayā kayā cit

muktā muhur vibudhasindhukalindakanyākirmīravārilaharīsuhṛdaḥ kaṭākṣāḥ //

Note:

udyad-vivṛtta-kara-veṇikayā nṛpa-indau tasmin smara-ullasita-jṛmbhikayā kayā cit

muktā muhur vibudha-sindhu-kalinda-kanyākirmīra-vārila-harī-suhṛdaḥ kaṭa-akṣāḥ //

vācālaratnavalayā savilāsam asmin nikṣipya kāpi navamauktikalājamuṣṭim

tattāḍitāṃsataṭapārthivadattadṛṣṭir dīrghekṣaṇā kim iva na trapayā cakāra //

Note:

vācāla-ratna-valayā sa-vilāsam asmin nikṣipya ka āpi nava-mauktika-lāja-muṣṭim

tat-tāḍita-aṃsa-taṭa-pārthiva-datta-dṛṣṭir dīrgha-īkṣaṇā kim iva na trapayā cakāra //

vakṣo dadhānam amarādriśilāviśālam ājānubāhum avalokya narendracandram

cittopanītaparirambhasukhātisāndram anyā payodharabhare pulakaṃ babhāra //

Note:

vakṣo dadhānam amarādri-śilā-viśālam ā-jānu-bāhum avalokya narendra-candram

citta-upanīta-parirambha-sukha-atisāndram anyā payodhara-bhare pulakaṃ babhāra //

ālokya darpaṇatale pratimāgataṃ tam `ātto mayaiṣa' iti kāpi kṛtotsavābhūt

mugdhā gate 'tha purato 'tra tadīyabimbe śūnyātmadarśavidhurendumukhī babhūva //

Note:

ālokya darpaṇa-tale pratimā-āgataṃ tam `ātto maya aiṣa' iti ka āpi kṛta-utsava ābhūt

mugdhā gate 'tha purato 'tra tadīya-bimbe śūnya-ātma-darśa-vidhura-indu-mukhī babhūva //

ity āpatan madanabāṇaparamparāṇām unmīlitāṅgavalanaślathamekhalānām

eṇīdṛśāṃ vicarati sma sa rājahaṃsaḥ pārollasannavarasormiṣu mānaseṣu //

Note:

ity āpatan madana-bāṇa-paramparāṇām unmīlita-aṅga-valana-ślatha-mekhalānām

eṇī-dṛśāṃ vicarati sma sa rājahaṃsaḥ pāra-ullasan-nava-rasa-ūrmiṣu mānaseṣu //

nāyakavarṇanam

Note:

nāyaka-varṇanam

saṅgītaveśmani phaṇīśvaracāraṇānāṃ gīteṣv ajasram iha śuśruma yad yaśāṃsi

yātaḥ sa eva nayanātithitām ayaṃ naḥ puṇyair aho bata nṛpo navasāhasāṅkaḥ //

Note:

saṅgīta-veśmani phaṇi-īśvara-cāraṇānāṃ gīteṣv ajasram iha śuśruma yad yaśāṃsi

yātaḥ sa eva nayana-atithitām ayaṃ naḥ puṇyair aho bata nṛpo navasāhasāṅkaḥ //

kāntichaṭāchuritadiktaṭa eṣa devo jīyājjaganti paramārakulapradīpaḥ

unmūlya saṃprati surāritamaḥ samūlaṃ yenāhiviṣṭapatale vihitaḥ prakāśaḥ //

Note:

kānti-chaṭā-churita-dik-taṭa eṣa devo jīyāj-jaganti paramāra-kula-pradīpaḥ

unmūlya saṃprati sura-aritamaḥ sa-mūlaṃ yena ahi-viṣṭapa-tale vihitaḥ prakāśaḥ //

hantaiṣa pannagapater atulapratijñāprāgbhārasāgarasamuttaraṇaikapotaḥ

utpākam eṣa ca phalaṃ phaṇirājakanyācitte ciraṃ kṛtapadasya manorathasya //

Note:

hanta eṣa pannaga-pater atula-pratijñāprāg-bhāra-sāgara-samuttaraṇa-eka-potaḥ

utpākam eṣa ca phalaṃ phaṇi-rāja-kanyācitte ciraṃ kṛta-padasya manorathasya //

etad yaśobhaṭakare kanakāmbujaṃ tal līlāvataṃsam acirād viracayya yena

pratyuptakalpatarupallavam eṣa pāṇim ādāsyate nṛpatir adya śaśiprabhāyāḥ //

Note:

etad yaśobhaṭa-kare kanaka-ambujaṃ tal līlā-avataṃsam acirād viracayya yena

pratyupta-kalpa-taru-pallavam eṣa pāṇim ādāsyate nṛpatir adya śaśiprabhāyāḥ //

hāṭakeśvaradarśanam

Note:

hāṭakeśvara-darśanam

sāndrānurāgapiśunāḥ paraśuḥ pareṣām ākarṇayann iti saḥ paurajanasya vācaḥ

śrīhāṭakeśvara iti prathitasya tuṅgam agre dadarśa maṇimandiram indumauleḥ //

Note:

sāndra-anurāga-piśunāḥ paraśuḥ pareṣām ākarṇayann iti saḥ paura-janasya vācaḥ

śrī-hāṭakeśvara iti prathitasya tuṅgam agre dadarśa maṇi-mandiram indu-mauleḥ //

Note: SYNTAX: kulakam

tatra praviśya sakṛtānatir ādidevam ānarca kalpaviṭapiprabhavaiḥ prasūnaiḥ

stotuṃ kṛtāñjalipuṭaḥ kuṭajāvadātadantāṃśupallavitavāg upacakrame ca //

Note:

tatra praviśya sakṛta-ānatir ādidevam ānarca kalpa-viṭapi-prabhavaiḥ prasūnaiḥ

stotuṃ kṛta-añjali-puṭaḥ kuṭaja-avadātadanta-aṃśu-pallavita-vāg upacakrame ca //

hāṭakeśvarastutiḥ

Note:

hāṭakeśvara-stutiḥ

antarjatāpihitasomasurāpagāya pracchannaśaraśāsanalocanāya

tīvravrataglapitaśailasutāsvarūpavijñānanarmapaṭave baṭave namas te //

Note:

antar-jatā-pihita-soma-surāpagāya pracchanna-śara-śāsana-locanāya

tīvra-vrata-glapita-śaila-sutā-svarūpavijñāna-narma-paṭave baṭave namas te //

atyādarānatasurāsuramauliratnanānāmarīcikhacitāṅghrisaroruhāya

dehārdhavartigirijāvihitābhyasūyasandhyāpraṇāmaviṣamāñjalaye namas te //

Note:

atyādara-ānata-sura-asura-mauli-ratnanānā-marīci-khacita-aṅghri-saroruhāya

deha-ardha-varti-girijā-vihita-abhyasūyasandhyā-praṇāma-viṣama-añjalaye namas te //

nīrandhrasindhujalasiktakapālamuktaratnāṅkurasya karaṇīṃ vidhurātanoti

maulau sadaiva bhavato bhavabhedakartur nirdagdhabhāskaramahāya namo 'stu tasmai //

Note:

nīrandhra-sindhu-jala-sikta-kapāla-muktaratna-aṅkurasya karaṇīṃ vidhurātanoti

maulau sada aiva bhavato bhava-bheda-kartur nirdagdha-bhāskara-mahāya namo 'stu tasmai //

kandarpadarpaśamanāya kṛtāntahartre kartre śubhasya bhujagādhipaveṣṭanāya

urvīmarudraviniśākaravahnitoyayājyāmbaroccavapuṣe supuṣe namas te //

Note:

kandarpa-darpa-śamanāya kṛtānta-hartre kartre śubhasya bhujaga-adhipa-veṣṭanāya

urvī-marud-ravi-niśākara-vahni-toyayājyāmbara-ucca-vapuṣe supuṣe namas te //

nīrandhrabhūtidhavalāya gajendrakṛttisaṃvītadehakavalīkṛtapannagāya

nirdagdhadānavakulāya vipatkṣayaikakāryāya kāraṇanutāya namo 'stu tubhyam //

Note:

nīrandhra-bhūti-dhavalāya gajendra-kṛttisaṃvīta-deha-kavalīkṛta-pannagāya

nirdagdha-dānava-kulāya vipat-kṣaya-ekakāryāya kāraṇa-nutāya namo 'stu tubhyam //

te te yam eva kila vāṅmayasāgarasya pāraṃ gatāḥ praṇavam ātmavido vadanti

tasmai samāhitamaharṣivinidrahṛdyahṛtpuṇḍarīkavihitasthitaye namas te //

Note:

te te yam eva kila vāṅ-maya-sāgarasya pāraṃ gatāḥ praṇavam ātma-vido vadanti

tasmai samāhita-maharṣi-vinidra-hṛdyahṛt-puṇḍarīka-vihita-sthitaye namas te //

uttaṃsitenduśakalāya kapālajūṭasaṅghaṭṭitormimukharāmbaranirjharāya

bhasmāṅgarāgaśucaye vikacopavītavyālendumaulimaṇidīdhitaye namas te //

Note:

uttaṃsita-indu-śakalāya kapāla-jūṭasaṅghaṭṭita-ūrmi-mukhara-ambara-nirjharāya

bhasma-aṅga-rāga-śucaye vikaca-upavītavyāla-indu-mauli-maṇi-dīdhitaye namas te //

nāstraṃ na bhasma na jaṭā na kapāladāma nenduḥ siddhataṭinī na phaṇīndrahāraḥ

nokṣā viṣaṃ na dayitāpi na yatra rūpam avyaktam īśa kila tad dadhate namas te //

Note:

na astraṃ na bhasma na jaṭā na kapāla-dāma na induḥ siddha-taṭinī na phaṇīndra-hāraḥ

na ukṣā viṣaṃ na dayita āpi na yatra rūpam avyaktam īśa kila tad dadhate namas te //

nāgarājagamanam

Note:

nāga-rāja-gamanam

stutvety avantipatir indukulāvataṃsaṃ tanmandirāt sahacaraiḥ saha nirjagāma

antarniveśitaharinmaṇivedi valgannāgāṅganaṃ saḥ phaṇirājagṛhaṃ jagāma //

Note:

stutva īty avanti-patir indu-kula-avataṃsaṃ tan-mandirāt sahacaraiḥ saha nirjagāma

antar-niveśita-harin-maṇi-vedi valgannāga-aṅganaṃ saḥ phaṇi-rāja-gṛhaṃ jagāma //

tatrāvatīrya rathataḥ sa ramāṅgadāttapāṇiḥ samucchalitamaṅgalatūryaghoṣe

unnidrasāndrakusumaprakarāvakīrṇamāṇikyakuṭṭimatale masṛṇam viveśa //

Note:

tatra avatīrya rathataḥ sa ramāṅgada-āttapāṇiḥ samucchalita-maṅgala-tūrya-ghoṣe

unnidra-sāndra-kusuma-prakara-avakīrṇamāṇikya-kuṭṭima-tale masṛṇam viveśa //

anyonyapallavitatadvijayapraśaṃsaḥ prāptasthitir vikaṭakāñcanaviṣṭareṣu

padmachadāyatadṛśā dadṛśe 'tha tasminn ekatra tena militaḥ phaṇirājalokaḥ //

Note:

anyonya-pallavita-tad-vijaya-praśaṃsaḥ prāpta-sthitir vikaṭa-kāñcana-viṣṭareṣu

padma-chada-āyata-dṛśā dadṛśe 'tha tasminn ekatra tena militaḥ phaṇirāja-lokaḥ //

tatkṛtaḥ satkāraḥ

Note:

tat-kṛtaḥ satkāraḥ

tasmin gate nayanagocaram uddhṛtārau baddhāñjalir jhaṭiti pannagarājasaṃsat

mandākinīva parito hariṇāvacūḍavyālokakuḍmalitakāñcanapaṅkajābhūt //

Note:

tasmin gate nayana-gocaram uddhṛtārau baddha-añjalir jhaṭiti pannaga-rāja-saṃsat

mandākini īva parito hariṇa-avacūḍavyāloka-kuḍmalita-kāñcana-paṅkaja ābhūt //

nyañcacchikhābharaṇabhāsurapadmarāgarocichaṭāghaṭitatatphaṇaratnakāntiḥ

rājanyamaulimaṇicumbitapādapīṭhas tasmai cakāra sa mahābhijanaḥ praṇāmam //

Note:

nyañcac-chikhā-ābharaṇa-bhāsura-padmarāgaroci-chaṭā-ghaṭita-tat-phaṇa-ratna-kāntiḥ

rājanya-mauli-maṇi-cumbita-pāda-pīṭhas tasmai cakāra sa mahā-abhijanaḥ praṇāmam //

pratyuptaratnam abhitaḥ pramadāvakīrṇaṃ muktvā catuṣkam uragendranideśitaṃ sa

adhyāsta sādarajaratphaṇikalpitāśīs tanmadhyavartikanakāsanam unnatāṃsaḥ //

Note:

pratyupta-ratnam abhitaḥ pramadā-avakīrṇaṃ muktvā catuṣkam uraga-indra-nideśitaṃ sa

adhyāsta sādara-jarat-phaṇi-kalpita-āśīs tan-madhya-varti-kanaka-āsanam unnata-aṃsaḥ //

vatsāṃ vrajanāya mameti śanair visṛjya nepathyanīlamaṇiveśmani ratnacūḍam

tatrāsanadvayam adāpayad asya pārśve vidyādharādhipayaśobhaṭayoḥ phaṇīndraḥ //

Note:

vatsāṃ vrajanāya mama iti śanair visṛjya nepathya-nīla-maṇi-veśmani ratnacūḍam

tatrā asana-dvayam adāpayad asya pārśve vidyādhara-adhipa-yaśobhaṭayoḥ phaṇi-indraḥ //

svarṇāsane svayam athācchaphaṇātapatraratnapradīpaśatajarjaritāndhakāraḥ

lokatrayaikatilakasya sa nātidūre devasya dāritamahendraripor nyaṣīdat //

Note:

svarṇa-āsane svayam atha accha-phaṇa-ātapatraratna-pradīpa-śata-jarjarita-andhakāraḥ

loka-traya-eka-tilakasya sa na atidūre devasya dārita-mahendra-ripor nyaṣīdat //

sthitvaikato yuvatimaṅgalagītim atra śṛṇvan sa vindhyataṭadṛṣṭacaraḥ kuraṅgaḥ

citre niveśita ivātha yaśobhaṭena smitvā savismayam asūcyata pārthivāya //

Note:

sthitva aikato yuvati-maṅgala-gītim atra śṛṇvan sa vindhya-taṭa-dṛṣṭa-caraḥ kuraṅgaḥ

citre niveśita iva atha yaśobhaṭena smitvā sa-vismayam asūcyata pārthivāya //

śaśiprabhādarśanam

Note:

śaśiprabhā-darśanam-

atrāntare pramadaloladṛśā nṛpeṇa dūrād adarśi phaṇirājasutābhiyāntī

tanvī śirīśasumanaḥsukumāramūrtir devasya kārmukalateva manobhavasya //

Note:

atra antare pramada-lola-dṛśā nṛpeṇa dūrād adarśi phaṇi-rāja-suta ābhiyāntī

tanvī śirīśa-sumanaḥ-sukumāra-mūrtir devasya kārmuka-lata īva manobhavasya //

jyotsnāsitāmbararucisnapitānanendur mātrācirodgatayavāṅkurakarṇapūram

muktvojjvalaṃ lalitakautukakaṅkaṇaṃ ca veṣaṃ vivāhasamayocitam udvahantī //

Note:

jyotsnā-sita-ambara-ruci-snapita-ānana-indur mātra ācira-udgata-yava-aṅkura-karṇa-pūram

muktva ūjjvalaṃ lalita-kautuka-kaṅkaṇaṃ ca veṣaṃ vivāha-samaya-ucitam udvahantī //

sakhyā kayāpi likhitaṃ madanānalaikadhūmāvalīvalayasaṃśayam arpayantam

ekāntakāntam asitāgarupatrabhaṅgam ābibhratī lavalipāṇḍutale kapole //

Note:

sakhyā kaya āpi likhitaṃ madana-anala-ekadhūma-āvalī-valaya-saṃśayam arpayantam

ekānta-kāntam asita-āgaru-patrabhaṅgam ābibhratī lavali-pāṇḍu-tale kapole //

āttaprasādhanam anaṅgavilāsaveśma līlāvidhānam avadhir nayanotsavasya

lāvaṇyasaṃvalitam aṅgakam udvahantī śṛṅgāradugdhajaladher adhidevateva //

Note:

ātta-prasādhanam anaṅga-vilāsa-veśma līlā-vidhānam avadhir nayana-utsavasya

lāvaṇya-saṃvalitam aṅgakam udvahantī śṛṅgāra-dugdha-jaladher adhidevata īva //

sā pāṭalāvidhutacāmaramāruteṣatvyānartitālakalatā sahitā sakhībhiḥ

nātisphuṭakvaṇitanūpuram ākulāni kiṃcid vilambya dadhatī trapayā padāni //

Note:

sā pāṭalā-vidhuta-cāmara-mārutā īṣatvyānartita-alaka-latā sahitā sakhībhiḥ

na atisphuṭa-kvaṇita-nūpuram ākulāni kiṃcid vilambya dadhatī trapayā padāni //

nāyikayā nāyakadarśanam

Note:

nāyikayā nāyaka-darśanam

utpakṣmaṇā nirupamollasitapramodavistāralaṅghitavilāsasaroruheṇa

sāndrasmarajvarapipāsitayā tayāpi dūrād apāyi nayanāñjalinā narendraḥ //

Note:

utpakṣmaṇā nirupama-ullasita-pramodavistāra-laṅghita-vilāsa-saroruheṇa

sāndra-smara-jvara-pipāsitayā taya āpi dūrād apāyi nayana-añjalinā nara-indraḥ //

mālyavatīvākyam

Note:

mālyavatī-vākyam

vrīḍāvanamramukhapadmam upāgatāyāṃ tasyāṃ pituḥ kanakaviṣṭarabhāgabhāji

mālyādikalpitayathocitasatkriyānte taṃ mālavendram iti mālyavatī jagāda //

Note:

vrīḍā-avanamra-mukha-padmam upāgatāyāṃ tasyāṃ pituḥ kanaka-viṣṭara-bhāga-bhāji

mālya-ādi-kalpita-yathā-ucita-satkriyā-ante taṃ mālava-indram iti mālyavatī jagāda //

rājan! mahītalamṛgāṅga! vilambase kim? adyāpi tūrṇam amunā svabhujārjitena

hemāmbujena viracayya vataṃsam asyāḥ pūrṇapratijñam uragādhipatiṃ vidhehi //

Note:

rājan! mahī-tala-mṛgāṅga! vilambase kim-? adya api tūrṇam amunā sva-bhuja-arjitena

hema-ambujena viracayya vataṃsam asyāḥ pūrṇa-pratijñam uraga-adhipatiṃ vidhehi //

kamalāvataṃsaḥ

Note:

kamala-avataṃsaḥ

ukte tayety akṛta kāñcanapuṣkaraṃ tad yāvat saḥ karṇaśikhare phaṇirājaputryāḥ

tāvad vihāya mṛgarūpam udāramūrtir agre babhūva puruṣo 'sya sahemavetraḥ //

Note:

ukte taya īty akṛta kāñcana-puṣkaraṃ tad yāvat saḥ karṇa-śikhare phaṇi-rāja-putryāḥ

tāvad vihāya mṛga-rūpam udāra-mūrtir agre babhūva puruṣo 'sya sa-hema-vetraḥ //

puruṣaṃ prati praśnaḥ

Note:

puruṣaṃ prati praśnaḥ

kas tvaṃ mṛgaḥ katham abhūr iti pārthivena pṛṣṭaḥ sa vismayasamutsukamānasena

ity abravīd uraganetraparamparābhir āpīyamānavapur uktim avantinātham //

Note:

kas tvaṃ mṛgaḥ katham abhūr iti pārthivena pṛṣṭaḥ sa vismaya-samutsuka-mānasena

ity abravīd uraga-netra-paramparābhir āpīyamāna-vapur uktim avanti-nātham //

pratīhārasya vṛttāntaḥ

Note:

pratīhārasya vṛttāntaḥ

kailāsaśailavasater giriśoparodhād dvārapraveśaviniṣedhakaṣāyitena

śapto 'smi kaṇvamunināyam ahaṃ pitus te śrīharṣadevanṛpateḥ pratihārapālas //

Note:

kailāsa-śaila-vasater giriśa-uparodhād dvāra-praveśa-viniṣedha-kaṣāyitena

śapto 'smi kaṇva-munina āyam ahaṃ pitus te śrīharṣadeva-nṛpateḥ pratihāra-pālas //

rājā phaṇīndraduhituḥ kanakāravindaṃ karṇe kariṣyati yadā navasāhasāṅkaḥ

svaṃ rūpam āpsyasi tadeti samādideśa śāpāntam eṣa vihitānunayo maharṣiḥ //

Note:

rājā phaṇi-indra-duhituḥ kanaka-aravindaṃ karṇe kariṣyati yadā navasāhasāṅkaḥ

svaṃ rūpam āpsyasi tada īti samādideśa śāpa-antam eṣa vihita-anunayo maharṣiḥ //

tad vāsavārivijayottham idaṃ yaśas te gatvaikapiṅgalagirer avataṃsayāmi

uktveti divyakusumair avakīrya maulau pātālamallam anilasya pathā jagāma //

Note:

tad vāsa-vāri-vijaya-uttham idaṃ yaśas te gatva aika-piṅgala-girer avataṃsayāmi

uktva īti divya-kusumair avakīrya maulau pātāla-mallam anilasya pathā jagāma //

vivāhavidhiḥ

Note:

vivāha-vidhiḥ

tūryasvaneṣu vilasatsu paṭhatsv amandaṃ bandiṣv anīyata phaṇīndrapurodhasā ca

koṇāvasaktajalapūritaratnakumbhāṃ vediṃ tayā saha sa madhyamalokapālaḥ //

Note:

tūrya-svaneṣu vilasatsu paṭhatsv amandaṃ bandiṣv anīyata phaṇi-indra-purodhasā ca

koṇa-avasakta-jala-pūrita-ratna-kumbhāṃ vediṃ tayā saha sa madhyama-lokapālaḥ //

abhyudgatārcir analojjhitadhūmarājiśyāmībhavat kanakatāmarasāvataṃsām

tasyāṃ yathāvidhi sa mālavapuṣpaketuḥ kanyām aheḥ kuvalayāśva iva upayeme //

Note:

abhyudgata-arcir anala-ujjhita-dhūma-rājiśyāmībhavat kanaka-tāmarasa-avataṃsām

tasyāṃ yathā-vidhi sa mālava-puṣpaketuḥ kanyām aheḥ kuvalaya-aśva iva upayeme //

ānītayā jhaṭiti rūpam adṛṣṭapūrvam aṅgena puṣpaśarabhaṅgitaraṅgitena

bhāti sma śantanur iva tridivasravantyā pātālacandrakalayā sas tayā sametya //

Note:

ānītayā jhaṭiti rūpam adṛṣṭa-pūrvam aṅgena puṣpa-śara-bhaṅgi-taraṅgitena

bhāti sma śantanur iva tri-diva-sravantyā pātāla-candra-kalayā sas tayā sametya //

phaṇipativākyam

Note:

phaṇi-pati-vākyam-

nirgacchadaccharucinirbharam aṃśukena saṃchāditaṃ kim api pāṇitale dadhānaḥ

ūce tam ity adhipatiḥ phaṇinām udañcatdantāṃśuśāritaradachadaratnakāntiḥ //

Note:

nirgacchad-accha-ruci-nirbharam aṃśukena saṃchāditaṃ kim api pāṇi-tale dadhānaḥ

ūce tam ity adhipatiḥ phaṇinām udañcatdanta-aṃśu-śārita-rada-chada-ratna-kāntiḥ //

yad dīyate tava na tādṛśam asti kiṃcid gehe mamātra nṛpate navasāhasāṅka !

kośapratiṣṭhitanidhānaśataṃ yatas tvām aiśvaryanirjitapurandaram āmananti //

Note:

yad dīyate tava na tādṛśam asti kiṃcid gehe mama atra nṛpate navasāhasāṅka !

kośa-pratiṣṭhita-nidhāna-śataṃ yatas tvām aiśvarya-nirjita-purandaram āmananti //

tat sphāṭikaṃ svam iva śuddham idaṃ gṛhāṇa tvaṣṭṛprayatnaghaṭitaṃ śivaliṅgam ekam

ākāram ardhavanitāvapuṣaḥ purārer yasyāntare sukṛtino hi vilokayanti //

Note:

tat sphāṭikaṃ svam iva śuddham idaṃ gṛhāṇa tvaṣṭṛ-prayatna-ghaṭitaṃ śiva-liṅgam ekam

ākāram ardha-vanitā-vapuṣaḥ purārer yasya antare sukṛtino hi vilokayanti //

vyāsaḥ purā kila purāṇamuneḥ prapede tasmāt kilādikavipāṇitalaṃ jagāma

lebhe tato 'pi bhagavān kapilo maharṣiḥ sānugraheṇa mama cedam adāyi tena //

Note:

vyāsaḥ purā kila purāṇa-muneḥ prapede tasmāt kilā adi-kavi-pāṇi-talaṃ jagāma

lebhe tato 'pi bhagavān kapilo maharṣiḥ sa-anugraheṇa mama ca idam adāyi tena //

śivaliṅgārpaṇam

Note:

śiva-liṅga-arpaṇam-

uktvety anargham atipāvanam arpitaṃ tad antaḥsphuṭaikaśivarūpam ahīśvareṇa

pūrṇendukānti sahasā nigṛhītaśatrur jagrāha piṇḍitam iva svayaśo narendraḥ //

Note:

uktva īty anargham atipāvanam arpitaṃ tad antaḥ-sphuṭa-eka-śiva-rūpam ahi-īśvareṇa

pūrṇa-indu-kānti sahasā nigṛhīta-śatrur jagrāha piṇḍitam iva sva-yaśo nara-indraḥ //

tatrātha diktaṭapariskhalitapravṛttasīmantinīcaṭulanūpurakāñcinādaḥ

ko 'py ucchalatpaṭahavaṃśahuḍḍukkaśaṅkhavīṇāmṛdaṅgamurajadhvanir utsavo 'bhūt //

Note:

tatra atha dik-taṭa-pariskhalita-pravṛttasīmantinī-caṭula-nūpura-kāñcinādaḥ

ko 'py ucchalat-paṭaha-vaṃśa-huḍḍukka-śaṅkhavīṇā-mṛdaṅga-muraja-dhvanir utsavo 'bhūt //

svanagarīṃ prati prasthāpanam

Note:

sva-nagarīṃ prati prasthāpanam

vṛtte vadhūm atha vivāhamahotsave tām ādāya niṣpratimapauruṣavaijayantīm

anvāgatādaranivartitapannagendraḥ paryutsukaḥ svanagarīṃ sa nṛpaḥ pratasthe //

Note:

vṛtte vadhūm atha vivāha-mahā-utsave tām ādāya niṣpratima-pauruṣa-vaijayantīm

anvāgata-ādara-nivartita-pannaga-indraḥ paryutsukaḥ sva-nagarīṃ sa nṛpaḥ pratasthe //

gatvātha dūram ahiviṣṭapataḥ sahelam aṃśaḥ purāṇapuruṣasya sa nirjagāma

śiprārpitena sahasā purataḥ prabhāvasīmantitāmbupaṭalena pathā sasainyaḥ //

Note:

gatva ātha dūram ahi-viṣṭapataḥ sa-helam aṃśaḥ purāṇa-puruṣasya sa nirjagāma

śipra-arpitena sahasā purataḥ prabhāvasīmantita-ambu-paṭalena pathā sa-sainyaḥ //

tasyāḥ svahastamunisaṃhatikalpitārghaḥ sindhos taṭe saḥ padam ekapade cakāra

śṛṅge tadā ca bhagavān aravindabandhur bandhūkapāṭalaruciḥ kanakācalasya //

Note:

tasyāḥ sva-hasta-muni-saṃhati-kalpita-arghaḥ sindhos taṭe saḥ padam eka-pade cakāra

śṛṅge tadā ca bhagavān aravinda-bandhur bandhūka-pāṭala-ruciḥ kanaka-acalasya //

ujjayinīpraveśaḥ

Note:

ujjayinī-praveśaḥ

bālātapachuritaharmyaviṭaṅkavartipārāvatātimadhuradhvanitachalena

sambhāṣaṇaṃ vidadhatīm iva pauramuktapuṣpāñjaliḥ saḥ puram ujjayinīṃ viveśa //

Note:

bāla-ātapa-churita-harmya-viṭaṅka-vartipārāvata-atimadhura-dhvanita-chalena

sambhāṣaṇaṃ vidadhatīm iva paura-muktapuṣpāñjaliḥ saḥ puram ujjayinīṃ viveśa //

kāntāyaśobhaṭayutaṃ kṛśatām avāptās taccintayaiva sacivās tam atha praṇemuḥ

kākutstham āhatasurārim ivānuyāntaṃ saumitriṇā janakarājatanūjayā ca //

Note:

kāntā-yaśobhaṭa-yutaṃ kṛśatām avāptās tac-cintaya aiva sacivās tam atha praṇemuḥ

kākut-stham āhata-surārim iva anuyāntaṃ saumitriṇā janaka-rāja-tanūjayā ca //

mahākāleśvaradarśanam

Note:

mahākāleśvara-darśanam-

ānandabāṣpasalilārdradṛśo 'rdhamārge sambhāṣya tān smitamukhaḥ saha tair jagāma

vidyādharoragakarāhatahemaghaṇṭāṭāṅkārahāri bhavanaṃ tripurāntakasya //

Note:

ānanda-bāṣpa-salila-ardra-dṛśo 'rdha-mārge sambhāṣya tān smita-mukhaḥ saha tair jagāma

vidyādhara-uraga-kara-āhata-hema-ghaṇṭāṭāṅkāra-hāri bhavanaṃ tripurāntakasya //

tasmiṃś carācaraguror hariṇāvacūlacūḍāmaṇer apacitiṃ vidhivad vidhāya

sākaṃ phaṇīndrasutayāmbararodhikambutūryasvanormi saś ca rājakulaṃ viveśa //

Note:

tasmiṃś cara-acara-guror hariṇa-avacūlacūḍāmaṇer apacitiṃ vidhivad vidhāya

sākaṃ phaṇi-indra-sutaya āmbara-rodhi-kambutūrya-svana-ūrmi saś ca rāja-kulaṃ viveśa //

dhārāgamanam

Note:

dhārā-gamanam

tatrārṇavadhvanighanotsavatūryaghoṣe sthitvā dināni katicit sa narendracandraḥ

yāti sma bhūṣitakulaḥ kularājadhānīṃ dhārām amātyakathitāmṛgayetivṛttaḥ //

Note:

tatra arṇava-dhvani-ghana-utsava-tūrya-ghoṣe sthitvā dināni katicit sa nara indra-candraḥ

yāti sma bhūṣita-kulaḥ kula-rājadhānīṃ dhārām amātya-kathitāmṛgaya ītivṛttaḥ //

udghāṭiteṣv atha vilokanakautukena vātāyaneṣu paritaḥ purasundarībhiḥ

tasmiṃś cirād viśati jīva iveśvare sā pronmīlitorunayaneva purī babhūva //

Note:

udghāṭiteṣv atha vilokana-kautukena vātāyaneṣu paritaḥ pura-sundarībhiḥ

tasmiṃś cirād viśati jīva ivā iśvare sā pronmīlita-ūru-nayana īva purī babhūva //

śivaliṅgapratiṣṭhā

Note:

śiva-liṅga-pratiṣṭhā

tat sādhv akārayad athādhigatapratiṣṭhaṃ tatrāccharatnaśivaliṅgam anarghaśīlaḥ

tasya prabhāvaghaṭitair vyadhur arhaṇāṃ ca vidyādharā vikacakalpataruprasūnaiḥ //

Note:

tat sādhv akārayad atha adhigata-pratiṣṭhaṃ tatra accha-ratna-śiva-liṅgam anargha-śīlaḥ

tasya prabhāva-ghaṭitair vyadhur arhaṇāṃ ca vidyādharā vikaca-kalpataru-prasūnaiḥ //

anuyāyiprasthānam

Note:

anuyāyi-prasthānam-

kṛtvā yathocitam akṛtrimam utsavānte satkāram āyatananiślathamauliratnau

dattāṅkapāṇir ubhayoḥ prajighāya sa atha vidyādharādhipaphaṇīndrasūtau svadeśam //

Note:

kṛtvā yathā-ucitam akṛtrimam utsava-ante satkāram āyatana-niślatha-mauli-ratnau

datta-aṅka-pāṇir ubhayoḥ prajighāya sa atha vidyādhara-adhipa-phaṇi-indra-sūtau sva-deśam //

ekas tayor agamad ambaragāmisainyasīmantitābhrapaṭalaḥ śaśikāntaśailam

anyo 'py agādhajalamālavajahnukanyāviśrāṇitorusaraṇir nijarājadhānīm //

Note:

ekas tayor agamad ambara-gāmi-sainyasīmantita-abhra-paṭalaḥ śaśi-kānta-śailam

anyo 'py agādha-jala-mālava-jahnu-kanyāviśrāṇita-ūru-saraṇir nija-rājadhānīm //

śaśiprabhāsakhīgamanam

Note:

śaśiprabhā-sakhī-gamanam-

mābhūḥ kadāpi vimukhī rameṇa yad asya chandānuvṛttiratisaṃvananaṃ madasya

uktveti tām ahisutām agaman gṛhāṇi gandharvakinnaramahoragasiddhakanyāḥ //

Note:

ma ābhūḥ kada āpi vimukhī rameṇa yad asya chanda-anuvṛtti-rati-saṃvananaṃ madasya

uktva īti tām ahi-sutām agaman gṛhāṇi gandharva-kinnara-mahā-uraga-siddha-kanyāḥ //

sāmrājyalakṣmīsvīkāraḥ

Note:

sāmrājya-lakṣmī-svīkāraḥ

nīlachatrāvataṃsā bhujagapatisutāpāṇḍugaṇḍasthalāntaḥkastūrīpaṅkapatravyatikaraśabalavyāyatāṃse salīlam

devenātha svamantripravaraciradhṛtā sāhasāṅkena dīrghe rohajjyāghātarekhe puno 'pi nidadhe doṣṇi sāmrājyalakṣmīḥ //

Note:

nīla-chatra-avataṃsā bhujaga-pati-sutā-pāṇḍu-gaṇḍa-sthala-antaḥkastūrī-paṅka-patra-vyatikara-śabala-vyāyata-aṃse salīlam

devena atha sva-mantri-pravara-cira-dhṛtā sāhasāṅkena dīrghe rohaj-jyā-ghāta-rekhe puno 'pi nidadhe doṣṇi sāmrājya-lakṣmīḥ //

atha granthapraśastiḥ

Note:

atha grantha-praśastiḥ

śrīmatkavipriyasuhṛcchaladaṅkarāmarājendubhaktyadhigatapratibhāviśeṣaḥ

etad vinidrakusumadadyuti padmaguptaḥ śrīsindhurājanṛpateś caritaṃ babandha //

Note:

śrīmat-kavi-priya-suhṛc-chalad-aṅka-rāmarāja-indu-bhakty-adhigata-pratibhā-viśeṣaḥ

etad vinidra-kusumada-dyuti padmaguptaḥ śrī-sindhurāja-nṛpateś caritaṃ babandha //

lakṣmīlatānavavasanta mahītalendra vidyāvilāsamaṇidarpaṇa sindhurāja

etan mayā ghaṭitam ujjvalakānti kāvyamāṇikyakuṇḍalam iha śravaṇe videhi //

Note:

lakṣmī-latā-nava-vasanta mahī-tala-indra vidyā-vilāsa-maṇi-darpaṇa sindhurāja

etan mayā ghaṭitam ujjvala-kānti kāvyamāṇikya-kuṇḍalam iha śravaṇe videhi //

nyastāni yāni mayi sūktisudhāpṛṣanti devena tena kati cit kavibāndhavena

candrātapasnapitamauktikasodarāṇāṃ teṣām idaṃ vilasitaṃ navasāhasāṅka //

Note:

nyastāni yāni mayi sūkti-sudhā-pṛṣanti devena tena kati cit kavi-bāndhavena

candra-ātapa-snapita-mauktika-sodarāṇāṃ teṣām idaṃ vilasitaṃ navasāhasāṅka //

yac cāpalaṃ kim api mandhadhiyā mayaivam āsūtritaṃ narapate navasāhasāṅka

ājñaiva hetur iha te śayanīkṛtograrājanyamaulikusumā na kavitvadarpaḥ //

Note:

yac cāpalaṃ kim api mandha-dhiyā maya aivam āsūtritaṃ narapate navasāhasāṅka

ājña aiva hetur iha te śayanīkṛta-ugrarājanya-mauli-kusumā na kavitva-darpaḥ //

iti navasāhasāṅkacaritaṃ saṃpūrṇam

Note:

iti navasāhasāṅka-caritaṃ saṃpūrṇam

This e-text was provided to GRETIL in good faith that no copyright rights have been infringed. If anyone wishes to assert copyright over this file, please contact the GRETIL management at
gretil(at)sub(dot)uni-goettingen(dot)de. The file will be immediately removed pending resolution of the claim.

Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Notes: Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)
Holder of rights: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

Citation Suggestion for this Object: TextGrid Repository (2022). 1_sanskr. tei. sa_padmagupta-navasAhasAGkacarita. GRETIL. Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen. https://hdl.handle.net/21.T11991/0000-001C-8C70-6