Abhidharmadīpaḥ
vibhāṣāprabhāvṛttisahitaḥ /
prathamo 'dhyāyaḥ / prathamaḥ pādaḥ /
yo duḥkhahetuvyupaśāntimārgaṃ pradarśayāmāsa narāmarebhyaḥ /
taṃ satpathajñaṃ praṇipatya buddhaṃ śāstraṃ kariṣyāmyabhidharmadīpam // [1] //
sattvādyananyathābhāve vyaktābhāvaḥ prasajyate /
tadvikārādvikāritvaṃ prakṛtestadabhedataḥ // [2] //
na karma svakatotsargāt jñavyaktātmakatā malāḥ /
prākpakṣe muktyabhāvaśca dvitīye 'nye 'pyupaplavāḥ // [3] //
rūpaskandho hi netrādyā daśāyatanadhātavaḥ /
dharmasaṃjñe trayaskandhāḥ sāvijñaptirdhruvatrayāḥ // [4] //
manaḥsaṃjñakamanyo 'pi saptavijñānadhātavaḥ /
āyadvāraṃ hyāyatanaṃ dhāturgotraṃ nirucyate // [5] //
yogarūpyānukūlyāderdvādaśāyatanīṃ muniḥ /
buddhyādyekatvadhīhānyai dhātūṃścāṣṭādaśoktavān // [6] //
ṣaṇṇāmanyo nyatantratvātkāraṇaṃ yaddhi tanmanaḥ /
rūpyarūpāśrayāstitvātpañcānāṃ rūpyudāhṛtaḥ // [7] //
skandhāyatanadhātūnāṃ svātmanā saṃgrahaḥ smṛtaḥ /
svātmanā nityamaviyogāt samatvaṃ cittacaitasām // [8] //
tadākhyā ye 'nyasūtroktāsteṣāmeṣveva saṃgraham /
brūyācchāstranayābhijño buddhyāpekṣya svalakṣa[ṇam] // [9] //
anyonyasaṃgraho jñeyaḥ skandhādīnāṃ yathāyatham /
nādhvasvapatanādibhyo nityānāṃ skandhasaṃgrahaḥ // [10] //
dharmaskandhasahasrāṇāmaśīterapi saṃgrahaḥ /
jñeyo 'vataraṇeṣveva taiḥ sanmārgāvatāraṇāt // [11] //
dharmaskandhapramānaṃ (ṇaṃ) tu satyāderekaśaḥ kathā /
tatsatattvaṃ tu keṣāñcidvāṅnāmāpīṣyate paraiḥ // [12] //
sattvaprajñaptyupādānaṃ maulaṃ ṣaḍdhātavo matāḥ /
proktāstadbhedato yasmādasminmāro(smimāno) nivartate // [13] //
`satkāyadṛṣṭipuṣṭatvāt'
kliṣṭameva hi vijñānaṃ [draṣṭavyaṃ] janmaṇi (ni) śrayāt /
khadhātuḥ pṛthagākāśādrūpāyatanasaṃgrahāt / [14] //
nabhaḥ khalu nabho dhātorāsanno hetureṣa tu /
bhūtānāṃ tāni tajjasya rūpasyaitattu cetasaḥ // [15] //
pratyakṣavṛttiryattatprāgaprāptagrāhyato 'pi yat /
tato 'pi yaddavīyo 'rthaṃ paṭiṣṭhamitarādapi // [16] //
abhidharmadīpe vimāṣāprabhāyāṃ vṛttau prathamā(mā) dhyāsya dvitīyaḥ pādaḥ //
prathamādhyāye tṛtīyapādaḥ /
sanidarśaṇa (na) ādyārthaḥ mūrttāḥ sapratighā daśa /
anyatra rūpaśabdābhyāṃ ta evāvyākṛtā matāḥ // [17] //
śeṣāstridhā iha sarve 'pi rūpadhātau caturdaśa /
rasagandhau savijñānau dhātū hitvā trayontimāḥ // [18] //
sāsravāṇā (nā)sravā antyāstrayaḥ śeṣāstu sāsravāḥ /
sālambaprathamāḥ pañca sopacārāstrayastridhā // [19] //
nirvikalpaguṇasvārthāḥ asmārādanirūpaṇāt /
manobhaumī smṛtiḥ pūrvo dvitīyo ghīrṇi(rni)rūpikā / [20] //
vijñānapañcakaṃ kāmeṣvekena savikalpakam /
tasmādanyat tribhiḥ dhyāne prathame cāsamāhitam // [21] //
dvābhyāmavyagraṃ ekena cakṣuḥśrotratvagāśraya[m] /
dvābhyāṃ taduparivyagraṃ ekenaiva samāhitam // [22] //
ucchinnaśubhabījasya darśaṇaṃ(naṃ) savikalpakam /
kuśalaṃ nāsti vijñānamanyatra pratisandhitaḥ // [23] //
kāmebhyo vītarāgasya bālasyāhānidharmiṇaḥ /
dvidhāpyakuśalaṃ nāsti kliṣṭaṃ cāryasya nottamam // [24] //
nākliṣṭāvyākṛtaṃ kiñcidūrdhvabhūmivikalpakam /
kliṣṭaṃ vikalpakaṃ cāpi nāstyadhobhūmigocaram // [25] //
tridheha dvayamāryasya rāgiṇaḥ saśubhasya ca /
na śubhaṃ nāpi ca kliṣṭaṃ dvitīyādiṣu darśakam // [26] //
prayogādaṅgasānnidhyātsabhāgatvācca santateḥ /
prāgvijñānānubhūte 'rthe cetasyutpadyate smṛtiḥ // [27] //
etadviparyayāt māndyātkleśarogābhibhūtitaḥ /
jñātapūrveṣu vismṛtiḥ saṃprajāyate // [28] //
dṛṣṭaṃ dvitricatuḥpañcaprakāreṇāpi cetasā /
smaryate sattadanyaiśca nānyo 'nyaṃ vyoghadṛkkṣaye // [29] //
vijñānānāṃ tu pañcānāṃ yadekenānubhūyate /
tatsmaryate 'pi cānyena tena khalvitarairapi // [30] //
dvyavyākṛtānubhūtaṃ yaccittaṃ dvādaśakādiha /
vyārūpyarūpaṇi(ni)vṛteḥ smaryate 'ṣṭābhireva tat // [31] //
rūpārūpyāptanivṛtaśubhābhyāṃ tu kramena(ṇa) yat /
kāmāptāvyākṛte hitvā smaryate daśakena tat // [32] //
rūpe tvanivṛtākhyena dṛṣṭamavyākṛtena yat /
ārūpyāvyākṛte hitvā tadanyaiḥ smaryate punaḥ // [33] //
ārūpyāvyākṛtajñātaṃ yaśceto navakena tat /
kāmāptāvyākṛte hitvā rūpāptānivṛtaṃ tathā // [34] //
cittākhyāḥ sapta sālambā dharmākhyaḥ saṃprayuktakaḥ /
amūrtā dhvaninā sārdhamanupāttāḥ nava dvidhā // [35] //
spṛśyaṃ dvidhā sadharmāṃśāḥ saha tā nava bhautikāḥ /
daśa sāvayavā mūrtāḥ ta eva daśa saṃcitāḥ // [36] //
rūpagandharasasparśāścchetṛcchedyātmakā matāḥ /
dāhakāstolakāścaite dāhyāstolyāsta eva vā // [37] //
pañca rūpīndriyātmāno vipākopacayātmakāḥ /
amūrttā naupacayikāḥ tridhā śeṣāḥ dhvanirdvidhā // [38] //
cakṣustadupalabdhiśca pṛthagvā saha vāpnuyāt /
dvādaśādhyātmikā jñeyāḥ bāhyāṣṣaḍviṣayātmakāḥ // [39] //
trayo 'ntyāstrividhāḥ śeṣā bhāvanāpathasaṃkṣayāḥ //
na rūpamasti dṛgdheyaṃ nākliṣṭaṃ nāvikalpakam // [40] //
sabhāga eva dharmākhyaḥ śeṣāstūbhayathā smṛtāḥ //
sabhāgastatsabhāgatve svakriyābhāktu tulyate // [41] //
cakṣuḥ sadharmadhātvaṃśaṃ navadhā dṛṣṭirūcyate /
pāñcavijñānakī prajñā na dṛṣṭiraṇi (ti) tīraṇāt // [42] //
sameghāmegharātryahnordṛśyaṃ cakṣuryathekṣate /
kliṣṭākliṣṭadṛśau tadvacchaikṣāśaikṣe ca paśyataḥ // [43] //
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau prathamasyādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ //
prathamādhyāye caturthapādaḥ /
cakṣuḥ paśyati vijñānaṃ vijānāti svagocaramṛ /
ālocanopalabdhitvādviśeṣaḥ sumahāṃstayoḥ // [44] //
ekasya cakṣuṣaḥ kāryaṃ vijñānamathavā dvayoḥ /
aprāpyārthaṃ manaścakṣuḥ śrotraṃ ca trīṇyato 'nyathā // [45] //
aprāptagrāhiṇaḥ siddhā dūrāsannasamagrahāt /
pradīpādiprabhāvaścet na samaṃ tatsamudbhavāt // [46] //
sarvagrahaprasaṃgaścennāyaskāntādidarśaṇā(nā)t /
sarvagatvādadoṣaścennāyogāttilatailavat // [47] //
na hyū rdhvaṃ cakṣuṣaḥ kāyo na rūpaṃ nākṣijaṃ manaḥ /
vijñānasya tu netrārthastau ca kāyasya savaṃtaḥ // [48] //
nopariṣṭācchru teḥ kāyo na śabdo na svakaṃ manaḥ /
vijñānasya tu nihrādastau ca kāyasya sarvataḥ // [49] //
trayāṇāṃ(ṇāṃ) trīṇyapi svāṇi(na) tanorvijñānamapyadhaḥ /
manastvaniyataṃ yogivaiśvarūpyaṃ pradarśitam // [50] //
sāsravānāsrāḥ skandhā ye tūpādānasaṃjñitāḥ /
sāsravā eva te jñeyāstatsācivyakriyādibhiḥ // [51] //
adhvādyāḥ skandhaparyāyāḥ dharmādyā vastunaḥ sataḥ /
ye tu sāsravasaṃjñāste proktā duḥkhādināmabhiḥ // [52] //
svātmyagocarakāryānāṃ(ṇā)mekatvādekadhātunā /
cakṣurādidvibhāve 'pi dvyutpattiḥ karmatṛ(tri)tvaśāt // [53] //
[asādhāraṇa]vaiśiṣṭyādaiśvaryādāntaraṅgaytaḥ /
satyapyaṇe (ne) kahetutve vijñānaṃ tairviśeṣyate // [54] //
nityatvātkuśalatvācca nirvāṇaṃ dravyamañjasā /
sāradravyena tenaiko dharmākhyo dravyavānmataḥ // [55] //
prathamaṃ nirmalaṃ cittamasābhāgyātkṣaṇaḥ smṛtaḥ /
tenādbhutakṣaṇenaite kṣaṇikāḥ paścimāstrayaḥ // [56] //
ghrāṇaṃ jihvā ca kāyaśca tulyārthagrāhyadastrayam /
paścimasyāśrayo 'tītaḥ pañcānāṃ taiḥ sahāpi ca // [57] //
niśritya khalvanāgamyaṃ niśrayāṃścaturo 'tha vā /
anāsravena (ṇa) mārgeṃṇa cakṣurdhāturnirudhyate // [58] //
anāgamyaṃ tu niśritya gandhadhāturṇi(rni)rudhyate /
manodhāturaṇā(nā)gamyaṃ yadi vā saptaniśrayāt // [59] //
anāgamyaṃ tathaivādyaṃ cakṣurvijñānasaṃjñakaḥ /
dharmadhātorvicitratvādyathāyogaṃ vinirdiśet // [60] //
cakṣurdhātuṃ hi rūpāptaṃ parijānan pṛthagjanaḥ /
kṛtsnādrūpamayāddhātorvairāgyamadhigacchati // [61] //
tasmādanuśayāndhātorekartriśajjahāti ca /
paryādatte na kiñcittu saṃyojanamasau tadā // [62] //
rūpavairāgyamāpnoti jahātyanuśayatrayam /
tadā saṃyojanaṃ tvāryaḥ paryādatte na kiñcanā // [63] //
cakṣurvijñānadhātuṃ tu parijānaṃstameva ca /
parijānātyavaśyaṃ ca brahmalokādvirajyate // [64] //
na tu saṃyojanaṃ kiñcitparyādatte tadā hyasau /
gandhadhātuṃ rasākhyaṃ ca parijānan pṛthagjanaḥ // [65] //
kāmavairāgyamāpnoti dhruvaṃ hyanuśayānapi /
tadā jahāti ṣaṭtriṃśadvartisaṃyojanatrayam // [66] //
āryastu kāmavairāgyaṃ karotyanuśayānapi /
caturaḥ parijānāti paryādatte 'pi ca trayam // [67] //
parijānanmanodhātumārūpyebhyo virajyate /
jahātyanuśayāṃstrīṃśca paryādatte trayaṃ tathā // [68] //
parijānankhalu prītiṃ tāmeva prajahātyasau /
ābhāsvarācca vairāgyaṃ yāti hanti tu nāsravān // [69] //
parijānansukhaṃ yogī prajahāti tadeha ca /
śubhakṛtsnācca vairāgyaṃ yāti kleśānna hanti tu // [70] //
dvivijñeyāḥ guṇāḥ pañca hetuḥ sarve kṣarākṣarāḥ /
anyatra dharmadhātvarthā(dhī)cchaḍbāhyā nendriyātmakāḥ // [71] //
abhidharmadīpe vibhāṣā [prabhāyāṃ vṛttau prathamo 'dhyāyaḥ /]
dvitīyo 'dhyāyaḥ / prathamaḥ pādaḥ /
dvāviṃśatiprakārasya kṛtsnasyendriyaparvaṇaḥ /
saṃkṣepeṇābhidhāsyante dharmā ṇi(ni)rvacanādayaḥ // [72] //
nāmnā dvāviṃśatistāni dravyato daśa sapta ca /
yasmānnānyaddvayaṃ kāryā(yā)tsukhādinavakatrayam // [73] //
nāmasallakṣaṇābhāvāttannāmnaḥ sārthakatvataḥ /
trayānāṃ(ṇāṃ) vargavṛttitve 'pyarthamabhyeṣyate paraiḥ // [74] //
viśiṣṭabuddhihetutvādādhipatyaviśeṣataḥ /
kāyendriyādviśiṣṭatvaṃ dvayorṇe(rne)trendriyādivat // [75] //
aiśvaryārtho vipaścidbhirindriyārtho 'bhidhīyate /
svārthavyaktiṣu pañcānāṃ caturṇāṃ tvarthayordvayoḥ // [76] //
svagocaropalabdhyādāvīṣi (śi)tvamapare viduḥ /
svārthavijñāna evānya āhuḥ paṇḍitamāninaḥ // [77] //
kleśotpattau sukhādīnāṃ śraddhādīnāṃ guṇāptiṣu /
phalasaṃkleśasaṃbhāraviśuddhitvādanukramaḥ // [78] //
sattvākhyā sattvavaicitrya(tryaṃ) dhṛti(tiḥ) kleśodbhavaśca yaiḥ /
mārgopāyaḥ phalaprāptisteṣāmindriyatā matā // [79] //
sparśāśrayodbhavādhārasaṃbhogatvāccaturdaśa /
svargāpavargahetutvāt tadanyadvendriyāṣṭakam // [80] //
chandaṃ vīryāṅgabhūtatvāt sparśo vittyanubṛṃhaṇāt /
saṃjñā prajñābhibhūtatvānnendriyaṃ munirabhyadhāt // [81] //
śraddhādīnāṃ vidāṃ caiva doṣaḥ śuddhau malodaye /
pradhānatvānmanaskāro nendriyaṃ samudāhṛtam // [82] //
saṃbhāvanānukūlatvādadhimokṣo 'pi nendriyam /
kālāntaraphalotpādasaṃdehābhyāṃ na cetanā // [83] //
nāpramādo 'pyasau vīryāt, na hrīḥ prāgalbhanigrahāt /
nopekṣā nāpi cālobho vīryaśraddhābhibhūtitaḥ // [84] //
na prasrabdhirvidautkaṭyādvinindyatvācca nāsravāḥ /
jātyādayo na pārārthyāt niṣkriyatvānna nirvṛtiḥ // [85] //
kāyasya bādhanaṃ duḥkhaṃ daurmanasyaṃ tu cetasaḥ /
sukhaṃ ca sumanastā ca sātaṃ śārīramānasam // [86] //
vaiśiṣṭyānmānasaṃ sātaṃ sukhaṃ kvacidudāhṛtam // [87ab] //
ṣaṭsu bhūmiṣu vijñeyaṃ nīrajaskādyamindriyam /
tadanye nirmale tvakṣe draṣṭavye navabhūmike // [88] //
daurmaṇa(na)syaṃ dvihātavyaṃ manovittitrayaṃ tridhā /
navābhyāsapraheyāni(ṇi) dvidhā [pañca] na tu trayam // [89] //
pūrvaṃ kramodbhavaiḥ kāme vipāko [labhya]te dvayam /
anyaiḥ ṣaṭ sapta vāṣṭau vā ṣaḍ rūpe antye tu jīvitam // [90] //
mriyamāṇai(rni)rodhyante trīṇyante aṣṭau tu madhyame /
daśāṣṭau nava catvāri kāme pañca śubhāni vā // [91] //
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau dvitīyasyādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ //
dvitīyādhyāye dvitīyapādaḥ /
ādyantalābho navabhiḥ saptāṣṭābhiśca madhyayoḥ /
ekādaśabhirāptistu phalasyāntya[sya] hānitaḥ // [92] //
svasya dhātoḥ parijñānaṃ svavipakṣadṛśā pathā // [93ab] //
kāmadhātuparijñānaṃ prāyaḥ saptabhiriṣyate /
samalairnirmalaistvarthairaṣṭābhirabhidhīyate // [94] //
rūpadhātuparijñānamiṣṭaṃ daśabhirindriyaiḥ /
antyadhātuparijñānamekādaśabhirucyate // [95] //
sarvasattvāstridhātusthā upekṣāyurmaṇo(no) 'nvitāḥ /
tvakstrītvavyañjanaiḥ kāme rūpiṇaścakṣurādibhiḥ // [96] //
kāminaḥ khalu duḥkhena tadrāgī durmaṇa(na)stayā /
ūrdhvajastu sukhenāryaḥ śubhāhvādharajau tathā // [97] //
pratītyā(prītyā) bhāhvādharodbhūtau śubhaiḥ sa śubhamūlakaḥ /
śaikṣābhyāṃ mokṣamārgasthau [aśaikṣo 'rhan] svamārgagaḥ // [98] //
upekṣāyurmaṇo(no) yukto 'vaśyaṃ trayasamanvitaḥ /
caturbhiḥ kāyasukhavān cakṣuṣmānapi pañcabhiḥ // [99] //
strīndriyādyanvito 'ṣṭābhiḥ duḥkhī yuktastu saptabhiḥ /
ekādaśabhirantyābhyāṃ sapta ṣaḍbhistadādyavān // [100] //
tridvīpanarakotpannā mithyātvaniyatā api /
[bahubhiḥ] hyekānnaviṃśatyā svalpairaṣṭābhiranvitāḥ // [101] //
antarābhavikapretatiryakśraddhānusāriṇa [:] /
tryadhikairdaśabhiryuktā daśabhirvā navādhikaiḥ // [102] //
samyaktvaniyatā ye tu ye ca śraddhādhimuktikāḥ /
ta ekādaśabhiryuktā daśabhirvā navādhikaiḥ // [103] //
prajñāvimuktanāmārhat kāyasākṣyubhayāhvayāḥ /
akṣaikādaśakopetā yadi vāṣṭādaśānvitāḥ // [104] //
kāmadevā mṛtāḥ svalpairdaśabhiḥ saptakādhikaiḥ /
ta evaikonaviṃśatyā yuktā bahubhirindriyaiḥ // [105] //
[dvirdhyāna] jāstu sarvālpairdaśabhiḥ pañcakādhikaiḥ /
daśabhiḥ sacatuṣkaistu śubhakṛtsnāḥ samanvitāḥ // [106] //
bṛhatphalā hi atyalpaistrayodaśabhiranvitāḥ /
yuktāḥ ṣoḍaṣa(śa)bhistvete sarvabhūribhindriyaiḥ // [107] //
aṣṭābhirdaśabhiḥ saikairārūpyāḥ svalpabhūribhiḥ /
sadevakauravāḥ sattvāstrayodaśabhiranvitāḥ // [108] //
aṣṭābhirniḥśubho yukto daśabhirvā trayādhikaiḥ /
dviliṅgāḥ paścimaiḥ svalpairviśatyāpyekayā param // [109] //
saptadravyāvinirbhāgī paramāṇurbahirgataḥ /
kāmeṣvekādhikaḥ kāye dvaydhikaścakṣurādiṣu // [110] //
evaṃ rūpe 'pi vijñeyo hitvā gandharasadvayam /
cittaṃ caitasikaiḥ sārdhaṃ saṃskṛtaṃ tu svalakṣaṇaiḥ // [111] //
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau dvitīyasya [adhyāyasya] dvitīyaḥ pādaḥ //
dvitīyādhyāye tṛtīyapādaḥ /
daśadharmā mahābhaumā vitsaṃjñācetanāsmṛtiḥ /
chandaḥ sparśo 'dhimokṣaśca dhīḥ samādhirmanaskṛtiḥ // [112] //
śraddhāpekṣāpramādaśca prasrabdhirhrīrapatrapā /
mūlavīryamahiṃsā ca śubhabhūkā daśasmṛtāḥ // [113] //
styānaṃ pramattirāśraddhyamālasyaṃ mūḍhiruddhati[:] /
kliṣṭe ṣaṭ aśubhe tu dve āhrīkyamanapatrapā // [114] //
māyāśāṭhyamadakrodhavihiṃserṣyāpradaṣṭayaḥ /
sūkṣmopaṇā(nā)hamātsaryāṇyalpakleśabhuvo daśa // [115] //
pṛthivyādi yathā dravyaṃ nīlādiguṇayogataḥ /
taistairviśeṣyate śabdaiścaittayogānmanastathā // [116] //
bhūtabhautikanānātvaṃ svarūpehākṛtaṃ yathā /
tathaiva cittacaittānāṃ pṛthaktvamupadhāryatām // [117] //
yathā saṃbandhisaṃbandhādvikāro 'mbhasi lakṣyate /
tathā saṃsargisaṃsargāccetovikṛtirīkṣyatām // [118] //
guṇo viśeṣaṇaṃ dharmo mātrāvṛttistathāśrayī /
ityevamādayaḥ śabdāḥ pradhānāpekṣavṛttayaḥ // [119] //
cittaṃ pradhānameteṣāṃ vastu mātragrahādibhiḥ /
bījaṃ caitatpravṛttīnāṃ śuddhisaṃkarayorapi // [120] //
abhyudgacchati kāmāptaṃ dharmairdvādaśabhiḥ saha /
akliṣṭāvyākṛtaṃ cittaṃ raśmivāniva raśmibhiḥ // [121] //
tathāṣṭādaśabhiścittairnivṛtaṃ jāyate manaḥ /
dvāviṃśatyā sahāvaśyaṃ śubhaṃ bhavati mānasam // [122] //
cetasossaha viṃśatyā cittamutpadyate 'śubham /
dṛṅmohamātrayuktaṃ yat krodhādyaistvadhikaṃ vadet // [123] //
sarvatra saṃbhavānmiddhaṃ yatra syāttatra nirdiśet /
tadvadeva ca kaukṛtyamadhikaṃ gaṇayetkvacit // [124] //
sāśubhaṃ middhakaukṛtyaṃ rūpadhātau na vidyate /
dhyānāntare vitarkaśca vicāraścāpi nopari // [125] //
saṃprayuktaḥ saṃskāraḥ samatā yasya pañcadhā /
viprayuktaśca boddhavyaḥ samatā yasya nāstyasau // [126] //
viśiṣṭāṇā (nā) masadbhāvātprasaṃgo nāsti rūpiṇām /
saṃskāragrahaṇāccaiva khādīnāṃ ṇa(na) prasajyate // [127] //
prāptyādayastu saṃskārā viprayuktāstrayodaśa /
āptoktisvakriyāliṅgā liṅgameṣāṃ gadiṣyate // [128] //
prāptiḥ samanvitirlabdhirdharmavattā vyavasthitiḥ // [129ab] //
śrutacintāmayānāṃ ca samāpattidvayasya ca // [130cd] //
ni[:]kleśasaṃskṛtāpūrva(rvaṃ) śubhānāṃ tu rajasvatām /
ādilābhe saha prākca tadūrdhvaṃ vā tridheṣyate // [131] //
kliṣṭāṇāṃ kuśalānāṃ ca tadanyeṣāṃ tridhā matā /
nivṛtāvyākṛtā jñānanirmāṇamanasāṃ tathā // [132] //
nirvāṇasyādito lābhe nityasyānyasya sarvadā /
ajā tavartamānā ca kadācittu tridheṣyate // [133] //
ekārtharuciheturyaḥ sattvānāṃ sa sabhāgatā /
āsaṃjñikaṃ vipāko yaccittopacchedyasaṃjñiṣu // [134] //
śubhāsaṃjñisamāpattirdhyāne 'ntye cittarodhinī /
niḥsṛtīcchāpravṛttitvāt nāryasya āpyā prayogataḥ // [135] //
nirodhākhyā tu vijñeyā vijihīrṣorbhavāgrajā //
śubhāryaṃsya prayogāpyā dvivedyāniyatā matā // [136] //
cetaścatuṣṭayāyogādāgamādupapattitaḥ /
nirveditamanobhāvātsiddhyatīyamacittikā // [137] //
gatiprajñaptyupādānamāyuścittoṣmaṇoḥ sthitiḥ /
āgamādyuktitaścaiva dravyatastatsadiṣyate // [138] //
jātiḥ sthitirjarāṇā(nā)śaḥ saṃskṛtāṅkacaṣṭatuyī /
catvāri sthitināstitve hetutvādyaprasiddhitaḥ // [139] //
śaktihānerjarāsiddhiḥ nānyatvāt pariṇāmitā /
ekakāritranāśābhyāṃ śaktihāniḥ prasiddhyati // [140] //
sati janmani tadbhāvād dravyakāritranāśataḥ /
āgamādupapatteśca vināśo 'pi sahetukaḥ // [141] //
vākchabdādhīnajanmānaḥ svārthapratyāyanakriyāḥ /
saṃjñādyaparaṇā(nā)mānastrayo nāmādayaḥ smṛtāḥ // [142] //
anye nāmādayaḥ śabdādaprāptārthaprakāśanāt /
anityāste tu vijñeyāḥ sāpekṣārthavibhāvanāt // [143] //
svarūpaṃ vedayaṃścchabdo vyañjanā dīni ca dhruvam /
arthapratyāyakaḥ prājñarbhaktikalpanayocyate // [144] //
paramānu(ṇu)svabhāvatvād ghoṣaikatvaṃ na yujyate /
tādātmyaṃ pratighātitvāt tatsiddhirvaraṇādibhiḥ // [145] //
sphoṭākhyo nāparo ghoṣācchabdo nityaḥ prasiddhyati /
kramavṛtterṇa(rna) śabdena kaścidartho 'bhidhīyate // [146] //
na śrutyā śrūyate śabdastadanyā ca gatiḥ śruteḥ /
yo brūyātsa svamātmānaṃ vidvadbhirapahāsayet // [147] //
pratidyotyaṃ yathāyogaṃ niyatāniyatāśca te /
niyatodbhāvanād buddhaḥ sarvajña iti gamyate // [148] //
sattvākhyāḥ kāmarūpāptā niṣyandāvyākṛtāstathā /
tathaiva ca vipākaśca sābhāgyaṃ[prāptayo dvidhā] // [149] //
[abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau dvitīyasyādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ //]
[dvitīyo 'dhyāyaḥ samāptaḥ //]
tṛtīyo 'dhyāyaḥ / caturthapādaḥ /
sattvākhyopadravābhāvānna caturthe 'sti sūtrataḥ /
vimānasya sama(sa)tvasya pradhvaṃsānnityatā kutaḥ // [150] //
sapta tejobhirekādbhirgate 'dbhiḥ saptake punaḥ /
tejasā saptakāntyaikā vāyu[saṃvartanī tataḥ] // [151] //
āgneyātsaptakādeka[:] pāvanīkimanantaram /
āyuṣparigrahādevaṃ śubhakṛtsnāyuredhanam // [152] //
vātādidoṣasādharmyā[tsattvā]ṇā(nāṃ) [tadvināśakāḥ] /
ādhyātmiketi sārūpyānna bhūsaṃvartaṇī(nī) matā // [153] //
abhidharmadīpe [vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau tṛtīyasyādhyāyasya ca]turthaḥ pādaḥ samāptaḥ //
[tṛtīyo 'dhyāyaḥ samāptaḥ] //
caturtho 'dhyāyaḥ / prathamaḥ pādaḥ /
sattvopapattihetūnāṃ [vipatsaṃpa]dvidhāyiṇā [nā]m /
lokavacitryakartṝṇāṃ karma heturitīṣyate //] [154] //
kāyikaṃ vāṅmayaṃ caiva cetanākhyaṃ ca mānasam /
karmāṇyetāni lokasya kāraṇaṃ neśvarādayaḥ / [155] //
vaiśvarūpyātkramotpādāttadvadanyatprasaṅgataḥ /
nānyāpekṣā tapoyogo pakṣahānyādidoṣataḥ / [156] //
karmaṇāṃ bodhyate śaktirvidhikālagrahādibhiḥ /
yato 'tasteṣu tācchabdyaṃ gaunyā(ṇyā) vṛttyā prayujyate // [157] //
pūrve vijñaptyavijñaptī cetanā mānasī kriyā // [158] //
[abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau caturthādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ]
caturthādhyāye dvitīyapādaḥ /
annamatyagniṇi(ni)rdagdhaṃ yathā sthālī ca saṃskṛtā /
pāpadṛṣṭestathā śīlaṃ śāṭhyerṣyādikṣatātmanaḥ // [159] //
saṃvṛtsaddṛṣṭyupetāto bhikṣutvaṃ paramārthataḥ /
ekasampattu saṃvṛtyā dvayābhāve dvidhāpi na // [160] //
vigatāvaṇe jñāne buddhoktermukhyakalpanā /
tadāśraye phale cāpi vijñeyā guṇakalpanā // [161] //
śāśvatatvaśubhatvābhyāṃ sarvāṇa (na)rthanivṛttitaḥ /
mukhyakalpanayā tadvaddharmo nirvāṇamucyate // [162] //
āryāḥ śiṣyaguṇāḥ saṃghastathaiva paramārthataḥ /
etānyo yāti śaraṇaṃ sa yāti śaraṇatrayam // [163] //
mithyācāraḥ satāṃ garhyātparatrākaraṇāptitaḥ /
pāpiṣṭhatvānmṛṣāvādo madyapāṇaṃ(naṃ) smṛtikṣayātū // [164] //
sarvebhyo vartamānebhyo dvividhebhyo 'pi kāmajaḥ /
trikālebhyastu maulebhyo labhyete bhāvanāmayau // [165] //
sarvebhyaḥ sattvajātibhyaḥ saṃvaro vāṅgakāraṇaiḥ /
sarvebhyo saṃvarāṅgebhyaḥ sattvebhyaśca na kāraṇaiḥ // [166] //
kriyayā[ ']saṃvarapraptiḥ sa hābhyupagamena vā /
avijñaptirato 'nyasyāḥ kṣetrāṅgādiviśeṣataḥ // [167] //
kāmāptasaṃvaratyāgaḥ śikṣāṇi(ni) kṣepaṇādibhiḥ /
patanīyarapītyeke tannetyanye tvayogataḥ // [168] //
ayogā(go) nāṃśuvidhvaṃsātpaṭadravyaṃ vinaśyati /
sūtre dhvaṃsoktiranyārthā yatherṣyāśaṭhanādiṣu // [169] //
saddharmāntarddhito 'nye 'nye nāpūrvāpratilambhataḥ /
bhūsaṃcāreṇa hānyā ca tyajyate dhyānajaṃ śubham // [170] //
tathārūpyāptamāryantu phalāptyakṣavihānibhiḥ /
asaṃvaro damaprāptirjīvitotsarjaṇā(nā) dibhiḥ // [171] //
cittavegādivicchedairavijñaptistu madhyamā /
kāmāptaṃ kuśalaṃ nāma tribhirmūlacchidādibhiḥ // [172] //
pratipakṣodayātkliṣṭaṃ tridhātvāptaṃ vihīyate /
sarve kāmeṣu rūpe dvādhe(ve)ko 'rūpiṣu lābhataḥ // [173] //
yadiṣṭaphaladaṃ karma kuśalaṃ tadudāhṛtam /
viparyayeṇākuśalamavyākṛtamato 'nyathā // [174] //
kāmāptaṃ prathamaṃ puṇyamapuṇyamaśubhātmakam /
ūrdhvabhūmikamānejyaṃ vipākaṃ pratyanejanāt // [175] //
sukhavedyaṃ śubha(bhaṃ) karma dhyānādarvākturīyakāt /
upekṣāvedyamanyatra duḥkhavedyantu pāpakam // [176] //
adho 'pi madhyamaṃ karma dhyānenā ntyepi nirvṛteḥ /
yugapattrivipākeṣṭerdhyānāntaravipākataḥ // [177] //
punaścaturvidhaṃ karma dṛṣṭavedyādibhedataḥ /
janmanastribhirākṣepo dṛṣṭadharmāhvayādṛte // [178] //
caturṇāmapi cākṣepaḥ sarvatra narakādṛte /
na tatreṣṭaphalābhāvācchubhaṃ yasmādvipacyate // [179] //
notpadyavedyakṛttatra yadviraktaḥ pṛthagjanaḥ /
sthiro nāparakṛccāryaścalo 'pi bhavamūlayoḥ // [180] //
yadārtraraudracittena karmābhīkṣṇaṃ niṣevyate /
satkṣetre kriyate yacca phalaṃ tasya niyamyate // [181] //
kṣetrāśayaviśeṣācca phalaṃ sadyo vipacyate /
nirodhavyutthitādau ca sadyaḥ kālaphalakriyā // [182] //
tadbhūmyapunarutpatteḥ vipākaniyataṃ ca yat /
tacca dṛṣṭaphalaṃ vidyāt karmādaḥ paripūrakam // [183] //
kuśalasyāvicārasya caitasikyeva vedanā /
vipākaḥ kāyikī tviṣṭā duḥkhavedyasya karmaṇaḥ // [184] //
sapākamaśubhaṃ kṛṣṇaṃ sapākaṃ rūpajaṃ sitam /
śubhāśubhaṃ dvidhā kāye(me) nirmalaṃ tatprahāṇakṛt // [185] //
casasro dṛkpathā dṛṣṭau cetanābhāvanāpathāt /
ānantaryapathāḥ kāme karmaitatkṛṣṇanāśakṛt // [186] //
navame cetanā yā tu sā kṛṣṇākṛṣṇayā [ghā]tinī /
antānantaryamārgasthā dhyāne dhyāne sitasya tu // [187] //
kāyādyakuśalaṃ karma sarvaṃ duścaritaṃ matam /
abhidhyādīnyapi trīṇi manoduścaritatrayam // [188] //
śubhaṃ tatsānabhidhyādi proktaṃ sucaritatrayam /
dvayaṃmaulamadaḥ karma mārgā daśa śubhāśubhāḥ // [189] //
[abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ [vṛttau] caturthādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ /
caturthādhyāye tṛtīyapādaḥ /
kāritāḥ ṣaḍavijñaptidvaryātmaikaste 'pi ṣaṭ kṛtāḥ /
śubhāḥ sapta dvidhā jñeyā ekavai(dhai)te samāhitāḥ // [190] //
yā sāmanteṣvavijñaptiḥ pṛṣṭheṣu tu viparyayaḥ /
prayogastu trimūlotthaḥ [abhidhyādyāstrimūlajāḥ] // [191] //
[kuśalāḥ prayogapṛṣṭhāśca kuśalatrayamūlajāḥ] /
dveṣeṇa vadhapāruṣyavyāpattīnāṃ samāpanam // [192] //
steyasyānyāṅganāyāterabhidhyāyāśca lobhataḥ /
mithyādṛśastu mohena tadanyeṣāṃ tribhirmatam // [193] //
caturṇāmapyadhiṣṭhānaṃ jñeyameṣāṃ yathākramam /
prāṇinaścātha bhogāśca nāmarūpaṃ ca nāma ca // [194] //
prāṇātipāto dhīpūrvamabhrāntyā paramāraṇam /
atyaktānyadhanādānamadattādānamucyate // [195] //
parastrīgamanaṃ kāmamithyācāro vikalpavān /
arthajñāyānyathāvādo drohabuddhyā mṛṣāvacaḥ // [196] //
dṛṣṭyā śrutyādibhiścākṣairmaṇa(na)sā yacca gṛhyate /
dṛṣṭaṃ śrutaṃ mataṃ jñātamityuktaṃ tadyathākramam // [197] //
paiśunyaṃ bhedakṛdvākyaṃ pāruṣyaṃ tu yadapriyam /
kliṣṭaṃ saṃbhinnalāpitvamanye gītakathādivat // [198] //
parasvāsatspṛhābhidhyā vyāpā[daḥ] sattvagocaraḥ /
vidveṣānānantadṛṣṭistu mithyādṛṣṭi [rahetukā] // [199] //
cetanā na kriyāmārgastaistu sattā pravartate /
yugapadyāva[daṣṭā] bhiraśubhaiścetanaiḥ saha // [200] //
[śubhaistu] daśabhiryāvatsārvaṃ(rdhaṃ) naikāṣṭapañcabhiḥ /
vilāpadveṣapāruṣyāṇyu(ṇi)ṣa (sa)nti narake dvidhā // [201] //
tadvadeva matābhidhyā mithyādṛṣṭistathaiva ca /
abhidhyāditrayaṃ tadvatkurau pralapanaṃ dvidhā // [202] //
aśubhāstu daśānyatra sarvatra kuśalāstrayaḥ /
ārūpyāryāsaṃjñināṃ ca rūpiṇaḥ sapta lābhataḥ // [203] //
kurūnsanarakānhitvā sarvatrānyatra te dvidhā /
sarve vipākaniṣyandādhipatyaphaladā daśa // [204] //
duḥkhopasaṃhṛterduḥkhamalpāyuṣṭvantu māraṇāt /
tejonāśātkṛśaujastvamidaṃ tattrividhaṃ phalam // [205] //
ānantaryapathe karma phalavatpañcabhiḥ phalaiḥ /
caturbhistvamalenāryaṃ tadvadanyacchabhāśubham // [206] //
tato 'nyannirmalaṃ jñeyaṃ tribhiravyākṛtaṃ tathā /
phalaṃ śubhasya catvāri dvetrīṇi ca śubhādayaḥ // [207] //
śubhādyāstvaśubhasya dve trīṇi catvāri ca kramāt /
avyākṛtasya te tu dve trīṇi trīṇi śubhādayaḥ // [208] //
sarve catvāryatītasya madhyamasya ca bhāvinaḥ /
madhyamā dve svakasyaiva trīṇyanāgāmijanmanaḥ // [209] //
catvāryekabhuvo dve vā trīṇi cāparabhūmikāḥ /
śaikṣādyāstrīṇi śaikṣasya ta evāśaikṣakarmaṇaḥ // [210] //
ekaṃ trīṇi dvayaṃ caiva śaikṣādyāḥ paścimasya tu /
dve dve pañca yathāsaṃkhyaṃ dṛggheyasya tu karmaṇaḥ // [211] //
trīṇi catvāri caikaṃ ca dṛṣṭiheyādayaḥ smṛtāḥ /
te tvabhyāsapraheyasya dve catvāri tridhā matāḥ // [212] //
kramādekadvicatvāri te tvaheyasya karmaṇaḥ /
ekenākṣipyate[janma] bhūribhiḥ paripūryate // [213] //
kuśalaṃ vāthavā pāpaṃ yadatītaṃ dadatphalam /
svaṃ kāyavāṅmanaskarma sā karmasvakatā matā // [214] //
saṃvṛtyā skandhasantāne tatkriyāphaladarśaṇā(nā)t /
karttṛtā bhoktṛtā coktā niṣiddhā śāśvatasya tu // [215] //
syātkarmasvakatā nāsti tasya ceti catuṣkikā /
prathamā tatphalasthasya vihāṇā(nā)ttasya karmaṇaḥ // [216] //
dvitīyā tatphalasthasya karmaṇā tena cānvayāt /
tṛtīyobhayayuktasya caturthyanubhayasya tu // [217] //
syātkarmasvakatā nāpi tatphalaṃ vedayiṣyati /
tatphalāvasthitasyādyā jñeyā taccarame phale // [218] //
dvitīyā dhruvapākasya tadvipākānavasthite /
tṛtīyā dvayasadbhāvā caturthī tūbhayaṃ vinā // [219] //
syātkarmaṇānvitaścaiva no ca tatphalavedanam /
ādyā dattavipākena niruddhānāgatādinā // [220] //
dvitīyā tu vihīṇe(ne)na dhruvapākena karmaṇā /
tṛtīyā dvayamuktasya caturthī tu dvayādṛte // [221] //
ayuktavihitaṃ karma kleśopakleśadūṣitam /
śikṣāliṅgādyapetaṃ ca kecidāhurvipaścitaḥ // [222] //
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau caturthasyādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ //
caturthādhyāye caturthapādaḥ /
bodhisattvaḥ kuto yāvadavivartyamanā yataḥ /
baghnāti bodhisannāhamaṅgīkṛtvā jagaddhitam // [223] //
yadā lākṣaṇikaṃ karma prakarotyanapāyagaḥ /
mahākulaḥ samagrākṣaḥ svaparṣatsaṃgrahe rataḥ // [224] //
pumāñjātismaro vāgmī prajñāvīryakriyānvitaḥ /
tadā devamanuṣyāṇāmabhivyaktiṃ nigacchati // [225] //
sa hi tribhirasaṃkhyeyairdharmakāyaguṇārṇavam /
pracinoti tadādhāraṃ kāyaṃ kalpaśatena tu // [226] //
dvātriṃśallakṣaṇopetamaśītivyañja nojjvalam /
dviṣatāmapi yaṃ dṛṣṭvā manaḥ sadyaḥ prasīdati // [227] //
yugāntavāyuṇā(nā) meruḥ vahniṇā(nā) varuṇālayaḥ /
vajreṇa dhvasyate vajramavikāri tu tanmanaḥ // [228] //
kāmāptaṃ ṣaṣṭhajaṃ tredhā kṛpāśraddhāparamparam /
buddhotpāde naraḥ strī vā tadādyaṃ cittamaśnute // [229] //
sarvebhyaḥ sarvadā sarvaṃ vadato dānapūraṇam /
maraṇe 'pi damātyāgaḥ śīlasyotkṛṣṭirucyate // [230] //
vīryasya tiṣyasaṃstutyā dhiyo vajropamātparam /
`sarvāsāṃ tu kṣayajñāne paripūrirvidhīyate' // [231] //
tripuṇyakṛtivastvādyāstallābhopāyadeśanāḥ /
tathā caturadhiṣṭhānaṃ saptasaddharmaśāsanam // [232] //
saptayogāstrayaḥskandhā striśikṣādyāśca deśitāḥ /
tathā pāramitāścāpi catasro vinayoditāḥ // [233] //
bodhipakṣyāśca kaṇṭhoktāḥ saptatriṃśatsvayaṃbhuvā /
hetavaḥ sarvabodhināṃ trividhā mṛdutādibhiḥ // [234] //
tasmānna bodhimārgo 'nyaḥ sūtrādipiṭakatrayāt /
ato 'vyamiha yo brūyātsa bhavenmārabhāṣitaḥ // [235] //
kalpānāṃ mahatāmetadasaṃkhyeyatrayaṃ matam /
sthānāntaramasaṃkhyākhyamadaḥsaṃkhyopari sthitam // [236] //
apakarṣe jinotpattiryāvacchatasamāyuṣaḥ /
dvayoḥ pratyekabuddhānāmutkarṣe cakravarti ṇā(nā)m // [237] //
nādho 'śītisahastrāsau (yo) statsamutpattiriṣyate /
te hemarūpyatāmrāyaścakrāḥ puṇyaprabhāvataḥ // [238] //
tulye 'pi sādhanopāye tadbhedo 'kṣādibhedataḥ /
bhavamokṣārthinormātroḥ pradānaphalabhedavat // [239] //
karuṇābhāvanodrekātsvasaṃviccittayostathā /
parasaṃvidgurostadvattadviśeṣo vidhīyate // [240] //
hetutattvaphalodbhūtaṃ mahattvaṃ śāsitustridhā /
vimuktāvapi tulyāyāṃ trayāṇāṃ bodhi lambhanāt // [241] //
buddhasya saṃmukhīnasya bauddhamākṣipyate vapuḥ /
saikapuṇyaśatodbhūtamekaikaṃ lakṣaṇaṃ muneḥ // [242] //
yathākarmapathāstadvatpuṇyāditrayamiṣyate /
dānaṃ hi dīyate yena svaparārthādyapekṣayā // [243] //
kāyādikarma tattattvamavijñaptiḥ kvacitpunaḥ /
prādhānyānmuninā proktaṃ mahābhogaphalaṃ hi tat // [244] //
svānyobhayārthasiddhyarthaṃ dānaṃ dadati kecana /
sādhuvṛttyanuvṛtyarthaṃ nobhayārthāya cāpare // [245] //
dātṛvastvādivaiśiṣṭyāttatphalātiśayaḥ smṛtaḥ /
śraddhādibhirguṇairdātā datte 'taḥ satkriyādibhiḥ // [246] //
satkārādiguṇopetaṃ phalaṃ tasmādavāpnute /
vastu varṇādisaṃpannaṃ saurūpyādi phalapradam // [247] //
guṇaduḥkhopakārākhyarṃdharmaiḥ kṣetraṃ viśiṣyate /
āśayādi mṛdutvādermṛdutvādīni karmaṇaḥ // [248] //
dharmadātre 'pi bālāya pitre mātre 'tha rogiṇe /
ameyaṃ bodhisattvāya dānamanyabhavāya ca // [249] //
bodhisattvasya yaddānna(na)manyasyāpi yadaṣṭamam /
vipaścidbhistadākhyātaṃ śreṣṭhaṃ yaccārhato 'rhate // [250] //
saṃpradhārya yadākṣiptaṃ pūraṇādidṛḍhīkṛtam /
vigatapratipakṣaṃ ca tatkarmopacitaṃ matam // [251] //
svasmāttyāgaguṇāpekṣāścaittāścaityārcatādiṣu /
vinā pratigṛhītrāpi phalaṃ maitrīvihāravat // [252] //
dharmadānasvabhāvo vāktattvanāmādigocaraḥ /
avyākṛtasvabhāvatvānna nāmādyannadānavat // [253] //
śīlaṃ śubhamayaṃ rūpaṃ vyākhyātaṃ tatprabhedataḥ /
śāstre tu tappradhā natvātproktaṃ svargopapattaye // [254] //
dauḥśīlyāśubhamūlādyairdoṣairyanna vidūṣitam /
tadvipakṣaśamāṅgaṃ ca yattacchaddhamihocyate // [255] //
puṇyaṃ samāhitaṃ tvatra bhāvanā cittabhāvanāt /
pradhānyādapavargāya taduktaṃ sarvadarśinā // [256] //
puṇyanirvāṇabhāgīyaṃ nirvedhānuguṇaṃ tathā /
śāsane 'sminsamāsena śubhamūlaṃ tridheṣyate // [257] //
lipimudrātha gaṇanā kāyavākkarmalakṣaṇā /
saṃkhyā khalvapi vijñeyā manaskarmasvabhāvikā // [258] //
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau caturthādhyāyassamāptaḥ //
pañcamo 'dhyāyaḥ / prathamaḥ pādaḥ
akāryapravaṇo loko duḥkhabhāgī ca yadvaśāt /
rāgādīn bhavasaṃbandhānkleśānvakṣyāmi tānaham // [259] //
svaśaktijakriyodbhūtairviśeṣaiste tu nāmabhiḥ /
āttasāmānyasaṃjñākāścodyante 'nuśayādibhi[:] // [260] //
rāgapratighasaṃmohamānakāṅkṣākudṛṣṭayaḥ /
ṣaḍete 'nuśayāḥ proktāḥ śreyodvāravibandhinaḥ // [261] //
rāgadvedhāt matāḥ sapta dṛṣṭibhedāddaśa smṛtāḥ /
bhūyo 'ṣṭānavatirjñeyā dhātvākārādibhedataḥ // [262] //
kāmarāgo bhavākhyaśca dvidhāḥ rāgaḥ prabhidyate /
prāyo bahiṣpravṛttatvādantarvattyādibhedataḥ // [263] //
satkāyāntadvayagrāhau mithyādarśaṇa(na)meva ca /
dṛṣṭiśīlavratāmarśāvityetāḥ pañca dṛṣṭayaḥ // [264] //
daśeha duḥkhadṛggheyāḥ sapta hetvīkṣaṇakṣayāḥ /
saptāpavargadṛggheyāḥ aṣṭau mārgekṣaṇakṣayāḥ // [265] //
dṛṣṭiheyāvalambitvātsadākāraparigrahāt /
rāgādayastu catvāro jñeyā mārgadvayakṣayāḥ // [266] //
pratikalpavaśotpatterdṛṣṭikāṅkṣetu dṛkkṣaye /
rūpepyevaṃ tathārūpye pratighānuśayādṛte // [267] //
bhavāgre kṣāntiheyā ye dṛggheyā eva te matāḥ /
jñānavadhyāstu ye tasminnabhyāsenaiva tatkṣayaḥ // [268] //
ahaṃ mameti yā dṛṣṭirasau satkāyadṛk smṛtā /
taducchedadhruvagrāhau yau sāntargrāhadṛṅmatā // [269] //
phalahetvapavādo yaḥ sā mithyādṛṣṭirucyate /
jñeyo dṛṣṭiparāmarśaḥ hīnavastūttamagrahaḥ // [270] //
ahetāvapathe caiva taddhi śīlavratāvhayaḥ /
duḥkhabhrāntyapathādānāttaduṣṭyutsārya eva saṃ // [271] //
satkāyadṛṣṭyavacchedo dharmamātrekṣaṇādyataḥ /
duḥkhābhisamaye tacca taddṛggheyaiva so 'pyataḥ // [272] //
dvayaṃ dṛṣṭiparāmārśādekaḥ satkāyadṛṣṭitaḥ /
antargrāhārdhamanyastu viparyāsaḥ prakalpyate // [273] //
nitīraṇasamāropaviparītapravṛttitaḥ /
viparyāsoktireṣveva dṛgvaṣā(śāt) cittasaṃjñayoḥ // [274] //
sapta mānavidhāstribhyo nava mānavidhāstridhā /
tridhātyunnamanādibhyaḥ svotkarṣādyasti nāstitā // [275] //
va dhādiparyavasthānaṃ kaukṛtyamaśubhaṃ vidhāḥ /
vibhavecchā ca nāryasya jāyante hetvabhāvataḥ // [276] //
duḥkhātsamudayāccaiva sarvagānāṃ vyavasthitiḥ /
taddṛṣṭiheyajātināṃ sarvāsāṃ dvipadasthiteḥ // [277] //
kāṅkṣā pañca dṛśo 'vidyā tadvyāmiśrātha kevalāḥ /
sapta sarvatragā duḥkhaddhenorebhyaścatuṣṭayam // [278] //
dravyato daśa caikaśca nāmnā sapta tu te matāḥ /
rāgapratighamānāstu paricchedapravartiṇaḥ (naḥ) // [279] //
prakārāntaravartitvātsakṛtsarvasvabhūgatiḥ /
dhātvantarāvalambitvātpūrvoktā eva sarvagāḥ // [280] //
navordhvadhātukāsteṣāmādyā dṛṣṭidvayādṛte /
teṣāṃ sahabhuvo dharmāḥ prāptivarjyāśca sarvagāḥ // [281] //
kāṅkṣāmithyādṛgābhyāṃ ca miśrāvidyātha kevalā /
nirodhamārgadṛggheyāḥ ṣaḍete nirmalekṣiṇaḥ // [282] //
svabhūmereva nirvāṇaṃ mārgastha (rgaḥ ṣa)nna(ṇṇa)vabhūmikaḥ /
taddṛśyaviśa(ṣa)yo 'nyo 'nyo hetutvāddhetubhāvataḥ // [283] //
na rāgaḥ śaktyahetutvānna dveṣo[ ']naparādhataḥ /
namāno 'tipraśāntatvānna bhāvatvād dṛśo 'parāḥ // [284] //
sarvago 'nuśayaḥ kṛtsnāmanuśete svadhātugaḥ /
svāmālambanato bhūmiṃ svanikāyaṃ tvasarvagaḥ // [285] //
asvīkārādvipakṣatvānnordhvabhūmārgagocaraḥ /
saṃprayogini(ṇi) tu svasminnahīne saṃprayogataḥ // [286] //
dhātrīvastramalanyāyaiḥ khacarāmbucarakramaiḥ /
ete 'nuśerate yasmāttasmādanuśayāḥ smṛtāḥ // [287] //
svairiṣṭādibhinā (rā)kāraiḥ paramāṇukṣaṇeṣvapi /
yato 'nuśerate caiti(te) tataścānuśayā matāḥ // [288] //
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau pañcamasyādhyāyasya prathamaḥ pādaḥ //
pañcamādhyāye dvitīyapādaḥ /
ādyaṃ dṛṣṭidvayaṃ kāme nivṛtāvyākṛtaṃ matam /
dhātudvaye tu sarve 'pi nivṛtāvyākṛtā malāḥ // [289] //
kāmeṣvakuśalāḥ śeṣāḥ rāgadveṣatamāṃsyataḥ /
trīṇyevāśubhamūlāni pañcakāraṇayogataḥ // [290] //
avyākṛtadvayasyāpi trīṇi mūlāni tatsamāḥ /
avidyā dhīśca tṛṣṇā ca na kāṅkṣāmānadṛṣṭayaḥ // [291] //
calatvādūrdhvavṛttitvādavyāpitvādyathākramam /
sūtrasyārthāparijñānādaheturdhyāyivodanāt // [292] //
praśnavyākaraṇānyākhyaccatvāri vadatāṃ varaḥ /
śiṣyānāṃ(ṇāṃ) vādaśikṣārtha sthitīnāṃ ca catuṣṭayīm // [293] //
ekāṃśākhyaṃ vibhajyākhyaṃ pṛcchākhyaṃ sthāpyameva ca /
maraṇaprasavotkarṣajīvadravyānyatādivat // [294] //
sthānavāditvasaṃjñaikā parikalpāvhayā parā /
anyā pratipadākhyānyā jñānavāditvasaṃjñitā // [295] //
mānapratighasaṃrāgairvartamāno 'jjhitakriyaiḥ /
jātā yatrāprahīṇāśca saṃyuktastatra vastuni // [296] //
ajātairmāṇa(na)sairetaiḥ sarvatrānyaiḥ svakādhvikaiḥ /
sarvatrājaistathā śeṣaiḥ saṃyuktā skandhasantatiḥ // [297] //
dvayamevātra niṣpannaṃ tṛtīyaṃ tūpacārataḥ /
sadasaddhetuno(tā) yasmānmadhyasthaiśca parigrahāt // [298] //
sarvamasti pradeśo 'sti sarvaṃ nāstīti cāparaḥ /
avyākṛtāstivādīti catvāro vādinaḥ smṛtāḥ // [299] //
ebhyo yaḥ prathamo vādī bhajate sādhutāmalau /
tarkābhimāninastvanye yuktyāgamabahiṣkṛtāḥ // [300] //
icchatyadhvatrayaṃ yasmā[t] kṛtyataśca dhruvatrayam /
sarvāstivāda ityuktastasmādādyaścaturvidhaḥ // [301] //
bhā[vāṅkā]nyathikākhyau dvāva[va]sthānyathiko paraḥ /
anyathānyathikaścānyaḥ tṛtīyo yuktivādyataḥ // [302] //
kāritreṇādhvanāmepa vyavasthāmabhivāñchati /
tatkurvanvartamāno 'dhvā kṛte 'tīto 'kṛte paraḥ // [303] //
buddhyā yasyekṣyate cinhaṃ tatsaṃjñeyaṃ caturvidham /
paramārthena saṃvṛttyā dvayenāpekṣayāpi ca // [304] //
sadatītāsamutpannaṃ buddhoktervartamānavat /
dhīnāmagocaratvacca tatsattvaṃ vartamānabat // [305] //
nāsadālambanā buddhirāgamādupapattitaḥ /
anyāpekṣye 'tha saṃbandhapratiṣedho 'śvaśṛṅgayoḥ // [306] //
rūpādau vastuni kṣīṇe satyevotpadyate matiḥ /
sā jñānasyāsanākārā śāstustathānyacittavat // [307] //
harṣotpādabhayodvegasmṛtyutpatya(ttya)ṅgabhāvataḥ /
sāṅgasya śaktyabhivyakteḥ sadīpaghaṭarūpavat // [308] //
janīhākartu sādhvatvātpañcabhāvavikāravat /
sataḥ kṛ(kri)yāṅgatādṛṣṭervikārya prāpyakarmavat // [309] //
dvitīyaṃ janma jātasya vastuno nopapadyate //
mukhyasattā guṇābhāvādgaunī(ṇī)sattā na vidyate // [310] //
sādharmye sati tadvṛttervyāhāraṃ madhuroktivat /
āviṣṭaliṅgamukhyasya janmeṣṭaṃ dārakādivat / [311] //
syātkhapuṣpaiḥ khamutphullaṃ syāñjaṭālaśca darduraḥ /
svabhāvo yadi bhāvanāṃ prāgabhūtvā samudbhavet // [312] //
sthitiśaktiparityaktāndharmānnāśānvitodayān /
vada somya kathaṃ yāti pratītyā vastu vastutām // [313] //
loke dṛṣṭaḥ satoreva parasparamanugrahaḥ /
tadvadevopaghāto 'pi nāśvaśṛṅgāhivā(pā)dayoḥ // [314] //
yatpratītyasamutpannaṃ tatsvabhāvānna vidyate /
na vidyate svabhāvādyadvidyate tattato 'nyathā // [315] //
prakurvanti daśāmātraṃ hetavo vastunaḥ sataḥ /
rājatvaṃ rājaputrasya sātmakasyaiva mantriṇaḥ // [316] //
dharmāṇāṃ sati sāmagrye sāmarthyamupajāyate /
citānāṃ paramānū(ṇū) nāṃ yadvadātmopalambhane // [317] //
karmātītamasadyasya phalaṃ bhāvi karotyasat /
vyaktaṃ vandhyāsutastasya jāyate vyantarātmajāt // [318] //
nāmasallakṣaṇābhāvād dravyasatyāṅkasiddhitaḥ /
anāgatābhyatītasya nāsti prajñaptisatyatā // [319] //
ko vighnaḥ aṅgavaikalyam na tatsarvāstitā sadā /
tatkathaṃ śrūyatāṃ sadbhyaḥ durbodhā khalu dharmatā // [320] //
vartamānādhvasaṃpātāt sāmagryāṅgaparigrahāt /
labdhaśakteḥ phalākṣepaḥ kāritramabhidhīyate // [321] //
na vartamānatā rūpamatītājāna(ta)tā na ca /
yato 'to nādhvasaṃcārād rūpātmānyathateṣyate // [322] //
avasthā jāyate kācidvidyamānasya vastunaḥ /
tathā śaktistathā velā tathā sattā tathā kriyā // [323] //
parikalpairjagadvyāptaṃ mūrkhacittānurañjibhiḥ /
yastu dvidvanmanogrāhī parikalpaḥ sa durlabhaḥ // [324] //
anyasarvatragairbaddhaḥ prahīṇe duḥkhadṛkkṣaye /
prahīṇe prākprakāre 'pi śeṣaistadavalambibhiḥ // [325] //
ṣoḍāṣa(śa) vijñeyāḥ pratyekaṃ tribhavātmakāḥ /
dharmāḥ pañcadhā nirmalāścaiva vijñānāni tathaiva ca // [326] //
dhātvāyatanasatyeṣu prakāreṣu ca lakṣayet /
dharmasaṃgrahavijñānajñānānuśayacoditaḥ // [327] //
saduḥkhahetudṛggheyāḥ kāmāptā bhāvanākṣayāḥ /
svakatrayaikarūpāptivirajāścittagocarāḥ // [328] //
atmīyādhastrayaikordhvanirmalānāṃ tu rūpajāḥ /
ārūpyāptāstridhātvāptatrikanirmalagocarāḥ // [329] //
sarve svādhikavijñeyāḥ samaniryāṇadṛkkṣayāḥ /
nikleśāstribhavāptāntyatrayanirmalagocarāḥ // [330] //
kāmāpta(ptaṃ) pañcaviṣayo rūpāptaṃ tvaṣṭagocaraḥ /
ārupyāptaṃ daśānāṃ tu daśānāmeva cāmalam // [331] //
kāmāptamūrdhvadharmārthe vijñāne svabhuvastrayaḥ /
rūpāptā bhāvanāheyāḥ sarvagāścānuśerate // [332] //
catvāraḥ parivṛtte sve rūpāptāḥ khalvapi trayaḥ /
ārūpyāvacarāḥ sārdhaṃ sarvagairbhāvanākṣayāḥ // [333] //
tadvadeva dvitīye 'pi pañcame 'pi tathaiva ca /
sāsravālambanāḥ sve ca tṛtīye 'pyanuśerate // [334] //
parivṛtte tu kāmāptāḥ saṃskṛtārthāvalambinaḥ /
śeṣaṃ pūrvavadākhyeyam caturthe 'pi tṛtīyavat // [335] //
parivṛtte tu kāmāptāścatvāro 'nyatra pūrvavat /
rūpāpte prathame 'dhastāt trayaḥ sve khalvapi trayaḥ // [336] //
ārūpyāḥ sarvagāḥ sārdhaṃ bhāvanāpathasaṃkṣayai[:]
parivṛtte trayo 'dhastāt catvāraśca svadhātutaḥ // [337] //
ārūpyāptāśca catvāro ṇi(ni)kāyā anuśerate /
tadvadeva dvitīye 'pi pañcame 'pi tathaiva ca // [338] //
sāsravālambanāḥ sve ca tṛtīye 'pyanu[śera]te /
parivṛte tu rūpāptāḥ saṃskṛtārthāvalambinaḥ // [339] //
anyattu pūrvavajjñeyaṃ caturthe 'pi tṛtīyavat /
tṛtīyavatparāvṛtte ārūpyādye nibodhaye[t] // [340] //
sve trayaḥ kāmadhātvāptā rūpāptāśca trayastrayaḥ /
rūpāptavatparāvṛtte dvītīye pañcame tathā // [341] //
tṛtīye khalvapi sve ca sāsravārthāvalambinaḥ /
parāvṛtte svadhātvāptāḥ saṃskṛtārthāvalambinaḥ // [342] //
anyattvādyavadākhyeyaṃ caturthe 'pi tṛtīyavat /
ādyavattu parāvṛtte vijñāne nirdiśed budhaḥ // [343] //
bhāvanāpathahātavyo nikāyaḥ sarvagaiḥ saha /
anuśete dvidhātvāpto vyārūpyāścakṣurindriye // [344] //
nikāyāḥ kāmarūpāptāścakṣurindriyagocare /
duḥkhahetudṛgabhyāsaprahātavyāstrayastrayaḥ // [345] //
ārūpyā bhāvanāheyāḥ sarvagāścānuśerate /
parivṛtte tu catvāraḥ samadṛkkṣayavarjitāḥ // [346] //
duḥkhendriye tu kāmāptaḥ svaireva saha sarvagaiḥ /
tadgocare tu vijñāne nikāyā anuśerate // [347] //
kāmāpannāstrayo rūpā[:] sarvagābhyāsasaṃkṣayāḥ /
paravṛtte tu catvāraḥ kāmāptā anuśerate // [348] //
trayo rūpabhavādantyādbhāvanāheyasarvagāḥ /
sakalā dviṣparāvṛtteścatvāraścānuśerate // [349] //
sukhendriye tadālambe citte tadgocare 'pi ca /
kāmādyāptāḥ yathāyogaṃ sarvagāścānuśerate // [350] //
tridhātusaṃgṛhītāstu sakalā manaindriye /
tadālambini vijñāne sarvasaṃskṛtagocarāḥ // [351] //
saṃskṛtālambanā eva parivṛtte 'nuśerate /
viśeṣo dviḥparāvṛttau vidyate 'tra na kaścana // [352] //
duḥkhaṃ darśanaheyādeścittāccittāni kāminaḥ /
bhavatyanantaraṃ ṣaḍ vā tasyodardhvaṃ pañca pañca vā // [353] //
rūpadhātūpapannasya cittāni tu vinirdiśet /
ekaṃ vā pañca vā ṣaḍ vā sapta vā yadi vā daśa // [354] //
ārūpyadhātujātasya cittānīmāni lakṣayet /
svadhātukāni pañcaiva cyutikāle daśānyataḥ // [355] //
sācivyādanuśāyitvāccittaṃ sānuśayaṃ matam /
dvidhā vā kliṣṭamakliṣṭamekadhaivāpadiśyate // [356] //
mohātsatkāyadṛktasyā antagrāhekṣaṇaṃ tataḥ /
kāṅkṣāmithyekṣaṇaṃ tasyāḥ śīlāmarśastato dṛśaḥ // [357] //
rāgaḥ su(sva)dṛśi mānaśva dveṣo 'nyatra pratāyate /
jñeyaḥ pravṛttibāhulyādevameṣāmanukramaḥ // [358] //
sadasanmitrayogāttu tadvṛttyaniyamo mataḥ /
kleśa utpadyate kaścitsaṃpūrṇaiḥ kāraṇaistribhiḥ // [359] //
abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau pañcamasyādhyāyasya dvitīyaḥ pādaḥ //
pañcamādhyāye tṛtīyapādaḥ /
vyavidyāḥ sakalāḥ kleśāḥ kāme kāmāsravo mataḥ /
styānauddhatye ca hitvordhvaṃ samānatvādbhavāstravaḥ // [360] //
avidyā khyastu mūlatvādavidyā sārvadhātukī /
tathaughayogā dṛgvarjja tatpṛthaktvantu pāṭavāt // [361] //
sāvidyā dve upādāne yathākto(ktau) dve tu dṛṅmaye /
catasro 'pyekamantyaikaṃ kumārgādisamāśrayāt // [362] //
śeṣāstraidhātukāstvantye sātmabhāvapravṛttitaḥ /
saṃyojanādibhiḥ śabdairdarśitāḥ pañcadhā punaḥ // [363] //
nava saṃyojanānyasminnīrṣyāmātsaryameva ca /
dravyāmarṣaṇasāmānyād dṛśaḥ saṃyojanadvayam // [364] //
śeṣānya(ṇya)nuśayāḥ pañca pañcadhā pañcadhā punaḥ /
jagādāvarabhāgīyamūrdhvabhāgīyameva ca // [365] //
ādyantye dve dṛśau kāṃkṣā(kāṅkṣā)kāmacchando dvireva yaḥ /
dvābhyāṃ kāmānatikrāntiḥ punarāṇa(na)yanaṃ tribhiḥ // [366] //
dvyekadṛggheyakāryokterdṛṣṭiheyamukhagrahāt /
sarvadṛggheyabhāktve 'pi trayametadudāhṛtam // [367] //
sarvānarthanidānatvānmārgapratyarthibhāvataḥ /
tathyohāvidhuratvācca trisaṃyojanadeśanā // [368] //
dvau rūpārūpajau rāgau mānamohoddhavāstrayaḥ /
trivedanānuśāyitvād dṛḍhatvādbandhanatrayam // [369] //
dvipakṣagranthanād granthāścatvāraḥ samudāhṛtāḥ /
abhidhyākhyāstathā dveṣaḥ parāmarśadvayaṃ tathā // [370] //
upakleśāstu vijñeyāḥ saṃrambhādyā yathoditāḥ /
sarve vā caitasāḥ kliṣṭāḥ saṃskāraskandhasaṃjñitāḥ // [371] //
mūlakleśamalāstvanye ṣaḍupakleśasaṃjñitāḥ //
śāṭhyopanāhapradāśamāyāmadaviheṭhanāḥ // [372] //
mrarkṣyerṣyāhryanapatrāpyastyānamiddhoddhavakrudhaḥ /
mātsarya kukṛtatvaṃ ca daśadhā paryavasthitiḥ // [373] //
ebhyo 'nunananiṣyandā āhrīkyauddhatatādayaḥ /
mrakṣānapatrapāstyānamiddhādya mohasaṃbhavāḥ // [374] //
kaukṛtyaṃ vicikitsotthaṃ krodhādyā dveṣasambhavāḥ /
pra[mā]dastambhamārdva (?)kṣya māyāśāṭhyavijṛmbhikāḥ // [375] //
kāyaduṣṭhūlatādyāśca jñeyā vyāmiśrasambhavāḥ //
pradāśo dṛkparāmarśaniṣyandaḥ śaṭhatā dṛśaḥ // [376] //
saumanasyena rāgasya saṃprayogaḥ sukhena ca /
dveṣasya daurmaṇa(na)syena duḥkhena ca nigadyate // [377] //
sarvairmohasya vittibhyāṃ caitasībhyāmasaddṛśaḥ /
kāṅkṣā ca daurmaṇa(na)syena śeṣāṇāṃ sumanastayā // [378] //
upekṣayā tu sarveṣām kāmāptānāmayaṃ vidhiḥ /
ito 'nyadhātujānāṃ tu pratibhūmyantaraṃ svakaiḥ // [379] //
īrṣyāyā daurmaṇa(na)syeṇa(na) kaukṛtyasya tathā krudhaḥ /
pradaṣṭeścopanaddheśca vihiṃsāyāstathaiva ca // [380] //
mātsarya daurmaṇa(na)syena saumanasyena kasyacit /
dvābhyāṃ māyā tathā śāṭhyaṃ mrakṣo middhaṃ tathaiva ca // [381] //
madastu sumana[:]skandhasukhābhyāṃ saṃprayujyate /
āhrīkyamanapatrāpya(pyaṃ) styānauddhatye ca pañcabhiḥ // [382] //
āhrīkyamanapatrāpyaṃ styānamiddhaṃ tathoddhavaḥ // [383] //
..........[abhidharmadīpe vibhāṣāprabhāyāṃ vṛttau pañcamādhyāyasya tṛtīyaḥ pādaḥ //
] ..........[pañcamodhyāyaḥ samāptaḥ //]
...
[for 384-597 see alternative GRETIL version]
- Notes
- Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)
- Holder of rights
- Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen
- Citation Suggestion for this Object
- TextGrid Repository (2022). 1_sanskr. tei. sa_vimalamitra-abhidharmadIpa-1-383. GRETIL. Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen. https://hdl.handle.net/21.T11991/0000-001C-94E1-C