śrīrāmodantam |
atha bālakāṇḍaḥ ||
śrīpatiṃ praṇipatyāhaṃ śrīvatsāṅkitavakṣasam
śrīrāmodantam ākhyāsye śrīvālmīkiprakīrtitam //
purā viśravasaḥ putro rāvaṇo nāma rākṣasaḥ
āsīd asyānujau cāstāṃ kumbhakarṇavibhīṣaṇau //
te tu tīvreṇa tapasā pratyakṣīkṛtya vedhasam
vavrire ca varān iṣṭān asmād āśritavatsalāt //
rāvaṇo mānuṣād anyair avadhyatvaṃ tathānujaḥ
nirdevatvecchayā nidrāṃ kumbhakarṇo 'vṛṇīta ca //
vibhīṣaṇo viṣṇubhaktiṃ vavre sattvaguṇānvitaḥ
tebhya etān varān dattvā tatraivāntardadhe prabhuḥ //
rāvaṇas tu tato gatvā raṇe jitvā dhanādhipam
laṅkāpurīṃ puṣpakaṃ ca hṛtvā tatrāvasat sukham //
yātudhānās tataḥ sarve rasātalanivāsinaḥ
daśānanaṃ samāśritya laṅkāyāṃ sukham āvasan //
mandodarīṃ mayasutāṃ pariṇīya daśānanaḥ
tasyām utpādayām āsa meghanādāhvayaṃ sutam //
rasāṃ rasātalaṃ caiva vijitya sa tu rāvaṇaḥ
lokān ākramayan sarvāñ jahāra ca vilāsinīḥ //
dūṣayan vaidikaṃ karma dvijān ardayati sma saḥ
ātmajenānvito yuddhe vāsavaṃ cāpy apīḍayat //
tadīyataruratnāni punar ānāyya kiṅkaraiḥ
sthāpayitvā tu laṅkāyām avasac ca cirāya saḥ //
tatas tasminn avasare vidhātāraṃ divaukasaḥ
upagamyocire sarvaṃ rāvaṇasya viceṣṭitam //
tad ākarṇya suraiḥ sākaṃ prāpya dugdhodadhes taṭam
tuṣṭāva ca hṛṣīkeśaṃ vidhātā vividhaiḥ stavaiḥ //
āvirbhūyātha daityāriḥ papraccha ca pitāmaham
kim artham āgato 'si tvaṃ sākaṃ devagaṇair iti //
tato daśānanāt pīḍām ajas tasmai nyavedayat
tac chrutvovāca dhātāraṃ harṣayan viṣṭaraśravāḥ //
alaṃ bhayenātmayone gaccha devagaṇaiḥ saha
ahaṃ dāśarathir bhūtvā haniṣyāmi daśānanam //
ātmāṃśaiś ca surāḥ sarve bhūmau vānararūpiṇaḥ
jāyeran mama sāhāyyaṃ kartuṃ rāvaṇanigrahe //
evam uktvā vidhātāraṃ tatraivāntardadhe prabhuḥ
padmayonis tu gīrvāṇaiḥ samaṃ prāyāt prahṛṣṭadhīḥ //
ajījanat tataḥ śakro vālinaṃ nāma vānaram
sugrīvam api mārtāṇḍo hanumantaṃ ca mārutaḥ //
puraiva janayām āsa jāmbavantaṃ ca padmajaḥ
evam anye ca vibudhāḥ kapīn ajanayan bahūn //
tato vānarasaṃghānāṃ vālī parivṛḍho 'bhavat
amībhir akhilaiḥ sākaṃ kiṣkindhām adhyuvāsa ca //
āsīd daśaratho nāma sūryavaṃśe 'tha pārthivaḥ
bhāryās tisro 'pi labdhvāsau tāsu lebhe na saṃtatim //
tataḥ sumantravacanād ṛṣyaśṛṅgaṃ sa bhūpatiḥ
ānīya putrakāmeṣṭim ārebhe sapurohitaḥ //
athāgner utthitaḥ kaś cid gṛhītvā pāyasaṃ carum
etat prāśaya patnīs tvam ity uktvādān nṛpāya saḥ //
tad gṛhītvā tadaivāsau patnīḥ prāśayad utsukaḥ
tāś ca tatprāśanād eva nṛpād garbham adhārayan //
pūrṇe kāle 'tha kausalyā sajjanāmbhojabhāskaram
ajījanad rāmacandraṃ kaikeyī bharataṃ tathā //
tato lakṣmaṇaśatrughnau sumitrājījanat sutau
akārayat pitā teṣāṃ jātakarmādikaṃ dvijaiḥ //
tato vavṛdhire 'nyonyaṃ snigdhāś catvāra eva te
sakalāsu ca vidyāsu naipuṇyam abhilebhire //
tataḥ kadā cid āgatya viśvāmitro mahāmuniḥ
yayāce yajñarakṣārthaṃ rāmaṃ śaktidharopamam //
vasiṣṭhavacanād rāmaṃ lakṣmaṇena samanvitam
kṛcchreṇa nṛpatis tasya kauśikasya kare dadau //
tau gṛhītvā tato gacchan balām atibalāṃ tathā
astrāṇi ca samagrāṇi tābhyām upadideśa saḥ //
gacchan sahānujo rāmaḥ kauśikena pracoditaḥ
tāṭakām avadhīd dhīmāṃl lokapīḍanatatparām //
tataḥ siddhāśramaṃ prāpya kauśikaḥ saharāghavaḥ
adhvaraṃ ca samārebhe rākṣasāś ca samāgaman //
rāghavas tu tato 'streṇa kṣiptvā mārīcam arṇave
subāhupramukhān hatvā yajñaṃ cāpālayan muneḥ //
kauśikena tato rāmo nīyamānaḥ sahānujaḥ
ahalyāśāpanirmokṣaṃ kṛtvā saṃprāpa maithilam //
janakenārcito rāmaḥ kauśikena pracoditaḥ
sītānimittam ānītaṃ babhañja dhanur aiśvaram //
tato daśarathaṃ dūtair ānāyya mithilādhipaḥ
rāmādibhyas tatsutebhyaḥ sītādyāḥ kanyakā dadau //
tato guruniyogena kṛtodvāhaḥ sahānujaḥ
rāghavo niryayau tena janakenoru mānitaḥ //
tad ākarṇya dhanurbhaṅgam āyāntaṃ roṣabhīṣaṇam
vijitya bhārgavaṃ rāmam ayodhyāṃ prāpa rāghavaḥ //
tataḥ sarvajanānandaṃ kurvāṇaś ceṣṭitaiḥ svakaiḥ
tām adhyuvāsa kākutsthaḥ sītayā sahitaḥ sukham //
iti śrīrāmodante bālakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha ayodhyākāṇḍaḥ ||
etasminn antare gehaṃ mātulasya yudhājitaḥ
prayayau bharataḥ prītaḥ śatrughnena samanvitaḥ //
tataḥ prakṛtibhiḥ sākaṃ mantrayitvā sa bhūpatiḥ
abhiṣekāya rāmasya samārebhe mudānvitaḥ //
kaikeyī tu mahīpālaṃ mantharādūṣitāśayā
varadvayaṃ purā dattaṃ yayāce satyasaṃgaram //
vanavāsāya rāmasya rājyāptyai bharatasya ca
tasyā varadvayaṃ kṛcchram anujajñe mahīpatiḥ //
rāmaṃ tadaiva kaikeyī vanavāsāya cādiśat
anujñāpya gurūn sarvān niryayau ca vanāya saḥ //
dṛṣṭvā taṃ nirgataṃ sītā lakṣmaṇaś cānujagmatuḥ
saṃtyajya svagṛhān sarve paurāś cānuyayur drutam //
vañcayitvā tu tān paurān nidrāṇān niśi rāghavaḥ
vāhyamānaṃ sumantreṇa ratham āruhya cāgamat //
śriṅgiberapuraṃ gatvā gaṅgākūle 'tha rāghavaḥ
guhena satkṛtas tatra niśām ekām uvāsa ca //
sārathiṃ saṃnimantryāsau sītālakṣmaṇasaṃyutaḥ
guhenānītayā nāvā saṃtatāra ca jāhnavīm //
bharadvājamuniṃ prāpya taṃ natvā tena satkṛtaḥ
rāghavas tasya nirdeśāc citrakūṭe 'vasat sukham //
ayodhyāṃ tu tato gatvā sumantraḥ śokavihvalaḥ
rājñe nyavedayat sarvaṃ rāghavasya viceṣṭitam //
tad ākarṇya sumantroktaṃ rājā duḥkhavimūḍhadhīḥ
rāma rāmeti vilapan dehaṃ tyaktvā divaṃ yayau //
mantriṇas tu vasiṣṭhoktyā dehaṃ saṃrakṣya bhūpateḥ
dūtair ānāyayan kṣipraṃ bharataṃ mātulālayāt //
bharatas tu mṛtaṃ śrutvā pitaraṃ kaikayīgirā
saṃskārādi cakārāsya yathāvidhi sahānujaḥ //
amātyaiś codyamāno 'pi rajyāya bharatas tadā
vanāyaiva yayau rāmam ānetuṃ nāgaraiḥ saha //
sa gatvā citrakūṭasthaṃ rāmaṃ cīrajaṭādharam
yayāce rakṣituṃ rājyaṃ vasiṣṭhādyair dvijaiḥ saha //
caturdaśa samā nītvā punar aiṣyāmy ahaṃ purīm
ity uktvā pāduke dattvā taṃ rāmaḥ pratyayāpayat //
gṛhītvā pāduke tasmād bharato dīnamānasaḥ
nandigrāme sthitas tābhyāṃ rarakṣa ca vasuṃdharām //
rāghavas tu gires tasmād gatvātriṃ samavandata
tatpatnī tu tadā sītāṃ bhūṣaṇaiḥ svair abhūṣayat //
uṣitvā tu niśām ekām āśrame tasya rāghavaḥ
viveśa daṇḍakāraṇyaṃ sītālakṣmaṇasaṃyutaḥ //
iti śrīrāmodante ayodhyākāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha āraṇyakāṇḍaḥ ||
vrajan vanena kākutstho virādhaṃ vidhicoditam
sadārānujam ātmānaṃ harantam avadhīt tadā //
śarabhaṅgāśramam prāpya svargatiṃ tasya vīkṣya saḥ
pratijajñe rākṣasānāṃ vadhaṃ munibhir arthitaḥ //
tasmād gatvā sutīkṣṇaṃ ca praṇamyānena pūjitaḥ
agastyasyāśramaṃ prāpya taṃ nanāma raghūttamaḥ //
rāmāya vaiṣṇavaṃ cāpam aindraṃ tūṇīyugaṃ tathā
brāhmaṃ cāstraṃ ca khaḍgaṃ ca pradadau kumbhasaṃbhavaḥ //
tataḥ sa gacchan kākutsthaḥ samāgamya jaṭāyuṣam
vaidehyāḥ pālanāyainaṃ śraddadhe pitṛvallabham //
tataḥ pañcavaṭīṃ prāpya tatra lakṣmaṇanirmitām
parṇaśālām adhyuvāsa sītayā sahitaḥ sukham //
tatrābhyetyaikadā rāmaṃ vavre śūrpaṇakhābhikā
tannirastā lakṣmaṇaṃ ca vavre so'; pi nirākarot //
rāmam eva tato vavre kāmārtā kāmasaṃnibham
punaś ca dhikkṛtā tena sītām abhyadravad ruṣā //
lakṣmaṇena tadā roṣāt kṛttaśravaṇanāsikā
sā tu gatvā janasthānaṃ kharāyaitan nyavedayat //
tad ākarṇya kharaḥ kruddho rāghavaṃ hantum āyayau
dūṣaṇatriśiromukhyair yātudhānaiḥ samanvitaḥ //
tat kṣaṇaṃ lakṣmaṇe sītāṃ nidhāya raghunandanaḥ
kharaṃ sahānugaṃ saṃkhye jaghānālaghuvikramaḥ //
tataḥ śūrpaṇakhā gatvā laṅkāṃ śokasamanvitā
nyavedayad rāvaṇāya vṛttāntaṃ sarvam āditaḥ //
tac chrutvā rāvaṇaḥ sītāṃ hartuṃ kṛtamatis tadā
mārīcasyāśramaṃ prāpya sāhāyye tam acodayat //
so 'pi svarṇamṛgo bhūtvā sītāyāḥ pramukhe 'carat
sā tu taṃ mṛgam āhartuṃ bhartāraṃ samayācata //
niyujya lakṣmaṇaṃ sītāṃ rakṣituṃ raghunandanaḥ
anvagacchan mṛgaṃ tūrṇaṃ dravantaṃ kānanāntare //
vivyādha ca mṛgaṃ rāmaḥ sa nijaṃ rūpam āsthitaḥ
hā sīte lakṣmaṇety evaṃ rudan prāṇān samatyajat //
etad ākarṇya vaidehyā lakṣmaṇaś codito bhṛśam
tadrakṣāṃ devatāḥ prārthya prayayau rāghavāntikam //
tad antare samāsādya rāvaṇo yatirūpadhṛt
sītāṃ gṛhītvā prayayau gaganena mudānvitaḥ //
tato jaṭāyur ālokya nīyamānāṃ tu jānakīm
prāharad rāvaṇaṃ prāpya tuṇḍapakṣanakhair bhṛśam //
chittvainam candrahāsena pātayitvā ca bhūtale
gṛhītvā rāvaṇaḥ sītāṃ prāviśan nijamandiram //
aśokavanikāmadhye saṃsthāpya janakātmajām
rāvaṇo rakṣituṃ caināṃ niyuyoja niśācarīḥ //
hatvā rāmas tu mārīcam āgacchann anujeritām
vārttām ākarṇya duḥkhārtaḥ parṇaśālām upāgamat //
adṛṣṭvā tatra vaidehīṃ vicinvāno vanāntare
sahānujo gṛdhrarājaṃ chinnapakṣaṃ dadarśa saḥ //
tenoktāṃ jānakīvārttāṃ śrutvā paścān mṛtaṃ ca tam
dagdhvā sahānujo rāmaś cakre tasyodakakriyām //
ātmano 'bhibhavaṃ paścāt kurvatīṃ pathi lakṣmaṇaḥ
ayomukhīṃ cakārāśu kṛttaśravaṇanāsikām //
gṛhītau tau kabandhena bhujau tasya nyakṛntatām
tatas tu yācitau tena taddehaṃ dehatuś ca tau //
sa tu divyākṛtir bhūtvā rāmaṃ sītopalabdhaye
sugrīvam ṛṣyamūkasthaṃ yāhīty uktvā divaṃ yayau //
tataḥ prīto raghuśreṣṭhaḥ śabaryāśramam abhyayāt
tayābhipūjitaḥ paścāt pampāṃ prāpa salakṣmaṇaḥ //
iti śrīrāmodante āraṇyakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha kiṣkindhākāṇḍaḥ ||
hanūmān atha sugrīvanirdiṣṭo rāmalakṣmaṇau
prāpya jñātvā tu vṛttāntaṃ tena tau samayojayat //
tato rāmasya vṛttāntaṃ sugrīvāya nivedya saḥ
sakhyaṃ ca kārayām āsa tayoḥ pāvakasaṃnidhau //
pratijajñe tadā rāmo haniṣyāmīti vālinam
darśayiṣyāmi vaidehīm ity anyena ca saṃśrutam //
sugrīveṇātha rāmāya bhrātṛvairasya kāraṇam
niveditam aśeṣaṃ ca balādhikyaṃ ca tasya tat //
tat kṣaṇaṃ dundubheḥ kāyaṃ sugrīveṇa pradarśitam
sudūraṃ preṣayām āsa pādāṅguṣṭhena rāghavaḥ //
punaś ca darśitāṃs tena sālān sapta raghūttamaḥ
bāṇenaikena ciccheda sārdhaṃ tasyānuśaṅkayā //
kiṣkindhāṃ prāpya sugrīvas tato rāmasamanvitaḥ
jagarjātīva saṃhṛṣṭaḥ kopayan vānarādhipam //
vālī niṣkramya sugrīvaṃ samare 'pīḍayad bhṛśam
so 'pi saṃbhagnasarvāṅgaḥ prādravad rāghavāntikam //
kṛtacihnas tu rāmeṇa punar eva sa vālinam
raṇāyāhvayata kṣipraṃ tasthau rāmas tirohitaḥ //
hemamālī tato vālī tārayābhihitaṃ hitam
nirasya kupito bhrātrā raṇaṃ cakre sudāruṇam //
bāṇena vālinaṃ rāmo viddhvā bhūmau nyapātayat
so 'pi rāma iti jñātvā tyaktvā dehaṃ divaṃ yayau //
paścāt tapantaṃ sugrīvaṃ samāśvāsya raghūttamaḥ
vānarāṇām adhipatiṃ cakārāśritavatsalaḥ //
tato mālyavataḥ pṛṣṭhe rāmo lakṣmaṇasaṃyutaḥ
uvāsa caturo māsān sītāvirahaduḥkhitaḥ //
atha rāmasya nirdeśāl lakṣmaṇo vānarādhipam
ānayat plavagaiḥ sārdhaṃ hanūmatpramukhair girim //
sugrīvo rāghavaṃ dṛṣṭvā vacanāt tasya vānarān
nyayuṅkta sītām anveṣṭum āśāsu catasṛṣv api //
tato hanumataḥ pāṇau dadau rāmo 'ṅgulīyakam
viśvāsāya tu vaidehyās tad gṛhītvā sa niryayau //
tato hanūmatpramukhā vānarā dakṣiṇāṃ diśam
gatvā sītāṃ vicinvantaḥ parvataṃ vindhyam āpnuvan //
samayātikramāt tatra cakruḥ prāyopaveśanam
te 'tra sampātinā proktāṃ sītāvārttāṃ ca śuśruvuḥ //
tataḥ prāpur udanvantam aṅgadādyāḥ plavaṅgamāḥ
taṃ vilaṅghayituṃ teṣāṃ na kaś cid abhavat kṣamaḥ //
svaprabhāvapraśaṃsābhis tadā jāmbavaduktibhiḥ
saṃvardhito mahendrādrim ārurohānilātmajaḥ //
iti śrīrāmodante kiṣkindhākāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha sundarakāṇḍaḥ ||
abhivandyātha sakalān amarān pavanātmajaḥ
pupluve ca gires tasmād vilaṅghayitum arṇavam //
sa samullaṅghya mainākaṃ surasām abhivandya ca
nihatya siṃhikāṃ nītyā pāraṃ prāpa mahodadheḥ //
laṅkādhidevatāṃ jitvā tāṃ praviśyānilātmajaḥ
sītāṃ vicinvann adrākṣīn nidrāṇaṃ niśi rāvaṇaṃ //
apaśyaṃs tatra vaidehīṃ vicinvānas tatas tataḥ
aśokavanikāṃ gatvā kāṃ cid ārtāṃ dadarśa saḥ //
pādapaṃ kaṃ cid āruhya tatpalāśaiḥ susaṃvṛtaḥ
āste sma mārutis tatra sīteyam iti tarkayan //
rāvaṇas tu tadābhyetya maithilīṃ madanārditaḥ
bhāryā bhava mamety evaṃ bahudhā samayācata //
ahaṃ tvadvaśagā na syām ity eṣā taṃ nirākarot
kāmamanyuparītātmā rāvaṇo 'pi tadā yayau //
nirgate rāvaṇe sītāṃ pralapantīṃ sa mārutiḥ
uktvā rāmasya vṛttāntaṃ pradadau cāṅgulīyakam //
tat samādāya vaidehī vilapya ca bhṛśaṃ punaḥ
cūḍāmaṇiṃ dadau tasya kare jagrāha so 'pi tam //
mā viṣādaṃ kṛthā devi rāghavo rāvaṇaṃ raṇe
hatvā tvāṃ neṣyatīty enām āśvāsya sa viniryayau //
nītimān so 'pi saṃcintya babhañjopavanaṃ ca tat
akṣādīni ca rakṣāṃsi bahūni samare 'vadhīt //
tataḥ śakrajitā yuddhe baddhaḥ pavananandanaḥ
pratāpaṃ raghunāthasya rāvaṇāya nyavedayat //
rakṣodīpitalāṅgūlaḥ sa tu laṅkām aśeṣataḥ
dagdhvā sāgaram uttīrya vānarān samupāgamat //
sa gatvā vānaraiḥ sākaṃ rāghavāyātmanā kṛtam
nivedayitvā sakalaṃ dadau cūḍāmaṇiṃ ca tam //
iti śrīrāmodante sundarakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha yuddhakāṇḍaḥ ||
athāsaṃkhyaiḥ kapigaṇaiḥ sugrīvapramukhaiḥ saha
niryayau rāghavas tūrṇaṃ tīraṃ prāpa mahodadheḥ //
tadā vibhīṣaṇo bhrātrā tyakto rāmam upāgamat
laṅkādhipatye 'bhyaṣiñcad enaṃ ramo 'rimardanaḥ //
dattamārgaḥ samudreṇa tatra setuṃ nalena saḥ
kārayitvā tena gatvā suvelaṃ prāpa parvatam //
tato rāghavanirdiṣṭā nīlamukhyāḥ plavaṅgamāḥ
rurudhuḥ sarvato laṅkāṃ vṛkṣapāṣāṇapāṇayaḥ //
rāvaṇasya niyogena nirgatān yudhi rākṣasān
prahastapramukhān hatvā nedus te siṃhavikramāḥ //
sugrīvaś ca hanūmāṃś ca tathā rāghavalakṣmaṇau
rākṣasān subahūn yuddhe jaghnur bhīmaparākramāḥ //
rāvaṇis tu tadābhyetya samare rāmalakṣmaṇau
nanāha nāgapāśena nāgāris tau vyamocayat //
rāvaṇo 'pi tato yuddhe rāghaveṇa parājitaḥ
kumbhakarṇaṃ prabodhyāśu rāmaṃ hantuṃ nyayuṅkta ca //
rakṣobhiḥ saha niryāya bhakṣayantaṃ plavaṅgamān
sahānugaṃ kumbhakarṇaṃ jaghānāśu sa rāghavaḥ //
indrajit punar apy ājau sānujaṃ ca raghūttamam
amohayad vānarāṃś ca brahmāstreṇāstrakovidaḥ //
tadaiva gatvā hanumān ānīyauṣadhiparvatam
tān sarvān bodhayitvāśu tatsthāne 'sthāpayac ca tam //
tato nikumbhilāṃ gatvā saumitriḥ savibhīṣaṇaḥ
niṣiddhyendrajito homaṃ saṃyuge taṃ jaghāna ca //
tac chrutvā rāvaṇaḥ kruddho niryāya śaravṛṣṭibhiḥ
plavaṅgamān pīḍayitvā rāmeṇa yuyudhe bhṛśaṃ //
rāmo 'pi suciraṃ tena kṛtvā yuddhaṃ sudāruṇaṃ
brahmāstreṇa jaghānainaṃ brahmadattavaraṃ ripum //
tadā śakrādayo devā hṛṣṭā rāvaṇanigrahāt
raghūttamasyottamāṅge puṣpavṛṣṭim akurvata //
rākṣasānām adhipatiṃ kṛtvā rāmo vibhīṣaṇam
agnipraveśasaṃśuddhāṃ parijagrāha maithilīm //
purandaravareṇāśu jīvayitvā plavaṅgamān
atoṣayad raghuśreṣṭho vividhair dhanasaṃcayaiḥ //
tataḥ puṣpakam āruhya sasītaḥ sahalakṣmaṇaḥ
niryayau vānaraiḥ sākaṃ rāmo rakṣo'dhipena ca //
ayodhyāṃ praty asau gacchan preṣayitvānilātmajam
bharatasya mataṃ jñātvā nandigrāmam upāgamat //
bhrātṛbhiḥ saha saṃgamya veṣaṃ saṃtyajya tāpasaṃ
ayodhyāṃ prāviśad rāmaḥ prītair bandhujanaiḥ saha //
vasiṣṭho 'tha dvijaiḥ sākaṃ mantrisāmantasaṃnidhau
sītayā sahitaṃ rāmam abhyaṣiñcad yathāvidhi //
āhlādayañ jagat sarvaṃ paurṇamāsyāṃ śaśī yathā
ayodhyām avasad rāmaḥ sītayā sahitaś ciram //
tato vānarasaṃghāṃś ca bhakṣayantaṃ niśācaram
aindreṇāstreṇa rāmo 'pi nijaghāna raṇe bhṛśam //
tato rāvaṇasaṃdiṣṭau devāntakanarāntakau
hanūmadaṅgadābhyāṃ tu nihatau raṇamūrdhani //
athātikāyam āyāntaṃ ratham āruhya vāhinīm
ardayantaṃ mahākāyaṃ lakṣmaṇaś cāvadhīc charaiḥ //
tato rāvaṇasaṃdiṣṭaḥ śakrajid rāghavau raṇe
brahmāstreṇa ca tau baddhvā vānarāṃś cāvadhīc charaiḥ //
atha jāmbavato vākyād gatvā cauṣadhiparvatam
mārutiś cauṣadhīs tatrādṛṣṭvā kopaṃ cakāra saḥ //
bhūdharaṃ taṃ samutpaṭya gṛhītvā punar āgataḥ
tāsāṃ gandhena vai sarvān rāghavādīn ajīvayat //
rāvaṇaḥ kapibhir dagdhāṃ purīṃ vīkṣya ruṣānvitaḥ
nyayuṅkta kumbhakarṇasya putrau hantuṃ ca rāghavau //
athārdayantau tat sainyaṃ vīkṣya tau balaśālinau
kumbhaṃ rāmo 'vadhīd bāṇair nikumbhaṃ cātmajo raveḥ //
tataḥ kharātmajaṃ tena rāvaṇena pracoditam
pīḍayantaṃ kapīn bāṇair jaghānāstreṇa rāghavaḥ //
tataḥ saṃtaptahṛdayo rāvaṇo yuddhadurmadam
pracodayām āsa sutam yuddhe hantuṃ sa rāghavau //
nagarān niryayau tūrṇam indrajit samitiñjayaḥ
māyāsītāṃ vinikṣipya sarveṣāṃ mohanāya vai //
vānareṣv api paśyatsu hanūmatpramukheṣu ca
jaghāna sītāṃ khaḍgena śitena samitiñjayaḥ //
yuddhaṃ tyaktvā tataḥ sarvair vānaraiḥ sa parīvṛtaḥ
duḥkhito hanumāṃs tatra yatra ramo 'vrajal laghu //
upagamyābravīd rāmaṃ hanūmān nikhilaṃ tadā
śrutvā vṛttāntam akhilaṃ rāmo moham avāpa saḥ //
vibhīṣaṇo 'tha saṃprāpya dṛṣṭvā rāmaṃ ca mūrchitam
viṣaṇṇān vānarān vācā sāntvayann idam abravīt //
mithyā viṣādaṃ saṃtyajya jagannāyaka he prabho
śṛṇu me 'bhihitaṃ vākyaṃ jñātvā rāvaṇimānasam //
durātmanā kṛtā māyā rākṣasendrasutena vai
nikumbhilāyāṃ homaṃ tu kṛtaṃ tenādhunā kila //
lakṣmaṇaṃ preṣayādyaiva mayā saha samantriṇā
kṛte home tatra ripur ajeyo bhavati dhruvam //
uvāca rāmaḥ saumitriṃ rākṣasendrasutaṃ jahi
gaccheti śīghraṃ suhṛdā rāvaṇasyānujena saḥ //
lakṣmaṇas tu tadā rāmam āmantrya savibhīṣaṇaḥ
nikumbhilāṃ prāpa tūrṇam indrajid yatra vartate //
adarśayad bhrātṛputraṃ dharmātmā sa vibhīṣaṇaḥ
lakṣmaṇo bhedayām āsa rākṣasāñ śarasaṃcayaiḥ //
kṛtvā ciraṃ tatra yuddham aindreṇāstreṇa vai ruṣā
śiraś ciccheda saumitrir daśānanasutasya hi //
sa sutasya vadhaṃ śrutvā rāvaṇaḥ sokakarśitaḥ
naṣṭadhairyo vihvalāṅgo vilalāpākulendriyaḥ //
nirarthakaṃ tu majjanma jalpitaṃ ca nirarthakam
yenāham adya paśyāmi hatam indrajitaṃ raṇe //
kva gato 'si hataḥ śūra mānuṣeṇa padātinā
rājyād bhraṣṭena dīnena tyaktvā māṃ putra jīvitam //
indraṃ jitvā tu taṃ baddhvā laṅkām ānīya vai balāt
akaros tvaṃ pratāpena kārāgṛhanivāsinam //
mocayām āsa brahmā tvāṃ sāntvayitvāmarādhipam
tādṛk tvaṃ kutra māṃ tyaktvā gato 'dya sudurāsadaḥ //
kiṃ kariṣyāmy aham putra kva gacchāmi vadādhunā
naya māṃ yatra gantāsi tatra te na vilambanam //
lokeṣu tvatsamo nāsti tādṛśasya pitāsmy aham
ityāśayā sthitaṃ putra garvitena mayātra hi //
dhūmrākṣo vajradaṃṣṭraś ca kumbhakarṇaḥ pratāpavān
rākṣasā nihatāḥ sarve prahastapramukhā api //
anādṛtya tu tān sarvān rākṣasān prahṛtān api
avaṣṭabhya balaṃ putra sukhenāvasthitaṃ tava //
ity evaṃ bahudhā tatra vilapya sa tu rāvaṇaḥ
antarniyamya duḥkhāni kopaṃ cakre sudāruṇam //
rathaṃ sūta mamāgre tvaṃ kṣipraṃ kuru jayaiṣiṇaḥ
rāmaṃ salakṣmaṇaṃ hantuṃ nirgamiṣyāmy ahaṃ gṛhāt //
ity uktvā ratham āruhya śīghraṃ sārathivāhitam
rāmeṇa saha saṃgamya yuddhaṃ cakre sudāruṇam //
tato mātalinānītaṃ ratham aindraṃ samāruhan
rarāja rāmo dharmātmā hy udayastho yathā raviḥ //
cakāra yuddham tumulaṃ devavṛnde ca paśyati
sītāharaṇajāt kopād rāmo dharmabhṛtāṃ varaḥ //
athāgastyasya vacanād rāvaṇaṃ lokakaṇṭakam
jaghāna rāmo lakṣmīvān brāhmeṇāstreṇa taṃ raṇe //
mandodarī vadhaṃ śrutvā bhartuḥ priyatarasya sā
vilalāpa raṇaṃ gatvā kurarīva bhṛśāturā //
vibhīṣaṇo 'tha rāmeṇa saṃdiṣṭaḥ saha rākṣasaiḥ
cakāra dahanaṃ tasya rāvaṇasya gatāyuṣaḥ //
athāgnivacanāt sītāṃ rāmo vīkṣya sunirmalām
saṃdiṣṭo devavṛndaiś ca jagrāha pitṛsaṃnidhau //
tavaiva yuktaṃ karmaitat sarvalokabhayaṅkaram
tad vaidehyāḥ kṛte rāma sā tu lakṣmīr bhavān svabhūḥ //
ity evaṃ devasaṃghaiś ca munibhiś cābhipūjitaḥ
lakṣmaṇaś ca tutoṣātha rāmo viśvāsam āyayau //
vibhīṣaṇasya dharmātmā satyasaṃdha udāradhīḥ
kārayām āsa lakṣmīvān anujenābhiṣecanam //
tataḥ puṣpakam āruhya saha mitrair jagatpatiḥ
bhāryānujābhyāṃ sahitaḥ kiṣkindhāṃ prāpa rāghavaḥ //
kiṣkindhānilayāḥ sarvāḥ kapīnāṃ yoṣitaḥ priyāḥ
sītākutūhalāt puṣpaṃ vimānaṃ tāḥ samāruhan //
atha dāśarathiḥ śrīmān bharataṃ draṣṭum icchayā
bharadvājāśramaṃ prāptas tatra tena nivāritaḥ //
bharatasyāntikaṃ rāmaḥ preṣayām āsa mārutim
rāmasyādarśanād vahnipraveśaṃ kāṅkṣato bhṛśaṃ //
tatra tena munīndreṇa sānujaḥ sasuhṛdgaṇaḥ
saṃtoṣavivaśenātha rāmo 'pi vidhipūjitaḥ //
rāmo 'tha saha saṃgamya bharatenārighātinā
ayodhyāṃ prāviśat tūrṇaṃ mātṛbhiś cābhinanditaḥ //
athāyodhyānivāsās te janāḥ sarve 'pi toṣitāḥ
abhigamyābruvan rāmaṃ dhanyā vayam iti drutam //
cātakās tu ghanān dṛṣṭvā mayūrāś ca yathā śiśūn
āsādya mātaras toṣaṃ tathā prāpur janā bhuvi //
athābhiṣekaṃ rāmasya vasiṣṭhādyā mudānvitāḥ
sahitā mantribhiś cakrur vasavo vāsavaṃ yathā //
abhiṣekotsave sarve sugrīvādyāḥ kapīśvarāḥ
yathārhaṃ pūjitāś cāsan sraggandhāmbarabhūṣaṇaiḥ //
viśiṣya muktāhāreṇa sītayā hanumān mudam
pūjitaś ca tathā lebhe yathā sītāvalokane //
sarvāsāṃ vānarīṇāṃ ca kausalyā putravatsalā
bhūṣaṇair bhūṣayām āsa vastracandanakuṅkumaiḥ //
rāmājñayātha sarve 'pi sugrīvādiplavaṅgamāḥ
kiṣkindhāṃ lebhire kṛcchrāc chrīrāmavirahāturāḥ //
atibhakto dīrghajīvī laṅkāsamarasādhakaḥ
anujñātaḥ sa rāmeṇa laṅkāṃ prāyād vibhīṣaṇaḥ //
pituḥ siṃhāsanaṃ prāpya bhrātṛbhiḥ sahito 'naghaḥ
virarāja tathā rāmo yathā viṣṇus triviṣṭape //
lakṣmaṇānumate rāmo yauvarājyaṃ tu dattavān
bharatāyāprameyāya prāṇāt priyatarāya saḥ //
catvāras te mahātmānaḥ sabhāryā raghusattamāḥ
khe satāro yathā candras tathā rejuḥ svapattane //
iti śrīrāmodante yuddhakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
atha uttarakāṇḍaḥ ||
rājā paryagrahīd eva bhāryāṃ rāvaṇadūṣitām
ity ajñajanavādena rāmas tatyāja maithilīm //
tad viditvātha vālmīkir ānīyaināṃ nijāśramam
antarvatnīṃ samāśvāsya tatraivāvāsayat sukham //
ṛṣibhiḥ prārthitasyātha rāghavasya niyogataḥ
śatrughno lavaṇaṃ yuddhe nihatyainān apālayat //
tapasyantaṃ tataḥ śūdraṃ śambūkākhyaṃ raghūttamaḥ
hatvā viprasya kasyāpi mṛtaṃ putram ajīvayat //
rāme hemamayīṃ patnīṃ kṛtvā yajñaṃ vitanvati
ānīya sasutāṃ sītāṃ tasmai prācetaso dadau //
śaṅkyamānā punaś caivaṃ rāmeṇa janakātmajā
bhūmyā prārthitayā dattaṃ vivaraṃ praviveśa sā //
lakṣmaṇaḥ sabhayabhraṃśād rāmeṇa samupekṣitaḥ
mānuṣaṃ deham utsṛjya svakaṃ rūpaṃ samāviśat //
atha rāmasya nirdeśāt pauraiḥ saha vanaukasaḥ
nimajjya sarayūtīrthe dehaṃ tyaktvā divaṃ yayuḥ //
tato bharataśatrughnau nijaṃ rūpam avāpatuḥ
rāmo 'pi mānuṣaṃ dehaṃ tyaktvā dhāmāviśat svakam //
śrīrāmodantam ākhyātam idaṃ mandadhiyā mayā
samīkṣya nipuṇaiḥ sadbhiḥ saṃśodhya parigṛhyatām //
yeṣāṃ prasādād rāmasya caritaṃ kīrtitaṃ mayā
tān gurūn sarvadā naumi nārāyaṇaparāyaṇān //
yas tu dāśarathir bhūtvā raṇe hatvā ca rāvaṇam
rarakṣa lokān vaikuṇṭhaḥ sa māṃ rakṣatu cinmayaḥ //
iti śrīrāmodante uttarakāṇḍaḥ samāptaḥ ||
śrīrāmodantaṃ samāptam |
- Notes
- Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)
- Holder of rights
- Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen
- Citation Suggestion for this Object
- TextGrid Repository (2022). 1_sanskr. tei. sa_rAmodanta. GRETIL. Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen. https://hdl.handle.net/21.T11991/0000-001C-94EE-F