pratiṣṭhāna-abhidhāno 'sti deśo godāvarī-taṭe //

tatra vikramasenasya putraḥ śakra-parākramaḥ /

prāk trivikramasena-ākhyaḥ khyāta-kīrtir abhūn nṛ-paḥ //

tasya praty-aham āsthāna-gatasya upetya bhū-pateḥ /

sevā-arthaṃ kṣāntiśīla-ākhyo bhikṣuḥ phalam upānayat //

so 'pi rājā tad ādāya phalam āsanna-vartinaḥ /

haste dadau prati-dinaṃ koṣa-agāra-adhikāriṇaḥ //

itthaṃ gateṣu varṣeṣu daśasv atra kila ekadā /

dattvā rājñe phalaṃ tasmai bhikṣāv āsthānato gate //

sa rājā tat phalaṃ prādāt praviṣṭāya atra daivataḥ /

krīḍā-markaṭa-potāya hasta-bhraṣṭāya rakṣiṇām //

sa markaṭas tad aśnāti yāvat tāvat phalāt tataḥ /

vibhinna-madhyān niragād anarghaṃ ratnam uttamam //

tad dṛṣṭvā ādāya papraccha taṃ bhāṇḍa-agārikaṃ nṛ-paḥ /

bhikṣu-upanītāni mayā yāni nityaṃ phalāni te //

haste dattāni tāni kva sthāpitāni sadā tvayā /

tac chrutvā taṃ sa sa-bhayaḥ koṣa-adhyakṣo vyajijñapat //

kṣiptāni tāny an-udghāṭya mayā gañje gavākṣataḥ /

yady ādiśasi tad deva tam udghāṭya gaveṣaye //

iti ūcivān anumato rajñā gatvā kṣaṇena saḥ /

koṣa-adhyakṣaḥ samāgatya prabhuṃ vyajñāpayat punaḥ //

śīrṇāni na atra paśyāmi koṣe tāni phalāny aham /

ratna-rāśiṃ tu paśyāmi raśmi-jvāla-ākulaṃ vibho //

tac chrutvā tān manīn dattvā tuṣṭo 'smai koṣa-rakṣiṇe /

rāja ānye-dyur apṛcchat sa bhikṣuṃ taṃ prāg-vad āgatam //

bhikṣo dhana-vyayena evaṃ sevase māṃ kim anv-aham /

na idānīṃ te grahīṣyāmi phalaṃ yāvan na vakṣyasi //

ity uktavantaṃ rājānaṃ bhikṣus taṃ vijane 'bravīt /

vīra-sācivya-sa-apekṣaṃ mantra-sādhanam asti me //

tatra vīra-indra sāhāyyaṃ kriyamānaṃ tvaya ārthaye /

tac chrutvā pratipede tat tatha īty asya sa bhū-patiḥ //

tataḥ sa śramaṇas tuṣṭo nṛ-paṃ puna uvāca tam /

tarhi kṛṣṇa-caturdaśyām āgāminyāṃ niśā-āgame //

ito mahā-śmaśāna-antaḥ-vaṭasya adhaḥ sthitasya me /

āgantavyaṃ tvayā deva pratipālayato 'ntikam //

bāḍham evaṃ kariṣyāmi ity ukte tena mahī-bhujā /

sa kṣāntiśīlaḥ śramaṇo hṛṣṭaḥ sva-nilayaṃ yayau //

atha tāṃ sa mahā-sattvaḥ prāpya kṛṣṇa-caturdaśīm /

prārthanāṃ pratipannāṃ tāṃ bhikṣos tasya nṛ-paḥ smaran //

pradoṣe nīla-vasanas tamāla-kṛta-śekharaḥ /

niryayau rāja-dhānītaḥ khaḍga-pāṇir alakṣitaḥ //

yayau ca ghora-nibiḍa-dhvānta-vrāta-malīmasam /

citā-nala-ugra-nayana-jvālā-dāruṇa-darśanam //

a-saṃkhya-nara-kaṅkāla-kapāla-asthi-viśaṅkaṭam /

hṛṣyat-saṃnihita-uttāla-bhūta-vetāla-veṣṭitam //

bhairavasya aparaṃ rūpam iva gambhīra-bhīṣaṇam //

sphūrjan mahā-śiva-arāvaṃ śmaśānaṃ tad avihvalaḥ /

vicitya ca atra taṃ prāpya bhikṣuṃ vaṭa-taror adhaḥ /

kurvāṇaṃ maṇḍala-nyāsam upasṛtya jagāda saḥ //

eṣo 'ham āgato bhikṣo brūhi kiṃ karavāṇi te /

tac chrutvā sa nṛ-paṃ dṛṣṭvā hṛṣṭo bhikṣur uvāca tam //

rājan kṛtaḥ prasādaś cet tad ito dakṣiṇā-mukham /

gatvā vidūram ekākī vidyate śiṃśapā-taruḥ //

tasminn ullambita-mṛtaḥ ko 'py ekaḥ puruṣaḥ sthitaḥ /

tam ihā anaya gatvā tvaṃ sānāthyaṃ kuru vīra me //

tac chṛutva aiva tatha īty uktvā sa rājā satya-saṃgaraḥ /

dakṣiṇāṃ diśam ālambya pravīraḥ prayayau tataḥ //

ātta-dīpta-citā-alāta-lakṣitena patha ātra saḥ /

gatvā tamasi taṃ prāpa kathaṃcic chiṃśapā-tarum //

tasya skandhe citā-dhūma-dagdhasya kravya-gandhinaḥ /

so 'paśyal lambamānaṃ taṃ bhūtasya iva śavaṃ taroḥ //

āruhya ca atra bhūmau taṃ chinna rajjum apātayat /

patitaś ca atra so 'kasmāc cakranda vyathito yathā //

tato 'varuhya kṛpayā jīva-āśaṅkī sa tasya yat /

rāja āṅgaṃ prāmṛśat tena so 'ṭṭahāsaṃ vyadhāc chavaḥ //

tataḥ sa rājā matvā taṃ vetāla-adhiṣṭhitaṃ tadā /

kiṃ hasasy ehi gacchāva iti yāvad a-kampitaḥ //

vakti tāvan na bhūmau sa-vetālaṃ śavam aikṣata /

aikṣata atra eva vṛkṣe tu lambamānaṃ sthitaṃ punaḥ //

tato 'dhiruhya bhūyo 'pi tam avātārayat tataḥ /

vajrād api hi vīrāṇāṃ citta-ratnam a-khaṇḍitam //

āropya ca sa-vetālaṃ skandhe maunena taṃ śavam /

sa trivikramaseno 'tha rājā gantuṃ pracakrame //

yāntaṃ ca taṃ śava-antaḥ-stho vetālo 'ṃsa-sthito 'bravīt /

rājann adhva-vinodāya kathām ākhyāmi te śṛṇu //

asti vārāṇasī nāma purāri-vasatiḥ purī /

sthali īva kailāsa-girer yā puṇya-jana-sevitā //

bhūri-vāri-bhṛtā śaśvad-upakaṇṭha-niveśinī /

hāra-yaṣṭir ivā abhāti yasyāḥ svarga-taraṅgiṇī //

pratāpa-anala-nirdagdha-vipakṣa-kula-kānanaḥ /

tasyāṃ pratāpamukuṭo nāma rāja ābhavat purā //

tasya abhūd vajramukuṭas tanayo rūpa-śauryayoḥ /

kurvāṇo darpa-dalanaṃ smarasya ari-janasya ca //

rāja-putrasya tasya atra mantri-putro mahā-matiḥ /

āsīd buddhiśarīra-ākhyaḥ śarīra-abhyadhikaḥ sakhā //

tena sakhyā saha krīḍan sa kadā-cin nṛ-pa-ātmajaḥ /

jagāma dūram adhvānaṃ mṛgayā-ati prasaṅgataḥ //

śaurya-śṛī-cāmarāni iva siṃhānāṃ mastakāni saḥ /

chindac charaiḥ sa-ṭālāni viveśa ekaṃ mahā-vanam //

tatrā asthāne smarasya iva paṭhat kokila-bandini /

datta-upakāre tarubhir mañjarī-cala-cāmaraiḥ //

so 'nvito mantri-putreṇa tena apaśyat saraḥ-varam /

vicitra-kamala-utpatti-dhāma ambudhim iva aparam //

tasmiṃs tada aiva sarasi snāna-arthaṃ kā-cid āgatā /

tena divya-ākṛtiḥ kanyā dadṛśe sa-paricchadā //

pūrayanti īva lāvaṇya-niḥ-jhareṇa saraḥ-varam /

dṛṣṭi-pātaiḥ sṛjanti īva tatra utpala-vanaṃ navam //

pratyādiśanti īva mukhena ambu-jāni jita-indunā /

sā jahāra manas tasya rāja-putrasya tat-kṣaṇam //

so 'py ahārṣīt tathā tasyā yuvā dṛṣṭvā vilocane /

yathā nā ekṣata sā kanyā lajjāṃ svām apy alaṃkṛtim //

yūni paśyati tasmin sā ka īyaṃ syāditi sa-anuge /

saṃjñāṃ sva-deśa-ādy-ākhyātuṃ vilāsa-chadmana ākarot //

karoti smautpalaṃ karṇe gṛhītvā puṣpa-śekharāt /

ciraṃ ca danta-racanāṃ cakārā adāya ca vyadhāt //

padmaṃ śirasi sākūtaṃ hṛdaye cā adadhe karam /

rāja-putraś ca tasyās tāṃ saṃjñāṃ na jñātavāṃs tadā //

mantri-putras tu bubudhe sa sakhā tasya buddhimān /

kṣaṇāc ca sā yayau kanyā nīyamāna ānugais tataḥ //

prāpya ca sva-gṛhaṃ tasthau paryaṅge 'ṅgaṃ nidhāya sā /

cittaṃ tu nija-saṃjña-artham āsthāt tasmin nṛ-pa-ātmaje //

so 'pi rāja-suto bhraṣṭa-vidyo vidyādharo yathā /

gatvā sva-nagarīṃ kṛcchrāṃ prāpa avasthāṃ tayā vinā //

sakhyā ca mantri-putreṇa tena pṛṣṭas tadā rahaḥ /

śaṃsatā tām aduṣprāpāṃ tyakta-dhairyo jagāda saḥ //

yasyā na nāma na grāmo nānvayo va āvabudhyate /

sā kathaṃ prāpyate tan mām āśvāsayasi kiṃ mṛṣā //

ity ukto rāja-putreṇa mantri-putras tam abhyadhāt /

kiṃ na dṛṣṭaṃ tvayā tad yat saṃjñayā sūcitaṃ tayā //

nyastaṃ yad utpalaṃ karṇe tena etat te taya ūditam /

karṇotpalasya rāṣṭre 'haṃ nivasāmi mahī-bhṛtaḥ //

kṛtā yad danta-racanā tena etat kathitaṃ tayā /

tatra jānīhi māṃ danta-ghāṭakasya sutām iti //

padmāvati īti nāma uktaṃ taya ūttaṃsita-padmayā /

tvayi prāṇā iti proktaṃ hṛdaya-arpita-hastayā //

kaliṅga-deśe hy asty atra khyātaḥ karṇotpalo nṛ-paḥ /

tasya prasāda-vitto 'sti mahān yo danta-ghaṭakaḥ //

saṅgrāmavardhana-ākhyasya tasya apy asti jagat-traye /

ratnaṃ padmāvatī nāma kanyā prāṇa-adhika-priyā //

etac ca lokato deva yathāvad viditaṃ mama /

ato jñātā mayā saṃjñā tasyā deśa-ādi-śaṃsinī //

ity ukto mantri-putrena tena rāja-suto 'tha saḥ /

tutoṣa tasmai su-dhiye labdha-upāyo jaharṣa ca //

saṃmantrya ca samaṃ tena sa tad-yuktaḥ sva-mandirāt /

priyā-arthī mṛgayā-vyājāt punas tām agamad diśam //

ardha-mārge ca vāta-aśva-vega-vañcita-sainikaḥ /

taṃ mantri-putra-eka-yutaḥ kaliṅga-viṣayaṃ yayau //

tatra tau prāpya nagaraṃ karṇotpala-mahī-bhṛtaḥ /

anviṣya dṛṣṭvā bhavanaṃ danta-ghāṭasya tasya ca //

tad-adūre ca vāsa-artham ekasya vṛddha-yoṣitaḥ /

gṛhaṃ prāviśatāṃ mantri-putra-rāja-sutāv ubhau //

datta-ambu-yavasau vāhau gupte 'vasthāpya ca atra saḥ /

rāja-putre sthite vṛddhāṃ mantri-putro jagāda tām //

kaccid vetsy amba saṅgrāmavardhanaṃ danta-ghāṭakam /

tac chṛutvā sā jarad-yoṣit sa-śraddhā tam abhāṣata //

vedmy eva dhātrī tasya asmi sthāpitā tena ca adhunā /

padmāvatyāḥ sva-duhituḥ pārśve jyeṣṭhatara īty aham //

kiṃ tv ahaṃ na sadā tatra gacchāmy upahata-ambarā /

kuputraḥ kitavo vastraṃ dṛṣṭvā hi harate mama //

evam uktavatīṃ prītaḥ sva-uttarīya-ādi-dānataḥ /

saṃtoṣya so 'tra vṛddhāṃ tāṃ mantri-putro 'bravīt punaḥ //

mātā tvaṃ tad vadāmas te guptaṃ yat tat kuruṣva naḥ /

dantaghāṭa-sutām etāṃ gatvā padmāvatīṃ vada //

so 'trā agato rāja-putro dṛṣṭo yaḥ sarasi tvayā /

tena ca iha tad ākhyātuṃ preṣitā praṇayād aham //

tac chṛutvā sā tatha īty uktvā vṛddhā dāna-vaśī-kṛtā /

gatvā padmāvatī-pārśvam ājagāma kṣaṇa-antare //

pṛṣṭā jagāda tau rāja-suta-mantri-sutau ca sā /

yuṣmad-āgamanaṃ gatvā guptaṃ tasyā maya ūditam //

tayā śrutvā ca nirbhartsya pāṇibhyām aham āhatā /

dvābhyāṃ karpūra-liptābhyām ubhayor gaṇḍayor mukhe //

tataḥ paribhava udvignā rudaty aham ihā agatā /

etās tad aṅgulī-mudrāḥ putrau me paśyataṃ mukhe //

evaṃ taya ūkte nairāśya-viṣaṇṇaṃ taṃ nṛ-pa-ātmajam /

jagāda sa mahā-prājño mantri-putro jana-antikam //

mā gā viṣādaṃ rakṣantyā mantraṃ nirbhartsya yat tayā /

karpūra-śubhrā vaktre 'syāḥ sva-aṅgulyo daśa pātitāḥ //

tad etad uktaṃ pakṣe 'smiñ śukle candravatīr imāḥ /

rātrīr daśa pratīkṣadhvaṃ saṃgama-anucitā iti //

ity āśvāsya sa taṃ rāja-sutaṃ mantri-sutas tataḥ /

vikrīya guptaṃ hasta-sthaṃ kāñcanaṃ kim-cid āpaṇe //

vṛddhayā sādhayāmāsa mahā-arhaṃ bhojanaṃ tayā /

tatas tau bubhujāte dvau tat tayā saha vṛddhayā //

evaṃ nītvā daśa-ahāni jijñāsā-arthaṃ punaḥ sa tām /

padmāvaty-antikaṃ vṛddhāṃ mantri-putro visṛṣṭavān //

sa āpi mṛṣṭa-anna-pāna-ādi-lubdhā tad anurodhataḥ /

gatvā vāsa-gṛhaṃ tasyā bhūyo 'bhyetya jagāda tau //

ito gatva ādya tūṣṇīm apy ahaṃ tatra sthitā tayā /

yuṣmat-kathā-aparādhaṃ tam udgirantyā svayaṃ punaḥ //

sā laktakābhis tisṛbhiḥ kara-aṅgulibhir āhatā /

urasy asminn atha eṣa āham ihā ayātā tad antikāt //

tac chrutvā rāja-putraṃ taṃ svairaṃ mantri-suto 'bravīt /

mā kārṣīr anyathā śaṅkām asyā hi hṛdaye tayā //

sā laktaka-aṅgulī-mudrā-trayaṃ vinyasya yuktitaḥ /

rajas-valā niśās tisraḥ sthita āham iti sūcitam //

evam uktvā nṛ-pa-sutaṃ mantri-putras try-ahe gate /

padmāvatyai punas tasyai vṛddhāṃ tāṃ prajighāya saḥ //

sā gatā mandiraṃ tasyās tayā saṃmānya bhojitā /

prītyā pāna-ādi-līlābhir dinaṃ ca atra vinoditā //

sāyaṃ ca yāvat sā vṛddhā gṛham āgantum icchati /

udabhūd bhaya-kṛt tāvat tatra kolāhalo bahiḥ //

hā hā bhraṣṭo 'yam ālānāj janān mathnan pradhāvati /

matta-hasti īti lokasya tatrā akrando 'tha śuśruve //

tataḥ padmāvatī sā tāṃ vṛddhām evam abhāṣata /

spaṣṭena hasti-ruddhena gantuṃ yuktaṃ na te pathā //

tat pīṭhikāṃ samāropya baddha-ālambana-rajjukām /

bṛhad-gavākṣeṇa anena tvām atra prakṣipāmahe //

gṛha-udyāne tato vṛkṣam āruhya amuṃ vilaṅghya ca /

prākāram avaruhya anya-vṛkṣeṇa sva-gṛhaṃ vraja //

ity uktvā sā gavākṣeṇa kṣepayāmāsa tatra tām /

vṛddhāṃ ceṭībhir udyāne rajju-pīṭhikayā tataḥ //

sa ātha gatvā yathā-uktena pathā sarvaṃ śaśaṃsa tat /

yathāvad rāja-putrāya tasmai mantri-sutāya ca //

tataḥ sa mantri-putras taṃ rāja-putram abhāṣata /

siddhaṃ tava iṣṭaṃ mārgo hi yuktyā te darśitas tayā //

tad gaccha adya eva tatra tvaṃ pradoṣe 'smin nṛ-pā agate /

etena eva pathā tasyāḥ priyāyā mandiraṃ viśa //

ity uktas tena tad-yukto rāja-putro yayau sa tat /

udyānaṃ vṛddhaya ūktena tena prākāra-vartmanā //

tatra apaśyac ca rajjuṃ tāṃ lambamānāṃ sa-pīṭhikām /

mārga-unmukhābhiś ceṭībhir upariṣṭād adhiṣṭhitām //

ārūḍhas tāṃ ca dṛṣṭva aiva dāsībhis tābhir āśu saḥ /

rajju-utkṣipto gavākṣeṇa praviveśa priyā-antikam //

tasmin praviṣṭe sa yayau mantri-putraḥ svam āspadam /

rāja-putras tu tāṃ padmāvatīṃ tatra dadarśa saḥ //

pūrṇa-amṛta-amśu-vadanāṃ prasarat-kānti-candrakām /

kṛṣṇa-pakṣa-bhayād gupta-sthitāṃ rākā-niśām iva //

sa āpi dṛṣṭvā tam utthāya cira-autsukya-ucitais tataḥ /

kaṇṭha-graha-ādibhis tais tair upacārair amānayat //

tatas tayā sa gāndharva-vidhina udūḍhayā saha /

guptaṃ rāja-sutas tasthau pūrṇa-icchas tatra kāntayā //

sthitvā ca ahāni kati-cid rātrau tām avadat priyām /

sakhā mama sahāyāto mantri-putra iti sthitaḥ //

sa ca atra tiṣṭhaty ekākī tvaj-jyeṣṭha-tarikā-gṛhe /

gatvā saṃbhāvya taṃ tanvi puna eṣyāmi te 'ntikam //

tac chṛutvā tam avocat sā dhūrtā padmāvatī priyam /

hantā arya-putra pṛcchāmi tāḥ saṃjñā mat-kṛtās tvayā //

jñātā kiṃ kim uvā tena sakhyā mantri-sutena te /

evam uktavatīm etāṃ rāja-putro jagāda saḥ //

na jñātaṃ tan mayā kim-cij jñātvā sarvaṃ ca tena me /

ākhyātaṃ mantri-putreṇa divya-prajñāna-śālinā //

etac chṛutvā vicintya eva bhāminī sā jagāda tam /

tarhy a-yuktaṃ kṛtaṃ yan me cirāt sa kathitas tvayā //

sa me bhrātā sakhā yas te tasya ca prathamaṃ mayā /

tāmbūla-ādi-samācāraḥ kartavyo hi sadā bhavet //

ity uktavatya ānumatas tayā pūrva-pathena saḥ /

rajā-putro 'ntikaṃ tasya sakhyur āgāt tato niśi //

śaśaṃsa ca kathā-madhye tat tasmai yat tad-āśrayam /

saṃjñā-vijñāna-kathanaṃ kṛtaṃ tena priyā-antike //

mantri-putras tu so '-yuktam iti na śraddadhe 'sya tat /

tāvac ca sā tayos tatra vibhāta ābhūd vibhāvarī //

atha etayor vidhau sāṃdhye nivṛtte kurvatoḥ kathāḥ //

āgāt pakva-anna-tāmbūla-hastā padmāvatī-sakhī /

sā mantri-putraṃ kuśalaṃ pṛṣṭvā datta-upacārikā /

niṣeddhuṃ rajā-putrasya bhojanaṃ tatra yuktitaḥ //

kathā-antare svāminīṃ svāṃ bhojana-ādau tad-āgamam /

pratīkṣamāṇām āvedya kṣaṇād guptaṃ tato yayau //

tatas taṃ mantri-putraḥ sa rāja-putram abhāṣata /

kautukaṃ paśya deva ekaṃ darśayāmy adhunā tava //

ity uktvā bhakṣyam ekaṃ sa pakva-annaṃ dattavāṃs tataḥ /

sārameyāya sa ca tat khāditva aiva vyapadyata //

tad dṛṣṭvā kim idaṃ citram iti rāja-suto 'tra saḥ /

papraccha mantri-putraṃ taṃ sa ca etaṃ pratyabhāṣata //

saṃjñā-jñānena dhūrtaṃ māṃ viditvā hantu-kāmayā /

tayā viṣa-annaṃ prahitaṃ mama tvad-anuraktayā //

na asmin sati mad-eka-agro rāja-putro bhaved ayam /

etad-vaśaś ca muktvā māṃ nagarīṃ svāṃ vrajed iti //

tan muñca manyum etasyāṃ bandhu-tyāgān mahā-ātmanaḥ /

kuryās tvaṃ haraṇe yuktiṃ vakṣyāmy ālocya yām aham //

ity uktavantaṃ taṃ mantri-suto rāja-suto 'tra saḥ /

satyaṃ buddhiśarīras tvam iti yāvat praśaṃsati //

aśaṅkitaṃ bahis tāvad duḥkha-ākula-jana-āravaḥ /

hā dhig rājñaḥ suto bālo vipanna iti śuśruve //

tad-ākarṇana-hṛṣṭo 'tha mantri-putro nṛ-pa-ātmajam /

jagāda hanta gaccha adya padmāvatyā gṛhaṃ niśi //

tatra tāṃ pāyayes tāvad yāvat pāna-madena sā /

niḥ-saṃjñā naṣṭa-ceṣṭā ca gata-jīva iva jāyate //

tatas tasyāḥ sa-nidrāyāḥ śūlena aṅkaṃ kaṭī-taṭe /

dattva āgni-taptenā adāya tad-ābharaṇa-saṃcayam //

āgacches tvaṃ gavākṣeṇa rajju-lamba-vinirgataḥ /

tataḥ paraṃ yathā bhadraṃ bhavej jñāsyāmy ahaṃ tathā //

ity uktvā kārayitvā ca kroḍa-vāla-nibha-āśrikam /

mantri-putro dadau tasmai tri-śūlaṃ rāja-sūnave //

rāja-putraḥ sa haste tat kṛtvā kuṭila-karkaśam /

kāla-ayasa dṛḍhaṃ cittam iva kāntā-vayasyayoḥ //

tatha īti pūrvavad rātrāv agāt padmāvatī-gṛham /

avicāryaṃ prabhūṇāṃ hi śucer vākyaṃ sva-mantriṇaḥ //

tatra tāṃ madya-niḥ-ceṣṭāṃ śūlena jaghane 'ṅkitām /

hṛta-alaṃkaraṇāṃ kṛtvā tasya agāt sakhyur antikam //

darśita-ābharaṇas tasmai śaśaṃsa ca yathā-kṛtam /

tataḥ sa mantri-putro 'pi siddhaṃ mene manīṣitam //

prātar gatvā śmaśānaṃ ca so 'bhūt tāpasa-veṣa-bhṛt /

svairaṃ rāja-sutaṃ taṃ ca vidadhe śiṣya-rūpiṇam //

abravīt taṃ ca gaccha ekam ito 'laṃkaraṇād imām /

muktā-āvalīṃ samādāya tvaṃ vikretum ivā apaṇe //

bahu-mūlyaṃ vadeś ca asyā yena etāṃ na eva kaś cane /

gṛhṇīyād bhrāmyamāṇāṃ ca sarvaḥ ko 'pi vilokayet //

guruṇā mama vikretum iyaṃ datta īty anākulaḥ /

brūyāś ca yadi gṛhṇīyur atra tvāṃ pura-rakṣiṇaḥ //

iti sa preṣitas tena gatvā rāja-sutas tadā /

atiṣṭhad āpaṇe bhrāmyan vyaktaṃ muktā-āvalīṃ dadhat //

tatha ābhūtaś ca jagṛhe sa dṛṣṭvā pura-rakṣibhiḥ /

danta-ghāṭa-sutā-moṣa-jñapteś caure-gaveṣibhiḥ //

ninye ca nagara-adhyakṣa-nikaṭaṃ taiḥ sa tat-kṣaṇāt /

sa ca taṃ tāpasa-ākāraṃ dṛṣṭvā papraccha sāntvataḥ //

kuto muktā-āvali īyaṃ te bhagavann iha hāritā /

danta-ghāṭaka-kanyāyā hṛtaṃ hy ābharaṇaṃ niśi //

tac chṛutvā rāja-putras taṃ so 'vādīt tāpasa-ākṛtiḥ /

guruṇā mama datta īyam etya asau pṛcchyatām iti //

tataś ca upetya taṃ natvā papraccha nagara-adhipaḥ /

muktā-āvali īyaṃ bhagavan kutas te śiṣya-hasta-gā //

śṛutva aitad vijanaṃ kṛtvā sa dhūrtas tam abhāṣata /

ahaṃ tapasvī bhrāmyāmi sada āraṇyeṣv itas tataḥ //

so 'haṃ daivād iha prāptaḥ śmaśāne 'tra sthito niśi /

apaśyaṃ yoginī-cakraṃ samāgatam itas tataḥ //

tan-madhye ca ekayā ānīya yoginyā rāja-putrakaḥ /

udghāṭita-hṛd-ambhojo bhairavāya niveditaḥ //

pāna-mattā ca sā hartuṃ japato me 'kṣa-mālikām /

prāvartata mahā-māyā vikārān kurvatī mukhe //

atipravṛttā ca mayā kruddhena jaghana-sthale /

aṅkitā sā tri-śūlena mantra-prajvālita-aśriṇā //

hṛtā muktā-āvalī ca iyaṃ tasyāḥ kaṇṭhān mayā tadā /

sa aiṣa ādya tāpasa-anarhā vikreyā mama vartate //

etac chṛutvā pura-adhyakṣo gatvā bhū-paṃ vyajijñapat /

bhū-po 'py ākarṇya tat tāṃ ca buddhvā tan-mauktika-āvalīm //

prekṣaṇa-preṣita-āyāta-vṛddha-āpta-vanitā-mukhāt /

śrutvā ca dṛśya-śūla-aṅkāṃ jaghane satyam eva tām //

grastaḥ suto me ḍakinyā taya īty utpanna-niścayaḥ /

svayaṃ tasya antikaṃ gatvā mantri-putra-tapasvinaḥ //

pṛṣṭvā ca nigrahaṃ tasyāḥ padmāvatyāḥ sa tad-girā /

pitṛbhyāṃ śocyamānāyāḥ purān niḥ-vāsanaṃ vyadhāt //

nirvāsitā-aṭavī-sthā sā vigna āpi na jahau tanum /

upāyaṃ mantri-putreṇa taṃ saṃbhāvya tathā kṛtam //

dina-ante tāṃ ca śocantīm aśva-ārūḍhāv upeyatuḥ /

tyakta-tāpasa-veṣau tau mantri-putra-nṛ-pa-ātma-jau //

āśvāsyā aropya turage sva-rāṣṭraṃ ninyatuś ca tām /

tatra tasthau tayā sākaṃ rāja-putraḥ sa nirvṛtaḥ //

dantaghāṭas tv araṇye tāṃ kravyādair bhakṣitāṃ sutām /

matvā vyapādi śokena bhāryā ca anujagāma tam //

ity ākhyāya sa bhūyas taṃ vetālo nṛ-pam abravīt /

tan me 'tra saṃśayaṃ chinddhi daṃpatyor etayor vadhāt //

mantri-putrasya kiṃ pāpaṃ rāja-putrasya kiṃ nu vā /

padmāvatyāḥ kim atha vā tvaṃ hi buddhimatāṃ varaḥ //

jānānaś ca na ced rājan mama tattvaṃ vadiṣyasi /

tad eṣa śatadhā mūrdhā niḥ-citaṃ te sphuṭiṣyati //

ity uktavantaṃ vetālaṃ vijānañ śāpa-bhītitaḥ /

sa trivikramasenas tam evaṃ pratyabravīn nṛ-paḥ //

yoga-īśvara kim ajñeyam etan na eṣāṃ hi pātakam /

trayāṇām api rājñas tu pāpaṃ karṇotpalasya tat //

vetālo 'py āha rājñaḥ kiṃ te hi tat-kāriṇas trayaḥ /

kākāḥ kim aparādhyanti haṃsair jagdheṣu śāliṣu //

rājā tato 'bravīc ca enaṃ na duṣyanti trayo 'pi te /

mantri-sūnor hi tat tāvat prabhu-kāryam apātakam //

padmāvatī-rāja-putrau tau hi kāma-śara-agninā /

saṃtaptāv avicāra-arhāv adoṣau sva-artham udyatau //

karṇotpalas tu rājā sa nīti-śāstreṣv aśikṣitaḥ /

caraiḥ prajāsv ananviṣyaṃs tattva-śuddhiṃ nijāsv api //

ajānan dhūrta-caritāni iṅgita-ādy-avicakṣaṇaḥ /

tathā tan niḥ-vicāraṃ yac cakre tena sa pāpa-bhāk //

ity ākarṇya vimukta-maunam udite samyaṅ nṛ-peṇa uttare
skandhāt tasya sa dārḍhyam ākalayituṃ māyā-balāt tat-kṣaṇam /

vetālo nṛ-kalevara-antara-gataḥ kva apy apratarkyo yayau
niḥ-kampaḥ sa ca bhū-patiḥ punar amuṃ prāptuṃ vyadhān niḥ-cayam //

tato 'tra puna ānetuṃ taṃ vetālam agān nṛ-paḥ /

sa trivikramasenas tac chiṃśapā-pāda-pa-antikam //

prāpto 'tra vīkṣate yāvac citā-āloka-vaśān niśi /

tāvad dadarśa taṃ bhūmau kūjantaṃ patitaṃ śavam //

atha taṃ mṛta-deha-sthaṃ vetālaṃ sa mahī-patiḥ /

āropya skandham ānetuṃ tūṣṇīṃ pravavṛte javāt //

tataḥ skandhāt sa vetālo bhūyas taṃ nṛ-pam abravīt /

rājan mahaty anucite kleśe 'smin patito bhavān //

atas tava vinodāya khatayāmi khatāṃ śṛṇu /

asty agra-hāraḥ kālindī-kūle brahma-sthala-abhidhaḥ //

agnisvāmi īti tatrā asīd brāhmaṇo veda-pāragaḥ /

tasya ati-rūpā mandāravati īty ajani kanyakā //

yāṃ niḥ-māya nava-anargha-lāvaṇyāṃ niyataṃ vidhiḥ /

svarga-strī-pūrva-nir-māṇaṃ nijam eva ajugupsata //

tasyāṃ ca yauvana-sthāyām āyayuḥ kānyakubjataḥ /

sama-sarva-guṇās tatra trayo brāhmaṇa-putrakāḥ //

teṣāṃ cā atma-artham ekaikas tat-pitus tām ayācata /

anicchan dānam anyasmai tasyāḥ prāna-vyayād api //

tat-pitā sa tu tan-madhyān na ekasmā api tāṃ dadau /

bhīto 'nyayor vadhāt tena tasthau kanya aiva sā tataḥ //

te ca trayo 'pi tad-vaktra-candra-eka-āsakta dṛṣṭhayaḥ /

cakora-vratam ālambya tatra evā asan divā-niśam //

atha akasmāt-samutpanna dāha-jvara-vaśena sā /

jagāma mandāravatī kumārī kila pañcatām //

tatas tāṃ vipra-putrās te para-asuṃ śoka-viklavāḥ /

kṛta-prasādhanāṃ nītvā śmaśānaṃ cakrur agnisāt //

ekaś ca teṣāṃ tatra eva vidhāya maṭhikāṃ tataḥ /

kṛta-tad-bhasma-śayyaḥ sann āstā ayācita-bhaikṣa-bhuk //

dvitīyo 'sthīny upādāya tasyā bhāgīrathīṃ yayau /

tṛtīyas tāpaso bhūtvā bhrāntuṃ deśa-antarāṇy agāt //

sa bhrāmyaṃs tāpasaḥ prāpa grāmaṃ vakrolaka-abhidham /

tatra atithiḥ san kasya api viprasya prāviśad gṛham //

tat-pūjitaḥ sa yāvac ca bhoktuṃ tatra pracakrame /

tāvad ekaḥ śiśus tatra pravṛtto 'bhūt praroditum //

sa sāntvyamāno 'pi yadā na vyaramsīt tadā krudhā /

bāhav ādāya gṛhiṇī jvalaty agnau tam akṣipat //

kṣipta mātraḥ sa mṛdv-aṅgo bhasmī-bhāvam avāptavān /

tad dṛṣṭvā jāta-roma-añcaḥ so 'bravīt tāpaso 'tithiḥ //

hā dhikkaṣṭaṃ praviṣṭo 'smi brahma-rākṣasa-veśmani /

tan-mūrtaṃ kilbiṣam idaṃ na bhokṣye 'nnam iha adhunā //

evaṃ vadantaṃ taṃ so 'tra gṛhasthaḥ prāha paśya me /

śaktiṃ paṭhita-siddhasya mantrasya mṛta-jīvanīm //

ity uktva ādāya tan mantra-pustikām anuvācya ca /

tatra bhasmani cikṣepa sa dhūlim abhimantritām //

tena udatiṣṭhat tad-rūpa eva jīvan sa bālakaḥ /

tataḥ sa nirvṛtas tatra bhuktavān vipra-tāpasaḥ //

gṛhastho 'pi sa tāṃ nāga-dante 'vasthāpya pustikām /

bhukvā ca śayanaṃ bheje rātrau tatra eva tad-yutaḥ //

supte gṛha-patau tasmin svairam utthāya śaṅkitaḥ /

sa priyā-jīvita-arthī tāṃ pustikāṃ tāpaso 'grahīt //

gṛhītva aiva ca nirgatya tato rātri-dinaṃ vrajan /

kramāc chmaśānaṃ tat prāpa yatra dagdha āsya sā priyā //

dadarśa ca atra tat-kālaṃ taṃ dvitīyam upāgatam /

yaḥ sa gaṅgā-ambhasi kṣeptuṃ tad-asthīni gato 'bhavat //

tatas taṃ ca tam ādyaṃ ca tasyā bhasmani śāyinam /

nibaddha-maṭhikaṃ tatra dvāv apy etau jagāda saḥ //

maṭhika āpāsyatām eṣā yāvad utthāpayāmi tām /

jīvantīṃ bhasmataḥ kāntāṃ mantra-śaktyā kaya āpy aham //

iti tau prerya nirbandhān nirloṭhya maṭhikāṃ ca saḥ /

udghāṭya tāpaso vipraḥ pustikāṃ tām avācayat //

abhimantrya ca mantreṇa dhūliṃ bhasmany avākṣipat /

udatiṣṭhac ca jīvantī sā mandāravatī tataḥ //

vahniṃ praviśya niṣkrāntaṃ vapuḥ pūrva-adhika-dyuti /

tadā babhāra sā kanyā kañcanena iva niḥ-mitam //

tādṛśīṃ tāṃ punar jātāṃ te dṛṣṭva aiva smara-āturāḥ /

prāptu-kāmās trayo 'py evam anyo'nyaṃ kalahaṃ vyadhuḥ //

eko 'bravīd iyaṃ bhāryā mama mantra-bala-arjitā /

tīrtha-prabhāva-jā bhāryā mama iyam iti cāparaḥ //

rakṣitvā bhasma tapasā jīvita īyaṃ maya īha yat /

tad eṣā mama bhārya īti tṛtīyo 'tra jagāda saḥ //

vivāda-nirṇaye teṣāṃ tvaṃ tāvan me mahī-pate /

niścayaṃ brūhi kasya eṣā kanyā bhārya ūpapadyate //

vidaliṣyati mūrdhā te yadi jānan na vakṣyasi /

iti vetālataḥ śrutvā taṃ sa rāja aivam abhyadhāt //

yaḥ kleśam anubhūya api mantreṇa etām ajīvayat /

pitā sa tasyās tat-kārya-karaṇān na punaḥ patīḥ //

yaś ca astīni nināya asya gaṅgāyāṃ sa suto mataḥ /

yas tu tad bhasma-śayyaṃ tām āśliṣyā asīt tapaś caran //

śmaśāna eva tat prītyā bhartā tasyāḥ sa ucyate /

kṛtaṃ tad anurūpam iha tena gāḍḥa-anurāgiṇa //

evaṃ nṛ-pāt trivikramasenāc chṛutva aiva mukta-maunāt saḥ /

tasya skandhād agamad vetālo 'tarkitaḥ sva-padam //

rāja ātha bhikṣv-artha-samudyatas taṃ prāptuṃ sa bhūyo 'pi mano babandha /

prāṇa atyaye 'pi pratipannam arthaṃ tiṣṭhanty anirvāhya na dhīra-sattvāḥ //

atha bhūyo 'pi vetālam ānetuṃ nṛ-pa-sattamaḥ /

sa trivikramasenas tam upāgāc chiṃśampā-tarum //

tatra-stham etaṃ saṃprāpya mṛta-deha-gataṃ punaḥ /

skandhe gṛhītva aivā agantuṃ tūṣṇīṃ pravavṛte tataḥ //

prayāntaṃ ca tam āha sma sa vetālo 'sya pṛṣṭha-gaḥ /

citraṃ na udvijase rājan niśi kurvan gama-āgamam //

tad akhedāya bhūyas te varṇayāmi kathāṃ śṛṇu /

asti pāṭaliputra-ākhyaṃ khyātaṃ bhū-maṇḍale puram //

tatrā asīn nṛ-patiḥ pūrvaṃ nāmnā vikramakesarī /

guṇānām iva ratnānām āśrayaṃ yaṃ vyadhād vidhiḥ //

tatra śāpa-avatīrṇo 'bhūd divya-vijñānavāñ śukaḥ /

vidagdhacūdamaṇir ity ākhyayā sarva-śāstra-vit //

tena upadiṣṭāṃ sadṛśīṃ rāja-putrīṃ nṛ-pa-ātmajaḥ /

māgadhīm upayeme sa bhāryāṃ candraprabhā-abhidhām //

tasyā api tathā-bhūtā sarva-vijñāna-śālinī /

śārikā somikā nāma rāja-putryāḥ kila abhavat //

te ca eka-pañjara-sthe dve tatrā astāṃ śuka-śārīke /

sevamāne sva-viñjānair daṃpatī tau nija-prabhū //

ekadā sa-abhilāṣas tāṃ śārikāṃ so 'bravīc chukaḥ /

eka-śayyā-asana-āhāraṃ su-bhage bhaja mām iti //

na ahaṃ puruṣa-saṃsargam icchāmi puruṣā yataḥ /

duṣṭāḥ kṛta-ghnā iti sā sārikā pratyuvāca tam //

na duṣṭāḥ puruṣā duṣṭā nṛ-śaṃsa-hṛdayāḥ striyaḥ /

iti bhūyaḥ śukena ukte vivādo 'trā alagat tayoḥ //

kṛta-dāsatva-bhāryātva-paṇau tau śakunī mithaḥ /

niścayāya athe sabhyaṃ taṃ rāja-putram upeyatuḥ //

sa vivāda-padaṃ śrutvā tayor āsthāna-gaḥ pituḥ /

kathaṃ kṛta-ghnāḥ puruṣā brūhi ity āha sma śārikām //

tataḥ sā śṛṇuta ity uktvā nija-pakṣa-prasiddhaye /

puṃ-doṣa-ākhyāyinīm etāṃ śārika ākathayat kathām //

asti kāmandikā nāma yā mahā-nagarī bhuvi /

arthadatta-abhidhāno 'sti vaṇik tasyāṃ mahā-dhanaḥ //

dhanadatta-abhidhānaś ca putras tasya udapadyata /

pitary uparate so 'pi babhūva ucchṛṅkhalo yuvā //

dyūta-ādi-saṅge dūrtāś ca militvā tam apātayan /

kāmaṃ vyasana-vṛkṣasya mūlaṃ duḥ-jana-saṃgatiḥ //

acirād vyasana-kṣīṇa-dhano daurgatya-lajjayā /

so 'tha tyaktvā sva-deśaṃ taṃ bhrāntuṃ deśa-antara-aṇy agāt //

gacchaṃś ca candanapuraṃ nāma sthānam avāpya saḥ /

viveśa bhojana-arthī sann ekasya vaṇijo gṛham //

sa vaṇik su-kumāraṃ taṃ dṛṣṭvā pṛṣṭva ānvaya-ādikam /

jñātvā kulīnaṃ sat-kṛtya svī-cakre daiva-yogataḥ //

dadau ca sa-dhanāṃ tasmai nāmnā ratnāvalīṃ sutām /

tataḥ sa dhanadatto 'tra tasthau śvaśura-veśmani //

dineṣv eva ca yāteṣu sukha-vismṛta-duḥ-gatiḥ /

sva-deśaṃ gantu-kāmo 'bhūt prāpta-artho vyasana-unmukhaḥ //

tato 'numānya katham apy avaśaṃ śvaśuraṃ śaṭhaḥ /

taṃ duhitṛ-eka-saṃtānaṃ gṛhītvā tām alaṃkṛtām //

bhāryāṃ ratnāvalīṃ yuktām ekayā vṛddhayā striyā /

sa ātmanā tṛtīyaḥ sandeśāt prasthitavāṃs tataḥ //

kramāt prāpya aṭavīṃ dūrām uktvā taskara-jāṃ bhiyam /

gṛhītvā ābharaṇaṃ tasyā bhāryāyāḥ svī-cakāra saḥ //

dṛśyatāṃ dyūta-veśya-ādi-kaṣṭa-vyasana-saṅginām /

hṛdayaṃ hā kṛta-ghnānāṃ puṃsāṃ nistriṃśa-karkaśam //

so 'tha pāpo 'rtha-hetos tāṃ bhāryāṃ guṇavatīm api /

hantuṃ śvabhre nicikṣepa tayā vṛddha-striyā yutām //

kṣiptva aiva ca gate tasmin sa ātha vṛddhā vyapadyata /

tad bhāryā tu latā-gulma-vignayā na vyapādi sā //

uttasthau ca tataḥ śvabhrāt krośantī karuṇaṃ śaṇaiḥ /

ālambya tṛṇa-gulma-ādi sa-śeṣatvāt kila-āyuṣaḥ //

āyayau vikṣata-aṅgī ca pṛṣṭvā mārgaṃ pade pade /

yathā āgatena eva pathā kṛcchrāt tat sadanaṃ pituḥ //

tatra akasmāt tathā-bhūtā prāptā pṛṣṭā sa-saṃbhramam /

mātrā pitrā ca rudatī sādhvī sa aivam abhāṣata //

muṣitāḥ sma pathi stenair nīto baddhvā ca mat-patiḥ /

vṛddhā mṛtā nipatya api śvabhre na ahaṃ mṛtā punaḥ //

athā agatena kena api pathikena kṛpālunā /

uddhṛta āhaṃ tataḥ śvabhrāt prāpta āsmi iha ca daivataḥ //

evam uktavatī mātrā pitrā cā aśvāsitā tataḥ /

bhartṛ-citta aiva sā tasthau tatra ratnāvalī satī //

yāti kāle ca tad-bhartā sa sva-deśa-gataḥ punaḥ /

dyūta-kṣapita-tad-vitto danadatto vyacintayat //

ānayāmi punar gatvā mārgitvā śvaśurād dhanam /

gṛhe sthitā me tvat putri īty abhidhāsye ca tatra tam //

evaṃ sa hṛdaye dhyātvā prāyāc chvaśura-veśma tat /

prāptaṃ ca tatra taṃ dūrāt sva-bhāryā paśyati sma sā //

dhāvitvā ca apatat tasya sā pāpasya api pādayoḥ /

duṣṭe 'pi patyau sādhvīnāṃ nānyathā-vṛtti-mānasam //

bhītāya ca tatas tasmai tad aśeṣaṃ nyavedayat /

yan mṛṣā caura-pāta-ādi pitroḥ prāg varṇitaṃ tayā //

tatas tayā samaṃ tatra nir-bhayaḥ śvāśure gṛhe /

praviṣṭaḥ śvaśurābhyāṃ sa harṣād dṛṣṭva ābhyanandyata //

diṣṭyā jīvann ayaṃ muktaś caurair iti mahā-utsavaḥ /

tena tac-chvaśureṇa atha cakre milita-bandhunā //

tataḥ sa dhanadatto 'tra bhuñjānaḥ śvaśura-śriyam /

ratnāvalyā tayā sākam āsīt patnyā yathā-sukham //

ekadā tatra rātrau ca sa nṛ-śaṃsaś cākara yat /

kathā-uparodhataḥ śāntam avācyam api kathyate //

hatva āṅka-suptāṃ bhāryāṃ tāṃ tadā ābharaṇa-saṃcayam /

apahṛtya tataḥ prāyāt sa sva-deśam alakṣitaḥ //

īdṛśāḥ puruṣāḥ pāpā iti śārikaya ūdite /

tvam idānīṃ vada ity āha rāja-putras tadā śukam //

tato jagāda sa śuko deva duḥsaha-sāhasāḥ /

striyo duḥ-caritāḥ pāpās tathā ca śrūyatāṃ kathā //

asti harṣavatī nāma nagarī tatra ca abhavat /

agraṇīr dharmadatta-ākhyo bahu-koṭi-īśvaro vaṇik //

vasudattā-abhidhānā ca rūpe 'n-anya-samā sutā /

babhūva tasya vaṇijaḥ prāṇebhyo 'py adhika-priyā //

sā ca tena samānāya rūpa-yauvana-śāline /

dattā vara-aṅganā-netra-cakora-amṛta-raśmaye //

nāmnā samudradattāya vaṇik-putrāya sādhave /

nagaryām ārya-juṣṭāyāṃ tāmraliptyāṃ nivāsine //

kadācit sā sva-deśa-sthe patyau svasya pitur gṛhe /

sthitā vaṇik-sutā dūrāt kamcit purūṣam aikṣata //

taṃ yuvānaṃ su-kāntaṃ sā capalā māra-mohitā /

guptaṃ sakhī-mukha-ānītaṃ bheje pracchanna-kāmukam //

tataḥ-prabhṛti tena eva saha tatra sadā rahaḥ /

rātrau rātrāv araṃsta asau tad-eka-āsakta-mānasā //

ekadā ca sa kaumāraḥ patis tasyāḥ sva-deśataḥ /

ājagāma atra tat-pitroḥ pramoda iva mūrtimān //

sotsave ca dine tasmin sā naktaṃ kṛta-maṇḍanā /

mātra ānupreṣitā bheje śayyā-stha āpi na taṃ patim //

prārthitā tena ca alīka-suptaṃ cakre 'nya-mānasā /

pāna-matto 'dhva-khinnaś ca so 'pi jahre 'tha nidrayā //

tataś ca supte sarvasmin bhukta-pīte jane śanaiḥ /

saṃdhiṃ bhittvā viveśa atra cauro vāsa-gṛha-antare //

tat-kālaṃ tam apaśyantī sa āpy utthāya vaṇik-sutā /

sva-jāra-kṛta-saṃketā niragān nibhṛtaṃ tataḥ //

tadā ālokya sa cauro 'tra vighnita-iccho vyacintayat /

yeṣām arthe praviṣṭo 'haṃ tair evā abharaṇair vṛtā //

niśīthe nirgata aiṣā tad vīkṣe 'haṃ sā kva gacchati /

ity ākalayya nirgatya sa cauras tāṃ vaṇik-sutām //

vasudattām anu yayau datta-dṛṣṭir alakṣitaḥ /

sa āpi puṣpa-ādi-hasta aika-sa-saṃketa-sakhī-yutā //

gatvā bāhyaṃ praviṣṭa ābhūd udyānaṃ na atidūragam /

tatra apaśyac ca taṃ vṛkṣe lambamānaṃ sva-kāmukam //

saṃketaka-āgataṃ rātrau labdhvā nagara-rakṣibhiḥ /

ullambitaṃ caura-buddhyā pāśa-kaṇṭhaṃ mṛtaṃ sthitam //

tataḥ sā vihvala ūdbhrāntā hā hata āsmi iti vādinī /

papāta bhūmau kṛpaṇaṃ vilapantī ruroda ca //

avatārya atha vṛkṣāt taṃ gata-asuṃ nija-kāmukam /

upaveśyā aṅga-rāgeṇa puṣpaiś ca alam-cakāra sā //

samāliṅgya ca niḥsaṃjñaṃ rāga-śoka-andha-mānasā /

unnamayya mukhaṃ yāvat tasyā artā paricumbati //

tāvat sa tasyāḥ sahasā niḥ-jīvaḥ parapūruṣaḥ /

vetāla-anupraviṣṭaḥ sad dantaiś ciccheda nāsikām //

tena sā vihvalā tasmāt sa-vyatha āpasṛta āpy aho /

kiṃ svij jīved iti hatā puna etya tam aikṣata //

dṛṣṭvā ca vīta-vetālaṃ niḥ-ceṣṭaṃ mṛtam eva tam /

sā bhītā paribhūta ca cacāla rudatī śanaiḥ //

tāvac channaḥ sthitaḥ so 'tha cauraḥ sarvaṃ vyalokayat /

acintayac ca kim idaṃ pāpayā kṛtam etayā //

aho batā aśayaḥ strīṇāṃ bhīṣaṇo ghana-tāmasaḥ /

andha-kūpa iva agādhaḥ pātāya gahanaḥ param //

tad idānīm iyaṃ kiṃ nu kuryād iti vicintya saḥ /

kautukād dūrataś cauro bhūyo 'py anusasāra tām //

sa āpi gatvā praviśya eva tat supta-sthita-bhartṛkam /

gṛhaṃ tadā svakaṃ prauccaiḥ prarudaty evam abravīt //

paritrāyadhvam etena duṣṭena mama nāsikā /

chinnā niraparādhāyā bhartṛ-rūpeṇa śatruṇā //

śrutva aitaṃ muhur ākrandaṃ tasyāḥ sarve sa-saṃbhramam /

udatiṣṭhan prabudhya atra patiḥ parijanaḥ pitā //

etya atha tat-pitā dṛṣṭvā tām ārdra-chinna-nāsikām /

kruddhas taṃ bandhayāmāsa bhāryā-drohi īti tat patim //

sa tu na eva abravīt kimcid badhyamāno 'pi mūkavat /

viparyasteṣu sarveṣu śṛṇvatsu śvaśura-ādiṣu //

tato jñatva aiva tac caure tasminn apasṛte laghu /

kolāhalena tasyāṃ ca vyatītāyāṃ kramān niśi //

sa ninye vaṇijā tena śvaśureṇa vaṇik-sutaḥ /

rāja-antikaṃ tayā sārdhaṃ bhāryayā chinna-nāsayā //

rājā ca kṛta-vijñaptiḥ sva-dāra-drohy asāv iti /

tasya adiśad vaṇik-sūnor vadhaṃ nyak-kṛta-tad-vacāḥ //

tato vadhya-bhuvaṃ tasmin nīyamāne sa-ḍiṇḍimam /

upāgamya sa cauro 'tra babhāṣe rāja-pūruṣān //

niḥ-kāraṇaṃ na vadhyo 'yaṃ yathā-vṛttaṃ tu vedmy aham /

māṃ prāpayata rāja-agraṃ yāvat sarvaṃ vadāmy ataḥ //

ity ūcivān sa nītas tair nṛ-pasya agraṃ vṛta abhayaḥ /

ā mūlād rātri-vṛttāntaṃ cauraḥ sarvaṃ nyavedayat //

abravīc ca na ced deva mad-vāci pratyayas tava /

tat sā nāsā mukhe tasya śavasya adya api vīkṣyatām //

tac chrutvā vīkṣituṃ bhṛtyān preṣya satyam avetya tat /

sa rājā taṃ vaṇik-putraṃ muktavān vadha-nigrahāt //

tāṃ ca karṇāv api chitvā duṣṭāṃ deśān nirastavān /

tad bhāryāṃ śvaśuraṃ ca asya taṃ sarvasvam adaṇḍayat //

cauraṃ ca taṃ pūra-adhyakṣaṃ tuṣṭaś cakre sa bhū-patiḥ /

evaṃ striyo bhavanti iha nisarga-viṣamāḥ śaṭhāḥ //

ity uktavān eva śuko bhūtvā citraratha-abhidhaḥ /

kṣīṇa-indra-śāpo gandharvo divya-rūpo divaṃ yayau //

śārikā sa āpi tat-kālaṃ bhūtvā svaḥ-strī tilottamā /

tatha aiva kṣīṇa-tac-chāpā jagāma sahasā divam //

vivādaś ca apy anirṇitaḥ sabhāyāṃ so 'bhavat tayoḥ /

ity ākhyāya kathāṃ bhūyas taṃ vetālo 'bravīn nṛ-pam //

tad bhavān vaktu kiṃ pāpāḥ puruṣāḥ kim-uta striyaḥ /

ajalpato jāna tas te śiro yasyati khaṇḍaśaḥ //

etan niśamya vacanaṃ vetālasya aṃsa-vartinas tasya /

sa jagāda bhū-patis taṃ yoga-īśvara yoṣitaḥ pāpāḥ //

puruṣaḥ ko 'pi iha tādṛk kva api kadācid bhaved duḥ-ācāraḥ /

prāyaḥ sarvatra sadā striyas tu tādṛg-vidhā eva //

ity uktavato nṛ-pateḥ prāgvat skandhāt sa tasya vetālaḥ /

naṣṭo 'bhūt sa ca rājā jagrāha punas tadā ānayana-yatram //

tato gatvā punas tasya nikaṭaṃ śiṃśapā-taroḥ /

sa trivikramaseno 'tra śmaśānaṃ niśi bhū-patiḥ //

labdhvā mukta-āttahāsaṃ taṃ vetālaṃ nṛ-śarīra-gam /

niḥ-kampaḥ skandham āropya tūṣṇīm udacalat tataḥ //

calantaṃ ca tam aṃsa-stho vetālaḥ so 'bravīt punaḥ /

rājan kubhikṣor etasya kṛte ko 'yaṃ tava śramaḥ //

āyāse niṣphale 'muṣmin viveko bata na asti te /

tad imāṃ śṛṇu mattas tvaṃ kathāṃ pathi vinodinīm //

asti śobhāvatī nāma satya-ākhyā nagarī bhuvi /

tasyāṃ ca śūdraka-ākhyo 'bhūd bhū-patiḥ prājya-vikramaḥ //

yasya jajvāla jayinaḥ pratāpa-jvalano niśam /

bandī-kṛta-ari-lalanā-dhūta-cāmara-mārutaiḥ //

a-lupta-dharma-caraṇa-sphītā manthe vasuṃ-dharā /

rājñi yasmin visasmāra rāma-ādīn api bhū-patīn //

taṃ kadācin mahī-pālaṃ priya-śūram upāyayau /

sevā-arthaṃ mālavād eko namnā vīravaro dvi-jaḥ //

yasya dharmavatī nāma bhāryā satvavaraḥ sutaḥ /

kanyā vīravatī ca iti trayaṃ gṛha-paricchadaḥ //

sevā-paricchadaś ca anyat trayaṃ kaṭyāṃ kṛpāṇikā /

kare kara-tala aikatra cāru carma paratra ca //

tāvan-mātra-parīvāro dīnāra-śatapañcakam /

praty-ahaṃ prārthayāmāsa rājñas tasmāt sa vṛttaye //

rāja āpi sa tam ākāra-sūcita ud-āra-pauruṣam /

vīkṣya tasmai dadau vṛttiṃ sūdrakas tāṃ yathā-īpsitām //

alpe parikare 'py ebhir iyadbhiḥ svarṇa-rūpakaiḥ /

kim eṣa vyasanaṃ puṣṇāty atha kaṃ-cana sad-vyayam //

ity anveṣṭuṃ samācāraṃ kautukāt sa mahī-patiḥ /

pracchannān sthāpayāmāsa cārānasya atra pṛṣṭhataḥ //

sa ca vīravaraḥ prātaḥ kṛtvā bhū-pasya darśanam /

sthitvā ca tasyā a madhya-ahnaṃ siṃha-dvāre dhṛta-āyudhaḥ //

gatvā sva-vṛtti-labdhānāṃ dīnārāṇāṃ śataṃ gṛhe /

bhojana-arthaṃ sva-bhāryāyā haste prādāt kila anv-aham //

vastra-aṅga-rāga-tāmbūlaṃ krīṇāti sma śatena ca /

śataṃ snātvā ca pūjā-arthaṃ vyadhād viṣṇoḥ śivasya ca //

viprebhyaḥ kṛpaṇebhyaś ca dadau dānaṃ śata-dvayam /

evaṃ vibheje pañca api tāni nityaṃ śatāny asau //

tataḥ kṛtva āgni-kārya-ādi bhūktvā gatva aikako niśi /

siṃha-dvāre punas tasthau pāṇau kara-talāṃ dadhat //

etāṃ satata-caryāṃ ca tasya vīravarasya saḥ /

rājā cāra-mukhāc chrutvā tutoṣa hṛdi śudrakaḥ //

nivārayāmāsa ca tāṃś cārāṃs tasyā anumārga-gān /

mene viśeṣa-pūjā-arhaṃ puruṣa-atiśayaṃ ca tam //

atha yāteṣu divaseṣv avahela-avalaṅghite /

grīṣme vīravareṇa atra supracaṇḍa-arka-tejasi //

tad-īrṣyāta iva udbhūta-vidyut-kara-talāṃ dadhat /

dhārā-prahārī ninadann ājagāma ghana-āgamaḥ //

tadā ca ghora megha-oghe pravarṣati divā-niśam /

siṃha-dvāre tatha aivā asīt so 'tra vīravaro 'calaḥ //

taṃ ca dṛṣṭvā divā rājā prāsāda-agrāt sa śūdrakaḥ /

niśi bhūyas tad-ārohaj jijñāsus tasya tāṃ sthitim //

jagāda ca tataḥ ko nu siṃha-dvāre sthito 'tra bhoḥ /

tac chrutva āhaṃ sthito 'tra iti so 'pi vīravaro 'bravīt //

aho su-dṛḍha-sattvo 'yaṃ bhakto vīravaro mayi /

tad eṣa prāpaṇīyo me 'vaśyam eva mahat padam //

iti saṃcintya nṛ-patiḥ prāsādād avatīrya saḥ /

śūdrakaḥ śayanaṃ bheje praviśya antaḥ-puraṃ tataḥ //

anye-dyuś ca bhṛśaṃ meghe dhārā-āsāreṇa varṣati /

pradoṣe gupta-bhavane kāle tamasi jṛmbhite //

punaḥ sa rājā jijñāsuḥ prāsādam adhiruhya tam /

siṃha-dvāre sthitaḥ ko 'tra ity ekākī prāha taṃ sphuṭam //

ahaṃ sthita iti prokte punar vīravareṇa ca /

yāvad vismayate so 'tra rājā tad-dhairya-darśanāt //

tāvad vidūre śuśrāva sahasā rudatīṃ striyam /

viṣāda-vikalām ekāṃ pralāpa-karuṇa-svanam //

na me rāṣṭre parābhūto na daridro na duḥkhitaḥ /

kaś cid asti tad eṣā kā rodity ekākinī niśi //

iti ca acintayac chrutvā sa jāta-karuṇo nṛ-paḥ /

ādideśa ca taṃ vīravaram ekam adhaḥ sthitam //

bho vīravara śṛṇv eṣā dūre strī ka āpi roditi /

ka āsau roditi kiṃ ca iti tvayā gatvā nirūpyatām //

tac chṛutvā sa tatha īty uktvā gantuṃ vīravaras tataḥ /

prāvartata nibaddha-asi-dhenuḥ kara-tala-ākaraḥ //

na ca megha-andha-kāraṃ taj jvalad-vidyud-vilocanam /

sthūla-dhārā-śilā-vārṣi raKṣaḥ-rūpam ajīgaṇat //

prasthitaṃ vīkṣya tādṛśyāṃ tasyāṃ rātrau tam ekakam /

karuṇā-kautuka-āviṣṭo rājā prāsāda-pṛṣṭhataḥ //

āvatīrya gṛhīta-asir ekākī tasya pṛṣṭhataḥ /

so 'pi pratasthe tatra eva śudrako 'nupalakṣitaḥ //

sa ca vīravaro gatvā rudita anusṛti-kriyaḥ /

bahiḥ-nagaryāḥ prāpa ekaṃ saras tatra dadarśa ca //

hā śūra hā kṛpālo hā tyāgiñ śūnyā tvayā katham /

vatsiāmi ity-ādi rudatīṃ tāṃ striyaṃ vāri-madhya-gām //

kā tvaṃ rodiṣi kiṃ ca evam ity anvak-prāpta-bhū-patiḥ /

papraccha tāṃ ca sa-āścaryas tataḥ sa āpy evam abhyadhāt //

bho vīravara jānīhi vatsa māṃ pṛthivīm imām /

tasyā mama adhunā rājā śūdrako dhārmikaḥ patiḥ //

tṛtīye ca dine tasya rājño mṛtyur bhaviṣyati /

tādṛśaṃ ca patiṃ prāpsyāmy aham anyaṃ nṛ-paṃ kutaḥ //

atas tam anu-śocāmi duḥkhitā ātmānam eva ca /

etac chṛutvā sa tāṃ trasta iva vīravaro 'bravīt //

he devi kac cid apy asti ko 'py upāyaḥ sa tādṛśaḥ /

yena asya na bhaven-mṛtyur jagad-rakṣā-maṇeḥ prabhoḥ //

iti tad vacanaṃ śrutvā sā jagāda vasum-dharā /

eko 'sty upāyas taṃ ca ekaḥ kartuṃ śakto bhavān iti //

tato vīravaro 'vādīt tarhi devi vada drutam /

yāvat tat sādhayāmy āśu ko 'rthaḥ prāṇair mama anyathā //

tac chrutva ūvāca vasu-dhā viraḥ ko 'nyas tvayā samaḥ /

svāmi-bhaktas tad etasya śarma-upāyam imaṃ śṛṇu //

rājñā kṛta-pratiṣṭā asti ya aiṣā rāja-kula-antike /

uttamā caṇḍikā devī sāṃnidhya-utkarṣa-śālinī //

tasyai sattvavaraṃ putram upahārī-karoṣi cet /

tan na eṣo rājā mriyate jīvaty anyat samā-śatam //

adya eva ca etad bhavatā kṛtaṃ ced asti tac chivam /

anyatha āsya tṛtīye 'hni prāpte na asty eva jīvitam //

ity uktaḥ sa tayā pṛthvyā vīro vīravaras tadā /

yāmi devi karomy etad adhuna aiva ity abhāṣata //

tato bhadraṃ tava ity uktvā vasu-dhā sā tiraḥ-dadhe /

tac ca sarvaṃ sa śuśrāva guptam anvak-sthito nṛ-paḥ //

tataś ca gūḍhe jijñāsau tasmin rājñy anugacchati /

śūdrake tvaritaṃ gehaṃ niśi vīravaro yayau //

tatra putra-upahāro 'sya rāja-arthe dharayā yathā /

uktas tatha ābravīt patnyai dharmavatyai vibodhya saḥ //

tac chrutvā sā tam āha sma nātha kāryaṃ śivaṃ prabhoḥ /

tat-prabodhya sutasya asya śiśor vaktu bhavān iti //

tataḥ prabodhya suptaṃ taṃ bālaṃ sattvavaraṃ sutam /

ākhyāya taṃ ca vṛtta-antam evaṃ vīravaro 'bravīt //

tat putra caṇḍikā-devyā upahārī-kṛte tvayi /

rājā jīvaty asau no cet tṛtīye 'hni vipadyate //

etac chrutva aiva bālo 'pi yatha ārthaṃ nāma darśayan /

aklība-cittaḥ pitaraṃ taṃ sa sattvavaro 'bravīt //

kṛta-artho 'haṃ mama prāṇaī rājā cet tāta jīvati /

bhuktasya hi tad-annasya dattā syān niṣkṛtir mayā //

tat-kiṃ vilambyate nītvā bhagavatyāḥ puro 'dhunā /

upahārī-kurudhvaṃ mām astu śāntir mayā prabhoḥ //

iti sattvavareṇa ukte tena vīravaro 'tra saḥ /

sādhu satyaṃ prasūto 'si mattaḥ putra ity abhāṣata //

etat so 'nvāgato rājā sarvaṃ śrutvā bahiḥ sthitaḥ /

aha eṣāṃ samaṃ sattvaṃ sarveṣām ity acintayat //

tato vīravaraḥ skandhe kṛtvā sattvavaraṃ sutam /

bharyā dharmavatī ca asya kanyāṃ vīravatīm api //

ubhau tau yayatus tasyāṃ rātrau tac caṇḍikā-gṛham /

rāja āpi śūdrakaś channaḥ pṛṣṭataḥ sa tayor yayau //

tatra devyāḥ puraḥ skandhāt so 'tha pitra āvatāritaḥ /

devīṃ sattvavaro natvā dhairya-rāśir vyajijñapat //

mama mūrdha-upahāreṇa rājā jīvatu śudrakaḥ /

anyad varṣa-śataṃ devi kuryād rājyam a-kaṇṭakam //

evam uktavatas tasya sādhu sādhv ity udīrya saḥ /

sūnoḥ sattvavarasya atha kṛṣṭvā kara-talāṃ śiśoḥ //

chittvā śiraś caṇḍikāyai devyai vīravaro dadau /

mat-putreṇa upahāreṇa rājā jīvatv iti bruvan //

sādhu kaḥ svāmi-bhakto 'nyaḥ samo vīravara tvayā /

yena evam eka-sat-putra-prāṇa-vyaya-vidhāyinā //

datto jīvaś ca rājyaṃ ca śudrakasya asya bhū-pateḥ /

ity antarikṣād udagāt tat-kṣaṇaṃ tatra bhāratī //

tac ca sarvaṃ nṛ-pe tasmiṃś channe śṛṇvati pasyati /

kanyā vīravatī sā tu bālā vīravara-ātma-jā //

upetyā aśliṣya mūrdhāṇaṃ tasya bhrātur hatasya tam /

vilapanty uru-śoka-andhā hṛt-sphoṭena vyapadyata //

tato vīravaraṃ bhāryā dharmavaty evam abravīt /

rājñas tāvat kṛtaṃ śreyas tad idānīṃ vadāmi te //

niḥ-jñānā yatra bāla āpi bhrātṛ-śokād iyaṃ mṛtā /

naṣṭe 'patya-dvaye 'py asmiṃs tatra kiṃ jīvitena me //

prāg eva rājñaḥ śreyo'rthaṃ mūḍhayā sva-śiro mayā /

devyai na upahṛtaṃ tasmād dehy anujñāṃ mama adhunā //

praviṣamy analaṃ tāvad ātta-apatya-kalevarā /

ity-āgrahād vadantīṃ tāṃ so 'tha vīravaro 'bravīt //

evaṃ kuruṣva bhadraṃ te kā hi saṃ-prati te ratiḥ /

apatya-duḥkha-eka-maye jīvitavye manasvini //

kiṃ na datto maya aivā atma ity eṣā mā bhūc ca te vyathā /

dadyāṃ kiṃ na aham ātmānam anya-sādhyaṃ bhaved yadi //

tat pratīkṣasva yāvat te citām atra karomy aham /

amībhir dārubhir devī-kṣetra-nirmāṇa-saṃbhṛtaih //

ity uktvā dārubhis taiḥ sa kṛtvā vīravaraś citām /

dīpa-agre jvālayāmāsa nyasta-apatya-śava-dvayām //

tato dharmavatī patnī patitvā sa āsya pādayoḥ /

praṇamya devīṃ caṇḍīṃ tāṃ vyajijñapad apāṃsulā //

janma-antare 'py ayaṃ bhūyād ārya-putraḥ patir mama /

etat prabhos tu rājño 'stu mad-dehena amunā śivam //

ity udīrya eva sā sādhvī tasminn ambho'vahelayā /

jvālā-kalāpa-jaṭile nipapāta citā-anale //

tataś ca cintayāmāsa vīro vīravaro 'tra saḥ /

niṣpannaṃ rāja-kāryaṃ me vāg divyā hy udgatā yathā //

bhuktasya ca anna-piṇḍasya jāto 'ham an-ṛṇaḥ prabhoḥ /

tad idānīṃ mama ekasya ka īyaṃ jīvita-gṛdhnutā //

bharaṇīyaṃ priyaṃ kṛtsnaṃ vyayī-kṛtya kuṭumbakam /

jīvayann ekam ātmānaṃ mādṛśaḥ ko hi śobhate //

tat kim ātma-upahāreṇa apy etāṃ prīṇāmi na ambikām /

ity ālocya sa devīṃ tāṃ stutyā prāg upatasthivān //

jaya mahiṣa-asura-māriṇi dāriṇi ruru-dānavasya śūla-kare /

jaya vibudha-utsava-kāriṇi ḍhariṇi bhūvana trayasya mātṛ-vare //

jaya jagad arcita-caraṇe śaraṇe niḥ-śreyasasya bhaktānām /

jaya dhṛta-bhāskara-kiraṇe haraṇe durita-andha-kāra-vṛndānām //

jaya kāli jaya kapālini jaya kaṅkālini śive namas te 'stu /

śūdraka-nṛ-pater adhunā prasīda man-mastaka-upahāreṇa //

ity upasthāya devyāṃ sa tasyāṃ vīravaraḥ punaḥ /

sadyaḥ kara-talā-āghātena uttama-aṅgaṃ svam-acchinat //

tad ālokya akhilaṃ tatra channa-sthaḥ śudrako nṛ-paḥ /

sākulaś ca sa-duḥkhaś ca sa-āścaryaś ca vyacintayat //

aho kim apy anena etad anyatra a-dṛṣṭam aśrutam /

sa-adhunā sa-kuṭumbena duḥ-karaṃ mat-kṛte kṛtam //

vicitre 'py atra saṃsāre dhīraḥ syād-īdṛśaḥ kutaḥ /

akhyāpayan prabho arthe parokṣaṃ yo dadāty asūn //

etasya ca upakārosya na kuryāṃ sadṛśaṃ yadi /

tan me kā prabhutā kiṃ ca jīvitavyaṃ paśor iva //

iti saṃcintya nṛ-patiḥ khaḍgam ākṛṣya kopataḥ /

upetya śūdrako devīṃ tāṃ pravīro vyajijñapat //

sa-tata-anuprapannasya bhagavaty adhuna āmunā /

mama mūrdha-upahāreṇa su-prītā kurv anugraham //

ayaṃ vīravaro vipro nāma-anuguṇa-ceṣṭitaḥ /

mad-artham ujjhita-prāṇaḥ sa-kuṭumbo 'pi jīvatu //

ity udīrya asinā rājā śiraś chettuṃ sa śūdrakaḥ /

yāvat pravartate tāvad udabhūd bhāratī divaḥ //

mā sāhasaṃ kṛthās tuṣṭā sattvena anena te hy aham /

pratyujjīvatu sa-apatya-dāro vīravaro dvijaḥ //

ity uktvā vyaramad vāk sā sa ca uttasthau sa-putrakaḥ /

sākaṃ duhitrā patnyā ca jīvan vīravaro 'kṣataḥ //

tad vilokya adbhutaṃ rājā channo bhūtvā punaś ca saḥ /

paśyann a-tṛptas tām āsīd dṛṣṭyā harṣa-aśru-pūrṇayā //

so 'pi vīravaro dṛṣṭvā supta utthita ivā aśu tam /

putra-dāraṃ tathā ātmānam abhūd vibhrānta-mānasaḥ //

papraccha ca pṛthaṅ nāma-grāhaṃ dāra-sutān sa tān /

bhasmī-bhūtāḥ kathaṃ yūyaṃ jīvantaḥ puna utthitāḥ //

maya āpi sva-śiraś chinnaṃ jīvāmy eṣaś ca kiṃ nv idam /

kiṃ vibhramo 'yam āho svid su-spaṣṭo devy-anugrahaḥ //

evaṃ vadan sa tair ūce dāra-apatyair alakṣitaḥ /

devy-anugraha eva ayaṃ jīvāmo yad amī iti //

tataḥ sa tat tathā matvā natvā vīravaro 'mbakām /

ādāya putra-dārāṃs tān-siddha-kāryo gṛhaṃ yayau //

tatra praveśya putraṃ taṃ bhāryāṃ duhitaraṃ ca tām /

siṃha-dvāram agād rājño rātrau tasyāṃ sa pūrvavat //

rājā sa śūdrako 'py etad dṛṣṭvā sarvam alakṣitaḥ /

gatvā āruroha sva-āvāsa-prāsādaṃ taṃ punas tadā //

vyāharac ca sthitaḥ ko 'tra siṃha-dvāri iti pṛṣṭhataḥ /

tato vīravaro 'vādīt saiṣa tiṣṭhāmy ahaṃ prabho //

deva-ādeśād gataś ca aham abhūvaṃ tāṃ striyaṃ prati /

rākṣasi īva ca sā kva api dṛṣṭa-naṣṭa aiva me gatā //

etac chrutvā vacas tasya rājā vīravarasya saḥ /

sutarāṃ vismayā aviṣṭo dṛṣṭa-udanto vyacintayat //

aho samudra-gambhīra-dhīra-cittā manasvinaḥ /

kṛtva āpy an-anya-sāmānyam ullekhaṃ na udgiranti ye //

ity ādy ākalayaṃs tūṣṇīṃ prāsādād avaruhya saḥ /

praviśya antaḥ-puraṃ rājā rātri-śeṣaṃ nināya tam //

prātaś cā asthāna-samaye darśana-upagata-sthite /

tasmin vīravare prītas tathā kṛtsnaṃ sa bhū-patiḥ //

tadīyaṃ rātri-vṛtta-antaṃ mantribhyas tam avarṇayat /

yathā babhūvur āścarya-mohitā iva te 'khilāḥ //

dadau tasmai sa-putrāya prītyā vīravarāya ca /

lāṭa-deśe tato rājyaṃ sa karṇāṭa-yute nṛ-paḥ //

tato 'tra tulya-vibhavāv anyonyasya upakāriṇau /

āsātāṃ tau sukhaṃ vīravara-śūdraka-bhū-patī //

ity ākhyāya kathām etāṃ vetālo 'tyadbhutāṃ tadā /

taṃ trivikramasenaṃ sa rājānam avadat punaḥ //

tad brūhi rājann eteṣu vīraḥ sarveṣu ko 'dhikaḥ /

pūrva eva sa śāpas te yadi jānan na vakṣyasi //

etac chrutvā sa bhū-pālo vetālaṃ pratiuvaca tam /

eteṣu śudrako rājā pravīraḥ so 'khileṣv iti //

tato 'bravīt sa vetālo rājan vīravaro na kim /

so 'dhiko yasya tulyo 'syāṃ pṛthvyām eva na jāyate //

tat-patnī na adhikā kiṃ vā strī-bhutā ya ānvamanyata /

tatha ūpahāra-paśutāṃ sūnoḥ pratyakṣa-darśinī //

sa vā sattvavaro na atra tat-putro 'bhyadhikaḥ katham /

bālasya api sato yasya sattva-utkarṣaḥ sa tādṛśaḥ //

tat kasmāc chudrakaṃ bhū-pam ebhyas tvaṃ bhāṣase 'dhikam /

ity uktavantaṃ vetālaṃ sa jagāda punar nṛ-paḥ //

ma aivaṃ vīravaras tāvat sa tādṛk-kula-putrakaḥ /

tasya prāṇaiḥ sutair dāraiḥ svāmi-saṃrakṣaṇaṃ vratam //

tat-patnī sa āpi kula-jā sādvī paty-eka-devatā /

bhartṛ-vartma-anusāreṇa tasyā dharmo 'stu ko 'paraḥ //

tābhyāṃ jātas tu tad-rūpa eva sattvavaro 'pi saḥ /

yādṛśās tantavaḥ kāmaṃ tādṛśo jāyate paṭaḥ //

yeṣāṃ prāṇais tu bhṛtyānāṃ nṛ-pair ātma ābhirakṣyate /

teṣām arthe tyajan-dehaṃ śudrako 'tra viśiṣyate //

ity ākarṇya vacaḥ sa tasya nṛ-pater aṃsād asaṃlakṣitaḥ
vetālaḥ sahasā yayau nija-padaṃ bhūyo 'pi tan-māyayā /

rāja āpy uccalito babhūva punar apy ānetum etaṃ pathā
pūrveṇa eva su-niścitaḥ pitṛ-vane tasmin sa tasyāṃ niśi //

tatas tasya punar gatvā śiṃśapā-śākhino 'ntikam /

tatha aiva ullambamānaṃ taṃ dṛṣṭvā nara-śarīra-gam //

vetālam avatārya eva kṛtva āsmai bahu vaikṛtam /

sa trivikramaseno drāg gantuṃ pravavṛte tataḥ //

āgacchantaṃ ca taṃ tūṣṇīṃ vetālaḥ pūrvavat-pathi /

rātrau mahā-śmaśāne 'tra skandha-stho vyājahāra saḥ //

rājann abhiniviṣṭo 'si kaṣṭe 'tyanta-priyo 'si ca /

tat te ceto-vinodāya varṇayāmi kathāṃ śṛṇu //

ujjayinyām abhūd vipraḥ puṇyasenasya bhū-pateḥ /

anujīvī priyo 'mātyo harisvāmi īti sad-guṇaḥ //

tasyā atmano 'nurūpāyāṃ bhāryāyāṃ gṛha-medhinaḥ /

guṇavān sadṛśaḥ putro devasvāmi īty ajāyata //

tadvac ca an-anya sāmānya rūpa-lāvaṇya viśrutā /

kanyā somaprabhā nāma tasya anvarthā-udapadyata //

sā pradeyā satī kanyā rūpa-utkarṣa-abhimāninī /

mātur mukhena pitaraṃ bhrātaraṃ ca jagāda tam //

śūrasya jñānino va āhaṃ deyā vijñānino 'pi vā /

anyasmai na asmi dātavyā kāryaṃ maj-jīvitena cet //

tac chrutvā tādṛśaṃ tasyāś cinvann eka-tamaṃ varam /

tat-pitā sa harisvāmī yāvac cintāṃ vahaty alam //

tāvad vyasarjī rajñā sa puṇyasenena dūtyayā /

saṃdhy-arthaṃ vigraha-āyāta dākṣiṇātya-nṛ-pa-antikam //

kṛta-kāryaś ca tatra asāv ekena abhyetya tāṃ sutām /

yācito 'bhūd dvija-agryeṇa śruta-tad-rūpa-saṃpadā //

vijñānino jñānino vā śūrād vā na aparaṃ patim /

mat-putri īcchati tat teṣāṃ madhyāt kathaya ko bhavān //

ity uktas tena bhāryā-arthaḥ sa harisvāminā dvijaḥ /

ahaṃ jānāmi vijñānam iti taṃ pratyabhāṣata //

tarhi tad darśayasva iti puna uktaś ca tena saḥ /

vijñānī kalpayāmāsa sva-śaktyā dyu-caraṃ ratham //

māyā-yantra-rathe tatra taṃ harisvāminaṃ kṣaṇāt /

āropya nītvā svarga-ādīṃ lokāṃs tasmā adarśayat //

ānināya ca tuṣṭaṃ taṃ tatra eva kaṭakaṃ punaḥ /

dākṣiṇātyasya nṛ-pater yatrā ayātaḥ sa kāryataḥ //

tataḥ so 'smai harisvāmī pratiśuśrāva tāṃ sutām /

vijñānine vivāhaṃ ca niścikāya ahni saptame //

tat-kālam ujjayinyām apy anyena etya dvijanmanā /

devasvāmī sa tat-putraḥ svasāraṃ tām ayācyata //

jñāni-vijñnāni-śūrebhyo na anyam icchati sā patim /

iti tena api so 'py uktaḥ śūram ātmānam abhyadhāt //

tato darśita-śastra-astra-śriye tasmai dvijo 'nujām /

devasvāmī sa śūrāya dātuṃ tāṃ pratyapadyata //

saptame 'hni ca tatra eva vivāhaṃ gaṇaka-uktitaḥ /

tasya api so 'bhyadhān mātuḥ parokṣaṃ kṛta-niścayaḥ //

tan-māta āpi ḥarisvāmi-bhāryā tat-kalam eva sā /

kena apy etya tṛtīyena sutāṃ tāṃ yācitā pṛthak //

jñānī śūro 'tha vijñanī bharta āsmad duhitur mataḥ /

ity uktaś ca tayā mātar ahaṃ jñani īti so 'bhyadhāt //

pṛṣṭvā bhūtaṃ bhaviṣyac ca tasmai tāṃ jñānine sutām /

pratijajñe pradātuṃ sa āpy ahni tatra eva saptame //

anye-dyuś cā agataḥ so 'tra harisvāmī yathā kṛtam /

patnyaiḥ putrāya cā acakhyau taṃ kanyā-dāna-niścayam //

tau ca taṃ sva-kṛtaṃ tasmai bhinnaṃ bhinnam eva ucatām /

so 'pi tenā akulo jajñe vara-traya-nimantraṇāt //

atha udvāha-dine tasmin harisvāmi-gṛhe varāḥ /

āyayur jñāni-vijñāni-śūrās tatra trayo 'pi te //

tat-kālaṃ ca atra sā citraṃ kanyā somaprabhā vadhuḥ /

aśaṅkitaṃ gatā kva api na vicitya apy alabhyata //

tato 'bravīd dharisvāmī jñāninaṃ taṃ sa-saṃbhramaḥ /

jñāninn idānīṃ brūhy āśu duhitā me kva sā gatā //

tac chrutvā so 'vadaj jñānī rākṣasena apahṛtya sā /

nītā vindhya-aṭavīṃ dhūmaśikhena vasatiṃ nijām //

ity ukto jñāninā bhīto harisvāmī jagāda saḥ /

hā dhik kathaṃ sā prapyeta vivāhaś ca api hā katham //

śrutva aitat prāha vijñānī dhīro bhava nayāmi vaḥ /

tatra adhuna aiva yatra eṣo jñānī vadati tāṃ sthitām //

ity uktvā tat-kṣaṇaṃ kṛtvā rathaṃ sarva-astra-saṃyutam /

tatrā aropya harisvāmi-jñāni-śūrān kha-gāmini //

tān sa saṃprāpayāmāsa kṣaṇād vindhya-aṭavī-bhuvi /

jñāninā tāṃ samākhyātāṃ vasatiṃ tatra rakṣasaḥ //

tatra taṃ rākṣasaṃ kruddhaṃ jñāta-vṛttānta-nirgatam /

śūro 'tha yodhayāmāsa harisvāmi-puraskṛtaḥ //

tadā āścaryam abhūd yuddhaṃ tayor mānuṣa-rakṣasoḥ /

citra-astra-yodhinoḥ stry-arthaṃ rāma-rāvaṇayor iva //

kṣaṇena ca sa saṅgrāma-duḥ-madasya api rakṣasaḥ /

ardha-candreṇa bāṇena śūras tasya acchinac chiraḥ //

hate rakṣasi tāṃ somaprabhām āptāṃ tad-āspadāt /

ādāya vijñāni-rathenā ajagmus te tato 'khilāḥ //

harisvāmi-gṛhaṃ prāpya teṣāṃ lagne 'py upasthite /

jñāni-vijñāni-śūrāṇāṃ vivāda udabhūn mahān //

jñānī jagāda na ahaṃ cej jānīyāṃ tad iyaṃ katham /

prāpyeta kanyā gūḍha-sthā deyā mahyam asāv itaḥ //

vijñānī tv avadan na ahaṃ kuryāṃ ced vyoma-gaṃ ratham /

gama-āgamau kathaṃ syātāṃ devānām iva vaḥ kṣaṇāt //

kathaṃ syāc ca arathaṃ yuddhaṃ rathinā rakṣasā saha /

tasmān mahyam iyaṃ deyā lagno hy eṣa maya ājitaḥ //

śūro 'py uvāca hanyāṃ cen na ahaṃ taṃ rākṣasaṃ raṇe /

tad yuvābhyāṃ kṛte yatne 'py etāṃ kanyāṃ ka ānayet //

tan mahyam eṣā dātavya īty evaṃ teṣu vivādiṣu /

harisvāmī kṣaṇaṃ tūṣṇīm āsīd udbhrānta-mānasaḥ //

tat kasmai sa ātra deya īti rājan vadatu me bhavān /

na vadiṣyasi jānaṃś cet tat te mūrdhā sphuṭiṣyati //

iti vetālatas tasmāc chrutvā maunaṃ vihāya ca /

sa trivikramasenas tam uvāca evaṃ mahī-patiḥ //

śūrāya sā pradātavyā yena prāṇa-paṇa-udyamāt /

arjitā bahu-vīryeṇa hatvā taṃ yudhi rākṣasam //

jñāni-vijñāninau tv asya dhātrā karma-karau kṛtau /

sadā gaṇaka-takṣaṇau para-upakaraṇe na kim //

ity uktaṃ manuja-pater niśamya tasya skandha-agrāt sa-padi sa pūrvavaj jagāma /

vetālo nijapadam eva so 'pi rāja ānudvegas taṃ prati pratasthe //

tato gatvā punas tasmāt prāpya taṃ śiṃśapā-taroḥ /

vetālaṃ prāgvad ādāya skandhe maunena bhū-patiḥ //

sa trivikramaseno 'tra yāvad āgacchati drutam /

tāvat pathi sa vetālo bhūyo 'py evam uvāca tam //

rājan su-dhīḥ su-sattvaś ca bhavāṃs tena priyo 'si me /

ato vinodinīṃ vacmi kathāṃ praśnaṃ ca me śṛṇu //

āsīd rājā yaśaḥketur iti khyāto mahī-tale /

tasya śobhāvatī nāma rāja-dhāny abhavat purī //

tasyām abhūn nagaryāṃ ca gaury-āyatanam uttamam /

tasya dakṣiṇataś cā asīd gaurī-tīrtha-abhidhaṃ saraḥ //

tasyā aṣāḍha-caturdaśyāṃ śuklāyāṃ prativatsaram /

yātrāyāṃ snātum eti sma nānā-digbhyo mahā-janaḥ //

ekadā ca tithau tasyāṃ snātum atrā ayayau yuvā /

rajako dhavalo nāma grāmād brahmasthala-abhidhāt //

so 'paśyad rajakasya atra tīrthe snāna-āgatāṃ sutām /

kanyāṃ śuddhapaṭa-ākhyasya nāmnā madanasundarīm //

indor lāvaṇya-hāriṇyā tayā sa hṛta-mānasaḥ /

anviṣya tan-nāma-kule kāma-ārto 'tha gṛhaṃ yayau //

tatra anavasthitas tiṣṭhan nir-āhāras tayā vinā /

pṛṣṭho mātrā ārtayā tasyai tac chaśaṃsa manaḥ-gatam //

sā gatvā vimala-ākhyāya tat sva-bhartre nyavedayat /

so 'py āgatya tatha āvasthaṃ dṛṣṭvā taṃ sutam abhyadhāt //

kiṃ viṣīdasi putra evam aduṣprāpye 'pi vāñchite /

sa hi mad-yācitaḥ śuddhapaṭo dāsyati te sutām //

anyūnā hi vayaṃ tasmāt kulena arthena karmaṇā /

taṃ vedmy ahaṃ sa māṃ vetti tena etan me na duḥ-karam //

ity āśvāsya sa taṃ putram āhāra-ādau pravartya ca /

tad yukto vimalo 'nye-dyur yayau sa śuddhapaṭa-āspadam //

yayāce ca atra putrasya tasya arthe dhavalasya saḥ /

kanyāṃ tasmāt sa ca asmai tāṃ pratiśuśrāva sa-ādaram //

lagnaṃ niścitya ca anye-dyus tāṃ sa śuddhapaṭaḥ sutām /

dhavalāya dadau tasmai tulyāṃ madanasundarīm //

kṛta-udvāhaś ca sa tayā sākaṃ darśana-saktayā /

bhāryayā sva-pitur gehaṃ jagāma dhavalaḥ kṛtī //

sukha-sthitasya tasya atha kadācic chvaśura-ātma-jaḥ /

tasyā madanasundaryā bhrātā tatrā agato 'bhavat //

sa kṛta-praśrayaḥ sarvaiḥ svasrā āśliṣya abhinanditaḥ /

saṃbandhi-pṛṣṭa-kuśalo viśrāntaś ca jagāda tān //

ahaṃ madanasundaryā jāmātuś ca ni-mantraṇe /

tātena preṣito yasmād devī-pūjā-utsavo 'sti naḥ //

śraddhāya ca etat tad-vākyaṃ yathā-arhaiḥ pāna-bhojanaiḥ /

te saṃbandhy-ādayaḥ sarve tad ahas tam upācaran //

prātar madanasundaryā svaśuryeṇa ca tena saḥ /

sahito dhavalaḥ prāyād gṛhaṃ tac chvāśuraṃ prati //

prāpya śobhāvatīṃ tāṃ ca purīm ātma-tṛtīyakaḥ /

dadarśa nikaṭaṃ prāpya sa gaury-āyatanaṃ mahat //

nijagāda ca tau bhāryā-śvaśuryau śraddhayā tataḥ /

etam etāṃ bhagavatīṃ paśyāmo devatām iha //

tac chrutvā sa śvaśuryas taṃ ni-ṣedhaṃ pratyabhāṣata /

iyanto rikta-hastāḥ kiṃ paśyāmo devatām iti //

ahaṃ tāvad vrajāmy eko yuvām atra eva tiṣṭhatam /

ity uktvā dhavalo draṣṭuṃ devīṃ tāṃ sa tato yayau //

praviśyā ayatanaṃ tasyāḥ praṇamya ca vibhāvya ca /

tām aṣṭādaśa-doḥ-daṇḍa-khaṇḍita-uccaṇḍa-dānavām //

pāda-padma-tala-ākṣipta-mahiṣa-asura-mardinīm /

sa vidhi-preraṇa-utpanna-buddhir evam acintayat //

jīva-upahārair vividhair imāṃ devīṃ jano 'rcati /

ahaṃ tu siddhyai kiṃ na etāṃ prīṇāmy ātma-upahārataḥ //

iti dhyātva aiva tad-garbha-gṛhād ādāya niḥ-janāt /

khaḍgaṃ sāṃyātrikaiḥ kaiḥ-cid devyāḥ prāk prābhṛtī-kṛtam //

baddhvā śiraḥ-ruhair ghaṇṭā-śṛṅkhalāyāṃ nijaṃ śiram /

ciccheda etena khaḍgena tac chinnaṃ ca apatad bhuvi //

ciraṃ yāvat sa nā ayāti tāvad gatvā tam īkṣitum /

tatra eva devī-bhavane tac-chvaśuryo viveśa saḥ //

so 'pi dṛṣṭvā tam utkṛtta-mūrdhānaṃ bhaginī-patim /

vyāmohitas tatha aiva svaṃ śiras tena asina ācchinat //

so 'pi yāvac ca nā ayāti tāvad udbhrānta-mānasā /

tad-devī-bhavanaṃ sa āpi yayau madanasundarī //

praviśya dṛṣṭva aiva patiṃ bhrātaraṃ ca tathā-gatau /

hā kim etad dhata-āsmi iti vilapanty apatad bhuvi //

kṣaṇāc ca utthāya śocantī tāv a-kāṇḍa-hatāv ubhau /

kiṃ mama apy adhuna ānena jīvitena ity acintayat //

vyajijñapac ca devīṃ tāṃ deha-tyāga-unmukhī satī /

devi saubhāgya-cāritra-vidhāna-eka-adhidevate //

adhyāsita-śarīra-ardhe bhartur māra-ripor api /

aśeṣa-lalanā-loka-śaraṇye duḥkha-hāriṇi //

hṛtāv eka-pade kasmād bhartā bhrātā ca me tvayā /

na yuktam etan mayi te nitya-bhaktā hy ahaṃ tvayi //

tan me śritāyāḥ śaraṇaṃ śṛṇv ekaṃ kṛpaṇaṃ vacaḥ /

etāṃ tāvat tyajāmy atra daurbhāgya-upahatāṃ tanum //

janiṣye devi bhūyas tu yatra kutra api janmani /

tatra etāv eva bhūyāstāṃ dvau bhartṛ-bhrātarau mama //

iti saṃstutya vijñapya devīṃ natvā ca tāṃ punaḥ /

pāśaṃ viracayāmāsa lataya āśoka-pāda-pe //

tatra arpayati yāvac ca pāśe kaṇṭhaṃ vitatya sā /

tāvat tatra uccacāra evaṃ bhāratī gagana-aṅgaṇāt //

mā kṛthāḥ sāhasaṃ putri bālāyā api te 'munā /

sattva-utkarṣeṇa tuṣṭa āsmi pāśam etaṃ parityaja //

saṃśleṣaya śiraḥ svaṃ svaṃ bhartṛ-bhrātṛ-kabandhayoḥ /

uttiṣṭhatāṃ te jīvantāv etau dvāv api mad-varāt //

etac chrutva aiva saṃtyajya pāśaṃ harṣād upetya sā /

avibhāvya atirabhasād bhrāntā madanasundarī //

bālā bhartṛ-śiro bhrātṛ-dehena samayojayat /

bhartṛ-dehena ca bhrātṛ-śiro vidhi-niyogataḥ //

tato 'kṣata-aṅgau jīvantāv ubhāv uttasthatuś ca tau /

śiraḥ-vinimayāj jāta-saṃkarau kāyayor mithaḥ //

atha anyonya-udita-sva-sva-yathā-vṛttānta-toṣiṇaḥ /

praṇamya devīṃ śarvanīṃ yathā-iṣṭaṃ te yayus trayaḥ //

yāntī ca dṛṣṭvā sva-kṛtaṃ śiraḥ-vinimayaṃ tayoḥ /

vignā kim-kāryatā-mūḍhā sa ābhūn madanasundarī //

tad brūhi rājan ko bhartā tasyāḥ saṃkīrṇayos tayoḥ /

purva-uktaḥ syāt sa śāpas te jānāno na bravīṣi cet //

ity ākarṇya kathā-praśnaṃ rājā vetālatas tataḥ /

sa trivikramaseno 'tra tam evaṃ pratyabhāṣata //

yat saṃsthaṃ tat-pati-śiraḥ saiṣa tasyāḥ patis tayoḥ /

pradhānaṃ ca śiro 'ṅgeṣu pratyabhijñā ca tad-gatā //

ity uktavato nṛ-pates tasyā aṃsāt punar atarkitaḥ sa yayau /

vetālaḥ sa ca rājā jagāma bhuyas tam ānetum //

tato gatvā punaḥ prāpya vetālaṃ śiṃśapā-taroḥ /

sa trivikramasenas taṃ skandhe jagrāha bhū-patiḥ //

gṛhītvā prasthitaṃ taṃ ca vetālaḥ so 'bravīt pathi /

rājañ śrama-vinoda-arthaṃ kathām ākhyāmi te śṛṇu //

asti iha tāmralipti īti purī pūrva-ambudhes taṭe /

caṇḍasena-abhidhānaś ca rājā tasyām abhūt puri //

parāṅ-mukhaḥ para-strīṣu yo na saṅgrāma-bhūmiṣu /

hartā ca śatru-lakṣmīṇāṃ na para-dravya-saṃpadām //

tasya ekadā dākṣiṇātyo rāja-putro jana-priyaḥ /

āyayau sattvaśīla-ākhyaḥ siṃha-dvāre 'tra bhū-pateḥ //

tatra cā atmānam āvedya nairdhanya-āttaṃ nṛ-paṃ prati /

kapaṭaṃ pāṭayāmāsa rāja-putraiḥ saha-aparaiḥ //

tataḥ kārpaṭiko bhūtvā bahūny abdāni tatra saḥ /

tasthau kurvan sadā sevān na eva prāpa phalaṃ nṛ-pāt //

yadi rāja-anvaye janma niḥ-dhanatvaṃ kim īdṛśam /

niḥ-dhanatve 'pi kiṃ dhātrā kṛta īyaṃ me mahā-icchatā //

ayaṃ hi sevamānaṃ mām evaṃ kliṣṭa-paricchadam /

ciraṃ kṣudhā-avasīdantaṃ rājā na adya api vīkṣate //

iti yāvac ca sa dhyāyaty atra kārpaṭikas tataḥ /

tāvad ākheṭaka-arthaṃ sa niragād ekadā nṛ-paḥ //

tasmin kārpaṭike dhāvaty agre laguḍa-vāhini /

jagāma ca aśva-pādāta-yutaḥ so 'tha mṛga-aṭavīm //

kṛta-ākheṭaś ca tatrā arān mahāntaṃ matta-sūkaram /

anudhāvan kṣaṇāt prāpad atidūraṃ vana-antaram //

tatra parṇa-tṛṇa-channa-mārge hārita-sūkaraḥ /

śrānto mahā-vane so 'tha rājā diṅ-moham āyayau //

ekaḥ kārpaṭikaś ca atha sa taṃ vāta-aśva-pṛṣṭhagam /

prāna-anapekṣo 'nuyayau padātiḥ kṣut-tṛṣā-arditaḥ //

taṃ ca dṛṣṭvā tathā-bhūtam anvāyātaṃ sa bhū-patiḥ /

sa-sneham avadat kaccid vetsi mārgaṃ yathā-āgatam //

tadā ākarṇya añjaliṃ baddhvā sa taṃ kārpaṭiko 'bhyadhāt /

vedmi kiṃ ca kṣaṇaṃ tāvad iha viśrāmyatu prabhuḥ //

dyu-vadhū-mekhalā-madhya-maṇir eṣa hi saṃprati /

dedīpyate sphurad-raśmi-śikhā-jālo 'bjinī-patiḥ //

etac chrutvā sa rājā taṃ sa-uparodham abhāṣata /

tarhi kva api iha pānīyaṃ bhavatā prekṣyatām iti //

tatha īty āruhya sa tatas tuṅgaṃ kārpaṭikas tarum /

nadīṃ dṛṣṭva āvaruhya atha nṛ-paṃ tatra nināya tam //

tad vāhaṃ ca viparyānī-kṛtaṃ kṛta-vivartanam /

datta-ambu-śaṣpa-kavalaṃ vidadhe vigata-śramam //

kṛta-snānāya rājñe ca pronmucya vasana-añcalāt /

prakṣālya upānayat tasmai hṛdyāny āmalakāni saḥ //

etāni kuta ity etaṃ pṛcchantaṃ sa ca bhū-patim /

evaṃ vyajijñapaj jānu-sthitaḥ sa-āmalaka-añjaliḥ //

etad-vṛttir ahaṃ nityaṃ vyatīta-daśa-vatsaraḥ /

carāmy ārādhayan devam anekānta-muni-vratam //

tac chrutvā satya-nāmā tvaṃ sattvaśīlaḥ kim ucyate /

ity uktvā sa kṛpā-ākrānto hrītaś ca acintayan nṛ-paḥ //

dhiṅ nṛ-pān kliṣṭam akliṣṭaṃ ye bhṛtyeṣa na jānate /

dhik ca taṃ parivāraṃ yo na jñāpayati tāṃs tathā //

iti saṃcintya jagrāha sa rājā āmalaka-dvayam /

hastāt kārpaṭikasya atha katham-cid anubadhnataḥ //

bhuktvā ca tan nipīya ambu viśaśrāma atra sa kṣaṇam /

jagdha-āmalaka-saṃpīta-jala-kārpaṭika-anvitaḥ //

tataḥ sajjī-kṛtaṃ tena vāhaṃ kārpaṭikena saḥ /

āruhya agre-sare tasminn eva mārga-pradarśini //

paścād-bhāgam anārūḍhe hayasya abhyarthite 'py alam /

yayau sa rājā sva-pūriṃ pathi prāpta-ātma-sainikaḥ //

tatra prakhyāpya tad-bhaktiṃ vasubhir viṣayaiś ca tam /

apūrayat kārpaṭikaṃ na ca amanyata niṣkṛtim //

tataḥ kṛta-arthaḥ pārśve 'sya caṇḍasiṃhasya bhū-pateḥ /

mukta-kārpaṭika-ācāraḥ sattvaśīlaḥ sa tasthivān //

ekadā tena rājñā ca sa siṃhala-pateḥ sutām /

yācituṃ siṃhala-dvīpam ātma-arthaṃ preṣito 'bhavat //

tatra ab-dhi-vartmanā gacchann arcita-abhīṣṭa-devataḥ /

āruroha pravahaṇaṃ rāja-ādiṣṭaiḥ saha dvijaiḥ //

gate tasmin pravahaṇe madhya-bhāgam aśaṅkitam /

uttasthau jala-dhes tasmād dhvajo janita-vismayaḥ //

abhram-liha-agraḥ su-mahāñ jāmbūnada-vinirmitaḥ /

vicitra-varṇa-vicalad-vaijayantī-virājitaḥ //

tat-kālaṃ ca atra sahasā samunnamya ghana-āvalī /

bhṛśaṃ varṣitum ārebhe vavau tīvraś ca mārutaḥ //

tair varṣa-vātaiḥ sa balād ākṛṣyā adhoranair iva /

āsajyata dhvaja-stambhe tasmin pravahaṇa-dvipaḥ //

tāvac ca sa dhvajas tasmin vāri-dhau vīci-viplute /

vahanena samaṃ tena prāvartata nimajjitum //

tato dvijās te tatra-sthāś caṇḍasiṃhaṃ sva-bhū-patim /

uddiśya udghoṣayāmāsur a-bhrahmaṇyaṃ bhaya-ākulāḥ //

tad ākarṇya asahiṣṇuś ca svāmi-bhakter anudhvajam /

sa sattvaśīlo niḥ-triṃśa-hasto baddha-uttarīyakaḥ //

ātmānam akṣipat tatra niḥ-apekṣo mahā-uda-dhau /

udadheḥ kāraṇa-āśaṅkī vīraḥ pratividhitsayā //

magne ca tasmin vāta-ūrmi-dūra-utkṣiptam abhajyata /

vahanaṃ tac ca tat-stāś ca nipetur yādasāṃ mukhe //

sa ca magno 'mbu-dhau tatra sattvaśīlo nirīkṣate /

yāvat tāvad dadarśa atra purīṃ divyāṃ na vāri-dhim //

tasmin maṇi-maya-sthambhair bhāsvare hema-mandire /

sad-ratna-baddha-sopāna-vāpīka-udyāna-śobhini //

nānā-maṇi-śilā-bhitti-ratna-citra-ucchrita-dhvajam /

kātyāyanī-deva-gṛhaṃ meru-pronnatam aikṣata //

tatra praṇamya devīṃ tāṃ stutya ābhyarcya tad-agrataḥ /

indra-jālaṃ kim etat syād ity āścaryād upāviśat //

tāvac ca devy-agra-gata-prabhā-maṇḍalaka-antarāt /

akasmān niragāt kanyā divya ūdghāṭya kavāṭakam //

indī vara-akṣī phulla-ab-ja-vadanā kusuma-smitā /

mṛṇāla-nāla-mṛdv-aṅgī jaṅgama īva sarojinī //

strī-sahasra-parīvārā devī-garbha-gṛhaṃ ca sā /

viveśa sattvaśīlasya hṛdayaṃ ca tataḥ samam //

niragāt kṛta-pūjā ca devī-garbha-gṛhāt tataḥ /

na punaḥ sattvaśīlasya hṛdayāt sā kathaṃ cana //

prāviśat sā ca tatra eva prabhā-maṇḍalaka-antare /

sattvaśīlo 'py asau tasyāḥ paścāt tatra praviṣṭavān //

praviśya ca dadarśa antar anyad eva uttamaṃ puram /

saṃketa-udyānam iva yat sarvāsāṃ bhoga-saṃpadām //

tatra antaḥ-maṇi-paryaṅka-niṣaṇṇāṃ tāṃ vilokya saḥ /

kanyām upetya tat-pārśve sattvaśīla upāviśat //

āsīc ca tan-mukha-āsakta-locano likhito yathā /

aṅgaiḥ sa-utkampa-pulakair vadann āliṅgana-utkatām //

dṛṣṭvā ca taṃ smara-āviṣṭaṃ ceṭīnām atra sā mukham /

adrākṣīt tāś ca tat-kālam iṅgita-jñās tam abruvan //

atithis tvam iha prāptas tad asmat-svāminī-kṛtam /

bhajasvā atithyam uttiṣṭha snāhi bhuṅksva tataḥ param //

tac chrutvā so 'valambyā aśāṃ khatam apy utthitas tataḥ /

yayau pradarśitāṃ tābhir ekām udyāna-vāpikām //

tasyāṃ nimagnaś ca uttasthau tāmraliptyāṃ sa tat-kṣaṇāt /

caṇḍasiṃha-nṛ-pa-udyāna-vāpī-madhyāt sa-saṃbhramaḥ //

tatra prāptam akasmāc ca vikṣyā atmānam acintayat /

aho kim etat kva udyānam idaṃ divyaṃ kva tat puram //

tatra amṛta-āsāra-samaṃ kva tat tasyāś ca darśanam /

kva ca anantaram eva idaṃ tad-viśleṣa-mahā-viṣam //

svapnaś ca na ayaṃ su-spaṣṭo vinidro 'nubhavo hi me /

dhruvaṃ pātāla-kanyābhis tābhir mūḍho 'smi vañcitaḥ //

iti dhyāyan vinā tāṃ sa kanyām unmādavān iva /

udyāne tatra babhrāma kāma-ārto vilalāpa ca //

tad-avasthaṃ ca taṃ dṛṣṭvā piśaṅgaiḥ puṣpa-reṇubhiḥ /

vāta-uddhūtaiḥ parīta-aṅgaṃ viprayoga-analair iva //

udyāna-pālā gatva aiva caṇḍasiṃha-mahī-bhṛtam /

vyajijñapan sa ca udbhrāntaḥ svayam etya dadarśa tam //

sāntvayitvā ca papraccha kim idaṃ brūhi naḥ sakhe /

kva prasthitas tvaṃ kva prāptaḥ kva astaḥ kva patitaḥ śaraḥ //

tac chrutvā sa sva-vṛtta-antaṃ tasmai sarva śaśaṃsa tam /

sattvaśīlo nṛ-pataye so 'py atha evam acintayat //

hanta vīro 'pi mat-puṇyaiḥ kāmena eṣo viḍambitaḥ /

ānṛṇyaṃ gantum etasya labdho hy avasaro mayā //

ity antaś cintayitvā sa vīro rājā jagāda tam /

tahri muñca mudhā śokam ahaṃ tvāṃ prāpayāmi tām //

nītvā tena eva mārgeṇa priyām asura-kanyakām /

iti ca aśvāsayāmāsa taṃ sa snāna-ādinā nṛ-paḥ //

anye-dyur mantri-vinyasta-rājyas tena samaṃ ca saḥ /

prāyāt pravahaṇa-ārūḍhas tad-darśita-patho 'mbu-dhim //

prāpya tan-madhya-bhāgaṃ ca dṛṣṭvā taṃ prāgvad utthitam /

sa-patākaṃ dhvajaṃ sattvaśīlas taṃ nṛ-pam abhyadhāt //

so 'yam abhyutthito divya-prabhāvo 'tra mahā-dhvajaḥ /

mayi magne 'tra maṅktavyaṃ devena etam anu dhvajam //

ity uktvā nikaṭaṃ prāpya dhvajasya asya nimajjataḥ /

mārge sa sattvaśīlo 'sau pūrvam ātmānam akṣipat //

tato rāja āpi cikṣepa tatrā atmānaṃ tatha aiva saḥ /

anto magnau ca tau kṣipraṃ tad divyaṃ prāpatuḥ puram //

tatra dṛṣṭvā sa sa-āścaryo rājā devīṃ praṇamya tām /

pārvatīṃ sattvaśīlena sahitaḥ samupāviśat //

tāvac ca niragāt tatra sā sakhī-jana-saṃgatā /

rūpini īva prabhā kanyā prabhā-maṇḍalakāt tataḥ //

iyaṃ sā su-mukhi īty ukte sattvaśīlena tāṃ nṛ-paḥ /

dṛṣṭvā yuktam abhiṣvaṅgaṃ tasya tasyām amanyata //

sa āpi taṃ vīkṣya rājānaṃ śubha-śārīra-lakṣaṇam /

puruṣa-atiśayo '-pūrvaḥ ko 'yaṃ syād ity acintayat //

viveśa ca ambikā-dhāma pūjāyai sā nṛ-po 'pi saḥ /

jagāma udyānam ādāya sattvaśīlam avajñayā //

kṣaṇāc ca kṛta-pūjā sā niragād daitya-kanyakā /

yācitvā sat-pati-prāptiṃ devyā garbha-gṛha-antarāt //

nirgatya sā jagāda ekāṃ sakhīṃ sakhi gaveṣyatām /

yo 'sāv iha mayā dṛṣṭo mahā-ātmā kva sa tiṣṭhati //

ātithyaṃ gṛhyatām etya prasādaḥ kriyatāṃ tvayā /

iti ca eṣo 'rthyatāṃ pūjyaḥ pumān ko 'py uttamo hy asau //

evaṃ sakhī taya ūktā sā vicitya udyāna-vartine /

sva-svāminī-nideśaṃ taṃ prahvā tasmai nyavedayat //

tac chrutvā sa nṛ-po vīraḥ sa-avahelam uvāca tām /

eṣaivā atithyam asmākam anyat kim upayujyate //

etac chrutvā tayā gatvā sakhyā sā śrāvitā tadā /

mene mānyam udāraṃ taṃ sarvathā daitya-kanyakā //

tataś cā akṛṣyamāna īva dhairya-pāśena tena sā /

nṛ-peṇa mānuṣa-ayogye 'py ātithye niḥ-spṛhā-ātmanā //

paty-arthaṃ pārvatī-sevā-paripāka-samarpitam /

matvā tat svayam udyānaṃ viveśa asura-putrikā //

vicitra-śakuna-ālāpair vāta-añcita-latā-bhujaiḥ /

vikīrṇa-kusumair ārān nandyamāna īva pāda-paiḥ //

upagamya ca sā tatra yathāvat praśraya-ānatā /

ātithya-grahaṇa-arthaṃ taṃ prārthayāmāsa pārthivam //

tataḥ sa sattvaśīlaṃ tam uddiśya uvāca tāṃ nṛ-paḥ /

anena kathitāṃ devīm iha ahaṃ draṣṭum āgataḥ //

gaurīṃ dhvaja-patha-prāpya-parama-adbhuta-ketanām /

sā dṛṣṭā tad-anu tvaṃ ca ka ānyā ātithya-arthita ātra naḥ //

tac chrutvā sa ābravīt kanyā kautukāt tarhi vīkṣitum /

āgamyatāṃ dvitīyaṃ me puraṃ tri-jagad-adbhutām //

evam uktavatīṃ tāṃ ca sa vihasya nṛ-po 'bravīt /

tad apy anena eva uktaṃ me yatra sā snāna-vāpikā //

tataḥ sā kanyaka āvādīd deva mā sma evam ādiśa /

na viḍambana-śīla āhaṃ kā vā pūjye viḍambanā //

ahaṃ hi sattva-utkarṣeṇa yuṣmākaṃ kim-karī-kṛtā /

tanmama prārthanā-bhaṅgaṃ na eva evaṃ kartum arhatha //

etac chrutvā tatha īty uktvā sattvaśīla-sakhaḥ sa tat /

prabhā-maṇḍalaka-upāntaṃ yayau rājā tayā saha //

apāvṛta-kavāṭe ca tasminn antas tatha aiva saḥ /

praveśito dadarśa asyās tad divyam aparaṃ puram //

nitya saṃnaddha-sarva-ṛtu sadā-puṣpa-phala-drumam /

meru-pṛṣṭham iva aśeṣaṃ nirmitaṃ ratna-kāñcanaiḥ //

ratna-āsane mahā-arhe taṃ rājānam upaveśya sā /

yathā-ucita upanīta-arghyā daitya-rāja-suta ābravīt //

kanya āham asura-indrasya kālanemer mahā-ātmanaḥ /

cakrāyudhena ca sa me svaḥ-gatiṃ prāpitaḥ pitā //

viśvakarma-kṛtaṃ ca idaṃ paitṛkaṃ me pura-dvayam /

na jara ātra na mṛtyuś ca bādhate sarva-kāma-de //

idānīṃ ca pitā tvaṃ me sa-pura āhaṃ vaśe tava /

ity arpita-ātma-sarva-svāṃ tām uvāca sa bhū-patiḥ //

yady evaṃ tat sute hy asmai mayā datta āsy anindite /

sattvaśīlāya vīrāya su-hṛde bāndhavāya ca //

evaṃ devī-prasādena mūrtena iva nṛ-peṇa sā /

uktā guṇa-jñā vinatā tat tatha īty anvamanyata //

tataḥ kṛta-arthaṃ taṃ tasyāḥ kṛta-pāṇi-grahaṃ nṛ-paḥ /

datta-asura-pura-aiśvaryaṃ sattvaśīlam uvāca saḥ //

buktayor āmalakayos tayor ekaṃ mayā tava /

saṃśodhitam asaṃśuddhād ṛṇī te 'haṃ dvitīyataḥ //

iti praṇatam uktvā taṃ daitya-putrīṃ jagāda tām /

mārgo me darśyatāṃ yena sva-purīṃ prāpnuyām iti //

tato 'parājitaṃ nāma khaḍgaṃ bhakṣyaṃ phalaṃ ca sā /

ekaṃ jarā-mṛtyu-haraṃ tasmai daitya-sutā dadau //

tābhyāṃ yuktas taya ūktāyāṃ vāpyaṃ magnaḥ sva-deśataḥ /

utthāya sarva-saṃsiddha-kāmo 'bhūt sa kramān nṛ-paḥ //

sattvaśīlo 'pi daitya-strī-pura-rājyaṃ śaśāsa saḥ /

tad brūhi ko 'b-dhi-patane dvayoḥ sattva-adhiko 'nayoḥ //

iti śrutvā tathā praśnaṃ vetālāc chapa-bhītitaḥ /

sa trivikramasenas taṃ bhū-patiḥ pratyabhāṣata //

etayoḥ sattvaśīlo 'tra sa me sattva-adhiko mataḥ /

sa hy avijñāta-tattva-artho nir-āsthaḥ patito 'mbu-dhau //

rājā tu tattvaṃ vijñāya viveśa ambhaḥ-dhim āsthayā /

daitya-kanyāṃ ca na avañchad asādhyā spṛhaya īti saḥ //

iti tasyā akarṇya vaco nirasta-maunasya bhū-pateḥ skandhāt /

sa jagāma pūrvavat taṃ vetālaḥ śiṃśapā-taruṃ sva-padam //

rāja āpi tatha aiva sa taṃ punar apy ānetum anujagāma javāt /

prārabdhe hy asamāpte kārye śithilī-bhavanti kiṃ su-dhiyaḥ //

gatvā tāṃ śiṃśapāṃ bhūyo vetālaṃ prāpya bhūmi-paḥ /

taṃ trivikramaseno 'tra skandhe kṛtva ūccacāla saḥ //

prayāntaṃ sa punas taṃ ca vetālaḥ skandhato 'bravīt /

śrama-vismṛtaye rājan mattaḥ praśnam imaṃ śṛṇu //

aṅga-deśe 'gra-hāro 'sti mahān vṛkṣaghaṭa-abhidhaḥ /

viṣṇusvāmi īti tatrā asīd dvi-jo yajvā mahā-dhanaḥ //

tasya ca sva-anurūpāyāṃ patnyāṃ jātāḥ kramāt trayaḥ /

babhūvus taruṇāḥ putrā divya-vaidagdhya-śālinaḥ //

te pitrā preṣitās tena kūrma-hetoḥ kadā-cana /

prārabdha-yajñena yayus te trayo bhrātaro 'mbu-dhim //

prāpya kūrmaṃ tato jyāyān kaniṣṭhau tāv abhāṣata /

gṛhṇātu yuvayor ekaḥ kūrmaṃ kratu-kṛte pituḥ //

aham etaṃ na śaknomi grahītuṃ visra-picchalam /

ity uktavantaṃ taṃ jyeṣṭhaṃ kaniṣṭhau tāv avocatām //

tava atra vicikitsā cen nā avayor api sā katham /

tac chrutvā so 'bravīj jyeṣṭho gṛhṇītaṃ gacchataṃ yuvām //

pitur yajña-kriyā-lopo bhaved yuṣmat-kṛto 'nyathā /

tato naraka-pātaḥ syād yuvayos tasya ca dhruvam //

ity uktāv anujau tena tau vihasya tam ūcatuḥ /

dharmaṃ vetsy āvayor eva samānam api nā atmanaḥ //

tato jyeṣṭho 'bravīt kiṃ me jānītho na eva caṅgatām /

ahaṃ bhojana-caṅgo 'smi na arhaḥ spraṣṭuṃ jugupsitam //

etat tasya vacaḥ śrutvā bhrātaraṃ madhyamo 'bravīt /

ahaṃ tarhy adhikaś caṅgo nārī-caṅgo vicakṣaṇaḥ //

madhyamena evam ukte tu jyāyān puna uvāca saḥ /

kūrmaṃ gṛhṇātu tarhy eṣa kanīyān āvayor iti //

tataḥ sa bhru-kuṭiṃ kṛtvā kanīyān apy uvāca tau /

he mūrkhau tūlikā-caṅgaś caṅgo 'haṃ hi viśeṣataḥ //

evaṃ te kalaha-āsaktās trayo 'pi bhrātaro mithaḥ /

nirṇayāya abhimāna eka-grastāḥ kūrmaṃ vihāya tam //

rājñaḥ prasenajin-nāmnas tat-pradeśa-bhuvo 'ntikam /

nagaraṃ sahasā jagmur viṭaṅkapura-nāmakam //

tatra pratīhāra-mukhenā avedya antaḥ praviśya ca /

nṛ-paṃ vijñāpayāmāsuḥ sva-vṛtta-antaṃ tatha aiva te //

tiṣṭhata iha eva yāvad vaḥ parīkṣiṣye kramād aham /

ity uktas tena rājñā ca tasthus tatra tatha īti te //

sva-āhāra-kāle cā anāyya tebhyaḥ so 'gra-āsanaṃ nṛ-paḥ /

rāja-arhaṃ dāpayāmāsa ṣaḍ-rasaṃ svādu-bhojanam //

bhuñjāneṣu ca sarveṣu tada aiko bubhuje na saḥ /

vipro bhojana-caṅgo 'tra jugupsā-kūṇita-ānanaḥ //

kathaṃ na bhojanaṃ bhuṅkte brahman svādu su-gandhy api /

iti rajñā svayaṃ pṛṣṭaḥ śanair vipro jagāda saḥ //

śava-dhūma-duḥ-āmodaḥ śāli-bhakte 'tra vidyate /

tena na aham idaṃ bhoktum utsahe svādv api prabho //

ity ukte tena sarve 'pi tatrā aghrāya nṛ-pa-ājñayā /

ūcuḥ kalama-śāly-annam adoṣaṃ tat su-gandhi ca //

sa tu bhojana-caṅgas tan nā aśnāt pihita-nāsikaḥ /

tataḥ sa rājā saṃcintya yāvad anviṣyati kramāt //

tāvan niyogi-janatas tad annaṃ bubudhe tathā /

grāma-śmaśāna-nikaṭa-kṣetra-saṃbhava-śāli-jam //

tato 'tivismitas tuṣṭaḥ sa rājā tam abhāṣata /

satyaṃ bhojana-caṅgas tvaṃ tad-anyadbhujyatām iti //

kṛta-āhāraś ca sa nṛ-po viprān vāsa-gṛheṣu tān /

visṛjya-ānāyayāmāsa svam ekāṃ gaṇikā-uttamām //

tāṃ ca tasmai dvitīyasmai prāhiṇot kṛta-maṇḍanām /

viprāya nāri-caṅgāya sāyaṃ sarva-aṅga-sundarīm //

sā ca vāsa-gṛhaṃ tasya rāja-bhṛtya-anvitā yayau /

rākā-niśa īva purṇa-indu-mukhī kamdarpa-dīpinī //

praviṣṭāyāṃ ca tasyāṃ sa prabhā-bhāsita-veśmani /

utpanna-mūrcchaḥ saṃruddha-nāsā-agro vāma-pāṇinā //

nārī-caṅgo 'bravīd rāja-bhṛtyān niṣkāsyatām iti /

na cen mṛto 'haṃ niryāti gandho 'syāś chāgalo yataḥ //

ity uktās tena ninyus te vignāṃ tāṃ rāja-pūruṣāḥ /

rājño 'ntikaṃ vāra-vadhūṃ vṛtta-antaṃ jagaduś ca tam //

rāja āpy ānāyya tat-kālaṃ nārī-caṅgam uvāca tam /

ya īyaṃ śrī-khaṇḍa-karpūra-kāla-a-guru-mada-uttamaiḥ //

kṛta-prasādhanā dikṣu prasarac-cāru-saurabhā /

tasyā vāra-vilāsinyā gandhaḥ syāc chāgalaḥ kutaḥ //

ity ukto 'pi sa rājñā tan nārī-caṅgas tadā na yat /

pratipede tadā rājā vicāra-patito 'bhavat //

pṛcchaṃś ca yuktyā bubudhe tām aja-kṣīra-vardhitām /

tan-mukhād eva bālatve mātṛ-dhātrī-viyogataḥ //

tato 'tivismitas tasya nārī-caṅgasya caṅgatām /

praśaṃsan nṛ-patis tasmai tṛtīyāya dvi-janmane //

tad-rasāt tūlikā-caṅgāyā aśu śayyām adāpayat /

paryaṅka-upari vinyasta-sapta-saṃkhyāka-tūlikām //

tasyāṃ ca tūlikā-caṅgo mahā-arhe vāsa-vesmani /

suṣvāpa dhauta-su-ślakṣṇa-paṭa-pracchada-vāsasi //

yāma-ardha eva ca gate sa rātrau śayanāt tataḥ /

uttasthau pāṇy-avaṣṭabdha-pārśvaḥ krandan vyathā-arditaḥ //

dadṛśe tasya pārśve ca tatra tyaī rāja-pūruṣaiḥ /

gāḍha-lagnasya bālasya mudra īva kuṭila-aruṇā //

gatvā ca tais tadā ākhyātaṃ rājñe rāja āpy uvāca tān /

tūlikānāṃ tale kim-cin mā syāt tad vīkṣyatām iti //

gatvā īKṣante ca te yāvad eka-ekaṃ tūlikā-talam /

tāvat sarva-talād āpur vālaṃ paryaṅka-pṛṣṭataḥ //

nītvā ca adarśayan rājñe so 'py ānītasya vīkṣya tat /

tad-rūpaṃ tūlikā-caṅgasya aṅgaṃ rājā visismiye //

saptabhyas tūlikābhyo 'sya vālo lagnas tanau khatam /

iti citrīyamāṇas tāṃ rājā rātriṃ nināya saḥ //

prātaś ca adbhuta-vaidagdhya-saukumāryā amī iti /

tebhyas tribhyo 'pi caṅgebhyo hema-lakṣa-trayaṃ dadau //

tatas te sukhitās tatra tasthur vismṛta-kacchapāḥ /

pitur vighnita-yajña-artha-phala-upārjita-pātakāḥ //

ity ākhyāya kathā-adbhutam aṃsa-niṣaṇṇaḥ punaḥ sa vetālaḥ /

papraccha taṃ trivikramasenaṃ pṛthvī-patiṃ praśnam //

rājan vicintya śāpaṃ pūrva uktaṃ brūhi me tvam eteṣām /

bhojana-nārī-śayyā-caṅgānāṃ ko 'dhikaś caṅgaḥ //

tac chrutva aiva sa dhīmān vetālaṃ pratyuvāca taṃ nṛ-patiḥ /

aham eṣāṃ niḥ-kaitavam adhikaṃ jānāmi tūlikā-caṅgam //

yasya aṅge pratyakṣaṃ vāla-pratibimbam udgataṃ dṛṣṭam /

itarābhyāṃ hi bhavet tat pūrvaṃ jātv anyato 'vagatam //

iti tasya uktavato 'ṃsād vetālo bhū-pater yayau prāgvat /

so 'pi tatha aiva ca rājā tam anvayā asīd anirviṇṇaḥ //

tato gatvā punas tasmāc chiṃśapā-pāda-pān nṛ-paḥ /

sa trivikramasenas taṃ skandhe vetālam agrahīt //

prasthitaś ca tatas tena vetālena abhyadhāyi saḥ /

rājan kva rājyaṃ kva etasmiñ śmaśāne bhramaṇaṃ niśi //

kim etan nā ikṣase bhūta-saṃkulaṃ rātri-bhīṣaṇam /

citā-dhūmair iva dhvāntair niruddhaṃ pitṛ-kānanam //

kaṣṭaṃ kīdṛg graho 'yaṃ te bhikṣos tasya anurodhataḥ /

tad idaṃ śṛṇu tāvan me praśnaṃ mārga-vinodanam //

avantiṣv asti nagarī yuga-ādau deva-nirmitā /

śaivī tanur iva uddāma-bhogi-bhūti-vibhūṣitā //

padmāvatī bhogavatī yā hiraṇyavati īti ca /

kṛta-ādiṣu triṣu khyātā kalāv ujjayini īti ca //

tasyāṃ ca vīradeva-ākhyo rāja ābhūd bhū-bhṛtāṃ varaḥ /

tasya padmaratir nāma mahā-devī babhūva ca //

so 'tha rājā tayā sākaṃ gatvā mandākinī-taṭe /

haram ārādhayāmāsa tapasā putra-kāmyayā //

ciraṃ tapaḥ-sthitaś ca atra parituṣṭa-īśvara-uditām /

kṛta-snāna-arcana-vidhiḥ śuśrāva imāṃ giraṃ divaḥ //

rājann utpatsyate putraḥ śūras tava kula-udbhavaḥ /

Kanyā ca an-anya-sāmānya-lāvaṇya-nyak-kṛta-apsarāḥ //

śrutva aitāṃ nābhasīṃ vāṇīṃ siddha-abhīṣṭaḥ sa bhū-patiḥ /

vīradevaḥ sva-nagarīm āyayau mahiṣī-sakhaḥ //

tatra asya śūradeva-ākhye jāte prathamam ātma-je /

tasyāṃ padmaratau devyāṃ kramād ajani kanyakā //

anaṅgasya api rūpeṇa ratim utpādayed iyam /

ity anaṅgaratir nāmnā pitrā tena vyadhāyi sā //

vṛddhiṃ gatāyās tasyāś ca sa pitā sadṛśaṃ varam /

prepsur ānāyayat pṛthvyāṃ paṭeṣu likhithān nṛ-pān //

teṣv eko 'pi na yat tasya tat-tulyaḥ pratyabhāsata /

tena rājā sa vātsalyāt tāṃ sutāṃ pratyabhāṣata //

ahaṃ tāvan na paśyāmi sadṛśaṃ putri te varam /

tat kuruṣva nṛ-pān sarvān melayitvā svayam-varam //

etat pitṛ-vacaḥ śrutvā rāja-putrī jagāda sā /

tāta svayam-varaṃ kartuṃ hrepaṇān na aham utsahe //

kiṃ tv ekaṃ vetti yo '-pūrvaṃ vijñānaṃ svākṛtir yuvā /

tasmai tvaya āhaṃ dātavyā na artho 'nyena adhikena me //

ity anaṅgarates tasyāḥ śrutvā sva-duhitur vacaḥ /

tādṛśaṃ tad-varaṃ yāvad anviṣyati sa bhū-patiḥ //

tāvat tal-lokato buddhvā catvāras tam upāyayuḥ /

vīrā vijñānino bhavyāḥ puruṣā dakṣiṇā-pathāt //

te rājñā pūjitās tasmai svaṃ svaṃ vijñānam ekaśaḥ /

śaśaṃsuḥ saṃnidhau tasyā rāja-putryās tad-arthinaḥ //

eko jagāda śūdro 'ham ākhyayā pañcapaṭṭikaḥ /

pañca-agrya-vastra-yugmāni karomy eko 'ham anvaham //

tebhya ekaṃ prayacchāmi devāya ekaṃ dvijanmane /

ekaṃ ca parigṛhṇāmi vāsasor ātmanaḥ kṛte //

ekaṃ dadāmi bhāryāyai yadi sā bhavati iha me /

ekaṃ vikrīya cā ahāra-pāna-ādi vidadhāmy aham //

evaṃ vijñānine 'naṅgaratir me dīyatām iti /

ity ekena udite tena dvitīyaḥ puruṣo 'bravīt //

bhāṣājño nāma vaiśyo 'haṃ sarveṣāṃ mṛga-pakṣiṇām /

rutaṃ vedmi tad eṣā me rāja-putrī pradīyatām //

evam ukte dvitīyena tṛtīyaḥ proktavāṃs tataḥ /

ahaṃ khaḍgadharo nāma doḥ-śālī kṣatriyo nṛ-pa //

na khaḍga-vidyā-vijñāne pratimallo 'sti me kṣitau /

tad eṣā tanayā rājaṃs tvayā mahyaṃ vitīryatām //

ity ukte tu tṛtīyena caturtha idam abhyadhāt /

vipro 'haṃ jīvadatta-ākhyo vijñānaṃ ca mamā idṛśam //

jantūṃ mṛtān apy ānīya darśayāmy āśu jīvataḥ /

tad-vīra-caryā-siddhaṃ māṃ patim eṣā prapadyatām //

evaṃ vaktṝn sa tān paśyan divya-veṣa-ākṛtīn nṛ-paḥ /

vīradevaḥ sutā-yukto dolā-ārūḍha iva abhavat //

ity ākhyāya kathām etāṃ vetālaḥ pṛṣṭavān nṛ-pam /

sa trivikramasenaṃ taṃ datta-pūrva-ukta-śāpa-bhīḥ //

tad bhavān vaktu tāvan me kasmai deyā viśām-pate /

teṣāṃ caturṇāṃ madhyāt sā kanya ānaṅgaratir bhavet //

etac chrutvā sa rājā taṃ vetālaṃ pratyabhāṣata /

maunaṃ tyājayati prāyaḥ kāla-kṣepāya māṃ bhavān //

anyathā gahanaḥ ko 'yaṃ praśno yoga-īśvara ucyatām /

śūdrāya hi kuvindāya kṣatriyā dīyate katham //

vaiśyāya api kathaṃ deyā kṣatriyā yac ca tad gatam /

mṛga-ādi-bhāṣā-vijñānaṃ kārye tat kva upayujyate //

yo 'pi vipras tṛtīyo 'tra tena api patitena kim /

sva-karma-pracyutena indra-jālinā vīra-māninā //

tasmāt tasmai kṣatriyāya caturthāya samāya sā /

deyā khaḍgadharāya eva sva-vidyā-vīrya-śāline //

etat tasya vaco niśamya nṛ-pater aṃsa-sthalāt pūrvavat
vetālaḥ sa jagāma yoga-balataḥ sva-sthānam evā aśu tat /

bhū-pālo 'pi sa taṃ tatha aiva punar apy ānetum anvag yayau
utsāha-eka-ghane hi vīra-hṛdaye nā apnoti khedo 'ntaram //

sa trivikramaseno 'tha gatvā taṃ śiṃśapā-taroḥ /

rājā jagrāha vetālaṃ punar aṃse cacāla ca //

prayāntaṃ ca tam āha sma vetālaḥ so 'ṃsa-pṛṣṭha-gaḥ /

śrānto 'si rājaṃs tad imāṃ śṛṇu śrama-harāṃ kathām //

abhūt sakala-bhū-pāla-mastaka-nyasta-śāsanaḥ /

vīrabāhur iti khyāto nāmnā pārthiva-sattamaḥ //

tasya anaṅgapuraṃ nāma babhūva nagara-uttamam /

tatrā asīd arthadatta-ākhyaḥ sārtha-vāho mahā-dhanaḥ //

tasyā asīd dhanadatta-ākhya-jyeṣṭha-putra-kanīyasī /

sutā madanasena īti kanyā-ratnaṃ vaṇik-pateḥ //

tām ekadā nija-udyāne krīḍantīṃ sa-sakhī-janām /

dadarśa dharmadatta-ākhyo bhrātṛ-mitraṃ vaṇik-sutaḥ //

sa tām ālokya lāvaṇya-rasa-niḥ-bhara-niḥ-jharām /

ālakṣya kuca-kumbha-agrāṃ vali-traya-taraṅgitām //

yauvana-dviradasya iva krīḍā-majjana-vāpikām /

sadyo 'bhūt smara-bāṇa-ogha-saṃtāpa-hṛta-cetanaḥ //

aho dhārā-adhirūḍhena rūpeṇa dyotita āmunā /

iyaṃ me mānasaṃ bhettuṃ bhallī māreṇa nirmitā //

ity ādi yāvad dhyāyan sa nirvarṇayati tāṃ ciram /

tāvat tasya aticakrāma cakrāhvasya iva vāsaraḥ //

tato madanasenā sā viveśa sva-gṛha-antaram /

cittaṃ ca dharmadattasya tad-anālokana-vyathā //

tad-a-darśana-duḥkha-agni-saṃtāpena iva ca jvalan /

lohito nipapātā aśu bhāsvān apy apara-ambudhau //

tāṃ vijñāya eva su-mukhīṃ naktam abhyantare gatām /

udiyāya śanaiś candras tan-mukha-abja-vinirjitaḥ //

tāvad gatvā gṛhaṃ tāṃ sa dharmadatto 'nucintayan /

tasthau nipatya śayane candra-pāda-āhato luṭhan //

yatnena pṛcchyamāno 'pi sakhibhir bandhubhis tathā /

na kimcit kathayāmāsa smara-graha-vimohitaḥ //

niśi kṛcchrāc ca saṃprāpta-nidraḥ svapne tatha aiva tām /

paśyann anunayan kāntāṃ kiṃ kiṃ cakre na sotsukaḥ //

prātaḥ prabuddho gatvā ca dadarśa ekākinīṃ rahaḥ /

sakhīṃ pratīkṣamānāṃ tāṃ tatra udyāna-sthitāṃ punaḥ //

upetya ca pariṣvaṅga-lālasaḥ prema-peśalaiḥ /

tām upacchandayāmāsa vacobhiś caraṇa-ānataḥ //

kanya āhaṃ paradārāś ca na tava asmi iha saṃpratam /

pitrā samudradattāya datta āhaṃ vaṇije yataḥ //

dinaiḥ katipayair eva vivāho bhavitā ca me /

tad gaccha tūṣṇīṃ mā kaścit paśyed doṣo bhavet tataḥ //

ity uktaḥ sa taya āty arthaṃ dharmadatto jagāda tām /

yad astu me na jīveyaṃ vinā hi bhavatīm aham //

tac chrutvā sā vāṇik-kanyā balāt-kāra-bhaya-ākulā /

tam uvāca vivāho me tāvat saṃpadyatām iha //

kanyā-dāna-phalaṃ tātaḥ prāpnotu cira-kāṅkṣitam /

tato 'haṃ tvām upaiṣyāmi niḥ-citaṃ praṇaya-arjitā //

śrutva aitat so 'bravīn na iṣṭā hy anya-pūrvā mama priyā /

para-bhukte hi kamale kim aler jāyate ratiḥ //

ity uktā tena sa āvādīt kṛta-udvāha aiva tarhy aham /

pūrvaṃ tvām upayāsyāmi tato 'bhyeṣyāmi taṃ patim //

evam uktavatīṃ tasmin na ujjhati pratyayaṃ vinā /

vaṇik-putre sa-śapathaṃ satya-vācaṃ babandha sā //

tatas tena ujjhatā vignā sā viveśa sva-mandiram /

prāpte ca lagna-divase niḥ-vṛtta-udvāha-maṅgalā //

gatvā pati-gṛhaṃ nītvā sotsavena ca tad-dinam /

sā patyā samam adhyāsta śayanīya-gṛhaṃ niśi //

tatra śayyā-niṣaṇṇa āpi na tasya pratyapadyata /

patyuḥ samudradattasya pariṣvaṅgam asaṃmukhī //

tena anunīyamāna āpi yad udaśrur babhūva sā /

tat sa na abhimato 'smy asyā nūnam ity akarod dhṛdi //

jagāda ca anabhimato yady ahaṃ tava sundari /

tan me na arthas tvayā gaccha yaḥ priyas tava taṃ prati //

tac chrutvā sā nata-mukhī śanair evam uvāca tam /

tvaṃ me prāṇa-adhikaḥ preyān vijñaptiṃ kiṃ tu me śṛṇu //

anutiṣṭha saharṣaṃ ca prayaccha ca mama abhayam /

kuruṣva śapathaṃ yāvad ārya-putra vadāmi te //

evam uktavatī kṛcchrāt tathā tena kṛte punaḥ /

sa-lajjaṃ sa-viṣādaṃ ca sabhayaṃ ca jagāda sā //

ekākinīṃ gṛha-udyāne dṛṣṭvā mām ekadā yuvā /

aruṇad dharmadatta-ākhyaḥ sakhā bhrātuḥ smara-āturaḥ //

rakṣantyā sa-parīvādaṃ kanyā-dāna-phalaṃ pituḥ /

mayā haṭha-pravṛttasya tasya vāk-saṃyamaḥ kṛtaḥ //

pūrvaṃ kṛta-vivāhā tvām upaiṣyāmi tataḥ priyam /

tan me satya-vacaḥ pālyam anumanyasva tat prabho //

yāvat tan nikaṭaṃ gatvā kṣaṇena upaimi te 'ntikam /

na hi śaknomy atikrāntuṃ satyam ā-bālya sevitam //

iti tasyā vacaḥ-vajra-pātena sahasā hataḥ /

samudradattaḥ satyena baddhaḥ kṣaṇam acintayat //

aho dhig anya-rakta īyaṃ gantavyaṃ dhruvam etayā /

tat-satyaṃ hanmi kiṃ yātu ko 'syāḥ pariṇaya-grahaḥ //

ity ālocya anumene tāṃ yathā-iṣṭa-gamanāya saḥ /

sa āpy utthāya tatas tasmān niryayau pati-veśmanaḥ //

tāvad atra udaya-adri-indra-harmya-agraṃ hima-dīdhitiḥ /

āruroha kara-ākrānta-hasat-pūrva-dig-aṅganaḥ //

tatas tamaḥsv apy āśliṣya sthiteṣv adridarī priyāḥ /

sevamāneṣu bhṛṅgeṣv apy aparaṃ kumuda-ākaram //

yāntī madanasenā sā mārge dṛṣṭva aikakā niśi /

caureṇā adhāvya kena api rurudhe vasana-añcale //

kā tvaṃ brūhi kva yāsi iti tena uktā bibhyatī ca sā /

uvāca kiṃ tava anena muñca kāryam iha asti me //

tataś cauro 'bravīn mattaś caurāt tvaṃ mucyase katham /

tac chrutvā sa āvadat taṃ ca gṛhāṇā abharaṇāni me //

atha cauro 'bhyadhān mugdhe kim ebhir upalair mama /

candra-kānta-ānanāṃ tārkṣya-ratna-asita-śiraḥ-ruhām //

vajra-madhyāṃ su-varṇa-aṅgīṃ padma-rāga-aṅghri-hāriṇīm /

jagad-ābharaṇaṃ na eva mokṣyāmi bhavatīm aham //

ity uktā tena caureṇa vivaśā sā vaṇik-sutā /

ākhyāya nija-vṛttāntam evaṃ prārthayate sma tam //

kṣamasva me kṣaṇaṃ yāvat kṛtvā satya-anupālanam /

iha-sthasya eva te pārśvam āgamiṣyāmi satvaram //

na aham ullaṅghayiṣyāmi bhadra satyām imāṃ giram /

śrutva aitat satya-saṃdhāṃ tāṃ matvā cauro mumoca saḥ //

tasthau pratīkṣamānaś ca tatra eva sa tad-āgamam /

sa āpi tasya antikaṃ dharmadattasya vaṇijo yayau //

sa ca abhīṣṭām api prāptāṃ tathā tāṃ vijane sthitām /

dṛṣṭvā pṛṣṭvā yathā-vṛttaṃ vicintya kṣaṇam abravīt //

satyena tava tuṣṭo 'smi kiṃ tvayā me parastriyā /

yāvat tvāṃ nā ikṣate kaś-cit tāvad gaccha yathā-āgatam //

iti tena parityaktā sā tatha īty āyayau tataḥ /

caurasya nikaṭaṃ tasya pratipālayataḥ pathi //

brūhi kas te 'tra vṛttānto gatāyā iti pṛcchate /

tasmai sā tena vaṇijā yathā muktā tatha ābravīt //

tataḥ sa cauro 'vādīt tāṃ yady evaṃ tan maya āpy asi /

vimuktā satya-tuṣṭena gṛhaṃ sābharaṇā vraja //

evaṃ tena api sā tyaktā rakṣitā ca anuyāyinā /

a-lupta-śīlā muditā patyur evā ayayau gṛham //

tatra guptaṃ praviṣṭā sā prahṛṣṭa ūpāgatā satī /

dṛṣṭvā pṛṣṭavate tasmai patye sarvam avarṇayat //

so 'py a-lupta-mukha-chāyāṃ tām asaṃbhoga-lakṣaṇām /

saṃbhāvya abhagna-cāritrāṃ satya-lābha-ratāṃ satīm //

a-dṛṣṭa-manasaṃ bhāryām abhinandya kula-ucitam /

tasthau samudradatto 'tha tayā saha yathā-sukham //

iti tatra kathām uktvā pitṛ-vana-bhūmau tadā sa vetālaḥ /

vadati sma taṃ trivikramasenaṃ vasu-dhā-adhipaṃ bhūyaḥ //

tad brūhi caura-vaṇijām eṣāṃ madhyān nara-indra kas tyāgī /

jānan yadi na vadiṣyasi vidaliṣyati te śiraḥ śatadhā //

tac chrutvā sa mahī-patir ujjhita-maunas tam āha vetālam /

eṣāṃ cauras tyāgī na punar vaṇijāv ubhāv api tau //

yo hi patis tām ajahād atyājyāṃ tādṛśīṃ vivāhy api /

kulajaḥ so 'nya-āsaktāṃ bhāryāṃ jānan kathaṃ vahatu //

yo 'py aparaḥ sa bhayāt tām atyākṣīt kāla-jīrṇa-saṃvegaḥ /

vidita-artho bharta āsyāḥ prātar brūyān nṛ-pāya iti //

cauras tu gupta-cārī nirapekṣaḥ pāpa-karma-kṛt prāptam /

strī-ratnaṃ yad amuñcat sābharaṇaṃ tena sa tyāgī //

etac chrutva aiva aṃsatas tasya rājño vetālo 'gāt pūrvavat svaṃ padaṃ saḥ /

rājā bhūyo 'py atra saṃprāptum etat prāyād eva a-khanḍita-uddāma-dhairyaḥ //

tato gatvā punaḥ prāpya śiṃśapāto 'grahīn nṛ-paḥ /

sa trivikramaseno 'ṃse vetālaṃ taṃ cacāla ca //

āyāntaṃ ca tam aṃsa-stho vetālaḥ so 'bravīn nṛ-pam /

rājan vicitrām ekāṃ te varṇayāmi kathāṃ śṛṇu //

ujjayinyām abhūt pūrvaṃ nāmnā dharmadhvajo nṛ-paḥ /

tisras tasyā abhavan bhāryā rāja-putryo 'tivallabhāḥ //

ekā tāsv indulekha īti tārāvaly aparā tathā /

nāmnā mṛgāṅkavaty anyā niḥ-sāmānya-vapuḥ-guṇāḥ //

tābhiḥ sa viharan rājā rājñībhis tisṛbhiḥ saha /

āsāṃcakre kṛtī tatra jita-aśeṣa-ripuḥ sukham //

ekadā tatra saṃprāpte vasanta-samaya-utsave /

priyābhiḥ sahitas tābhir udyānaṃ krīḍituṃ yayau //

tatra ali-mālā-maurvīkāḥ paśyan puṣpa-ānatā latāḥ /

cāpa-yaṣṭīr anaṅgasya madhunā sajjitā iva //

śṛṇvaṃś ca tad-druma-agra-stha-kokila-udīritāṃ giram /

sam-bhoga-eka-rasasyā ajñām iva mānasa-janmanaḥ //

siṣeve 'ntaḥ-puraiḥ sākaṃ sa rājā vāsava-upamaḥ /

pānaṃ madasya kaṃdarpa-jīvitasya api jīvitam //

tan-niḥ-śvāsa-su-gandhīni tad-bimba-oṣṭha-rucīni ca /

priyā-pīta-avaśeṣāṇi piban reme madhūni saḥ //

tatra tasya indulekhāyā rājñaḥ keli-kaca-grahāt /

tasyāḥ papāta karṇa-agrād utsaṅge tvaṅgad utpalam //

tenā uru-pṛṣṭhe sahasā kṣate jāte 'bhighāta-je /

abhijātā mahā-devī hā ha īty uktvā mumūrccha sā //

tad dṛṣṭvā vihvalenā artyā rājñā parijanena ca /

samāśvāsyata rājñī sā śanaiḥ śīta-ambu-mārutaiḥ //

tato nītvā sa rājā tāṃ rāja-dhānīṃ bhiṣak-kṛtaiḥ /

priyām upācarad divyair āmukta-vraṇa-paṭṭikām //

rātrau ca susthitāṃ dṛṣṭvā tāṃ sa rājā dvitīyayā /

tārāvalyā sahā arohac candra-prāsādam īśvaraḥ //

tatra tasya aṅka-suptāyā rājñas tasyā hima-tviṣaḥ /

karā jāla-pathaiḥ petur aṅge calita-vāsasi //

tataḥ kṣaṇāt prabuddhā sā hā dagdhā-asmi iti vādinī /

śayanāt sahasa ūttasthau tad-aṅga-parimarśinī //

kim etad iti saṃbhrāntaḥ prabuddho 'tha dadarśa saḥ /

utthāya rājā visphoṭān aṅge tasyā vinirgatān //

pṛcchantaṃ sā ca taṃ prāha rājñī tārāvalī tadā /

nagna-aṅge patitair indoḥ karair etat kṛtaṃ mama //

ity uktavatyāḥ krandantyāḥ sa-ārtir āhvayati sma saḥ /

tasyāḥ parijanaṃ rājā vihvala-ākula-dhāvitam //

tena asyāḥ kārayāmāsa sa-jalair nalinī-dalaiḥ /

śayyām adāpayac ca aṅge śrī-khaṇḍa-ārdra-vilepanam //

tāvad buddhvā tṛtīya āsya sā mṛgāṅkavatī priyā /

tat-pārśvam āgantu-manā niryayau nija-mandirāt //

nirgatā sā āśṛṇot kva api gṛhe dhānya-avaghātajam /

niḥ-śabdāyāṃ niśi vyaktaṃ vidūre musala-dhvanim //

śrutva aiva hā mṛtā-asmi iti bruvāṇā dhunvatī karau /

upāviśad vyathā-ākrāntā mārge sā mṛga-locanā //

tataḥ pratinivṛtya eva nītvā parijanena sā /

svam eva antaḥ-puraṃ bālā rudatī śayane 'patat //

dadarśa tatra tasyāś ca cinvan sa-aśruḥ paricchadaḥ /

ālīna-bhramarau padmāv iva hastau kiṇa-aṅkitau //

gatvā ca so 'bravīd rājñe rāja āpy āgatya vihvalaḥ /

kim etad iti papraccha so 'tha dharmadhvajaḥ priyām //

sa āpi pradarśya hastau tam ity uvāca rujā-anvitā /

śrute musala-śabde me jatāv etau kiṇa-aṅkitau //

tataḥ sa dāha-śamanaṃ dāpayāmāsa hastayoḥ /

tasyāś candana-lepa-ādi rāja ādbhuta-viṣādavān //

ekasyā utpalena api patatā kṣatam āhitam /

dvitīyasyāḥ punar dagdham aṅgaṃ śaśi-karair api //

ekasyās tu tṛtīyasyāḥ śrutena api vinirgatāḥ /

kaṣṭaṃ musala-śabdena hastayor īdṛśāḥ kiṇāḥ //

aho yugapad etāsāṃ preyasīnāṃ mama adhunā /

guṇo 'py atyabhijātatvaṃ jāto doṣāya daivataḥ //

iti cintayatas tasya bhramato 'ntaḥ-pureṣu ca /

tri-yāmā śata-yāma iva kṛcchrāt sā nṛ-pater yayau //

prātaś ca sa bhiṣak-śalya-hartṛbhiḥ saha saṃvyadhāt /

tathā yatha ābhūd acirāt sva-stha-antaḥ-pura-nirvṛttaḥ //

evam etāṃ kathām uktvā vetālo 'tyadbhutāṃ tadā /

sa trivikramasenaṃ taṃ papraccha aṃsa-sthito nṛ-pam //

abhijātatara aitāsu rājan rājñīṣu kā vada /

pūrva-uktaḥ so 'stu śāpas te jānan yadi na jalpasi //

tac chrutvā so 'bravīd rājā su-kumāratara ātra sā /

aspṛṣṭe musale yasyāḥ śabdena eva udgatāḥ kiṇāḥ //

utpala-indu-karaiḥ sparśe vṛtte tv itarayor dvayoḥ /

saṃjātā vraṇa-visphoṭās tena tasyā na te same //

iti tasya uktavato 'ṃsād rājño bhūyo jagāma sa sva-padam /

vetālaḥ sa ca rājā tatha aiva taṃ su-dṛḍha-niścayo 'nuyayau //

sa trivikramaseno 'tha punas taṃ śiṃśapā-tarum /

gatvā prāpya ca vetālaṃ rājā skandhe cakāra tam //

pratasthe ca tam ādāya tūṣṇīm eva sa pūrvavat /

tato bhūyas tam āha sma vetālaḥ so 'ṃsa-pṛṣṭhataḥ //

rājann evam anudvignaḥ paryāptam asi me priyaḥ /

tad etāṃ śṛṇv akhedāya hṛdyām ākhyāmi te kathām //

aṅga-deśe yaśaḥketur iti rāja ābhavat purā /

kṣmām āśrito 'ṅga-gupty-artham a-dagdho 'nya iva smaraḥ //

bāhu-vīrya-jita-aśeṣa-vairi-vargasya tasya ca /

dīrghadarśi īty abhūn mantrī śakrasya iva bṛhaspatiḥ //

tasmin mantriṇi vinyasya rājyaṃ sa hata-kaṇṭakam /

śanaiḥ sukha-eka-sakto 'bhūd vayaḥ-rūpa-madān nṛ-paḥ //

tasthāv antaḥ-pure śaśvan nā asthāne pramadā-āspade /

śuśrāva raktimad gītaṃ vacanaṃ na hita-eṣiṇām //

rajyati sma ca niḥ-cinto jāla-vāta-ayaneṣu saḥ /

na punā rāja-kāryeṣu bahu-chidreṣu jātv api //

dīrghadarśī tu tad rājya-cintā-bhāraṃ samudvahan /

atiṣṭhat sa mahā-mantrī divā-niśam atandritaḥ //

nāma-mātre kṛta-dhṛtiṃ prakṣipya vyasane nṛ-pam /

mantrī rājñaḥ śriyaṃ bhuṇkte dīrghadarśi īha sāmpratam //

ity utpanne mahaty atra jana-vāde 'tha gehinīm /

svairaṃ medhāvinīṃ nāma dīrghadarśī jagāda saḥ //

priye rājñi sukha-āsakte tad-bhāraṃ vahato 'pi me /

rājyaṃ bhakṣitam etena ity utpannam a-yaśo jane //

loka-vādaś ca mithya āpi mahatām iha doṣa-kṛt /

tatyāja kiṃ na rāmo 'pi jana-vādena jānakīm //

tad atra kiṃ mayā kāryam ity ukte tena mantriṇā /

bhāryā medhāvinī dhīrā sa ānvarthā tam abhāṣata //

tīrtha-yātrā-apadeśena yuktyā āpṛcchya mahī-patim /

kam-cit kālaṃ videśaṃ te gantuṃ yuktaṃ mahā-mate //

evaṃ te niḥ-spṛhasya eṣa jana-vādo nivartsyati /

tvayy a-sthite tato rājyam udvakṣyati nṛ-paḥ svayam //

tataś ca asya śanair etad vyasanaṃ hānimeṣyati /

āgatasya atra niḥ-garhā bhavitrī mantritā ca te //

ity ukto bhāryayā gatvā dīrghadarśī tatha īti saḥ /

kathā-prasaṅge taṃ bhū-paṃ yaśaḥketuṃ vyajijñapat //

anujānīhi māṃ rājan divasān kān-cid apy aham /

vrajāmi tīrtha-yātrāyai dharmo hi prepsitaḥ sa me //

tac chrutvā so 'bravīd rājā ma aivaṃ tīrthair vinā paraḥ /

dāna-ādiḥ kiṃ na dharmo 'sti svargyas te sva-gṛheṣv api //

atha avocat sa mantrī tam artha-śuddhy-ādi mṛgyate /

dāna-ādau nitya-śuddhāni tīrthāni nṛ-pate punaḥ //

yāvac ca yauvanaṃ rājaṃs tāvad gamyāni dhīmatā /

a-viśvāsye śarīre hi saṃgamas taiḥ kuto 'nyadā //

iti tasmin vadaty eva rājñi ca evaṃ niṣedhati /

praviśya atra pratīhāro rājānaṃ taṃ vyajijñapat //

deva vyoma-saraḥ-madhyam aṃśu-mālī vigāhate /

tad uttiṣṭhata sa aiṣā vaḥ snāna-vela ātivartate //

śrutva aitat sahasā snātum udatiṣṭhan mahī-patiḥ /

yātra ūnmukhaḥ sa mantrī ca taṃ praṇamya gṛhaṃ yayau //

tatra avasthāpya bhāryāṃ tām anuyātrā-nivāritām /

sa pratasthe tato yuktyā sva-bhṛtyair apy atarkitaḥ //

ekākī ca bhramaṃs tāṃs tān deśāṃs tīrthāni ca vrajan /

sa prāpa puṇḍra-viṣayaṃ dīrghadarśī su-niḥ-cayaḥ //

tatra pattana ekasminn a-dūre 'b-dheḥ praviśya saḥ /

ekaṃ deva-kulaṃ śaivaṃ tat-prāṅgaṇa upāviśat //

tatra arka-kara-saṃtāpa-klāntaṃ dūra-adhva-dhūsaram /

dadarśa nidhidatta-ākhyo vaṇig deva-arcana-āgataḥ //

sa taṃ tathā-vidhaṃ dṛṣṭvā sa-upavītaṃ su-lakṣaṇam /

saṃbhāvya ca uttamaṃ vipram ātitheyo 'nayad gṛham //

tatra ca apūjayat snāna-bhojana-ādyais tam uttamaiḥ /

kaḥ kutas tvaṃ kva yāsi iti viśrāntaṃ ca sa pṛṣṭavān //

dīrghadarśi īti vipro 'ham aṅga-deśād ihā agataḥ /

tīrtha-yātrā-artham ity eva gāmbhīryāt so 'py uvāca tam //

tataḥ sa nidhidatto 'pi taṃ jagāda mahā-vaṇik /

su-varṇa-dvīpa-gamanāya udyato 'haṃ vaṇijyayā //

tat tvaṃ tiṣṭha iha mad-gehe yāvad eṣyāmy ahaṃ tataḥ /

tīrtha-yātrā-pariśrānto viśrānto hy atha yāsyasi //

tac chrutvā so 'bravīd dīrgha-darśī tarhi mama iha kim /

tvaya aiva saha yāsyāmi sārtha-vāha yathā-sukham //

evam astv iti tena ukte sādhunā so 'tha tad-gṛhe /

cirād avāpta-śayano niśāṃ mantrī nināya tām //

anye-dyur atha tena eva vaṇijā saha vāri-dhim /

gatvā āruroha tad-bhāṇḍa-pūrṇaṃ pravahaṇaṃ ca saḥ //

tena gacchan pravahaṇena ab-dhim adbhuta-bhīṣaṇam /

vilokayan sa saṃprāpa svarṇa-dvīpaṃ krameṇa tat //

kva mantri-mukhyatā ca asya kva va ādhva-ullaṅghita-ambu-dhiḥ /

a-yaśaḥ-bhīravaḥ kiṃ na kurvate bata sādhavaḥ //

tatra dvīpe samaṃ tena kam-cit kālam uvāsa saḥ /

vaṇijā nidhidattena kurvatā kraya-vikrayau //

āgacchaṃś ca tato 'kasmāt tad-yukto vahana-sthitaḥ /

kalpa-vṛkṣaṃ dadarśa ab-dhaū urmeḥ paścāt samutthitam //

pravāla-śākhā-su-bhagaiḥ skandhair jāmbūnada-ujjvalaiḥ /

phalair maṇi-mayaiḥ kāntaiḥ kusumaiś ca upaśobhitam //

tasya skandhe ca sad-ratna-paryaṅka-utsaṅga-vartinīm /

kanyām atyadbhuta-ākāra-kamanīyām avaikṣata //

aho kim etad ity evaṃ yāvad dhyāyati sa kṣaṇam /

tāvat sā vīṇinī kanyā gātum evaṃ pracakrame //

yat karma-bījam uptaṃ yena purā niḥ-citaṃ sa tad bhuṅkte /

pūrva-kṛtasya hi śakyo vidhina āpi na kartum anyathā-bhāvaḥ //

ity udgāya kṣaṇāt tasminn ambhaḥ-dhau divya-kanyakā /

sa-kalpa-druma-paryaṅka-śayya ātra eva mamajja sā //

kim-apy a-pūrvam adya idaṃ mayā dṛṣṭam iha adbhutam /

kva ab-dhiḥ kva dṛṣṭa-naṣṭo 'tra gāyad-divya-aṅganas taruḥ //

yadi vā vandya eṣo 'bdhir ākaraḥ śaśvad īdṛśām /

lakṣmī-indu-pārijāta-ādyā na asmāt te te kim udgatāḥ //

iti taṃ cintayantaṃ ca tat-kṣaṇaṃ dīrghadarśinam /

vilokya vismaya-āviṣṭaṃ karṇa-dhāra-ādayo 'bruvan //

evam eṣā sada aiva iha dṛśyate vara-kanyakā /

nimajjati ca tat-kālaṃ tava etad darśanaṃ navam //

ity uktas taiḥ samaṃ tena nidhidattena sa kramāt /

mantrī citrīyamāṇo 'b-dhes tīraṃ pota-gato 'bhyagāt //

tatra uttārita-bhāṇḍena tena eva vaṇijā saha /

jagāma hṛṣṭa-bhṛtyena sa-utsavaṃ so 'tha tad-gṛham //

sthitvā na aticiraṃ tatra nidhidattam uvāca tam /

sa-artha-vāha bhavad-gehe viśrānto 'haṃ ciraṃ sukham //

idānīṃ gantum icchāmi sva-deśaṃ bhadram astu te /

ity uktvā tam anicchantam apy āmantrya vaṇik-patim //

dīrghadarśī sa sattva-eka-sahāyaḥ prasthitas tataḥ /

krama-ullaṅghita-dūra-adhvā prāpa aṅga-viṣayaṃ nijam //

tatra taṃ dadṛśuś cārā bahir nagaram āgatam /

ye yaśaḥketunā rājñā prāṅnyastās tad-gaveṣaṇe //

taiś ca gatvā sa vijñaptaś cāraī rājā tam abhyagāt /

svayaṃ niḥ-gatya nagarāt tad-viśleṣa-su-duḥkhitaḥ //

upetya ca pariṣvaṅga-pūrvaṃ tam abhinandya saḥ /

nināya abhyantaraṃ bhū-paś cira-adhva-kṣāma-dhūsaram //

tyaktva āsmān kiṃ tvayā nītaṃ na paraṃ bata mānasam /

yāvac charīram apy etan niḥ-sneha-paruṣāṃ daśām //

kiṃ vā bhagavato vetti bhavitavyasya ko gatim /

yad akasmāt tava eṣa ābhūt tīrtha-ādi-gamane matiḥ //

tad brūhi ke tvayā bhrāntā deśā dṛṣṭaṃ ca kiṃ navam /

iti tatra ca taṃ rājā sa jagāda sva-mantriṇam //

tataḥ su-varṇa-dvīpa-antaṃ so 'dhvānaṃ varṇayan kramāt /

ab-dhāv udgaminīṃ tasmai tāṃ dṛṣṭāṃ divya-kanyakām //

gāyantīṃ tri-jagat-sāra-bhūtāṃ kalpa-taru-sthitām /

yathāvat kathayāmāsa dīrghadarśī mahī-bhṛte //

sa tāṃ śrutva aiva ca nṛ-pas tathā smara-vaśo 'bhavat /

yathā tayā vinā mene niṣphale rājya-jīvite //

jagāda ca tam eka-ante nītvā sva-sacivaṃ tadā /

draṣṭavya āsau maya ā-vaśyaṃ jīvitaṃ na asti me 'nyathā //

yāmi tvad-uktena pathā praṇamya bhavitavyatām /

nivāraṇīyo na ahaṃ te na anugamyaś ca sarvathā //

guptam eko hi yāsyāmi rājyaṃ rakṣyaṃ tu me tvayā /

mad-vaco ma ānyathā kārṣīḥ śāpito 'si mama asubhiḥ //

ity uktvā tat-prativaco nirasya visasarja tam /

mantriṇaṃ sva-gṛhaṃ rājā cira-utkaṃ sva-janaṃ prati //

tatra an-alpa-utsave 'py āsīd dīrghadarśī su-duḥ-manāḥ /

svāminy a-sādhya-vyasane sukhaṃ san-mantriṇāṃ kutaḥ //

anye-dyuś ca sa tad-dhasta-nyasta-rājya-bharo nṛ-paḥ /

yaśaḥketus tataḥ prāyān niśi tāpasa-veṣa-bhṛt //

gacchaṃś ca kuśanābha-ākhyaṃ muniṃ mārge dadarśa saḥ /

so 'tra taṃ tāpasa-ākalpaṃ praṇataṃ munir ādiśat //

lakṣmīdattena vaṇijā saha potena vāri-dhau /

gatvā prapsyasi tām iṣṭāṃ kanyāṃ vraja niḥ-ākulaḥ //

iti tad-vacasā prītās taṃ praṇamya sa pārthivaḥ /

gacchan deśān nadīr adrīn krāntvā taṃ prāpad ambu-dhim //

sutāra-śaṅkha-dhavalair vīci-bhrūbhir vikasvaraiḥ /

vīkṣamāṇam ivā avarta-netrair ātithya-saṃbhramāt //

tat-tīre vaṇijā tena muni-proktena saṃgatiḥ /

lakṣmīdattena jajñe 'sya svarṇa-dvīpaṃ yiyāsunā //

tena eva saha cakra-aṅka-pāda-mudrā-ādi darśanāt /

prahveṇā aruhya vahanaṃ pratasthe so 'mbu-dhau nṛ-paḥ //

madhyam ab-dheś ca saṃprāpte vahane vāri-madhyataḥ /

udagāt kalpa-viṭapi-skandha-sthā sa ātra kanyakā //

yāvat paśyati tāṃ rājā cakora iva candrikām /

tāvat sā gāyati sma evaṃ vallakī-vādya-sundaram //

yat karma-bījam uptaṃ yena purā niḥ-citaṃ sa tad bhuṅkte /

pūrva-kṛtasya hi śakyo vidhina āpi na kartum anyathā-bhāvaḥ //

tasmād yatra yathā yad bhavitavyaṃ yasya daiva-yogena /

tatra tathā tat-prāptyai vivaśo 'sau nīyate 'tra na bhrāntiḥ //

iti sūcita-bhavya-arthāṃ gāyantīṃ tāṃ vibhāvayan /

niḥ-spandaḥ sa kṣaṇaṃ tasthau rājā smara-śara-āhataḥ //

ratna-ākara namaḥ satyam a-gādha-hṛdayāya te /

yena tvaya aitāṃ pracchādya vipralabdho hariḥ śriyā //

tat surair apy a-labhya-antaṃ sa-pakṣa-kṣmā-bhṛd-āśrayam /

śaraṇaṃ tvāṃ prapanno 'ham iṣṭa-siddhiṃ vidhatsva me //

evaṃ yāvat samudraṃ taṃ sa nataḥ stauti bhūmi-paḥ /

tāvat sā kanyakā tatra nimamajja sa-pāda-pā //

tad dṛṣṭva aiva anumārge 'syāḥ sa rājā ātmānam akṣipat /

vāri-dhāv atra kāma-agni-saṃtāpasya iva śāntaye //

tad vīkṣya a-śaṅkitaṃ matvā vinaṣṭaṃ taṃ sa saj-janaḥ /

lakṣmīdatto vaṇig duḥkhād deha-tyāga-udyato 'bhavat //

mā kārṣīḥ sāhasaṃ na asti magnasya asya ambhu-dhau bhayam /

eṣo rājā yaśaḥketur nāmnā tāpasa-veṣa-bhṛt //

etat kanyā-artham āyātaḥ pūrva-bhārya īyam asya ca /

etāṃ prāpya punaś ca asāv aṅga-rājyaṃ sameṣyati //

ity athā aśvāsito vācā tat-kālaṃ gagana-utthayā /

sa-artha-vāho yathā-kāmaṃ sa jagāma iṣṭa-siddhaye //

sa rāja āpi yaśaḥketur nimagno 'nto mahā-uda-dhau /

akasmān nagaraṃ divyam apaśyaj jāta-vismayaḥ //

bhāsvan-maṇimaya-stambhaiḥ kāñcana-ujjvala-bhittibhiḥ /

virājamānaṃ prāsādair muktā-jāla-gava-akṣakaiḥ //

nānā-ratna-śilā-paṭṭa-baddha-sopāna-vāpikaiḥ /

kāma-daiḥ kalpa-vṛkṣa-āḍhyair udyānair upaśobhitam //

samṛddhe 'pi pure tatra niḥ-jane 'tha gṛhaṃ gṛham /

anupraviśya na yadā tāṃ dadarśa priyāṃ kva-cit //

tadā vicinvan dṛṣṭva aikam uttuṅgaṃ maṇi-mandiram /

āruhya dvāram udghāṭya praviveśa sa bhū-patiḥ //

praviśya ca antaḥ sad-ratna-paryaṅka-sthitam ekakam /

vastra-ācchādita-sarva-aṅgaṃ śayānaṃ kam-cid aikṣata //

kiṃ syāt sa aiva iti sa-utkaṇṭham udghāṭayati tan-mukham /

yāvat tāvad apaśyat tāṃ sva-īpsitām eva so 'ṅganām //

srasta-nīla-aṃśuka-dhvānta-hasan-mukha-śaśi-śriyam /

jyotsnā-avadātāṃ pātāla-gatām iva divā niśām //

tad-darśanena ca asya abhūd avasthā kā-api sā tadā /

grīṣma-ṛtau maru-pānthasya sarit-saṃdarśanena yā //

sa āpy unmīlita-cakṣus taṃ kalyāṇa-ākṛti-lakṣaṇam /

vīkṣya akasmāt tathā-prāptaṃ saṃbhramāc chayanaṃ jahau //

kṛta-ātithyā nata-mukhī pūjayanti īva pādayoḥ /

phulla-īkṣaṇa-utpala-nyāsaiḥ śanair etam uvāca ca //

ko bhavān kim agamyaṃ ca praviṣṭho 'si rasā-talam /

rāja-cihna-aṅkita-tanoḥ kiṃ ca te tāpasa-vratam //

ity ādiśa mahā-bhāga prasādo yadi te mayi /

evaṃ tasyā vacaḥ śrutvā sa rājā pratyuvāca tām //

aṅga-rājo yaśaḥketur iti nāmna āsmi sundari /

āptād anvaha-dṛśyāṃ ca tvām aśrauṣam iha ambu-dhau //

tatas tvad-arthaṃ kṛtva īmaṃ veṣaṃ rājyaṃ vimucya ca /

āgatya eṣa praviṣṭo 'ham anumārgeṇa te 'mbu-dhim //

tan me kathaya ka āsi tvam ity ukte tena ca atha sā /

sa-lajjā sa-anurāgā ca sa-ānandā ca evam abhyadhāt //

mṛgāṅkasena ity asti śrīmān vidyādhara-adhipaḥ /

māṃ mṛgāṅkavatīṃ nāmnā viddhi tasya sutām imām //

sa mām asmin sva-nagare vimucya ekākinīṃ pitā /

na jāne hetunā kena gataḥ kva api sa-paurakaḥ //

tena ahaṃ śūnya-vasater nirviṇṇa ūnmajjya vāri-dheḥ /

yantra-kalpa-druma-ārūḍhā gāyāmi bhavitavyatām //

evam uktavatī tena smaratā tan muner vacaḥ /

tatha ārajyata sā rājñā vacobhiḥ prema-peśalaiḥ //

yatha ānurāga-vivaśā bhāryātvaṃ tasya tat-kṣaṇam /

aṅgī-cakāra vīrasya samayaṃ tv ekam abhyadhāt //

śukla-kṛṣṇa-caturdaśyām aṣṭamyāṃ cā arya-putra te /

prati-māsam anāyattā caturo divasān aham //

yatra kva-api dineṣv eṣu gacchantī ca asmi na tvayā /

praṣṭavyā na niṣeddhavyā kāraṇaṃ hy atra vidyate //

evaṃ tām ukta-samayāṃ sa rājā divya-kanyakām /

tatha īty uktva aiva gāndharva-vidhinā pariṇītavān //

bheje tataś ca saṃbhoga-sukhaṃ tatra tayā saha /

yatha ābhūd anya eva asyā mānmatho maṇḍana-kramaḥ //

keśeṣu srasta-mālyeṣu kaca-graha-nakha-āvalī /

bimba-adhare 'tha niṣpīta-nīrāge daśana-kṣatiḥ //

kucayoḥ kara-ja-śreṇir bhinna-māṇikya-mālayoḥ /

lupta-aṅga-rāgeṣv aṅgeṣu gāḍha-āliṅgana-rāgitā //

iti tad-divya-saṃbhoga-sukha-avasthitam atra tam /

sā mṛgāṅkavatī bhāryā bhū-paṃ prāha idam ekadā //

tvam iha eva pratīkṣethāḥ kārya-arthaṃ kva-api yāmy aham /

adya sa aiṣā hi saṃprāptā mama kṛṣṇa-caturdaśī //

iha sthas tv ārya-putra amuṃ mā sma gāḥ sphāṭikaṃ gṛham /

ma ātra vāpyāṃ nipatito bhū-lokaṃ tvaṃ gamiṣyasi //

ity uktvā sā tam āmantrya yayau tasmāt purād bahiḥ /

rāja āpi prāpta-khaḍgas tāṃ channo jijñāsur anvagāt //

tatra apaśyat tamaḥ-śyāmaṃ vyātta-vakra-bilaṃ ca saḥ /

sa-ākāram iva pātālam āyāntaṃ rākṣasaṃ nṛ-paḥ //

sa rākṣaso nipatya eva mukta-ghora-ravas tadā /

tāṃ mṛgāṅkavatīṃ vaktre nikṣipya eva nigīrṇavān //

tad dṛṣṭva aiva ati-kopena sahasā sa jvalann iva /

niḥ-moka-mukta-bhujaga-śyāmalena mahā-asinā //

koṣa-ākṛṣṭena dhāvitvā rāja-siṃho 'bhidhāvataḥ /

ciccheda rakṣasas tasya saṃdaṣṭa-oṣṭha-puṭaṃ śiraḥ //

rakṣaḥ-kabandha-vāntena rājñas tasya asra-vāriṇā /

krodha-jo 'tha śaśāma agnir na tu kāntā-viyoga-jaḥ //

tato moha-niśā-andhe 'smin vinaṣṭa-gatike nṛ-pe /

akasmān megha-malinasya aṅgaṃ bhittva īva rakṣasaḥ //

tasya uddyotita-dik-cakrā candra-mūrtir iva a-malā /

sā mṛgāṅkavatī jīvanty a-kṣata-aṅgī viniryayau //

tāṃ tathā saṃkaṭa-uttīrṇāṃ dṛṣṭvā kāntāṃ sa-saṃbhramam /

ehy ehi iti vadan rājā pradhāvya evā aliliṅga saḥ //

priye kim etat svapno 'yam uta māya īti tena sā /

pṛṣṭā nṛ-peṇa saṃsmṛtya vidyādhary evam abravīt //

śṛṇv ārya-putra na svapno na māya īyam ayaṃ punaḥ /

vidhyādhara-indrāt sva-pituḥ śāpo 'bhūd īdṛśo mama //

bahu-putro 'pi sa hi me pitā pūrvaṃ vasann iha /

mayā vina āti-vātsalyān nā aharam akarot sadā //

ahaṃ ca sarvadā śarva-pūjā-āsakta īha niḥ-jane /

caturdaśyor atha aṣṭamyor āgacchaṃ pakṣayor dvayoḥ //

ekadā ca caturdaśyām ihā agatya rasān mama /

ciraṃ gaurīṃ samarcantyā daivād avasitaṃ dinam //

tad ahar mat-pratīkṣaḥ san kṣudhito 'pi sa mat-pitā /

na abhuṅkta na apibat kim-cid āsīt kruddhas tu māṃ prati //