Oṃ namo bhagavate śrīguṇasāgarāya //

I. puṇyaprotsāhanakathā

ādau kalyāṇaṃ madhye kalyāṇaṃ paryavasāne kalyāṇaṃ svartham suvyañjanaṃ kevalaṃ paripūrṇaṃ pariśuddhaṃ paryavadātaṃ brahmacaryaṃ saṃprakāśayati sma //

cacāla vasudhā sābdhiḥ ṣaḍvikārātha sācalā /

asurāḥ khagagandharvāḥ kiṃnarāś ca mahoragāḥ /

bhagavān āha //

punaś ca vistareṇa //

vratinī dharmacāriṇyo 'śucī veśyāḥ parastriyaḥ /

yasyāgre bhinnavādena paracittam adhīrayan / parasparavidveṣaṃ syāt saṃbhinna vidadhā mataḥ // Dak_1.40 //

paradravyādisaṃpattiṃ lobhacittena tarkayan /

paratra pāpapuṇyaṃ na sukhaduḥkhaṃ na vidyate / durbodhaśāstraṃ śrutvā ca mithyādṛṣṭiḥ sa nāstikaḥ // Dak_1.43 //

iti śrutvā athānando lokānām anuśocayan / bhītasaṃsāradurvāraḥ saṃharṣitatanuruhaḥ // Dak_1.48 //

kṣetraṃ vicitraṃ caivāntam ity etā bahudhā bhṛśam / kathā dvāviṃśatiḥ saṃkhyā vada me vādirāṭ prabho // Dak_1.53 //

śīlakṣāntiṃ tathā vīryaṃ dhyānaṃ prajñā tathaiva ca / ṣaḍ eva pāramitāḥ sarvā bhāṣasva bhagavan mune // Dak_1.54 //

bhagavān āha //

mānuṣyaṃ samavāpya duṣkaraśatair labdhvā durāpaṃ kṣaṇaṃ mṛtyau niṣpratikāradāruṇatare nityaṃ puraḥsthāyini / pātheyaṃ damadānasaṃyamamayaṃ yair na prabhūtaṃ kṛtaṃ

viramata pāpataḥ kuruta puṇyam udārataraṃ damayata durdamaṃ viṣayalolamanasturagam / bhavata munīndravat parahitābhiratāḥ satataṃ

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ puṇyaprotsāhanakathā prathamaḥ paricchedaḥ //

II. dharmaśravaṇaprotsāhanakathā

jalanidhikūrmakarṇayugarandhrasamāgamavat kṣaṇam anavāpyam adbhutam imaṃ samavetya calam / praśamapuraikavarma vinipātabhayāpaharaṃ

pallavāgrajalabinducañcale kleśajālapariveṣṭite bhave /

tasmāt kukāryaṃ vyapahāya sarvaṃ matvā svakāryaṃ paramāryadharmam / śrotavya eva prayatena dharmo yasmād ataḥ sarvaguṇā bhavanti // Dak_2.5 //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ dharmaśravaṇaprotsāhanakathā dvitīyaḥ paricchedaḥ //

III. manuṣyadurlabhakathā

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ manuṣyadurlabhakathā tṛtīyaḥ paricchedaḥ //

IV. dānakathā

annapānaśayanāsanasaṃpad ratnamālyavasanābharaṇāni /

aśvāḥ kṣaumāṇi nāgā bahukusumasitaṃ cāmaraṃ cātapatraṃ saudhaṃ saṃgītigarbhaṃ madhupaṭaharavāḥ puṣpamālā yuvatyaḥ / bhojyaṃ ratnādihārāḥ puranagaramahī ceśitā devalokaṃ

aśvaiś cāmarabhāranāmitaśirorūpaiḥ khalīnonmukhair nāgair bhinnamadaiś ca yan naravarā gacchanti chattrocchrayaiḥ / bhṛtyaiḥ sābharaṇaiḥ kṛtāñjalipuṭair abhyarcyamānāḥ

paryasyatsahakārabhaṅgasurabhi preṅkhannimagnotpalaṃ

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ dānakathā caturthaḥ paricchedaḥ //

V. puṇyakāmakathā

atyucchritonnatasitadhvajapaṅkticitrair nāgāśvapattirathasaṃkuṣubhitair balaughaiḥ /

yac cakravartī pravarais tu ratnaiḥ sahasraputraiś ca samanvito 'pi

iti śrutvātha maitreyaḥ satyam eva muner vacaḥ / bhītisaṃsāradurvāraḥ saṃharṣitatanuruhaḥ // Dak_5.13 //

tataḥ sa maitreyo harṣaiḥ śrutvātha vacanaṃ muneḥ / jinapādāmbujaṃ natvā idam āha tathāgatam // Dak_5.14 //

bhagavān āha //

maitreya āha //

evam ukte 'tha bhagavāṃl lokānāṃ vismayāya ca / nimittam ekam akarot tūṣṇīṃ bhūtvātra tiṣṭhati // Dak_5.19 //

maitreya āha //

bhagavann idam āścaryaṃ ko hetur idam adbhutam /

bhagavān āha //

maitreya āha //

bhagavān āha //

atha sa rājā ratnavyūho ratnavimānam āruhya gaganadeśād ṛddhyā yena bhagavāṃs tenopasaṃkrānta upasaṃkramya sahasā tatrānuprāpto 'bhūt //

atha sa rājā bhagavantaṃ dvātriṃśatā lakṣaṇaiḥ samanvāgataṃ suvarṇavarṇaṃ sūryasahasrātirekaprabhāvirājitagātraṃ bhagavantaṃ dṛṣṭvā prasādajāto vimānād avatīrya tripradakṣiṇīkṛtya bhagavataḥ pādayoḥ praṇipatyaikānte sthitavān //

bhagavān āha //

tadyathā //

punaś ca śṛṇu mahārāja[n] //

pāpe pravartate bālo janaḥ śūnyaṃ vilokayan /

tatas tx x niratātmā bhava bhūmipasattama /

na ca dveṣasamaṃ pāpaṃ na ca kṣāntisamaṃ tapaḥ / tasmāt kṣāntiṃ prayatnena bhāvayed vividhair nayaiḥ // Dak_5.40 //

na dviṣantaḥ kṣayaṃ yānti durjanā gaganopamāḥ / mārite krodhacitte tu naśyante sarvaśatravaḥ // Dak_5.42 //

adāntā mattamātaṅgā na kurvantīha tāṃ vyathām / karoti yām avīcyādau muktaś cittamataṅgajaḥ // Dak_5.47 //

punaś ca mahārāja //

punaś ca mahārāja //

svaduḥkhaduḥkhī paraduḥkhato 'pi sukhī svasaukhyaiś ca paraiḥ samānam /

punaś ca //

atha sa bhūpatīndreśas tasya satyāśiṣaṃ pratigrāhyādau praṇamya pramodād gamisyāmīty ārocya vimānam āruhya ṛddhyā labdhalābha iva vaṇik svagṛhaṃ prākramat śrīsvam eva rājyam //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ puṇyakāmakathā pañcamaḥ paricchedaḥ //

VI. jīrṇoddhāraṇabimbakathā

tataḥ kautūhalajātā bhikṣavo bhagavantam etad avocat //

bhagavan āha //

mahiṣī tasya saṃpannā śubhavyūhaḥ sa tatsutaḥ /

maitreya uvāca // bhagavann aparaṃ kena kuśalamūlena samanvāgataḥ sa rājā īdṛśo vibhūtir āsīt kena karmaṇeti //

bhagavān āha // maitreya śṛṇu /

bhūtapūrvaṃ sa maitreya pūrvajanmani nāvikaḥ /

taṃ caityaṃ gopālakāḥ krīḍayā pāṣāṇeṣṭakācarcitabhagnitāścaityodaraṃ dṛṣṭvā vimṛśyety uvāca //

ity ākarṇya sa dhīvaro dhīra āyavyayaṃ cābhivīkṣya vahanaṃ teṣāṃ purataḥ samāropyāha //

te tatheti kṛtvā trayaḥśata vāṇijā vahanaṃ praṇamya ca samudraṃ saṃprārthya vahanam āruhya krameṇa saṃtartum ārabdhāḥ //

tadā pramuditamānasāḥ sarve ca te vaṇijo mahotsāhaṃ pramodavantaḥ / niyatam asmākam uttamayātrāsiddhir iti babhūvuḥ //

tataḥ krameṇa cāvajagāhire vividhamīnakulavicaritataraṅgaphenāvalīagāḍhataraṃ samudraṃ nīlaṃ vimalakhaḍgābhinīlam iva vigatameghaṃ sūryāṃśutāpād iva khaṃ vilīnaṃ samantato 'ntarhitatīralekham agādham ambhonidhimadhyaṃ krameṇa prāptāḥ // tadā sāyāhnasamayam abhūt, tīraṃ prāptuṃ sudurlabham /

mṛdukiraṇasavitari kāle, mahotpātaṃ paramabhīṣaṇaṃ garutmadāśīviṣabhīmam ullolam abhūt //

vibhidyamānormivikīrṇaphenaś caṇḍānilāsphālanabhīmanādaḥ /

vidyullatodbhāsuralolajihvā nīlā bhujaṃgā iva naikaśīrṣāḥ

tataḥ sa nāvikaḥ te vāṇijān svajīve nirāśino bhayavihvalāṃś cābhivīkṣya dhairyam avalambya tān uvāca // avadhīrayatha mā sāhasaṃ mā bhaiṣī mā bhaiṣī buddhaṃ smaratha buddhaṃ smaratha, iti vāṇijāgre nivedayati // tac chrutvā te vāṇijā bauddheti nāmasmaraṇaṃ namaskāraṃ kṛtavantaḥ //

ity ukte sati buddhānubhāvena mahotpātaḥ kṣaṇād vilayaṃ gato 'bhūt // tad dṛṣṭvā tān sānandena tīraṃ tārayati sma //

atha te vāṇijās tam āhuḥ // bho nāvika sādhu tava prasādāt tīram anuprāptam // ity uktvā mahatā satkāreṇa bahumānapuraḥsaram atiśayena tarapaṇyaṃ dattvā, gacchāmety ārocya tataḥ saṃkrāmanti sma // nāvikas tān samādāya (Dak: 34) vahanam āropya pratinivṛtya sthitaḥ // tadā nāvikas tarapaṇyakārṣāpaṇaṃ saṃprāpya vastrānnapānasusamṛddhaḥ sukhena tiṣṭhati //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ sa ratnavyūho nāvikajanmani tathāgatadhātustūpajīrṇoddhāraṇakuśalamūlena tasya rājña īdṛśaṃ rūpam manuṣyātikrāntam ṛddhipratibhānaṃ prāptam //

atha bhikṣava ūcuḥ // bhagavan sādhu sugata prabodhā vayaṃ sa rājā ślāghanīyaḥ, punas tasya kīdṛśaṃ pratibhānaṃ vada //

bhagavān āha // bhikṣavaḥ sa rājā dharmeṇa rājyaṃ kārayati / sarvapaurān paripālayati piteva putraṃ sarvalokāḥ kīrtiyaśaḥśabdaṃ śṛṇvanti // yathānyāyaṃ kṛtaṃ kāryaṃ dānaṃ arthibhyo dattavān annam annārthikebhyaḥ pānaṃ pānārthikebhyo vastraṃ vastrārthikebhya itthaṃ bhikṣavaḥ sa rājā svarājyaviṣaye sahasrākṣa iva svastyayanaṃ kṛtavān //

tataḥ sa rājā ekasmin samaye sarvaṃ saṃnipātya sabhāṃ kāritavān //

bhikṣur uvāca //

rājovāca //

pravrajyāgrahaṇenāpi katham itthaṃ śarīrakaḥ / na daṇḍapātraṃ na ca cīvaraṃ te nāmnaiva _ bhikṣur ihāgatas tvam // Dak_6.27 //

bhikṣur uvāca //

rājovāca // bhikṣo dakṣiṇīyo yaśasā suśīlo bhava śīlayuktenānucara / ity uktvā sa rājā daṇḍapātracīvarādikaṃ dattvā mahatā satkāreṇa bhojayati sma // tato bhikṣo rājasaṃdarśanamātreṇa khañjapādasnāyunaḥ komalāṅgo jāto 'bhūt //

kramataḥ kuṣṭhādi vilayaṃ gatam / kiṃciccheṣamātro nāsti // tataḥ sa bhikṣus tasmāt sthānād anyapradeśaṃ gatavān //

tataḥ sarve janāś cāścaryaprāptā evam āhuḥ // aho mahārājaḥ puṇyavān dharmanidhānabhūtaḥ, tena darśanamātreṇa tasya bhikṣoḥ kuṣṭhādipādakhañjapraśrabdho 'bhūt // tadā rājānuvicintayati // kiṃhetur māyā bhūto vā tasya bhikṣoḥ, mama vismayaḥ prāptavān //

maitreya uvāca // bhagavan kathaṃ hetubhūtaḥ sa bhikṣus tasmin māyayāvāgatāḥ //

bhagavān āha //

kiṃ tu bhikṣava etena bhikṣur darśanamātrakaiḥ /

bhagavān uvāca //

ye kuleṣu mātāpitarau samyak mānyate samyak pūjyate samyak sukhena parihriyate // athavānnena pānena vastraśayyāsanena ca tayā saparicaryayā mātāpitroś cāninditena satkāraṃ kartavyam // tat kasya hetoḥ //

candrānanāḥ pravaradehaviśālanetrā bālārkatulyavapuṣaḥ śubhakīrtiyuktāḥ /

bhikṣos tasya pūrvacaritāni śrūyatāṃ kathayāmi //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ kāverī nāma nagaram āsīt / tasmin nagare sa pūrvakuśaladānahīnāt paramadāridraḥ kuśīdo nāma śreṣṭhī prativasati sma //

tasya dvau putrāv asti / eko bālaś caiko daharaḥ / tadā pitari kālagate, daharaputreṇa mātaraṃ vidveṣitaḥ / nityaṃ krodhena paruṣavacanena vācayati //

cānnapānaṃ parītamātraṃ dattvātmanā bhakṣitaṃ sadā // tadā mātā manasi vyathayā tayā putram uvāca // putra te kiṃ kṛtaṃ tavānujabālo 'jānakaḥ stanyaṃ pibaty alpānnena kathaṃ vartayiṣye // tac chrutvā tena mātur īrṣyayā krodhena mātaraṃ pādena pṛṣṭvā nirgataṃ vacanam āḥ kim // tathāpi mātur hṛdaye duḥkhaśalyo 'pi svayaṃ praśāntya coktā / mā me putrakāsya karmaṇo vipākam anubhavethā iti cintya sthitā //

atha sa śreṣṭhiputro roṣaṇapraśrabdhābhūtatvāt saroṣeṇa tāṃ mātaram uvāca // re re māta mā tiṣṭha atra me gṛhe, yatrepsitaṃ tatra gaccheti // mātā uvāca //

tataḥ sa daharaputreṇa mātur vacanam avacanaṃ kṛtvā svādhīnenāvasthitaḥ // atha sa tasya mātā kaniṣṭhaputraṃ pratipālya tiṣṭhati //

tadanantaraṃ tasya daharaputrasya gṛhācārakāviprahīnabhūtatvāt mahat kaṣṭataraṃ duḥkham abhūt // tasya pāde vikāro bhūtvā kuṣṭhāviṣṭakhañjapādo bhavati // kiṃ cit kāryakarmāṇi na sukarāṇi kartum // aśaktatvāt krameṇa svaduṣkṛtāni karmāṇi pariveṣṭya daridro bhavati //

kiṃ cid api bhikṣur ahaṃ bhaveyam iti vakṣyāmi, ity uktvā vrīḍayā tena mātaraṃ na saṃbhāṣya svagṛhāt prakrāntaḥ // tato pakṣatrayātyayena sa kālagato 'bhūt //

tato mātary apakārakṛtena karmaṇo vipākena narakeṣūpapannaḥ // tato yamadūtāḥ parigṛhyānyanarakeṣu kṣipanti // tasmād utkṣipya ayogṛhasamīpe nīyante paramavistaramahocchraya sa mātur apakārī dvārāt preṣyate //

tato 'bhyantaraṃ praviṣṭaḥ / tatrāsya dvāraṃ pihitam / tato 'bhyantaraṃ praviṣṭaḥ praviṣṭamātreṇa tasya mastake 'yomayam cakraṃ mahāpramāṇaṃ tasya mūrdhni prādurbhūtam // dvārakapāṭaṃ pihitam / tasmāt pāpād ādīptaṃ cakraṃ bhramati saṃprajvalitam ekajvālībhūtam / tasya śirasi yat pūyaśoṇitaṃ prasarati, so 'syāhāraḥ // tataḥ sa kathayati //

aho hi vedanā kaṣṭaṃ kenaiva duṣkṛtena ca / me rakṣakajanaḥ kaś cid āgacchati tv udīritaḥ // Dak_6.39 //

tena karmavipākena cakraṃ vahati mastake / ādīptaṃ saṃprajvalitaṃ mama prāṇoparodhakam // Dak_6.42 //

iti //

atha tasmin gṛhe ākāśāc chabdo nirgataḥ //

tadanantaraṃ śatavarṣaparyante tathāvidhapuruṣas tasminn ayomayagṛhaṃ samāgataḥ, praviṣṭamātreṇa tasmāc cyutvā tasya navāgatapuruṣasya mūrdhni cakraṃ prādurbhūtam //

sa kuśīdasya putras tasmān narakān muktvā punar eva daridrakule jātaḥ / tatraiva mātāpitarau kālagatau, kālagate sati ekākībhūtaḥ punar eva pāpaśeṣaṃ na naśyati pādakhañjakuṣṭhāviṣṭo bhavati // ihaiva janmani yācako bhūtvā bhikṣur aham iti vakṣyāmīti cintayitvā svagṛhāt prakrāntaḥ //

evaṃ bhikṣavaḥ sa duḥśīlabhikṣus tena mātṛdoṣeṇa pātakena kuṣṭhāviṣṭapādakhañjo bhavati / māyayā naiva tasya karmavipākena bhavati //

atha tasya bhrātā daharānujo bhūtvā mātaraṃ samyag mānitaḥ pūjitaḥ samyak parihriyate sma // tena piṇḍapradānakṛtena pitṛlokān saṃtarpitaḥ // tasya puṇyānubhāvena mahati rājavaṃśe ratnavyūhasya nṛpateḥ putro bhūtvā sa śubhavyūharājakumāra āsīt // tasmāt tarhi bhikṣavo yeṣāṃ mātāpitṛṣv apakāraṃ manasāpi mā cintayed iti // evam ukte sa maitreyaḥ saṃharṣitaromakūpajāto bhagavantam etad avocat // prab dho 'haṃ bhagavan prabodho 'haṃ sugata / īdṛkpāparatena, ittham anubhūtam / kenopāyena yatnena tasya bhikṣoḥ pātakakṣayo bhavati //

bhagavān āha // yeṣāṃ manuṣyāṇām ihaiva saṃsāre yataś cyutvā mātuḥ kukṣāv upapannaḥ sā mātā daśamāsaparyantaṃ dhṛtvā kaṣṭena prasūtā stanyapānena pratipālayati / īdṛśīmātari apakārakṛte duṣkarakṛtair na ca mucyate //

atha punar api bhagavān āha // maitreya ratnavyūho nāma bhūpālaḥ paramapuṇyavān sa punar api kasmiṃś cid dine cintayām āsa //

sarvam anarthaṃ rājyaṃ viṣayopabhogyaṃ mahāghorabhayakaraṃ mṛtyusarpabhayākulam anityam asārakam iti vicintyāgāra adhyāvasituṃ mano na ramate // tadā sa rājaputraṃ śubhavyūhaṃ ca mantriṇaṃ samāmantryaivam āha //

putra śubhavyūha

bho putra śubhavyūha mama pūrvapuṇyānubhāvena gautamena śauddhodanena mahyaṃ vyākaroti / acireṇa tathāgato bhaviṣyasi tena prabodhitaḥ / aham eva buddho bhaveyamm, paścimāyāṃ campakavarṇāyāṃ lokadhātau buddhakṣetram ekam asti, tatra gacchāmīti //

tasmān mayā yathā proktaṃ tathā caritum arhasi / prajānāṃ pālanaṃ kṛtvā dharmanītyāṃ samācara // Dak_6.48 //

tat kasmād dhetoḥ //

dharmeṇa vardhate rājyaṃ dharmeṇa vardhate dhanam /

śṛṇu maitreya punar bhūpamārgāṇāṃ gamanakathām / dadarśa bhūpatir jīrṇapraṇālīṃ mārgako 'tha saḥ // Dak_6.58 //

rājovāca // na jñāto 'ham eva ca //

tadanyavṛkṣa ekas tu mūlotpātyaiva sthito yadā /

rājovāca // na jñāto 'ham eva tu //

brāhmaṇā ūcuḥ //

tataḥ sakhā brāhmaṇa uvāca //

rājovāca //

brāhmaṇāḥ kiṃ na jānītha ratnavyūheti viśrutaḥ /

tadā brāhmaṇāḥ prītipramodyasaumanasyajātās tasmai rājñe āśīrvāṇīm abruvan //

brāhmaṇās tathāstu me, ity uktvā sa satkāraviśeṣaiḥ pūjayitvā visarjayati sma // tato brāhmaṇāḥ prasādapratilabdhāḥ svam āśramaṃ prakrāntā abhūvan // maitreya āha //

maitreyeṇa tathā pṛṣṭo bhagavān āha taṃ punaḥ //

maitreya uvāca // prabuddho 'haṃ bhagavan prabuddho 'haṃ sugata //

atha sa rājā campakavarṇāyāṃ lokadhātau buddhakṣetraṃ prāptavān / tatra buddhakṣetre vimalaprabhā nāma caityaṃ manoramadarśanīyaprāsādikaṃ dṛṣṭvā paramaprītamanās tasyāśramam upāśritavān // paryaṅkam ābhujya, ṛjukāyaṃ praṇidhāya dhyānārāme sthitaḥ / tatas tatkṣaṇaṃ pañcābhijñatvaṃ prāptah, krameṇa ratnākaro nāma tathāgato 'rhan prāpto 'bhūt //

maitreya uvāca // bhagavamṣ tathāgatadhātustūpajīrṇoddhāraṇānāṃ kīdṛśaṃ phalam //

tathāgatastūpabiṃbānāṃ sthāpanānāṃ yataḥ katham /

bhagavān āha //

āḍhyo nirnaṣṭaśokaḥ kṣatasakalakalir locanānandapātraṃ

dvātriṃśatā bhūṣitacārugātraḥ sallakṣaṇair lakṣitacakravartī / bhavej jino 'nte jitadoṣaśatrus tāthāgatīṃ yaḥ pratimāṃ vidhatte // Dak_6.82 //

jātiḥ śrutiḥ smṛtir dhairyam abhivāñcitasaṃpadaḥ /

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ jīrṇoddhāraṇabimbakathā ṣaṣṭamaḥ paricchedaḥ //

VII. snānakathā

bhagavān āha //

evaṃ maitreya mahānuśaṃsā tathāgateṣu kṛtapuṇyāni svalpam api bahu phalam //

atha tasmin samaye bhagavān sarvasabhāśritalokānāṃ kāṅkṣācchedanārtham ūrṇākośād bhrūvivarāntarād divyāṃ prabhām utsasarja / tayā prabhayā trisāhasralokadhātum avabhāsya yāvad bhavāgraparyantam avabhāsayati sma //

tatraikapradeśe dharmakośavatīmahānagaryāṃ dharmamatir nāma śreṣṭhī prativasati sma // sa ca mahādhano mahābhogo vistīrṇaparivāro dhanadhānyasaṃpanno gṛhakṣetra-udyānadāsadāsīpreṣakajanasaṃpannaḥ / tatas tayā prabhayā sarvāvantaṃ gṛhaṃ bāhyābhyantaram avabhāsitam / tatas tayā prabhayā tasya śarīraṃ spṛṣṭvā, prahlāditamanāḥ kathayati //

aho kasya prabhāva eṣa na bhūto na bhaviṣyati, hetubhūtaṃ kaṃ pṛccheyam // ity uktvā tūṣṇīm abhūt //

tato bhagavato raśmijālaprabhayā gāthām abhāṣata //

ity uktvāntarhito 'bhūt // atha sa dharmamatiḥ śreṣṭhī buddhe bhagavati prasannapramodyajātena pūjāpuraḥsareṇa puṣpadhūpādinā pūjārghaṃ dattvā puṣpāñjaliṃ bhagavate prakṣiptavān // tato buddhānubhāvena sarvapuṣpāṇi puṣpamaṇḍapa iva tasthuḥ / dhūpo 'bhrakūṭavat saṃsthitaḥ sitanīlapītaharitāruṇacitra iva śirasi samalaṃkṛto 'bhūt //

atha sa śreṣṭhī buddhe bhagavati cittaṃ prasādya namaskāraṃ kṛtvā buddham anusmaran sukhena tiṣṭhati // tatas tasya śreṣṭhina alpāyutvāt kālaṃ gatvā tasya puṇyaprabhāvena trāyatriṃśeṣu deveṣūpapannaḥ // tato divyastrībhiḥ saha mandākinyāṃ snātvā sukhalīlayā tiṣṭhati // tataḥ svapuṇyavipākena ratnakūṭāgāre niṣadya svargaṃ svargād bhramati ramitvā krīḍitvā kramataś ca sa ratnamatīti khyātavān // tataś ca śakro devānām indraḥ sudharmāyāṃ devasabhāyāṃ buddhasya varṇaṃ bhāsantaṃ taṃ dadarśa //

atha śakro devendras taṃ devaputraṃ kūṭāgāra _ _ṃ sutaptaṃ kuśalamūlaṃ dṛṣṭvā ca gāthayā pratyabhāṣat //

ratnamatidevaputra uvāca //

saśrāvako narāditya ākīrṇo varalakṣaṇaiḥ / tat karma kuśalaṃ kṛtvā rājate 'bhyadhikaṃ mama / jalajenduviśuddhābhaṃ vadanaṃ kāntadarśanam // Dak_7.9 //

śakraḥ prāha //

dharmatā khalu devaputrasya aciropapannasya trīṇi cittāny utpadyante // kutaś cyutaḥ kutropapannaḥ kena karmaṇeti // sa paśyati manuṣyebhyaś cyutaḥ praṇīteṣu deveṣu trāyatriṃseṣūpapannaḥ bhagavato 'ntike cittaṃ prasādyeti //

atha tasya devaputrasya cetasy etad abhavat // na mama pratirūpaṃ syād yad ahaṃ paryuṣitaparivāso bhagavantaṃ darśanāyopasaṃkrāmayeyam / iti sa devaputraḥ sarvāṅgavirājitagātro ratnacūḍasugandhādisaṃsṛṣṭadeha anekadevaputrasahasraparivṛtas tenaiva ratnakūṭāgāreṇa saha bhagavataḥ sakāśam upasaṃkrāntaḥ / tato bhagavantaṃ divyapuṣpair avakīrya bhagavataḥ purastān niṣaṇṇo dharmaśravaṇāya //

atha khalu bhagavān sa devaputrasyāśayānuśayaṃ dhātuṃ prakṛtiṃ ca jñātvā caturāryasatyaprativedhikīṃ dharmadeśanāṃ kṛtavān // yāṃ śrutvā tasya devaputrasya viṃśatiśikharasamudgataṃ satkāyadṛṣṭiśailaṃ jñānavajreṇa bhittvā śrotāpattiphalaṃ sākṣātkṛtam, sa dṛṣṭasatyas trir udānam udānayati //

idam asmākaṃ bhadanta na mātrā na devatābhir na rājñā neṣṭajanabandhuvargeṇa kṛtam / yad bhagavatā ucchoṣitā rudhirāśrusamudrā laṅghitā asthiparvatāḥ pihitāny apāyadvārāṇi vivṛtāni svargadvārāṇi pratisthāpitāḥ smo devamānuṣyeṣv iti āha ca //

naravarendra narāmarapūjita vigatajanmajarāmaraṇāmaya / bhavasahasrasudurlabhadarśana saphalam adya mune tava darśanam // Dak_7.14 //

atha sa devaputro bhagavataś caraṇayoḥ praṇipatya saṃjātaharsaḥ suralokābhimukhaṃ divaṃ jagāma //

atha sa devaputro vaṇig iva labdhalābhaḥ sasyasaṃpanna iva karṣakaḥ śūra iva jitasaṃgrāmaḥ sarvarogaparimukta ivāturo yayā vibhūtyā bhagavatsakāśam āgatas tayaiva vibhūtyā svabhavanaṃ gataḥ //

yaṃ dṛṣṭvā saṃdigdhamanaso bhikṣavo bhagavantaṃ papracchuḥ / kāni karmāṇi kṛtāny upacitāni sā devaputrasyedṛśī vibhūtir āsit // avarakeṇa kuśalamūlena samanvāgataḥ sa devaputra iti //

atha bhagavān kṣaṇaṃ tūṣṇīm āsthāya sarvāvantaṃ bhikṣugaṇam āmantryaivam āha // bhikṣavo vaḥ kim āścaryabhūtaṃ taddhetuṃ pravakṣyāmi śṛṇuta //

bīja upte hi varo bījāṅkuro hi mahān, yathā bījāṅkuro pṛthivyāḥ, dharaṇītalāl laṭā prajātānyaśeṣān mahāprajātānāṃ, bahuśākhāpattrā sapuṣpajātātrāntare phalaprasiddhā subahuprakārāt //

tat kasya hetoḥ //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvany asaṃkhyeya kalpair mallā nāma janapade kuśinagarapattanavane bhagavataḥ prabhūtaratnasya tathāgatasya dhātustūpam ekam asti / tasmin nagare vibhavavihīnamahādīnaparamadaridraḥ śāntamatir nāma śreṣṭhī prativasati sma // tasyānujo vigatamatir nāma, tayor militvā tābhyām anekayatnena dhanārjanaṃ kṛtaṃ tathāpi na saphalam abhūt / tat kasmād dhetoḥ pūrvakuśaladānahīnatvāt //

tataḥ prabhūtaratnatathāgatasya śāsane samutpannaḥ prakṛtipariśuddhir nāmopāsakaḥ prativasti sma // sa dharmacittakaḥ karuṇācittam upasthāpya sarvasattvebhyo nityaṃ dharmaṃ deśayati //

tadyathā //

ye ke cit paścime kāle sarṣapaphalamātraṃ tathāgatasya śarīradhātuṃ pūjayiṣyanti / tathāgatadhātustūpaṃ pūjayiṣyanti / teṣāṃ sarvakarmabhayo 'ntaśaḥ paiśunyapāpakā akuśalān duḥkhadharmān na kramiṣyanti // ye ye mānavās tathāgatadhātustūpaṃ pradakṣiṇaṃ kurvanti pūjayanti svadoṣaparihārārtham, te pramādād gamyāgamya prāṇivadhādidoṣavilayaṃ bhaveyuḥ //

//

atha sa daridrapuruṣo buddhasya dharmaṃ śrutvā prasādajāto nityam eva dharmaṃ śrotuṃ gacchatīti // tadānujo vigatamaitr bhrātaraṃ uvāca / bhrāta ā kiṃ tava maryādaṃ vyapahāya kāryaṃ dharmaśrutena kim, tvayā saha vartanaṃ na sukaraṃ kartum, parapreṣako bhūtvā vartayāmīty uktvā svagṛhān niṣkramya svacchandena, anyasya preṣako 'bhūt // atha sa daridro bhrātā viyoge sati cittavyākulībhūtvā tathāpi svayam eva manaḥ praśāntya dharmeṣu cintāparo vyavasthitaḥ // athaikasmin dine raktakāṣāyavastrapātradhārī bhikṣur eko dvāramūleṣv athiṣṭhat piṇḍapātraṃ yācitum // taṃ dṛṣṭvā śīghram eva gṛhaṃ praviśyādrākṣīt kiṃ cin na vidyate / ātmanāhārāya parittāni taṇḍulāny eva santi, sa sahasā gṛhītvā tasmai prāyacchat //

bhikṣur api tena yathā dattaṃ tathā gṛhītvā tam uvāca //

daridre 'pi ca puṇyātmā daridre tyāgadurlabhaḥ / tasmāt puṇyānubhāvena dāridryaṃ te praṇaśyatu // Dak_7.19 //

ity uktvāntarhito 'bhūt // atha tasya daridrasyaitad abhavat /

punar api tasyaitad abhavat // prakṛtipariśuddhināmopāsakasakāśād dharma śrutaṃ me / ye ke cit paścime kāle sarṣapaphalamātraṃ tathāgatasya śarīradhātuṃ pūjayiṣyanti, tathāgatasya dhātustūpaṃ pūjayiṣyanti, teṣāṃ pūrvakarmāvaraṇāni kṣayo bhaviṣyatīti / pāpakṣayatvāc cittaṃ pariśudhyate, cittapariśuddhatvād dharma pariśudhyate, dharmapariśuddhatvāt tenaiva phalaṃ labhyate // tathā śrutaṃ me pariśuddhadharmeti //

atha tasyaitad abhavat / tathā tathāgataṃ pūjayeyam iti so 'pi nirvāṇaṃ gataḥ / tathāpy asya dhātustūpam asti tam ahaṃ pūjayeyam iti // punas tasyaitad abhavat //

iti daridraḥ samanuśocya tiṣṭhati dīnamānasaḥ //

atha tasya dharmaśrutasya puṇyānukūla pratodeneva pracodayati sma // tasya manasi etad abhavat // na mama pratirūpaṃ syād yad ahaṃ tathāgatadhātustūpa upāsitavyaḥ pānīyamātreṇa snānaṃ kartavyam / iti matvā mṛnmayaghataṃ gṛhītvā nadyāṃ tīre snātvā pariśuddhamānaso jalam ādāya tasmin stūpe snāpayati sma // tato dinamāsātyāyād ekasmin dine caityabimbasnānāya jalam ādātuṃ gacchati //

tataḥ sa śāntamatis tāni dṛṣṭvā prasādajāto manasīty abhūt //

tataḥ sa daridras tāni svecchayā gṛhya punar api / svaṃ bhavanaṃ pratinivṛtya cintayann uvāca //

tataḥ sa mahādhano 'bhūt suṣkahrado nīragāsaritsamūhair itas tataḥ praveśita iva pūrṇo 'bhūt // tataḥ prabhṛti rājñā rājāmātyair brāhmaṇaiḥ saṃmānitaḥ sādhubhir lokasaṃmato 'bhūt // sādhu satpuruṣa eṣa loke prakhyātaḥ //

atha sa śreṣṭhī ullāsitamanā harṣasaumanasyajāto buddhe cittaṃ prasādayām āsa //

tato dinamāsātyayāt tasyaitad abhavat //

atha sa śreṣṭhī mahatā satkāreṇa stūpeṣu ratnamaya kūṭāgāraṃ kṛtam abhūt / nānāgandhodakena snāpanaṃ kṛtaṃ tridhā pradakṣiṇīkṛtya mūrdhnā praṇipatya sāñjaliṃ ca praṇidhānaṃ cakāra / bhagavan me janmāntare tathāvidhena tathāgateṣu manaḥprasādaḥ san ratnamayakūṭāgāreṇa saha svarge trāyatriṃśeṣv upapattir bhaveyam // ity uktvā nityam eva tasmin stūpe paryupāsitaḥ //

atha sa śreṣṭhī saṃsārike kṛtakaraṇīyo buddhe bhagavati cittaṃ prasādya kālagataḥ // kālaṃ gatvā dharmakośavatinagare dharmamatiśreṣṭhijanma babhūva / mahādhano mahābhogo vistīrṇadhanadhānyasaṃpanna ihaiva janmani mayi prasādya bhaktitaḥ pūjāṃ kṛtavān / tat sarvaṃ mamāgre vahanti /

tatas tasya śreṣṭhina alpāyutvād bauddhe prasādya kālagataḥ praṇīteṣu trāyatriṃśeṣu deveṣūpapannaḥ svapuṇyaphalavipākena ratnakūṭāgāre niṣadyādyarātrau tatrāgacchati / mayā dharmo deśitaḥ //

kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena sanayena sa dāridro 'yaṃ ratnamatir nāma devaputro mayi dharmaṃ śrutvā svabhavanaṃ gataḥ // bhutapūrvaṃ prabhūtaratnasya tathāgatasya dhātustūpe snānakṛtamātreṇa mahadthno 'bhūt / tena paścād ratnamayakūṭāgaraṃ k rtaṃ tenaiva praṇidhānavaśās ratnakūṭāgāreṇa saha svargeṣūpapannaḥ //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ snānakathāparivarto nāma saptamaḥ paricchedaḥ //

VIII. kuṅkumādidānakathā

atha kadā cid buddho bhagavān satkṛto gurukṛto mānitaḥ pūjito rājabhī rājāmātyair dhanibhiḥ sārthavāhair devair nāgair yakṣāsuragaruḍakinnaramahoragair abhyarcito buddho bhagavān jñāto mahāpuṇyalābhī cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārāṇāṃ saśrāvakasaṃgho mahatā satkāreṇa pūjito dharmaśravanārtham / tadā buddho bhagavān svaṃ prabhāvaṃ pradarśayan yeṣām unnatacittānāṃ mānamadadarpaprahāṇārthaṃ parṣadbhyo dharmaṃ deśitavān / tac chrutvā sabhāśritajanāḥ saṃmodavantaḥ //

tasminn avasare tadā tatra rājagṛhe 'nyatamaḥ sautīrṇo nāma vaṇig āsīt / mahādhano mahābhogo vistīrṇaparivāraprāptaḥ / tadātmasadṛśāt kulāt kalatram ānītam / tayā saha sukhena tiṣṭhati // sa cintayati / tathā na yuktam, kiṃ tu pitā cāsmākaṃ kiṃkarmaphalopajīvī āsīt / aham api tathā kariṣyāmīti // yady okkarika āsīd okkarikatvāṃ kariṣyāmi / mahāsamudravaṇig āsīt tat tathā kariṣyāmīti //

tadā kenāpi kathyamānena śrutam / jānāmi pitā cāsmākaṃ samudravaṇig āsīt / iti cintayitvā svapatnīm uvāca // kānte matkarmaṇā eva vaṇikkule jātas tenāhaṃ ratnākaraṃ mahāsamudraṃ gantum icchāmi / tvayā gṛhācāraṃ kṛtvā tiṣṭha ma bhītāsi / acireṇāgamiṣyāmi mamārthe devatāṃ smṛtvā dhairyam ālambya mā sāhasaṃ kuru //

tac chrutvā patny uvāca //

bhartā uvāca //

viśeṣeṇa gṛhasthānāṃ dhanaṃ mūlaṃ tu dehinām /

patny uvāca //

svāmin vinā kathaṃ nāthaṃ tiṣṭhāmi cāham ekikā / candreṇa rahitā rātrir andhakāraṃ gṛhe yathā // Dak_8.8 //

punaś ca //

bhaveṣu lobhavastūni nārīpuṣpaphalāni ca / kasyāsti nāgame cittaṃ dṛṣṭvā strīṣu vimohitām // Dak_8.10 //

adāntaś cittamātaṅgaḥ satpathena kathaṃ vrajet / kupathena yadā gacchet prapaten nārake hi saḥ // Dak_8.11 //

viśeṣeṇa striyā dharmaḥ prāpyate yas sudurlabhaḥ /

tat kasya hetoḥ //

bhartā uvāca //

patny uvāca //

tatpatnī brāhmaṇī sā vai aprasūtā sayauvanī / bhartur guṇān anusmṛtya abhūd asvasthacetanā // Dak_8.18 //

hṛdaye svasthabhūtena parivṛtopacārikā / paśyantī cakṣuṣā sarvāḥ sā babhāṣe śanaiḥ śanaiḥ // Dak_8.25 //

upacārikā ūcuḥ //

svāmini te vinā svasthaiḥ vaidyaḥ prajñaptaḥ kāmyayā /

brāhmaṇī uvāca //

upacārikā ūcuḥ //

na striyaḥ svāmini vaidyaḥ pumāṃl lokacikitsakaḥ /

brāhmaṇī uvāca //

asmākaṃ kuladharmeṣu veśyāvṛttiṃ kuruṣva tat / viśeṣai rūpalāvaṇyaṃ mahāṃś ca jana rocate /

tataḥ prabhṛti sā kāmaratī asakṛt svakulavyavahāraṃ kṛtavatī // tataḥ kāmaratī pañcatvam upagatā narake patitā //

svāminn aham api tathā bhaviṣyatīti tvām ahaṃ vakṣyāmi //

atha satīrṇavaṇijaḥ patnīvacanam akṛtvā paṇyam ādāya bahubhir vāṇijair mahāsamudram avatīrṇaḥ // tasya patnī nātiyauvanavatī madhyavayasī aprasūtā / tataḥ kaścidvarṣāntare gate sā putrārthe ca svāmino 'rthe utkaṇṭhitā paritasyati na cāsyā bhartā āgacchati // // sā uvāca //

atha sautīrṇavaṇijo mahatā satkāreṇa, ke cit pratyāgatā vaṇijāḥ, sugandhadravyāṇi tathāgatāya niryātaye tyaktvā pattralekhaṃ cānyavaṇijasya haste dattvā preṣayati //

tataḥ sa vaṇijas tasya patnyai haste pattraṃ samarpayati //

tadā tasya patny āgṛhītvā lekham, kuśalavārttāṃ papraccha //

so 'vocat sarvaṃ kuśalaṃ mā bhaiṣīty uktvā svagṛhaṃ gataḥ // atha sā tasya patnī bhartā āgamiṣyatīti cintyāśayā utkaṇṭhitamanās tiṣṭhati //

pratyāgate tataś cāsmiṃs tasya durdaivayogataḥ /

naśyanti sarvavastūni jīvaś cāpi praṇaśyati / vārttāpi nāgatas tasya mṛto 'pi jīvito 'tha vā //

atha bhagavān sarvajñas tasyā āśayaṃ jñātvā svaṃ prabhāvaṃ pradarśayann ṛddhyā brahmasvareṇa sautīrṇaṃ prāvadat //

sautīrṇa tava patnyā tvām eva kālagataṃ na jānāti / tasmād divyarūpaṃ dhṛtvā svargād avatīrya divyadehaṃ svapnaṃ darśayatu // iti sahacittotpādād bhagavataḥ sautīrṇavaṇijo divyaśarīram abhivīkṣya,

dharmatā khalu aciropapannasya trīṇi cittāny utpadyante // kutaś cyutvā, ihopapannaḥ, kena karmaṇeti / sa paśyati manuṣyebhaś cyutas trāyatriṃśeṣūpapanno bhagavataḥ kuṅkumādidānād iti //

tatas sugandhamukho devaputraś calavimalakuṇḍalahārārdhahāravibhūṣitagātro ratnacūḍaḥ kuṅkumatamālapattrādyalaṃkṛtagātras tām eva rātriṃ sugandhagandhena catuḥkrośaṃ sphuritvā yatra yatra gataḥ svargalokād avatīrya bhāryāyāḥ koṣṭhāgāre pratyasthāt // tataḥ sā imaṃ svapnam apaśyat // bhartā uvāca //

kāśmīragośīrṣakacandanāni dadanti tasmai sugatottamāya /

buddheṣu dharmeṣu tathā ca saṃghe prasannacittā bhava cāpramattā / tathā bhavethās tvam ato yathāhaṃ kalyāṇamārgaṃ nacireṇa prāptum // Dak_8.54 //

iti jinānubhāvena svapatnīṃ dharmam upadeśya svabhavanaṃ gataḥ // tataḥ sā tathāvidhaṃ svapnaṃ dṛṣṭvā prabudhyati mahādbhūtaṃ ca saṃprāptā śokākulitamānasā //

tatotthāyāsanāt sā ca vimṛśya manasā punaḥ / satyasvapnam imaṃ jñātvā duḥkhotphullatanūruhā / vepathus tasyās tanur nūnam aśru sravati locanāt // Dak_8.55 //

tatas tau saṃbhāṣitau bhagavataḥ kuṅkumādidānād devalokeṣūpapannau // tasmād bhagavataḥ sakāśaṃ gacchāvaḥ paryupāsanāya vadanāyeti //

tadā sugandhamukhadevaputrastrīpuruṣau sugandhagandhena catuḥkrośaṃ sphuritvā tām eva rātriṃ sarvaṃ jetavanamahāvihāram udāreṇāvabhāsya bhagavantaṃ candanādisugandhavarṣaiḥ pūrayitvā bhagavataḥ purastān niṣaṇṇau dharmaśravaṇāya //

atha bhagavān sugandhamukhadevaputrayor āśayaṃ prakṛtiṃ ca jñātvā tādṛśīṃ caturāryasaṃprativedhikīṃ dharmadeśanāṃ kṛtavān / yāṃ śrutvā tayoḥ strīpuruṣayor viṃśatiśikharasamudgataṃ satkāyadṛṣṭiśailaṃ jñānavajreṇa bhittvā śrotāpattiphalaṃ sākṣātkṛtam // sa dṛṣṭasatyas trir udānam udānayati sma //

idam asmākaṃ bhadanta na mātrā kṛtaṃ na pitrā kṛtaṃ na rājñā na devatābhir neṣṭasvajanabandhuvargeṇa na pūrvapretair na śramaṇabrāhmaṇair yad bhagavatāsmākaṃ kṛtam / apāyadvārāṇi pihitāni svargadvārāṇi pratiṣṭhāpitāni //

tvadāśrayāc cāptam apetadoṣaṃ nāv adya labdhaṃ suviśuddhacakṣuḥ / prāptaṃ ca śāntaṃ padam āryakāntaṃ tīrṇaṃ ca duḥkhārṇavapāram asmin //

Dak_8.61 //

avanamya bhagavataś caraṇau dvāv abhivandya jātasaṃharṣau gamiṣyāva ity ārocya suralokābhimukhaṃ divaṃ jagatuḥ //

atheha bhikṣavaḥ pūrvarātriṃ jāgarikāyogam anuyuktā viharanti / tair dṛṣṭo bhagavato 'ntike udāro 'vabhāsaḥ / yaṃ dṛṣṭvā saṃdigdhā bhagavantaṃ papracchuḥ // kiṃ bhagavann asyāṃ rātrau bhagavantaṃ darśanāya brahmā sahāpatiḥ śakro devendra uta catvāro lokapālā upasaṃkrāntāḥ //

bhagavān āha // na bhikṣavo brahmā sahāpatir na śakro devendro nāpi catvāro lokapālā māṃ darśanāyopasaṃkrāntāḥ /

asau sautīrṇavaṇijo mahāsamudram avatīrṇaḥ / tato 'sau sautīrṇavaṇijo mahyaṃ kuṅkumādisugandhadravyāṇi dattvānyaṃ preṣitaḥ / tataḥ pratyāgate durdaivayogān mahāmbudhau samudramadhye nāvaṃ bhagnībhūtvā samudre patitvā kālaṃ gataḥ // tasya patnī sugandhagandhinī devakanyā, tayā mayi prasannībhūya prāsādaśikhare sthitvā kuṅkumādisugandhair aṣṭau dināni pūjitaḥ, tayā praṇidhānaṃ kṛtam // yatre me svāminaḥ sthāne preṣyatāṃ sugata / iti tatpuṇyapraṇidhānavaśāt trāyatriṃśeṣu deveṣūpapannā // tāv imāṃ rātriṃ matsakāśam upasaṃkrāntau, tayor mayā dharma deśitam, dṛṣṭasatyau ca svabhavanaṃ gatau //

tasmāt tarhi bhikṣavaḥ śikṣitavyam / yat triratneṣv upakāraṃ kuryān nāpakāram ity evaṃ bhikṣavaḥ śikṣitavyaṃ mamāntare mama nirvṛte //

tato bhikṣavaḥ saṃśayajātā bhagavantaṃ papracchuḥ // bhagavan ko hetuḥ kaḥ pratyaya asau sautīrṇaḥ kuṅkumādigāndhikavastūni prahitāni, tvaddarśanam aprāpya samudramadhye kālagata iti //

(Dak: 79) bhagavān āha // bhikṣavaḥ śṛṇudhvam //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ pradeśikamaṇḍalino rājaika asti / tatrājiravatīnāmanadīpāre nātidūre nānāpādapadrumopaśobhite manoramavistāre saritpravāhite dharmarucir nāma ṛṣiḥ prativasati sma / sa nityaṃ dharma śrotuṃ gacchatīti //

atha kadā cid ṛṣyāśramamārgāntare duṣṭajantor bhayam utpādita iti lokopavādaṃ śrutvā sa rājā sahāyair iṣudhanu sajjīkṛtya ṛṣyāśramaṃ gatavān // tata ṛṣyāśramaṃ prāpya gurupraṇāmaṃ kṛtvā nānāvinodakathālāpena sukhena tiṣṭhati // tataḥ sa munir dhanurbāṇaṃ dṛṣṭvā rājānam uvāca // alam anena rājan dhanurbāṇaṃ sajjīkṛtya, āgatas tvam / ahaṃ duṣṭo na, me dṛṣṭvā rājan bhīto 'si vā punaḥ //

atha sa rājā karṇaṃ mṛṣṭvā praṇāmaṃ kṛtvāha / ma evaṃ brūhi guro tvadbhayaviṣādān na, kiṃ tu mārgānte duṣṭajantor bhayam utpādita iti lokopavādaṃ śrutvāgato 'ham iti //

atha ṛṣir abravīt /

śastre bhṛte prahāreyuḥ kasmiṃś cit prāṇiṣu svayam /

atha sa rājā tatheti satyam eva ity uktvā gurucaraṇau praṇāmaṃ kṛtvā pratinivṛttayati sahāyaiḥ saha pathi nānākathāvinodaiḥ //

tato nadīṃ niṣkramya, upārdhaṃ prāptavān dṛṣṭaḥ / madhyāhne ravikiraṇair ātaptaiḥ pānīyaṃ pītvā tarucchāyāyām āśṛtāṃ mṛgapatnīṃ dadarśa //

atha sahasaiva sa rājā guror vacanaṃ vismāritas tāṃ mṛgapatnīṃ śareṇa bhinnaḥ / udare śaraṃ bhidyati // tato mṛgapatnī mānuṣyagirā rājānam evam āha //

sādhu sādhu mahārāja kṛtas tvam uttamaṃ vratam / tvaṃ ca rājarṣabhaḥ śreṣṭhadevajātiḥ sudhārmikaḥ // Dak_8.69 //

punaś ca //

tato rājā idaṃ vacanaṃ śrutvā śalyam iva gadgadakaṇṭhena pratyuttaraṃ dātuṃ na śaknoti // tatra kṣaṇaṃ tūṣṇīm āsthāya sa rājā mṛgapatnīm uvāca //

kiṃ manyase mṛgīdānīṃ mṛgayānā[ṃ]gate 'pi ca /

mṛgapatny uvāca //

ity uktvā sā mṛgī kālagatā //

tatas tasya bhartā mṛgaḥ samāyātaḥ ghrāṇo nocchvāsam āghrāya paśyati tāṃ mṛtaśarīrāṃ dṛṣṭvā ucchedakarīram iva sahasā bhūmau papāta / krameṇa smṛtim upasthāpya karuṇakaruṇair nānāvilāpaṃ cakāra //

tataḥ sa rājānam uvāca //

atha sa mṛgas tasmai śāpitaḥ // yathā me patnī nadīmadhye sthitvā prahāritena vyāpāditā / tathā tvaṃ samudramadhye pañcatvam upagacchatu // caturvarṇānāṃ hīnavarṇo bhavatv iti śanaiḥ svam āśramaṃ gato mṛgaḥ //

kiṃ manyadhve bhikṣavas tena kālena tena samayena ṛṣir āsīd ahaṃ saḥ / yo 'sau sautīrṇaḥ sa rājābhūt // mṛgaśāpena śreṣṭhī bhūtvā samudramadhye kālagataḥ / kiṃ tu bauddhanāmānusmṛtya pramodya kuṅkumādidānato deveṣūpapannaḥ //

mahānuśaṃsā bhikṣavaḥ kuṅkumādigandhadānasya tathāgateṣu mahānuśaṃsā //

punaś ca śṛṇu //

iti śrīdvāviṃśatyavadānakathāyāṃ kuṅkumādidānakathāparivarto nāmāṣṭamaḥ paricchedaḥ //

IX. chattradānakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam evam āha // bhagavan

evam ukte 'tha bhagavān kṣaṇam eva tūṣṇīm āsthāya, idaṃ mahānimittaṃ prādurbhāvam akarot svaṃ prabhāvasaṃdarśanārthaṃ buddhapūjāsaṃvartanārthaṃ buddhe 'prasannānāṃ cittānāṃ manaḥprasannasaṃjananārtham //

athānantaraṃ mahāpṛthivī ṣaḍvikāraṃ prakampitā, ā rasātalaṃ yāvat sumerum api / evaṃrūpāṇy adbhutāni bhavanty anyāni ca // tadyathā // saṃkṣiptāni viśālībhavanti / hastinaḥ krośanti / aśvā hreṣante / gṛhagatāni vividhavādyabhāṇḍāni svayaṃ nadanti / andhāś cakṣuḥ pratilabhante / badhirāḥ śrotraṃ labhante / mūkaḥ pravyāhārasamartho bhavati / indriyavikalā indriyāṇi pūrṇāni labhante / unmattā vigatamadā bhavanti, viṣapīḍitā nirviṣā bhavanti / anyonyavairiṇo maitrīṃ pratilabhante / gurviṇyaḥ svastinā prajāyante / bandhanabaddhā bandhanād vimucyante / adhanā dhanāni pratilabhante / bubhukṣitāḥ pūrṇodarā bhavanti / rogārttā rogair vimuktā bhavanti / antarikṣāś ca devā divyapuṣpavarṣam utsṛjanti //

atha śakro devānām indra adhastāj jñānadarśanaṃ pravartya tatkṣanam eva svargalokāt prasarati / bhagavataḥ pūjārthaṃ svayam eva mahāpramāṇadivyasuvarṇaratnamayacchattraṃ dhṛtvā devagaṇaiḥ sārdhaṃ tatra gṛddhakūṭaparvate samāyāti koṭipramāṇadundubhayaḥ pranādayan //

atha śakro devānām indro bhagavantaṃ dadarśa / dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samanvāgataṃ kāñcanaparvatam iva śriyā jvalantaṃ bhagavantaṃ suvarṇaratnamayaiś chattraiḥ saṃchādita abhūt / tripradakṣiṇīkṛtya bhagavataḥ pādau śirasābhivandya bhagavataḥ purastān niṣaṇṇaḥ //

atha bhagavān dharmaṃ kathayā saṃdarśya samuttejayati saṃharṣayati //

⟨anitya saṃsāram anitya koṣam anitya sauhṛdi saputradārā / anitya rājo vividhopabhogyaṃ saṃsārake sarvam anityam eva //

dānaṃ vibhūṣaṇaṃ loke dānaṃ durgatinivāraṇam / dānaṃ svargasya sopāṇaṃ dānaṃ śāntikaraṃ śubham //⟩

atha śakro devānām indraḥ saparivāro dharmaṃ śrutvā punar api divaṃ jagmuḥ //

tadanantaraṃ parṣajjanās taddhetukaṃ cāveditamanasaḥ, teṣām āśayaṃ jñātvā bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ //

kutremāni bhagavan kuśalamūlāni kṛtāni yato bhagavata evaṃvidhā pūjā bhikṣusaṃghasya ceti // bhagavān āha // tathāgatenaiva tāni bhikṣavaḥ pūrvam anyāsu jātiṣu karmāṇi kṛtāny upacitāni labdhasaṃbhārāṇi pariṇatapratyayāny oghavatpratyupasthitāny avaśyabhāvīni / mayaitāni karmāṇi kṛtāny upacitāni, ko 'nyaḥ pratyanubhaviṣyati / na bhikṣavaḥ karmāṇi kṛtāni pṛthivīdhātau nāpavāyvagniṣu vipacyante śubhāny aśubhāni ca //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani kṣamāvatyāṃ mahānagaryām utpāditaḥ kṣemaṃkaro nāma tathāgato 'rhan samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasarathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān etarhi tiṣṭhati saśiṣyaḥ // tena khalu punaḥ samayena anyatamajanapade rājadhānī āsīt / manoramā ṛddhisphītā subhikṣā cākīrṇabahujanaparivṛtā vidvajjanasampannā / tasyāṃ rājadhānyāṃ mahākṣatriyamūrdhnābhiṣikto (Dak: 89) mahāvīryavān paramadhārmiko dharmarājo dharmeṇa rājyaṃ kārayati sma // atha sa mahākṣatriyo mūrdhnābhiṣiktaḥ kṣemaṃkarasya tathāgatasya mahāśaṃsāvarṇanaṃ bhāṣitaṃ śrutvā paramaṃ prasādayām āsa // atha tatkṣaṇam eva vividhapūjopakaraṇaṃ sajjīkṛtya nimantraṇārthaṃ dūtaṃ preṣayati / aśvavegena hastivegena rathavegena / tataḥ kramatas tatrānuprāptas tathāgataṃ prārthayām āsa // he bhagavan kṣemaṃkara samyaksaṃbuddha mahākṣatriyo mūrdhnābhiṣikto tvayi nimantraṇaṃ preṣita adya caturthadine saśiṣyaḥ parṣadgaṇaiḥ saha samāyāntu mahāmune // ity uktvā kṣemaṃkaraṃ samyaksaṃbuddhaṃ praṇipatya svaviṣayaṃ pratyāgataḥ //

atha sa mahākṣatriyo mūrdhnābhiṣiktaś caturthadine puṣpadhūpagandhacchattradhvajapaṭākāḥ sajjīkṛtya, puṣpāñjaliṃ prakṣiptavān //

tato buddhānubhāvena tāni puṣpāṇi kṣemaṃkarasya tathāgatasya śirasi praticchannāni babhūvuḥ //

atha bhikṣavaḥ kṣemaṃkaraṃ samyaksaṃbuddhaṃ papracchuḥ / kuta idaṃ bhadanta bhagavan nimantraṇam āyātam iti //

(Dak: 90) kṣemaṃkaraḥ samyaksaṃbuddhaḥ provāca //

mahākṣatriyo mūrdhnābhiṣikto nimantraṇaṃ kṛtam / tatrāsmābhir gantavyaṃ sajjīkurvantu bhikṣavaḥ // Dak_9.2 // iti //

atha kṣemaṃkaras tathāgato 'rhan samyaksaṃbuddhaś caturthadine bhikṣugaṇaiḥ parivṛtaḥ kṣemaṃkaro bhagavān dānto dāntaparivāraḥ śāntaḥ śāntaparivāraḥ / mukto muktaparivāraḥ āścarya āścaryaparivāraḥ / vinīto vinītaparivāro 'rhann arhatparivāraḥ / vītarāgo vītarāgaparivāraḥ prāsādikaḥ prāsādikaparivāro vṛṣabha iva gogaṇaparivṛtaḥ / gaja iva kalabhagaṇaparivṛtaḥ / siṃha iva daṃṣṭrigaṇaparivṛtaḥ / rājahaṃsa iva haṃsagaṇaparivṛtaḥ / suparṇīva pakṣigaṇaparivṛtaḥ / vipra iva śiṣyagaṇaparivṛtaḥ / bālāhāśva iva turagagaṇaparivṛtaḥ / deśika ivādhvagagaṇaparivṛtaḥ / sūra iva yodhagaṇaparivṛtaḥ / sārthavāha iva vaṇiggaṇaparivṛtaḥ / śreṣṭhīva paurajanaparivṛtaḥ / (Dak: 91) koṭṭarāja iva mantrigaṇaparivṛtaḥ / cakravartīva putrasahasraparivṛtaḥ / candra iva nakṣatragaṇaparivṛtaḥ / sūrya iva raśmisahasraparivṛtaḥ / dhṛtarāṣṭra iva gandharvagaṇaparivṛtaḥ / virūḍhaka iva kumbhāṇḍagaṇaparivṛtaḥ / virūpākṣa iva nāgagaṇaparivṛtaḥ / dhanada iva yakṣagaṇaparivṛtaḥ / vemacitrīvāsuragaṇaparivṛtaḥ / śakra iva tridaśagaṇaparivṛtaḥ / brahmā iva brahmakāyikaparivṛtaḥ / stimita iva jalanidhiḥ sajala iva jaladharo vimada iva gajapatiḥ / sudāntair indriyair asaṃkṣobhiteryāpathena pracacāra // anekair devagaṇānucarair buddhadharmair nānādevaputraiḥ saṃvarṇitaiḥ saṃgītair vādyapraṇādaiḥ kṣemaṃkaro bhagavāṃs tāṃ rājadhānīm anuprāptaḥ //

aśrauṣīd rājā mahākṣatriyo mūrdhnābhiṣiktaḥ kṣemaṃkarasamyaksaṃbuddhaś cāsmākaṃ rājadhānīm anuprāpta iti śrutvā ca mahatyā rājarddhyā mahatā rājānubhāvena samanvāgato yena bhagavān kṣemaṃkaraḥ samyaksaṃbuddhas tenopasaṃkrānta upasaṃkramya kṣemaṃkarasya samyaksaṃbuddhasya pādau śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇaḥ //

atha rājānaṃ kṣatriyaṃ mūrdhnābhiṣiktaṃ kṣemaṃkaraḥ samyaksaṃbuddho bodhikarair dharmaiḥ samādāpayati // athā sa rājā labdhaprasādajātaḥ kṣemaṃkaraṃ samyaksaṃbuddhaṃ rājakule nimantrya śatarasena bhojanena pratipāditaḥ //

śatasahasramūlyena suvarṇacchattreṇa saṃchādayām āsa //

atha sa bhagavān kṣemaṃkaraḥ samyaksaṃbuddho dharmavarsaṃ pravarṣitum ārabdhaḥ //

hemacchattratiraskṛtārkakiraṇāḥ śrīmadvinītadvipa-

punas ca vistareṇa śṛṇu / tathāgatebhyaś chattrapradānato rājā bhavati cakravartī caturaṅgo vijitavān dhārmiko dharmarājaḥ saptaratnasamanvāgataḥI // tadyathā //

cakraratnaṃ hastiratnam aśvaratnaṃ stīratnaṃ maṇiratnaṃ gṛhapatiratnaṃ pariṇāyakaratnam / evaṃ saptaratnasamanvāgato bhavati rājā cakravartī cāsya putrasahasraṃ bhavati śūrāṇāṃ vīrāṇāṃ varāṅgarūpināṃ parasainyapramardakānāṃ / putrasahasraiḥ samanvāgato bhavati / sa imāṃ mahāpṛthivīṃ sasāgarām akhilam akaṇṭhakam adaṇḍenāśastreṇābhinirjityādhyāsayati / ekapurīm iva pṛthivīṃ dharmeṇa rājyaṃ kariṣyati / evaṃrūpeṇa tvaṃ rājā bhaviṣyasi cakravartī caturdvīpeśvara iti vyākārṣīt // sa bhagavān yathāgataṃ tathārddhyā khagapathena svaṃ vihāraṃ samāyayau //

atha sa rājā parinirvṛtasya tathāgatasya ca samantayojanaṃ stūpaṃ kāritavān kroṣam uccatvena // mahāpramāṇaṃ chattraṃ nyasto pūjito 'bhūt //

kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena rājā babhūvāhaṃ saḥ / yan mayā kṣemaṃkarasamyaksaṃbuddhasya (Dak: 94) stūpeṣu śraddhayā chattraṃ nyastaṃ evaṃvidhā pūjā mayā cakravartī bhūtvā saṃsāre 'nantasukham anubhūtaṃ / idānīṃ tenaiva hetinā śakreṇa devānām indreṇāsya tathāgatasyaivaṃvidhā mānitā pūjitā chattreṇa saheti // tasmād bhikṣavo buddhaṃ bhagavantaṃ śāstāram iti jñātvā yuṣmābhir api satkāraṃ kartavyam iti / tathā mamāntare mama nirvṛte saṃsāre sattvebhya evam udārataraṃ vācyam apy unneyam //

iti puṇyaprasādanadvāviṃśatyavadānakathāyāṃ chattradānakathā navamaḥ paricchedaḥ //

X. dhātvavaropaṇakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam etad avocat //

bhagavaṃś chattrānuśaṃsāṃ tava vāṇīṃ śrutvā pramodaṃ prāptavān // punar api

jinasya prakṛtau stūpe dhātum āropyate ca yat /

tasmin samaye so 'pi bhagavāṃl lokānukampārtham iha gṛdhrakūta eva viharati //

bhagavān āha //

tad yathaikasmiṃ samaye dakṣiṇāpathe dharmakalpo nāma rājā rājyaṃ kārayati / ṛddhisphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ cākīrṇabahujanamanuṣyaṃ ca praśāntakalikalahaḍimbaḍambaraṃ taskararogāpagataṃ śālīkṣugomahiṣīsaṃpannaṃ priyam iva putraikaṃ rājyaṃ kārayati // so 'pareṇa samayena devyā (Dak: 96) sārdhaṃ krīḍati ramate paricārayati / tasya krīḍato ramamāṇasya paricārayato māsātyayāt putro jāta abhirūpo darśanīyaḥ prāsādika atikrāntamānuṣyavarṇaḥ saṃprāptadivyadhātuśliṣṭavarṇaś cānena prabhayā sarvaṃ ca nagaram avabhāsito 'bhūt // taṃ dṛṣṭvā mātāpitarav anye ca lokāmātyaparṣajjanāḥ kautūhalābhyāgataḥ sattvāḥ paraṃ vismayam āgatāś cintayanti / kuto 'yaṃ īdṛśaḥ sattvaviśeṣa iti //

atha tasmin samaye tasya rājño grāmagrāmaṇyām adhikṛtajanā rājānam āgatya prāhuḥ / bho mahārāja tava viṣayeṣu sthāneṣu nidhānaplutā jātā // ke cid āhuḥ suvarṇanidhānaplutā jātā // ke cid āhū rūpyasya nidānaplutā jātā // ke cid āhū ratnanidānaplutā jātā // evam anyam anyāny aṣṭau nidhānaplutā jātā // kiṃ bhavatu dārakasya nāmeti // jñātaya ūcuḥ // aho puṇyasya sāmarthaḥ / yasmād anena jātena, dhātuśliṣṭaprabhayā (Dak: 97) sarvaṃ nagaram avabhāsitam / api tv aṣṭau dhātūnāṃ nidhānaplutā jātā / tasmād bhavatu dārakasya nāma dhātustejarājakumāra iti nāma sthāpitam //

tata upakaraṇaviśeṣair āśu vardhate hradastham iva paṅkajam / sa ca paṇḍito vyakto medhāvī śrāddho bhadraḥ kalyāṇāśya ātmahitaparahitapratipannaḥ kāruṇiko mahātmā dhārmiko dharmakāmaḥ prajāvatsarasvabhāvaḥ //

yāvad apareṇa samayena rūpamadamatto prabhūtabalākrāntaḥ sa svarājyaviṣaye vistarakautukaḥ kiṃ kim astīti taddarśanārtham upacakrāma, mahatyā rājarddhyā nānāvādyaṃ ninādayan parijanasahāyaparivṛto vaḍabāsahasrair nāgasahasraiḥ parivṛto yathā śakropacāraiḥ śakraparispardhy evaṃ sa vibhūtyā niṣkrāmati //

atha grāmaṇyāṃ janapade vistaraṃ darśituṃ rājāgacchatīti śabdam aśrauṣīt // tadā sarve janā yogyānusāreṇa sarvavastūni saṃbhārāṇi sajjīkṛtya rājānam upagamya sarvavastūpabhogapuraḥsareṇa taṃ satkārayām āsa //

tataḥ sa dhātusteja ito nātidūre paramavistarasamatalasthalabhūmim anuprāptaḥ / tato rājño manasi utkaṇṭhita aśvavegena krīḍitum // atha rājñaḥ sahāyān atra viśrāmayati / atha rājā dvir api trir api aśvavegaṃ kṛtavān / tato 'śvenātijavenāpahārito gataḥ / paramadūradeśe 'śvena parityaktvā rāj mūrchitaḥ / mūrchā parigatā, rājā kṣaṇena cetanāṃ puṣṇāti / aśvam adarśanaṃ prāptaḥ // tataḥ sarve sahāyajanā rājānam adarśanaṃ prāptā manobhaṅgaṃ kṛtvā pratinivṛttāḥ //

atha sa rājā, pratinivṛttaṃ mārgaṃ na jñāyamānaṃ diśo 'pi aviditaḥ, svecchayā tad bhuvanaṃ tyaktvānyatra dūrabhuvanaṃ yayau // atha rājā tata ito nātidūre ramaṇakaṃ nāma nagaraṃ dṛṣṭaṃ, sa tad upajagāma / yāvat tataś catasro 'psaraso nirgatā abhirūpā darśanīyāḥ prāsādikās tāḥ kathayanti / ehi dhātusteja svāgataṃ te, idam asmākam annagṛhaṃ pānagṛhaṃ vastragṛhaṃ śayyāgṛhaṃ maṇimuktāvajravaiḍūryaśaṅkhaśilāpravālavividhajātarūparajatasaṃpūrṇam (Dak: 99) āgaccha raṃsyāmaha iti // sa tatheti kṛtvā tābhiḥ sahānekāni varṣāni ratim anubhūtavān / athāpi tatkṛtapuṇyaḥ sattvaḥ kṛtakuśalaḥ / dakṣiṇapaddhatigamanāc cainaṃ vārayanti //

sa yato dakṣiṇāyāḥ paddhater nivāryate, tataḥ suṣṭhutaram utkaṇṭhito gantum / yāvat punar api dakṣiṇapathānugacchan paśyati sadāmattaṃ nāma nagaraṃ / tatra dvārībhūto yāvat tasmād apy aṣṭau cāpsaraso nirgatā abhirūpatarā darśanīyatarāḥ prāsādikatarās tāḥ kathayanti sma / ehi dhātusteja svāgataṃ te, idam asmākam annagṛhaṃ pānagṛhaṃ vastragṛhaṃ śayyāsanagṛhaṃ maṇimuktāvajravaiḍūryaśaṅkhaśilāpravālavividhajātarūparajatasaṃpūrṇam āgaccha raṃsyāmahe // sa tābhiḥ sahānekāni varṣāṇi ratim anubhūtavān / athāpi tatkṛtapuṇyaḥ sattvaḥ kṛtakuśalaḥ / tā apy asya dakṣiṇapaddhatiṃ vārayanti / sa yato dakṣiṇāyāḥ paddhater nivāryate, tataḥ suṣṭhutaram utkaṇṭhito gantum / yāvat punar api dakṣiṇena pathā gacchan paśyati nandanaṃ nāma nagaram / sa tatra dvārībhūto yāvat tasmād api ṣoḍaśāpsaraso nirgatā abhirūpatarā darśanīyatarāḥ prāsādikatarās tāḥ kathayanti / (Dak: 100) ehi dhātusteja svāgataṃ te, idam asmākam annagṛhaṃ pānagṛhaṃ vastragṛhaṃ śayyāsanagṛhaṃ maṇimuktāvajravaiḍūryaśaṅkhaśilāpravālavividhajātarūparajatasaṃpūrṇam āgaccha raṃsyāmahe // sa tābhis sahānekāni varṣāṇi ratim anubhūtavān / athāpi tatkṛtapuṇyaḥ sattvaḥ kṛtakuśalaḥ / tā apy asya dakṣiṇapaddhatiṃ vārayanti / sa yato dakṣiṇāyāḥ paddhater nivāryate tataḥ suṣṭhutaram utkaṇṭhito gantum // yāvat punar api dakṣineṇa pathā gacchan paśyati brahmottaraṃ nāma prāsādam / sa tatra dvāribhūto yāvat tasmād api dvātriṃśad apsaraso nirgatā abhirūpatarā darśanīyatarāḥ prāsādikatarās tāḥ kathayanti / ehi dhātusteja svāgataṃ te, idam asmākam annagṛhaṃ pānagṛhaṃ vastragṛhaṃ śayyāgṛhaṃ maṇimuktāvajravaiḍūryaśaṅkhaśilāpravāḍajātarūpārajatasaṃpūrṇam āgaccha raṃsyāmahe // sa tābhiḥ sahānekāni varṣāṇi ratim anubhūtavān / athāpi tatkṛtapuṇyaḥ sattvaḥ kṛtakuśalaḥ / tā apy asya dakṣināṃ paddhatiṃ vārayanti / sa yato dakṣiṇāyāḥ paddhater nivāryate / tataḥ suṣṭhutaram utkaṇṭhito (Dak: 101) gantum // yathā dakṣiṇāṃ paddhatiṃ gacchati tathāsya itaḥ paddhate yāvat punar api dakṣiṇena pathā gacchan paśyati mahāntaṃ taptavālukāsthalaṃ, tatas tīreṣūpagacchati / agnidāham iva jvālāgatāṃ vālukāṃ dadarśa // tad dṛṣṭvā manovihvalatayā iti cintitaḥ kathaṃ gamyate / kutra gaccheyam ahaṃ nu bho // tathā sthite ugrajantuḥ samāgataḥ / nāśvo na kharo noṣṭro na gāvo mukhākṛtir na vidyate / jantur eka upāgatya tam uvāca / mānava me 'ṅgapṛṣṭhe 'varohaya, idaṃ vālukāsthale kathaṃ hi gamyate / yadi hiṇḍate tava pādaḥ komalagodhumo muśalaprahārair vibhedayann iva viśīryate / ata eva me pṛṣṭhe 'varohaya paratīraṃ nīyate mayā // sa avaruroha ca tadā sa javena nīyate / tatkṣaṇam eva tīram anuprāptaḥ sa jantur antarhito 'bhūt //

tato dakṣiṇena pathā gacchan kasmiṃś cit sthāne paśyati projjvalam / jvalanena sa tapyate // sa āha / kena karmaṇeti // vanadāhavahnido 'haṃ / tasya karmaṇeti //

sa punar api dṛṣṭaḥ / vāyasagṛddhādyair āraṭane 'niśaṃ bhujyate // so 'vocat / ko 'sau kena karmaṇeti // sa āha // ahaṃ viśvāsaghātakaḥ / tena karmaṇeti //

punar api jvaladagniguḍaṃ mukhe viṣkambhamāṇam aśnāti / taṃ dṛṣṭavān // sa āha / ko 'sau // sāṃghikānāṃ dravyaharaṇeneti //

sa punar api dṛṣṭaḥ / ayojvalitatīkṣṇatarakṣuramārge raṭan viśīrṇapādaḥ pragacchati // taṃ dṛṣṭvāha // kā evaṃvidhāḥ // sa cāha // dharmasetuṃ viṣame jale vā marge kuṭile vā bhindanti / tasya karmaṇeti //

punar api prakīrṇakeśīstriyau svajānu dantair ghṛṣṭvā sthitau / sa āha / ke striyau kena vā karmaṇeti / te ūcatuḥ / adānnadātā kuśalair vihīnaḥ / annaṃ na prāptaṃ dvādaśavarṣabhūtam //

punar api ito 'bhyantaraṃ gacchan paśyati / śālmalī raṭann aṣṭāṅgulāyaskaṇṭakā saṃsaktaḥ // sa āha // ko 'yaṃ // sa cāha // paradārāgamanaprasakta iti //

sa punar api ito dakṣiṇena pathā gacchan paśyati / rajjunā pādadvayor baddhā gale 'valambya keśeṣu rajjunā granthayitvā vṛkṣe cālambya strī nitambe 'yodaṃṣṭraiḥ khādyate bhrśaṃ // tāṃ dṛṣṭvā sa āha / kā evaṃvidhā // sāha // ātmasvāminam avahelāṃ kṛtya parapaurṣarateneti //

punar api ito dakṣiṇena pathā gacchan paśyati / mastake 'yomayacakraṃ bhrāmayan pūyaśoṇitaṃ prasarati śiraso 'sya / taṃ dṛṣṭvā kathayati / ayaṃ vidhā kasmād duḥprasahyaduḥkhī kaḥ // sa tam āha // mātur apakārād imaṃ duḥprasahyaduḥkham /

atha sa punar api ito dakṣiṇena pathā gacchan paśyati /

taṃ dṛṣṭvā sa prāha / ko 'sāv ayam ugrarūpo bhayānakaḥ // sa tam āha / kasmai cid dānaṃ kiṃcinmātraṃ na dadāmi / dānanivārakadānamātsaryād iti //

punar api ito dakṣiṇena pathā gacchan paśyati / agnikaṇāḥ śirasi varṣanti mahātṛṣārtaḥ // taṃ dṛṣṭvā sa prāha / aho vidheyaṃ kena karmaṇeti // sa āha //

kasmai cit tṛṣārtāyāgatāya pānīyaṃ pātuṃ na dadāmi // punas tena pātuṃ gacched (Dak: 105) iti, tadā sa cāpi mṛttikām ādāya vyayanaṃ kṛtvā pānīyam āvilaṃ kṛtvā taddhetor idaṃ duḥkham //

atha sa dhātustejanṛpaḥ paralokam itiniścitam iti saṃcintya tasmād dakṣiṇapathād vimukhībhūya svarājyaviṣayam anuprāptaḥ //

tadā tasya pitrā rājñā cirakālena na pratyāgatena kālagata iti matvā putrasya nāmnā prāsādaḥ kāritaḥ / nānāvādyabhāṇḍamṛdaṅgatāḍajhallavīṇāveṇumukuṇḍatūryādi cchattradhvajacāmarādi prāsādopari nyastam // cākṣarāṇi likhitāni sthāpitāni / yadi tāvad dhātustejakumāro jīvati, tasya māṅgalyena kṣipram āgamanāya, atha cyutaḥ kālagato vā gatyupapattisthānaviśeṣatāyai // ity akṣarāṇi likhitvā tāsu nyastāḥ //

atha sa dhātustejo nṛpatir dṛṣṭvā paurajanair acihnatvā kenāpi avicāritaḥ // tatas tena dhātustejarājñā svanāmna nirmitaprāsādaṃ (Dak: 106) samantataḥ paribhraman paśyati // svanāmalikhitaṃ kautūhalajātaḥ sa saṃlakṣayati / aho me mātāpitṛbhyāṃ mṛta eva gṛhīta iti niścayaṃ matvā me nāmnā pratimādinā prāsādaḥ kāritaḥ / pitrā rājñā tathākṛte bhūyaḥ kathaṃ saṃmukhī paśyeyaṃ / ataḥ kāraṇād atra sthātuṃ mano na ramate / kaivalyamokṣamārgaṃ sādhayeyam ity uktvā tasmāt sthānāc carann anyatra magadhābhimukhaṃ jagāma //

atha māgadhāḥ sattvās tasminn avasare gṛddhakūṭam āgamanāyāgacchanti / tatas tena dhātustejena tā dṛṣṭāḥ pṛṣṭāś ca kva bhavanto gacchanti // tair uktaṃ gṛddhakūṭaṃ gacchāmo buddhaṃ bhagavantaṃ draṣṭum iti // dhātustejaso buddha iti aśrutapūrvaṃ nāma śrutvā sarvaromakūpāṇy āhṛṣṭāni paramakutūhalam utpannam / tasyaitad abhavat / yan nv aham api buddhaṃ bhagavantaṃ darśanāyopasaṃkrameyam iti so 'pi janaiḥ sārdhaṃ gṛddhakūtaṃ gacchati //

tataḥ sa dadarśa buddhaṃ bhagavantaṃ dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samanvāgatam aśītyā cānuvyañjanair virājitagātraṃ vyomaprabhālaṃkṛtaṃ sūryasahasrātirekaprabhaṃ jaṅgamam iva ratnaparvataṃ samantato bhadrakaṃ dṛṣṭvā prasādajāto bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā purato niṣaṇṇo dharmaśravaṇāya //

atha bhagavān āśayaṃ jñātvā caturāryasatyaprativedhikī dharmadeśanā kṛtā // yāṃ śrutvā prasādajāto bhagavantam etad avocat // bhagavan vyākarotu / anuttarāyāṃ samyaksaṃbodhau vyākarotu //

atha bhagavān āha // bhaviṣyasi tvaṃ kulaputra dhātuśikharanāmalokadhātor dhātustejo nāma tathāgato 'rhan samyaksaṃbuddho vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān iti / vyākaraṇaṃ śrutvā pravrajyāgrahaṇaṃ cakāra // tatkṣaṇe sākṣād arhattvaṃ prāptam //

tato bhikṣavas taṃ dṛṣṭvāścaryajātā bhagavantaṃ papracchuḥ / ko 'sau bhagavan tvayā samyaksaṃbodhau vyākṛta iti //

bhagavān āha // dakṣiṇāpathi dharmakalpo nāma rājā mahāpratāpavān dharmiṣṭhaḥ / tasya rājñaḥ suto 'sau //

bhikṣava ūcuḥ // kāni bhadanta tena karmāṇi kṛtāni yenābhirūpo darśanīyaḥ prāsādikas tejaḥ pravrajyārhattvaṃ sākṣātkṛtam iti // bhagavān āha //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani ekanavatikalpe vipaśvī nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuśyāṇāṃ ca buddho bhagavān bandhumatīṃ mahārājadhānīṃ nagarīm upaniśritya viharati sma // atha sa bhagavān sakalabuddhakāryaṃ kṛtvā indhanakṣayāgnir iva nirupadhiśeṣe nirvāṇadhātau parinivṛtaḥ / tasmād rājñā bandhumatā śarīre śarīrapūjāṃ kṛtvā samantayojanastūpaṃ kāritaṃ krośam uccatvena //

tena samayena anyatamaśreṣṭhiputreṇa taṃ dṛṣṭvā prasādajātena pitrā sādhitāni nānādhātumahārajatarūpyaratnakūṭāni gṛhītvā tasmin vipaśvinaḥ stūpagarbhe dhātur āropitaḥ // tena praṇidhānaṃ kṛtaṃ / anenāhaṃ kuśalena paścime samaye paścime kāle paścimake tathāgate 'nuttarāyāṃ samyaksaṃbodhau vyākaraṇaṃ pratilabheyam iti //

tena putreṇa kṛtakuśalamūlena tasya pitā dakṣiṇapathi dharmakalpo nāma rājā babhūva, tasya putro dhātustejaḥ pūrvajanmany api pitāputrau //

bhagavān āha // kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena śreṣṭhiputra āsīd ayaṃ sa dhātustejarājā / vipaśvinaḥ stūpe dhātum āropitaṃ / tena hetunā abhirūpaḥ prāsādiko darśanīyataraḥ / arhattvaṃ sākṣātkṛtam iti // mayāpi samyaksaṃbodhau vyākṛtaḥ //

bhagavān punar uvāca // mahānuśaṃsā maitreya mahānuśaṃsā bhikṣavas tathāgatasya stūpabimbeṣu dhātvavaropaṇānāṃ naikaphalānuśaṃsā // tac chṛṇuta //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ dhātvavaropaṇakathā daśamaḥ paricchedaḥ //

XI. maṇḍalakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo dhātvavaropaṇaphalānuśaṃsāṃ śrutvā bhagavantaṃ punar evam āha //

bhagavān āha //

iti bhāṣitvā bhagavān tūṣṇībhūtaḥ sthitaḥ / tathānuṣṭhite bhagavān saṃcintayati //

candraprabho bodhisattva ihāgacchatv iti sahacittotpādād bhagavataś candraprabho bodhisattvaś candrāvabhāsalokadhātor antarhitaḥ / tatkṣaṇam eva ṛddhyā vihāyasā āgatya gṛddhakūṭe bhagavataḥ purato niṣaṇṇaḥ // sa bhagavataḥ pādau śirasābhivanditvā, ekānte niṣīdati / sa ca sākṣāc candra iva rūpasaundaryaś candra iva prabhāvirājitaśītaraśmiḥ / samantayojano 'sya tejasāvabhāsitaḥ //

atha sa bodhisattva utthāyāsanād bhagavantaṃ tridhā pradakṣinīkṛtya uttarāsaṅgaṃ kṛtvā dakṣiṇajānumaṇḍalaṃ pṛthivyāṃ pratiṣṭhāpyā yena bhagavāṃs tenāñjaliṃ praṇamya bhagavantam etad avocat // bhagavan kasmin sati bhavapratyayo jāyate / kasya nirodho nirodhāt punar bhavet / kiṃ bhavo nirudhyate //

bhagavān āha // sādhu sādhu candraprabha / bhikṣavaḥ paśyata yūyam api tathā śṛṇotha / idaṃ sūtraṃ saṃprakāśayiṣye daśabalasamanvāgato 'haṃ caturvaiśāradyaviśārada udārām ārṣabhaṃ parṣadi siṃhanādaṃ nadāmi / yad utāsmin satīdaṃ bhavaty asyotpādād idam utpadyate / yad utāvidyāpratyayāt saṃskāraḥ, saṃskārapratyayād vijñānaṃ vijñānapratyayān nāmarūpaṃ nāmarūpapratyayāt ṣaḍāyatanaṃ saḍāyatanapratyayāt sparśaḥ sparśapratyayāt tṛṣṇā tṛṣṇāpratyayād upādānam upādānapratyayād bhavo bhavapratyayāj jātir jātipratyayāj jarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsāḥ saṃbhavanti / evam asya kevalasya mahato duḥkhaskandhasya samudayo bhavati / yad utāsmin na satīdaṃ na (Dak: 113) satīdaṃ na bhavati / asya nirodhād idaṃ nirudhyate / yad utāvidyānirodhāt saṃskāranirodhaḥ saṃskāranirodhād vijñānanirodho vijñānanirodhān nāmarūpanirodho nāmarūpanirodhāt ṣaḍāyatananirodhaḥ ṣaḍāyatananirodhāt sparśanirodhaḥ sparśanirodhād vedanānirodho vedanānirodhāt tṛṣṇānirodhas tṛṣṇānirodhād upādānanirodha upādānanirodhād bhavanirodho bhavanirodhāj jātinirodho jātinirodhāj jarāmaraṇaśokaparidevaduḥkhadaurmanasyopāyāsā nirudhyante / evam asya kevalasya mahato duḥkhaskandhasya nirodho bhavati / svākhyāto me bhikṣavo dharma uttāno vivṛtaś chinnaplotiko yāvad devamanuṣyebhyaḥ samyak saṃprakāśitaḥ //

asmin khalu dharmaparyāye bhāṣyamāṇe candraprabheṇa bodhisattvena aṣṭādaśāveṇikabuddhadharmāḥ pratilabdhāḥ ṣaṭpāramitā eva pratilabdhāś ca //

atha khalu bhagavāṃs tasyaiva vyākaraṇam anuprayacchati //

sādhu sādhu kulaputra, asmiṃs tava lokadhātau candraprabho nāma tathāgato 'rhan bhaviṣyatīti //

atha sa bodhisattvo bhagavatas tathāgatasya vyākaraṇam anuprāpya prasādajātena bhagavantaṃ tripradakṣiṇīkṛtya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā svabhavanaṃ prakrāntaḥ //

atha khalu bhikṣavas tasya bodhisattvasya abhirūpaṃ darśanīyaṃ prāsādikaṃ ca dṛṣṭvā bhagavantam eva ūcuḥ // kāni bhadanta candraprabheṇa bodhisattvena karmāṇi kṛtāni, abhirūpo darśanīyaḥ prāsādikaḥ // bhagavān āha //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani ekanavatikalpe vipaśvī nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ sastā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān bandhumatīṃ rājadhānīm upaśritya viharati sma // tena khalu punaḥ samayena bhagavān vipaśvī samyaksaṃbudhha ihaiva vihārān niṣkramya trāyatriṃśeṣu bhavaneṣu viharati //

atha te janakāyā bhagavantaṃ vinā sthātumano notsahante // tatas te janakāyā bhagavato vipaśvinaḥ śrāvakottamaḥ sunandabhikṣus tam ūcuḥ // kva gacchati bhagavān vipaśvī ciraṃ divasam adṛṣṭvā sarve janakāyā bhagavantaṃ draṣṭum ākāṅkṣamāṇāḥ sthitāḥ //

sunandabhikṣur āha // ihaiva vihāre 'ham ekas tiṣṭhāmi, sa mayāpi darśanaṃ na prāpto bhagavān //

tena khalu punaḥ samayenānyatamaḥ śreṣṭhī mahārddho dharmakāmaḥ śuddhāśayo bhagavantam arcanārthaṃ puṣpadhūpādīni gṛhītvā vipaśyinaḥ samyaksaṃbuddhasya vihāre praviśati // tatas tena bhagavantam adṛṣṭvā pṛṣṭaḥ / bhagavān kva gacchati / kutra viharati / aho mandabhāgyasya bhagavān na prāpta iti //

sunando 'pi piṇḍāya prāvikṣat // tatas tena śreṣṭhinā gomayenopalipya maṇḍalākāraṃ kṛtvā bhagavato 'rthe pūjā kṛtā / punas tasya buddhir utpannā // anenaivaṃvidhinā gomayenopalipya maṇḍalam avidhāya kaḥ pūjayiṣyati / tat kasmān mana utsahante śūnyasthāne / ata evam ahaṃ sauvarṇamayaṃ maṇḍalaṃ nirmāpayiṣye / (Dak: 116) tathā kṛte sarve janakāyās tathāgatapūjanāya manaḥprasannatāṃ bhaveyuḥ // iti cintayitvā sa śreṣṭhī caturasrapramāṇena maṇḍalaṃ karmakareṇa kārayitvā vihāramadhye nirmāpitaḥ // tadanantaraṃ sa śreṣṭhī taṃ nirmāpayitvā vīthim avataran sarvajanakāyān āhūyoktaḥ // ye ye tathāgatārcanābhilāṣajanās tasmin maṇḍale 'rcayitavyāḥ / yāvad bhagavān vipaśvī samyaksaṃbuddho nāgatas tāvad iti // tac chrutvā tataḥ prabhṛti sarve bandhumatījanakāyās taṃ dṛṣṭvā prasādajātā bhagavato 'rthaṃ pūjāṃ kṛtāḥ //

athāpareṇa samayena śreṣṭhī maṇḍalam abhyarcya praṇidhānaṃ kṛtam // anena kuśalamūlena vānaprasthabodhisattvo bhaveyam iti / paścimakathāgate saṃbodhivyākaraṇaṃ pratilabheyam iti praṇidhānaṃ kṛtam // tataḥ sa buddhe bhagavati manaḥ prasādya kālaṃ kṛtvā kauravyarājñaḥ mahiṣī tasyāḥ kukṣāv upapannaḥ // tato navānāṃ māsānām atyayāt putro jāta abhirūpaḥ prāsādiko darśanīyaḥ / yadā jātamātreṇa tasya prabhayā sarvaṃ (Dak: 117) nagaram avabhāsitam / yathā candramoditaḥ śītaraśmis tathā prabhayā sphuṭo 'bhūt // tasya jātau jātimahaṃ kṛtvā nāmadheyaṃ vyavasthāpitam / kiṃ bhavatu dārakasya nāmeti //

amātyā ūcuḥ // yasmād asya prabhā niḥsṛtā tasmād bhavatu dārakasya candraprabha iti vyavasthāpitam //

tato dhātrīvargābhir unnīyate vardhyate kṣīreṇa dadhnā navanītena sarpiṣā sarpimaṇḍenānyaiś ca taptottaptair upakaraṇaviśeṣair āśu vardhate hradastham iva paṅkajam / yadā candraprabho dārako mahān saṃvṛttaḥ // sa ca bhadraḥ kalyāṇāśayaḥ prakṛtimedhāvitvāt sarvaśāstravidyādhigame kauśalaḥ śilpajñāne maṇirāge vādyavādite gītasaṃjñāne saṃgītaśāstre dhanuvidyādisaṃpanno 'bhūt //

so 'pareṇa samayena sahāyānucaraiḥ parivṛto rājyakauśalakautūhalaṃ darśituṃ samantato nagarād bhraman lokān paśyati / ke cid vṛddhāḥ kubjabadhirā indriyahīnā vyādhibhiḥ spṛṣṭās tān paśyati / ke cit sundararūpayauvanamadadarpā garjitās tān paśyati // sa tān dṛṣṭvā tasyaitad abhavat // iha saṃsāre sarvam anartham evam, idaṃ śarīram aśaucapāpākulaṃ rogaśokasthānaṃ bhayākulaṃ māyānirmitam avīcisadṛśasaṃsārasamudraduḥkham aharniśaṃ pratāpitam / jarāmaraṇanivāraṇopāyaṃ nāsti / tasmāt saṃsārasamudrataraṇopāyam anveṣayeyam iti vicintya rājagṛhaṃ praviśya tūṣṇīṃ bhūtvā cintayām āsa //

tasmāt sukhaṃ na paśyāmi mānuṣāṇāṃ kadā cana / īdṛśaṃ duḥkhasaṃsāre 'sukhasaṃjñā vidhīyate // Dak_11.6 //

tathāvidhe 'sārake kaḥ sāram ādadyāt //

tataḥ sa candraprabhaḥ pitaraṃ rājānaṃ vijñāpitavān // tāta śṛṇu me vāñchām / tava śuddhakule jāto 'haṃ kasmai cid bhikṣārthikebhyaḥ śramaṇabrāhmaṇavaṇīpakebhyo dānaṃ dātum icchāmi, tāta mamābhiprāyaṃ śṛṇu //

tasmād ahaṃ prārthayāmi //

tato janakaḥ prahasan tam uvāca // aho śuddhaceto durāsada, bālo 'pi dānam eva rocate // punar āha // putra candraprabha kiin bhāṣase / nūnaṃ tava viśaye 'nnagṛhapānagṛhaṃ suvarṇarajatamaṇimuktāsaṃparipūrṇaṃ tat sarvaṃ tavādhīnam / yathecchayā dānaṃ kuruṣvābhiprāyam //

sa āha // tāta sādhu bhadraṃ bhavatu // ity uktvā pitur vācaḥ śirasā nidhāya, śramaṇabrāhmaṇavaṇīpakebhyo dānāni dadāti puṇyāni karoti //

atha tasya dārakasya candraprabhasya saṃsāranairguṇyaṃ bahudoṣayuktaṃ matvā agāramadhyā vasituṃ mano na ramate / vanaprasthaṃ gantumana iti cintitavān //

tasyaitad abhavat //

ayuktam etan mātāpitarāv anivedya kathaṃ gaccheyam / ata eva mātāpitarāv agre nivedya vanaprasthaṃ gaccheyam ity ārocya yena pitā tenopasaṃkrānta upasaṃkramya pitarau cāha // tātānujānīhi me gṛhāvāse bahudoṣajālaṃ matvāhaṃ vānaprastho bhaveyaṃ tat tavājñāṃ dehīti //

evam uktau pitarau sāśruvadanau gadgadakaṇṭham ucchvāsya tam ūcatuḥ // nārhaty atrātmaja nau hṛdaye śokaśalyavraṇam asaṃrūḍham eva udghaṭayituṃ parameṇa duḥkheneti //

tac chrutvā sa āha // paśyatu deva //

sa tatrāpramāṇāni dhyānāni samutpādya divaṃ samabhiruroheti //

kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena śreṣṭhī āsīt / ayam asau candraprabho bodhisattvo vipaśvinaḥ samyaksaṃbuddhasya vihāre suvarṇamayamaṇḍalaṃ nirmāpitaḥI / tena karmaṇo vipākena kauravyakule rājatvam anubhūya bodhisattvo bhūtvāṣṭādaśāveṇikabuddhadharmān ṣaṭ pāramitāḥ pratilabdho 'bhūt / mayāpi saṃbodhau vyākṛtaḥI tena yathā praṇidhānaṃ kṛtaṃ tathābhūt nānyeneti //

(Dak: 122) mahāphalānuśaṃsā tathāgātasya maṇḍalasya phalānuśaṃsā //

punaḥ śṛṇotha //

divyaiḥ sukhaiḥ sakalabhogavaraiś ca yuktā martyā bhavanti kanakādhikacāruvarṇāḥ / padmānanāḥ svavikalāṅgaviśālanetrāḥ puṣpair gaṇasya vividhair vasudhāṃ vicitrya // Dak_11.15 //

evaṃ śikṣitavyaṃ buddheṣu bhāveṣu parītakarmaṇo 'pi mahāphalaṃ labhyate //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ maṇḍalakathā ekādaśamaḥ paricchedaḥ //

XII. bhojanakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvaḥ sattvānāṃ kuśalasaṃjananārthaṃ bhagavantaṃ punar uvāca //

evam ukte bhagavān maitreyaṃ bodhisattvaṃ mahāsattvam evam āha / śṛṇu maitreya ekasminn antare saśrāvakasaṃgho rājagṛhe viharāmi veṇuvane kalandakanivāpe //

tasminn avasare tatra anyataraḥ śreṣṭhī gṛhapatiḥ prativasati sma / āḍhyo mahādhano mahābhogo vistīrṇaparigraho vaiśravaṇadhanasamudito vaiśravaṇadhanapratispardhī tīrthyābhiprasannaś ca sa āyuṣmatā mahāmaudgalyāyanenāvarjitaḥ / śāsane sāvatārito bhagavaty atyārtham abhiprasannaḥ // sa ca gṛhapatir udāro 'dhimuktas tenāyuṣmān mahāmaudgalyāyana uktaḥ / sahāyā me bhavanta, icchāmi bhagavataḥ pūjāṃ kartum iti / adhivāsayaty āyuṣmān mahāmaudgalyāyanas tasya gṛhapates tūṣṇībhāvena vyavasthitaḥ //

athāyuṣmān mahāmaudgalyāyanas taṃ gṛhapatim ādāya yena bhagavāṃs tenopasaṃkrānta upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇaḥ / ekānte niṣaṇṇa āyuṣmān mahāmaudgalyāyano bhagavantam idam avocat // ayaṃ bhadanta gṛhapatir ākāṅkṣati bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ bhojayitum iti / tad asya bhagavān adhivāsayann anukampām upādāyeti / adhivāsayati bhagavāṃs tasya gṛhapates tūṣṇībhāvena //

atha sa gṛhapatir bhagavatas tūṣṇībhāvenādhivāsanāṃ viditvā śatarasam āhāraṃ samupādāya bhagavataḥ purataḥ puṣpadhūpagandhamālyavilepanāni ca // āyuṣmatāpi mahāmaudgalyāyanena śakro devendro 'dhīṣṭhaḥ kriyatām asya gṛhapater upasaṃhāram iti // tatas tatkṣaṇam eva śakreṇa devendreṇa sarvaṃ veṇuvanaṃ candanavanaṃ nirmitam //

airāvatasupratiṣṭhitasadṛśāni ca nāgasahasrāṇi vālavyajanena vījayanti supriyapañcaśikhatumburuprabhṛtīni cānekāni gandharvasahasrāṇy upacitāni, ye vicitrair vādyaviśeṣair vādyaṃ kurvanti divyasudhābhojanam //

tataḥ sa gṛhapatir divyamānuṣyair upakaraṇair bhagavantam upasthāya sarvāṅgena bhagavataḥ pādayor nipatya praṇidhānaṃ kartum ārabdhaḥ // anena kuśalamūlenāhaṃ cittotpādena deyadharmaparityāgena cāndhe loke 'nāyake 'pariṇāyake buddho bhūyām iti //

atha bhagavāṃs tasya gṛhapater hetuparaṃparāṃ karmaparaṃparāṃ ca jñātvā smitaṃ prāviṣkaroti // tasmin samaye nīlapītalohitāvadātā arciṣo bhagavato mukhadvārān niścaranti / niścaritvā, adha ūrddhabhavāgraparyantam avabhāsya / atha tā arciṣo bhagavantaṃ tripradakṣiṇīkṛtya bhagavata uṣṇīṣe 'ntarhito 'bhūt //

athāyuṣmān ānandaḥ kṛtakarapuṭo bhagavantaṃ papraccha //

tatkālaṃ svayam adhigamya vīra buddhyā śrotṝṇāṃ śravaṇa jinendra kāṅkṣatānām / dhīrābhir munivṛṣa vāgbhir uttamābhir utpannaṃ vyapanaya

nākasmāl lavaṇajalādrirājadhairyāḥ saṃbuddhāḥ smitam upadarśayanti nāthāḥ / yasyārthe smitam upadarśayanti dhīrās taṃ śrotuṃ samabhilaṣanti te janaughā iti //

Dak_12.5 //

bhagavān āha // evam etad ānandaivam etan nāhetv apratyayam ānanda te tathāgatā arhantaḥ samyaksaṃbuddhāḥ smitaṃ prāviṣkurvanti / paśyānandānena gṛhapatinā mamaivaṃvidhaṃ satkāraṃ kṛtam / evaṃ bhagavata eṣa ānanda gṛhapatir anena kuśalamūlena cittotpādena deyadharmaparityāgena ca trikalpāsaṃkhyeyasamudānītāṃ bodhiṃ samudānīya karuṇāparibhāvitāḥ ṣaṭ pāramitāḥ paripūrya divyānnado nāma samyaksaṃbuddho bhaviṣyati / ayam asya deyadharmo yo mamāntike cittaprasādaḥ //

etac ca prakaraṇaṃ rājā bimbisāro māgadhāś ca paricārakāc chrutvā paraṃ vismayam āpannāḥ //

bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ //

paśya bhagavan yāvad anena gṛhapatinā bhagavān saśrāvakasaṃgho divyamānuṣikābhir ṛddhibhir abhyarcita iti //

bhagavān āha // tathāgatenaivaitāni karmāṇi kṛtāny upacitāni ko 'nyaḥ pratyanubhaviṣyati / na hi bhikṣavaḥ karmāṇi kṛtāny upacitāni / śubhāśubhāni pacyante, kadāpi na praṇaśyanti //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani pūrṇo nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān // atha pūrṇo nāma samyaksaṃbuddho janapadacārikaṃ carann anyatamarājadhānīm anuprāptaḥ / aśrauṣīd rājā kṣatriyaḥ pūrṇasamyaksaṃbuddho janapadacārikāṃ caran svaviṣayam anuprāpta iti śrutvā ca punar mahatyā rājarddhyā mahatā rājānubhāvena samanvāgato yena pūrṇaḥ samyaksaṃbuddhas tenopasaṃkrānta (Dak: 128) upasaṃkramya pūrṇasamyaksaṃbuddhasya pādau śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇaḥ / ekānte niṣaṇṇaṃ rājānaṃ kṣatriyaṃ pūrṇaḥ samyaksaṃbuddho bodhikarair dharmaiḥ samādāpayati //

atha rājā kṣatriyo buddhe bhagavati cittaprasādajātaḥ, pūrṇasamyakṣaṃbuddhaṃ saśrāvakasaṃghaṃ traimāsikaṃ cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglanapratyayabhaiṣajyapariṣkārair upasthāya bhagavataḥ sasaṃghasya vividhānnapānabhojyāni dadāti, bhagavato ratnamayapratimāṃ kārayitvā buddhaharṣaṃ kāritavān / yatrānekaiḥ prāṇiśatasahasrair mahāprasādo labdhaḥ //

taddhetukaṃ tatpratyayaṃ ca te parinirvṛtāḥ //

kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena rājā babhūvāhaṃ saḥ / yan mayā pūrṇasamyaksaṃbuddhasya tādṛśī bhojyāni ca pūjā kṛtā, tena saṃsāre 'nantaṃ sukham anubhūtaṃ tenaiva ca hetunā tathāgatasya ca me śreṣṭhinā śakreṇa ca devalokair īdṛśī pūjā kṛtā / tasmāt tarhi bhikṣava evaṃ śikṣitavyaṃ yac chāstāraṃ satkariṣyāmo gurukariṣyāma iti //

(Dak: 129) mahānuśaṃsānnadānabhojanasya // punaś ca śṛṇuta //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ bhojanakathā dvādaśaḥ paricchedaḥ //

XIII. pānakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam etad avocat //

bhagavān āha //

ye saṃghe pratipādayanti muditās tṛṣṇācchidaṃ pānakaṃ hṛdyasvādurasānvitaṃ paṭutaraṃ gandhābhirāmaṃ priyam kṣitvā te 'bhavalālasā bhavabhayāṃ tṛṣṇālatāṃ prajñayā

tadyathānuśrūyate //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani asminn eva bhadrakalpe viṃśativarṣasahasrāyuṣi prajāyāṃ lokanāyakaḥ kāśyapo nāma samyakṣaṃbuddho loka udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān vārāṇasīṃ nagarīm upaniśritya viharati sma ṛṣipatane mṛgadāve // tatrānyatamā aṣṭau bhikṣava adhvānaṃ pratipannā bhagavantaṃ darśanāya te sūryāṃśubhir dagdhās tṛṣṇārtāḥ kūpasaṃnidhau gacchanti / tatrānyatarā dārikā pānīyaghaṭaṃ (Dak: 132) pūrayitvā gatā / tato bhikṣavas tām ūcuḥ // bhagini pānīyam anuprayaccheti //

tatas tasyā mātsaryam utpannam / sāgṛhītapariṣkārā bhikṣūn uvāca // bhikṣavo yadi mriyedhvaṃ tathāpi na yuṣmabhyaṃ dadāmy api pānīyam / ghaṭo me ūno bhaviṣyatīti // tato 'mī bhikṣavas tṛṣārtā nirāśayā prakrāntāḥ //

tato magadhaviṣaye mahāḍhyaḥ siṃhaketur nāma sārthavāhas tasya putrī pānīyaghaṭam ādāya pānīyaṃ gṛhītuṃ gṛhadvārād bahir niḥsṛtā // tatas te ūcuḥ //

bhadre dārike 'smākam atitṛṣā, pānīyaṃ pātuṃ tad dehīti //

atha sā dārikā paramacāturyadharmāśayā tān bhikṣūn uvāca // bhadanto bhikṣavaḥ praviśadhvam atra tiṣṭhantu / aham eva prāleyapānīyaṃ śīghrataram ānayāmi // ity uktvā sā dārikā prakrāntā, prakramitvā pānīyaghaṭaṃ tūrṇam ādāya svaniveśanaṃ praviśya pitaram uvāca // tāta bhikṣavo 'smākaṃ dvāramūleṣv avatiṣṭhanti / asminn idādyakāle pariśramatṛṣārtena cāgatāḥ / tebhyo guḍaśarkarāmarīcāni yathāyogyānusāraiḥ paritāni dadātu, pānaṃ prasajjya dadāmi //

tataḥ sa siṃhaketuḥ sārthavāhaḥ putrīvacanam upaśrutya tathā dattavān / sā dārikā paramaprītyā prasādajātena tatkṣaṇam eva (Dak: 133) śītodakaiḥ śarkarādigaṇaiḥ pānaṃ prasajjya tebhyo dattavatī // tadā bhikṣubhiḥ saṃgṛhya pītaṃ pītvā ca tāṃ dārikām ūcuḥ // bhadre dārike bhadram /

atha sā dārikā buddhanāmāśrutapūrvaṃ ca śrutvā buddhasya varṇanaṃ prasādajātena tān bhikṣūn uvāca //

bhadanto bhikṣavaḥ kutra kīdṛśo bhagavān katham / buddhanāma na jānāmi tadviśeṣaṃ vadata guṇam // Dak_13.5 //

bhikṣava ūcuḥ // mahāprabhāvo hi dārike buddhasya / kāśyapo bhagavān sarvasattvebhyo dharmaṃ nirdiśya, atra ṛṣipatane mṛgadāve viharati //

atha sā dārikā tān bhikṣūn uvāca // bhikṣavaḥ kāśyapabuddhe prasādo me jātaḥ / niyataṃ pūjayiṣyāmi / kāśyapabhagavate madvacanena praṇāmam alpābādhatām iti brūthaḥ //

tato bhikṣavo 'py evam eva vakṣyāma ity uktvā prakrāntāḥ //

athāṣṭau bhikṣava ṛṣipatane mṛgadāve yena bhagavāṃs tenopasaṃkrāntā upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte (Dak: 134) niṣaṇṇāḥ / caikānte niṣaṇṇās tasyā dārikāyā alpābādhatāṃ kuśalavārttāṃ procuḥ // tato bhagavān kāśyapaḥ sabhāṃ kāritavān //

atha tasyā dārikāyā manasy etad abhavat / yan nv aham aṣṭau bhikṣūn pānapradānaiḥ saṃtoṣitā, tat tathā me manaḥ saṃtoṣitā bhavāmi / tathā bhagavantaṃ kāśyapaṃ pānena pratipādayāmi ca saṃghān // tataḥ sā dārikā pitaraṃ nivedya sajjīkṛtā bhagavantaṃ mānitum //

tataḥ siṃhaketuḥ sārthavāhas tasyā dārikāyāḥ prasādam abhivṛddhyarthaṃ yad yad abhiprāyaṃ tat tat tasyai dattāni // tato 'sau dārikā bhagavān kāśyapaḥ saśrāvakasaṃghaḥ śvo 'ntargṛhe bhakṣyeṇopanimantritaḥ // adhivāsitaṃ ca bhagavatā tasyā anugrahārtham // atha sā dārikā prabhūtagandhamālyavilepanasaṃgrahaṃ kṛtavatī // sā cāhārapānādi sajjīkṛtya bhagavato dūtena kālam ārocayati // samayo bhadanta sarvaṃ sajjīkṛtaṃ, yasyedānīṃ bhagavān kālaṃ manyata iti //

atha kāśyapo bhagavān bhikṣugaṇaparivṛto bhikṣusaṃghapuraskṛto yena siṃhaketoḥ sārthavāhasya niveśanaṃ tenopasaṃkrānta upasaṃkramya purastād bhikṣusaṃghasya prajñapta evāsane niṣaṇṇaḥ // atha sā dārikā sukhopaniṣaṇṇaṃ buddhapramukhaṃ bhikṣusaṃghaṃ viditvā pādārghaṃ dattvā pañcakāmaguṇaiḥ svahastena saṃtarpitā //

punaḥ svecchayā kāritāni śarkarāpānaguḍapāna-oṣadhīpānakṣīrapānamadhurasapānāni samarpitāni // tatas tatliāgatena tasyāḥ prasādam abhivṛddhyartham atṛṣṇayāpi sukhena pītam / tathāgatānāṃ kadā cana tṛṣṇā na vidyate na bubhūkṣā na śramo na styānamiddhaṃ na śītoṣṇatā, na gātre malena sajjate, pṛthivyām avakramati rajasā nopaliptapādas tathāpi pādaprakṣālitaṃ snānam api kṛtaṃ lokānuvartanārthaṃ sattvānāṃ phalaprāptihetor bhuñjati pibati / yad yad dadāti tat tat pratigṛhītas tathāgataiḥ // atha sā dārikā tathāgatena sukhena pītaṃ dṛṣṭvātyantaṃ prasādya mūlanikṛntanam iva bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā praṇidhānaṃ kṛtam //

anena kuśalamūlenāhaṃ yatra yatropapadyate tatra tatra jātau jātau jātismarā bhaveyam / tad anusmṛtya buddhe bhagavati pūjite prasannā bhavāmi / tathāgataṃ pūjāsatkāraṃ karisyāmīti // tataḥ sā dārikā buddheṣv abhiprasādya kālagatā praṇīteṣu deveṣu trāyatriṃśeṣūpapannā // pañcaśataparivārāparivṛtā sābhūd divyaprāsāde sukhopaviṣṭe nānāsaṃgītivādyapravādite niṣpuṃsake / aciropapannasya striyā vā puruṣasya vā trīṇi cittāny utpadyante / kutaś cyutā kutropapannā kena karmaṇeti // sā paśyati, mānuṣyebhyaś cyutā ihopapannā / api tu kāśyape bhagavati satkārakṛtā tena kuśalamūlena deveṣvūpapannā iti //

atha sā pānadāyikādevakanyāyā etad abhavat // na mama pratirūpaṃ syād yad ahaṃ paryuṣitaparivāsā, kāśyapabhagavantaṃ darśanāyopasaṃkrameyam iti / jñānadarśanaṃ pravartate // kāśyapo bhagavān budhakāryaṃ kṛtvā nirvāṇaṃ yayau // tasya dhātustūpo mahān vartate // atha tasyā etad abhavat // aho mandabhāgyāhaṃ kutra darśayeyam ahaṃ bhagavantaṃ kāśyapam // atha sānusmarati śrutaṃ mayā, sarṣapaphalamātraṃ tathāgatānāṃ śarīradhātuṃ pūjayiṣyatin, tair viśuddhiphalaṃ prāpyate / pāpātmanaḥ pāpaṃ praśamaṃ gacchati // ity uktvā sā pānapradāyikā (Dak: 137) devakanyā pañcaśataparivārāsurakanyāparivṛtā rātrau praśāntāyāṃ vividhāni māndāravāṇi pārijātādi gandhamālyapuṣpadhūpādinā gṛhītvā yatra kāśyapabhagavato dhātustūpas tatrāgatya māndāravaiḥ puṣpair avakirati // avakīrya pradakṣiṇīkṛtya svabhavanaṃ gatā //

atha tasyāḥ pānapradāyikādevakanyāyās tṛṣā na babādhe, tad eva manuṣyabhūte 'ṣṭabhyo 'ṣṭāṅgapānīyaṃ nisṛṣṭam anena kuśalamūlena / tasmād bhikṣavo manujaiḥ pānadānaṃ pradātavyam udapānakādi kartavyaṃ taḍāgavāpīkūpapuṣkariṇyādi kartavyam // bhikṣava ūcuḥ // prabodho 'haṃ sugata prabodho 'haṃ bhagavan / athāpy anyā strī bhikṣubhyo mātsaryakāriṇī pānīyaṃ na dadāti strī kutra gatā kiṃ phalaṃ prāptam iti //

bhagavān āha // kiṃ vaktavyaṃ bhikṣavo 'sau dārikā tena mātsaryeṇāsevitena bhāvitena bahulīkṛtena kālaṃ kṛtvā preteṣūpapannā dagdhasthūṇākṛtiḥ svakeśaromasaṃchannā sūcīcchidropamamukhā, (Dak: 138) asthiyantrabahūcchritaiḥ parvatopamakukṣi ādīptā prajvalitā ekajvalībhūtā pyāyāntī ārtasvaraṃ krandantī tṛṣārtā duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukām amanāpāṃ vedanāṃ vedayamānā // atha sā tṛṣṇayā pānīyaṃ pātuṃ yatra yatrābhigacchati tato darśanamātreṇa cāsyā nadyudapānāni śuṣyanti // yadā devo varṣati tadāsyā upari savisphuliṅgam aṅgāravarṣaṃ patati //

evaṃvidhāṃ duḥkhāṃ tīvrāṃ kharāṃ kaṭukām amanāpāṃ vedanāṃ vedayate //

tasmād bhikṣavo yan mātsaryaprahāṇāya vyāyantavyam //

mahāpuṇyatā pānadānatā mahānuśamsā, punaḥ śṛṇuta bhikṣavaḥ //

preṅkhannīlasarojagarbham amalaṃ yat padmarāgāruṇaṃ

yad vaiḍūryendranīlapravaraviracitair bhājanaiḥ śātakaumbhair devā divyāṅganābhiḥ stanakalaśabharavyāptavakṣaḥ sthalābhiḥ / pānaṃ prītiprasaktāḥ saha madhu madhuraṃ mādhavaṃ vā pibanti

śraddhāprasannamanaso bhuvi ye manuṣyāḥ saṃghāya pānakavaraṃ pradiśanti kāle / samsāraparvatadarītaṭavāsasaṃsthās te prāpnuvanti satataṃ madhuraṃ supānam //

Dak_13.10 //

ye saṃghe pratipādayanti muditās tṛṣṇācchidaṃ pānakaṃ hṛdyasvādurasānvitaṃ paṭutaraṃ gandhābhirāmaṃ priyam / kṣitvā te 'bhavalālasā bhavabhayāṃ tṛṣṇālātam prajñayā

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ pānakathā trayodaśamaḥ paricchedaḥ //

XIV. vastrakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam etad avocat //

bhagavān āha //

ekasminn antare kāle kapilavastuni viharāmi nyagrodhārāme saśrāvakasaṃghaḥ //

tasmin kapilavastuni mahānagaravare, anyatamaḥ śākyeṣu rohiṇo nāma śākyaḥ prativasati, āḍhyo mahādhano mahābhogo vistīrṇaviśālaparigraho vaiśravaṇadhanasamudito vaiśravaṇapratispardhī / tasya patnyā na putro na duhitā / sa kare kapolaṃ kṛtvā cintāparo vyavasthitaḥ / anekadhanasamuditaṃ me gṛhaṃ na ca me putro na duhitā / mamātyayād avaśyam eva sarvasvaṃ rājavidheyaṃ bhavisyati / iti matvātīva paridevate, paramavyākulī abhūt //

athāsya daivayogād acireṇānyatamadevanikāyāc cyutvā tasyāḥ prajāpatyāḥ kukṣim avakrāntā / tatas tayā svāmī niveditaḥ / tataḥ svāminaivaṃ viditaṃ tataḥ svāminocyate // bhadre yadi putraṃ janiṣyasīty evaṃ kuśalam / atha duhitaraṃ tayaiva saha tvāṃ niṣkāsayāmīti //

yāvad aṣṭānāṃ navānāṃ vā māsānām atyayāt prasūtā dārikā jātā abhirūpā prāsādikā atikrāntā manuṣyavarṇam asaṃprāptā ca divyavarṇaśuklavastraiḥ prāvṛtā aliptā garbhamalena / yāvad rohiṇena śrutaṃ prajāpatī te prasūtā dārikā jāteti / sa kupitaḥ praviṣṭaḥ / tato 'sya prajāpatyā divyavastraprāvṛtā dārikopanītā / tato rohiṇaḥ śākyo dārikāṃ dṛṣṭvā paraṃ vismayam āpanaḥ //

aho āścarya me putrī kīdṛśī rūpaśobhitā /

tatas tasyā jātau jātimahaṃ kṛtvā nāmadheyaṃ vyavasthāpitaṃ, śuklavastraprāvṛtā tasmād bhavatu dārikāyāḥ śukleti nāma sthāpitā // sā dārikā kramato upakaraṇaviśeṣair āśu vardhate hradastham iya paṅkajam // yathā yathā ca śuklā dārikā vardhate tathā tathā tāny api vastrāṇi vardhante, na ca malinī bhavanti na cāsyā kāyo malenābhibhūyate //

yadā śuklā dārikā krameṇa mahatī saṃvṛttā tadāsyā bahavaḥ kumārā bhāryārthe yācanakā āgacchanti rājaputrā amātyaputrāś ca / tatas tair upadrūyamāṇaḥ pitā cāsyāḥ kare kapolaṃ dattvā cintāparo vyavasthitaḥ / yady ekasmai dāsyāmi, anye me 'mitrā bhaviṣyantīti //

yāvad asau dārikā pitaraṃ cintāparam avekṣyovāca // tāta kim asi cintāpara iti / tena so 'rtho vistareṇa samākhyātaḥ /

dārikā kathayati tāta na te śokaḥ kartavyo nāhaṃ kāmenārthinī // yataś ca //

kāmopabhogyadhanadhānyaśarīragehaṃ sarvaṃ hy anartham aticañcalabhaṅguraṃ ca / saudāmanīva jagatāṃ kṣaṇamātrahṛdyaṃ dṛṣṭvāpy anarthaṃ sugate khalu

tato tasmād bhagavacchāsane pravrajiṣyāmi, anujānīhi māṃ tāteti // yāvad asau mātā pitarāv anujñāpya bhagavacchāsane pravrajitā / yenaiva vastreṇa pravṛtā jātā tat tenaivaṃ paripūrṇaṃ pañcacīvaraṃ saṃpannam / tayā yujyamānayā ghaṭamānayā vyāyacchamānayā, idam eva pañcagaṇḍakasaṃsāracakraṃ calācalaṃ viditvā sarvasaṃskāragatīḥ śatanapatanavikaraṇavidhvaṃsanadharmatayā prāhatya sarvakleśaprahāṇād arhattvaṃ sākṣātkṛtam / arhantī saṃvṛttā, traidhātukavītarāgā samaloṣṭakāñcanā ākāśapāṇitalasamacittā vāsīcandanakalpā vidyāvidāritāṇḍakośā vidyābhijñā pratisaṃvitprāptā bhavalābhalobhasatkāraparāṅmukhā (Dak: 145) sendropendrāṇāṃ devānāṃ pūjyā manyābhivādyā ca saṃvṛttā // tadā bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ // kāni bhadanta śuklayā karmāṇi kṛtāni yanāḍhye kule jātābhirūpā darśanīyā prāsādikā śuklavastraprāvṛtā jātā pravrajya cārhattvaṃ sākṣātkṛtam iti //

bhagavān āha // śuklayaiva bhikṣavaḥ pūrvam anyāsu jātiṣu karmaṇi kṛtāny upacitāni vipacyante śubhāny aśubhāni / tac chṛṇu //

athāsau dadarśa buddhaṃ bhagavantaṃ dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samalaṃkṛtam aśītyā cānuvyañjanair virājitagātraṃ vyāmaprabhālaṃkṛtaṃ sūryasahasrātirekaprabhaṃ jaṅgamam iva ratnaparvataṃ (Dak: 146) samantato bhadrakaṃ sahadarśanāc ca bhagavataḥ pādābhivandanaṃ kṛtvā purastān niṣaṇṇā dharmaśravaṇāya / tato 'syā bhagavatā kāśyapena dharmo deśitas tayā labdhaprasādayā bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ mama gṛhe pūjāyāmi / ity uktvā sā bhikṣusaṃghāya kathinacīvaram anupradattaṃ krameṇa ca mātāpitarāv anujñāpya bhagavacchāsane pravrajitā //

kiṃ manyadhve bhikṣavo yāsau śreṣṭhibhāryā, eṣaivāsau śuklā bhikṣuṇī / yad anayā bhikṣusaṃghāya kathinacīvaram anupradattaṃ tena śuklavastraprāvṛtā jātā / yad brahmacaryavāsaḥ paripālitas teneha janmany arhattvaṃ sākṣātkṛtam iti //

ye nīlapītaharitāruṇaśuklacitravarṇaprabhedaracitojjvalavastramālām / yacchanti lokagurave sagaṇottamāya te prāpnuvanty abhimatapravarāmbarāṇi //

Dak_14.10 //

yaḥ saṃghāyāśeṣagaṇānāṃ pravarāya śrāddho bhaktyā cīvaramālāṃ pradadāti / sa prāpnoti hrīvasanaṃ vastravariṣṭhaṃ kāṣāyaṃ ca kleśakaṣāyapratipakṣam //

Dak_14.11 //

dattvā satpiṅgacitrastabakaviracitā nīlapītāvadātai raktair anyaiś ca ramyaiḥ suruciravasanaiś cīvaraiś cārumālāḥ / divyaṃ vāmuktavastraṃ sugatasutagaṇāyābhirūpo manojño

punaś ca //

na kevalam //

rūpānvito 'pi kulajo 'pi vicakṣaṇo 'pi lokeṣu śāstramaya _ ^ kṛtaśramo 'pi / śīlādibhir guṇagaṇaiḥ samalaṃkṛto 'pi

tasmād vibhūṣaṇam atulyam avekṣya vastraṃ śītoṣṇatāmasakasaṃprativāraṇaṃ ca / Note: Dak: 148 hrīvastram apratisamaṃ samavāptukāmair

candrāṃśuvisphuritacāmarahemadaṇḍaiḥ siṃhāsane pariniṣadya sitātapatraiḥ / sauvarṇaratnamakuṭaiḥ śirabhūṣito 'pi

evaṃ bhikṣavaḥ kṛṣṇāni karmāṇy apāsya, śukleṣv eva karmasvābhogaḥ karaṇīya ity evaṃ bhikṣavaḥ śikṣitavyam // idam avocad bhagavān āttamanasas te bhikṣavo bhāṣitam abhyanandann iti //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ vastrakathā caturdaśamaḥ paricchedaḥ //

XV. puṣpakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam etad avocat //

bhagavān āha //

śakrādhikāḥ pravarabhogasamanvitās te

tadyathā //

asti deveṣu trāyatriṃśeṣu kusumagandhinī nāma devakanyā / sā puṣpavimānam āruhya svargaṃ svargād bhramati pañcaśatadevakanyāsahāyaparivṛtā // tataḥ kramataḥ sā kusumagandhinī devakanyā śakrasya devendrasya sudharmayā devasabhāyāḥ samīpam upasaṃkrāntā // atha dūrād dadarśa śakro devendras tāṃ devakanyāṃ nānāpuṣpavimānālaṃkṛtām uttaptakuśalamūlāṃ dṛṣṭvā gāthayā pratyabhāṣata //

aho āścaryamahānubhāvam kuśalamūlam yasyā devakanyāyāh //

atha sā kusumagandhinī devakanyā tejasā prabhayā śarasya devendrasya prabhāṃ divyāṃ praśāntā, yathā śaratkāle dhavalameghaiḥ pracchannaśaśī tathābhūt // atha sa sudharmo devaputras tāṃ dṛṣṭvāvarjitamanāḥ kathayati //

bhikṣavo bhagavantam etad avocat // bhagavann asyāḥ kusumagandhinyā devakanyāyāḥ kutojanmotpattināmābhiśrotum abhilaṣanti tajjanaughāḥ //

bhagavān āha //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo malayavatī nāma nagarī manoramaikāsti nānotsavasamāpannā bahulokasamākulā vidvajjanasamāyuktā maharddhikajanākulā nārībahusamākīrṇā rūpayauvanamaṇḍitā nagarī lakṣaṇopetā vṛkṣaprākārāvṛtā // tasyāṃ nagaryāṃ ketuvikramo nāma śreṣṭhī prativasati mahāḍhyo mahābhogo vistīrṇaparigraho dhanasamuditaḥ /

asya cetikā ekāsti / tayā cetikayā pratidinaṃ tasyodyānapuṣpāṇi nicitvā parinivṛtya kāle mārge tathāgatasya keśanakhastūpe kavalaikāni puṣpāṇy avarohayati sāgatya, ketuvikramasya devārcanāya dadātīti / evaṃ sā cetikā pratidinaṃ tadvyapāre niyojitā / tena udyānacāriṇī bhavati // tadanantare kāle lakṣasaṃkhyāyāṃ gacchanti / tadā caityadevatā prasannībhūya tayā prasādaḥ pratilabdhaḥ // ihaiva phalam āpyate / sā cetikā paramasundarībhūya suśīlasvabhāvābhūt, punar api tasyāḥ koṣṭhāgāre dhanadhānyasamṛddhyā nānālaṃkāraparipūrṇāni bhavanti // tadā sukham anubhūyate // tadā ketuvikramaḥ paramāścaryaprāptaḥ, kathaṃ me cetikāyāḥ kalevaraṃ suṣṭhu bhūtaṃ ko hetuḥ kaḥ pratyayaḥ // tathaivānyalokā api uktāḥ ke cid āhuḥ, bata bho kathaṃ cetikā vividhavastrasaṃpannā bhavati // evam evānyajanās tāṃ dṛṣṭvāścaryaprāptā abhūvan // tatas tasyā alpāyuḥ kālaṃ kṛtvā, śrāvastyāṃ mahānagaryām anyatamadharmaśīlo nāma śreṣṭhī, tasya prajāpatyāḥ kukṣāv upapannā // tato daśamāsātyayā dārikā jātā abhirūpā prāsādikā paramasundarī, kramataḥ sā mahatī pravṛttā //

tadāham eva śrāvakasaṃghaiḥ śrāvastyāṃ viharāmi jetavane 'nāthapiṇḍadasyārāme / tena khalu punaḥ samayena śrāvastyāṃ sālaprabhañjikā nāma parva pratyupasthitam / tatrānekāni prāṇiśatasahasrāṇi saṃnipātya sālapuṣpāṇy ādāya krīḍanti ramanti paricārayanti // tadā sā śreṣṭhidārikā sālapuṣpāṇy ādāya śrāvastīṃ praviśati / bhagavāṃś ca bhikṣusaṃghaparivṛtaḥ śrāvastīṃ piṇḍāya caritvā nirgacchati // dadarśa buddhaṃ bhagavantaṃ dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samalaṃkṛtam aśītya cānuvyañjanair virājitagātraṃ vyāmaprabhālaṃkṛtaṃ sūryasahasrātirekaprabhaṃ jaṅgamam iva ratnaparvataṃ samantato bhadrakaṃ dṛṣṭvā punaḥ prasādajātayā sālapuṣpair avakīrṇaḥ / tataḥ pradakṣiṇīkṛtya pratinivṛttā / bhūyo 'nyāni gṛhasyārthe āneṣyāmīti // yāvad asau sālavṛkṣam adhirūḍhā patitā bhagavataḥ kṛtopasthānā sā kālagatā praṇīteṣu deveṣu trāyatriṃśeṣūpapannā // yāvad sālapuṣpavimānālaṃkṛtā svargaṃ svargād bhramantī ramantī //

evam eva bhikṣavaḥ sā dārikā, yayā arhan mārge sālapuṣpair avakīrṇaḥ / tasmād bhikṣavas tathāgateṣu kārāpayitavyāḥ satkartavyāḥ / īdṛśaṃ phalam āpyate / atha bhagavato vacanaṃ (Dak: 153) pratiśrutya prasādajātena ānando bhagavantam etad avocat //

bhagavan kīdṛśaṃ nātha lakṣapuṣpasya yat phalam / śrotukāmaṃ mahābāho vada tvaṃ parameśvara // Dak.15_5 //

bhagavān āha //

kṛṣṇāparājitā yena prarohante narāḥ kva cit / sarvapāpaharā ghorān sarvaśatrūn nikṛntanam // Dak.15_8 //

padmapuṣpaṃ naraḥ kaś cit prasannena prarohati / buddhajñānaṃ samāpnoti jāyate kamalāsane // Dak.15_19 //

bandhūkapuṣpasaṃrohaṃ sarvapāpāpadakṣayam / rohanaṃ ketakīpuṣpaṃ kīrtivanto bhaven narāḥ / sugandhasukhasampannaṃ maṅgalaṃ bhavati sarvataḥ // Dak.15_22 //

nīlotpalāni puṣpāṇi ye prarohanti śraddhayā / mukhe 'sya cotpalogandho maharddhikanṛpo bhavet //

javākusuma rohante mānavā naranāyakāḥ l

tagaraṃ puṣpa rohanti paraloke sukhāvahāḥ / pitaraḥ prītitāṃ yānti viśeṣaiḥ śrāddhakarmakaiḥ // Dak.15_34 //

bhagavān āha //

viśeṣaṃ lakṣapuṣpāṇāṃ rohaṇena phalāphalam / uccanīcādikaṃ sarvaṃ pravakṣyāmi samāsataḥ // Dak.15_37 //

evaṃ kramaṃ viśiṣṭaṃ ca anyeṣāṃ ca pṛthak pṛthak /

ānanda uvāca //

bhagavān āha //

tathāgateṣu aneyeṣu devatāyāṃ viśeṣataḥ / pūrvoktāni ca puṣpāṇāṃ yathāyogyaṃ yathecchayā /

evam ānanda jñātavyaṃ naraḥ puṣpāṇi rohayet /

punaśca //

śakrādhikāḥ pravarabhogasamanvitās te padmendukāntivapuṣo varakīrtiyuktāḥ / śakrān vijitya rabhasā satataṃ bhavanti buddhasya ye sukusumaiḥ prakiranti pūjām //

Dak.15_52 //

nīlotpalapracayatulyaśarīragandhā vikhyātakīrtivimalāyatacārunetrāḥ / ratnopamā bhuvi caranti manuṣyabhūtā dattvā jine pravaradhūpam udāragandham // Dak.15_53 //

evaṃ bhikṣavo 'pi īdṛśaphalaṃ sā cetikā prāptā //

tasmād bhikṣavas tathāgateṣu stūpabimbeṣu puṣpaiḥ pratipūjanīyāḥ // evaṃ śikṣitavyaṃ bhikṣava iti //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ puṣpakathā pañcadaśaḥ paricchedaḥ //

XVI. praṇāmakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantaṃ praṇamyaitad avocat //

bhagavān āha //

bhūtapūrvaṃ maitreyātīte 'dhvany asaṃkhyeyakalpe dīpaṃkareṇa saha pūrvaṃ padmottaro nāma samyaksaṃbuddho janapadacārikāṃ carann anyatamamahājanapadaṃ prāptaḥ //

tatra mahājanapade vīthi sthitvā lokānāṃ dharmaṃ deśitavān // tasmin samaye dakṣiṇāpatho dvijottamaḥ puṣkaraśālī nāma dvātriṃśatā śiṣyagaṇaiḥ sārdhaṃ parivṛto buddhaguṇavarṇanāṃ śrutvā (Dak: 161) gṛddhakūṭe parvate dharmaśravaṇārthaṃ samāgacchati // atha te dadṛśur buddhaṃ bhagavantaṃ dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samalaṃkṛtam aśītyā cānuvyañjanair virājitagātraṃ vyāmaprabhālaṃkṛtaṃ sūryasahasrātirekaprabhaṃ jaṅgamam iva ratnaparvataṃ samantato bhadrakaṃ dṛṣṭvā ca punaḥ prasādajātayā bhagavantaṃ tripradakṣiṇīkṛtya bhagavataḥ pādāv abhivanditvā ekānte niṣaṇṇāḥ / anyaikena bhagavantaṃ manasāpi na praṇāmitaḥ / bhagavati buddhe na manaḥprasannatābhūt / kiṃcitpāpaśeṣair buddhakuleṣu praveśeṣu āvilacittakuṭilacittaḥ sa tūṣṇīsthitaḥ // anye buddhe bhagavati prasannacittāḥ sthitāḥ // pravrajyāgrahaṇatatparacittān bhagavān viditvaivam āha // bho brāhmaṇa dvijottama kenārthenāgato 'si sahāyair mayi ucyatām //

brāhmaṇa uvāca //

dharmāvakāśaṃ ^ _ dadasva mahyaṃ vayaṃ hi mūḍhāparimuktajñānāḥ /

bhagavān āha /

śīlaṃ kiṃ tu //

svaduḥkhaṃ paraduḥkhaṃ vā svakaṃ tulyaṃ ca kārayet / svaduḥkhalaghutāṃ prāpya paraduḥkhaṃ garīyasam //

etac chrutvā brāhmaṇo bhagavantam evam āha //

(Dak: 164) bhagavān āha //

bhūtapūrvaṃ brāhmaṇa kasmiṃś cic chālavatī nāma janapadaḥ paramavistārī manoharā sarvalokābhipūrṇā ṛddhā sphītā subhikṣā ca darśanīyā vyapagataḍamarā taskararogāpagatā / śālīkṣugomahiṣīsasyasaṃpannāyāṃ janapade sarvaṃdado nāma bhūpatir āsīt // sa ca bhūpatiḥ karuṇāśayaḥ sarvaprado niḥsaṅgatyāgaprakṛtir medhāvī sādhuḥ suśīia aśaṭho 'kuṭilo vyapagatarāgadveṣamoho 'nunnataḥ komalamadhurasnigdhavācā atithivanīpakaprītiḥ sarvalokapriyadarśanaḥ // tasmāt tasya rājño yaśasa sarvalokeṣu vikhyātaḥ / vanīpakānām āśāparipūritacintāmaṇisādṛśaḥ // sa sarvarājyaṃ viṣayopabhogaṃ saṃsāram asāraṃ dṛṣṭvātra sthātuṃ mano na ramate //

sa sarvarājyalakṣmīṃ paryuṣitopabhogamalinamlānakusumabandhanām iva srajaṃ parityajyānyatamaviviktam āśramapadam alaṃcakāra //

āhūyamāna iva pallavināṃ drumāṇāṃ śākhākaraiḥ

sākṣād ṛṣir iva dhyānaṃ praviśya sukhena tiṣṭhati //

atha tasya prabhāvātiśayaṃ dṛṣṭvā sureśvaro devendras tasya tapaḥprabhāvaprahāṇān manasi trāsabhayākulāt suralokād avatīrṇaḥ śakuninirmāṇarūpaṃ kṛtvā śaradhanū dhṛtvā śareṇa taṃ prahārārthaṃ kapotam ekaṃ vegatareṇāpahāntaḥ / tapovanasthanṛpater aṅke patitaḥ // atha sa rājā karuṇāśayas taṃ dṛṣṭvā, sa bhūpatiḥ paramaprītyā svāṅke dadhānaḥ // sa kapota amitrabhayākulaḥ prāṇāntam iva hṛtkampena sthitaḥ // athānantaraṃ śakro devendro naiṣādarūpam abhinirmāya tatsamīpam upadhāvitaḥ paramapariśramam iva mahāśvāsaṃ pravartayan enaṃ pṛcchitavān //

dehi tva me kapotaṃ mahājavenāgato 'ham āhāram / adyānnaṃ na prāptaṃ katham anannena jīvāmi // Dak_16.23 //

tapasvin //

rājovāca //

mayi śaraṇāgatakapotaṃ kathaṃ tubhyaṃ bhakṣāya dadāmy aham, anītyayogyam etat //

naiṣāda uvāca // yadīmaṃ kapotaṃ na tyajase, mamāhārāmiṣaṃ dada / na ced aham eva mariṣyāmi śāpaṃ dattveti //

evam ukte sa rājā naiṣādam uvāca // śaraṇam abhigataṃ guptyarthaṃ tavābhiprāyaṃ yathā bhavati tathā pūrayāmi //

naiṣāda uvāca // sādhu bhūpendra, evam eva sa eṣa kapotaṃ tulayā tulayitvā yaty asti kapotasyāmiṣam, anyasyāmiṣaṃ me dehīti //

rājovāca //

vihiṃsya parajīvaṃ ca kiṃ dharmaṃ ca tapovratam / paropakāraḥ kathaṃ syāc ca vihiṃsya para ātmani // Dak_16.26 //

atha naiṣādas tasya śuddhāśayadṛḍham abhisamīkṣya tulānirmāṇam ādāya purato niṣadya, enam uvāca //

iti niśamya tato bhūpaḥ kapotaṃ eke sthāpya svadehamāṃsaṃ vikartya tulāyāṃ prakṣipati // tato naiṣādarūpaḥ śakra ṛddhyā kapotaṃ gurutaraṃ kṛta abhūt //

tataḥ kṣepakṣepeṇa pūritakapoto gurutaraḥ syāt / tathāpy asya nṛpateḥ priyapakṣīrakṣaṇasatyādhiṣṭhānenāskhalitacittapremay asthyavaśeṣaṃ kṛtvā tulāyām avadhāritaḥ // tato naiṣādarūpaḥ śakras taṃ dṛṣṭvā, āvarjitamanāḥ sa kathayati // sādhu sādhu mahātman sādhusvabhāva eṣa parasya kāraṇāt svajīvam api agaṇayitvā parārthakṛtas tvaṃ, kim abhilāṣitenedṛśaṃ duṣkaraṃ kṛtam //

so 'vocat //

naivāsti kāṅkṣā me kiṃ cid anuttarasaṃbodhiṃ prāpya sattvān uddhārayāmi //

iti śrutvā sa naiṣādaḥ svayaṃ vapuḥ saṃpaśya tam uvāca //

rājaṃs tava cittamīmāṃsārtham ahaṃ vicarāmi / bhadra yathā tavābhiprāyaṃ tathāstu, yathā paurāṇaṃ tathā śarīram astu // ity uktvā śakraveṣeṇa āśiṣaṃ dattvā evam astu svabhavanaṃ prakrāntaḥ //

tena samayena rājā babhūvāhaṃ sa nānyo draṣṭayyaḥ / prāṇipakṣiṣu sattveṣu samacittena caritaḥ / idānīṃ saṃsāre mahat sukhaṃ bhuktvā tathāgatabhūtena sattveṣu dharmo deśitaḥ //

atha puṣkaraśālipramukhās te brāhmaṇaśisyakā dvātriṃśat tathāgatavacanam ākarṇya prītisaumanasyajātā bhagavantam ūcuḥ // bhagavaṃs tava śāsane pravarjiṣyāmaḥ prasannaṃ kuru //

atha bhagavāṃs teṣām āśayadhātuṃ prakṛtiṃ ca jñatva teṣām evam āha //

saced ākāṅkṣasi niṣīdeti // teṣāṃ ca / ehi bhikṣava ity ukte yat kiṃ cit tīrthikaliṅgaṃ sarvam eva tatkṣaṇam evāntaradhāt // tricīvaraṃ pātraṃ ca prādurabhūt // athocchinno keśas tad yathāpi nāmāsaṃkhyeyavarṣaśatopasaṃpannasya bhikṣor īryapathaḥ susaṃvṛto 'bhūt, saiva teṣāṃ pravarjyābhūt sopasaṃpat sabhikṣubhāveṇa //

ekasya tathāgateṣu mātsaryacittasya bhikṣoś cīvaraṃ na prādurbhūtaṃ pātraṃ ca //

atha khalu bhikṣavas tasyāṃ velāyāṃ tathāgatasya caraṇayor nipatya vijñāpayanti sma // tathāgatasyāntike śāstṭsaṃjñāprema ca prasādagauravaṃ cotpādayati sma //

atha sa ekaś cīvaranaprādurbhūtena punar api tayā vrīḍayā tathāgatasya caraṇayor praṇipatya vijñāpayām āsa // katham etad bhagavan mamaikasya cīvaraṃ notpāditam //

(Dak: 169) bhagavān āha //

bhūtapūrvaṃ tathāgateṣu praṇāmakāle mātsaryadoṣād iti // evam ukte niśvasya kṣamārthanāṃ kṛtvā tathāgataṃ praṇāmitaḥ // tadā bhagavato 'nubhāvena cīvaraṃ prādurbhūtam // tatkṣaṇam eva malinībhūtam // taṃ dṛṣṭvā vrīḍāvarjitamanā bhikṣur bhagavantam evam āha // bhagavan kena karmaṇā mamaikasya cīvaraṃ na prādurbhūtaṃ, prādurbhūte punar malinībhūtam / ko hetuḥ kaḥ pratyayaḥ //

bhagavān āha //

bhūtapūrvaṃ bhikṣava atīte 'dhvany asaṃkhyeyakalpe dīpaṃkareṇa pūrvaṃ padmottaro nāma samyaksaṃbuddhaḥ sa saṃghena saha janapadacārikāṃ carann anyatamamahājanapadaṃ prāptaḥ // tatra mahājanapade vīthimadhye sthitvā dharmaṃ deśitavān // tadā sarvanāgarās tatropasaṃkrāntā dharmakathāṃ śrutavantaḥ // atha somakaumudir nāma brāhmaṇo mahāvidvāñ śiṣyaganaiḥ sārdhaṃ tāṃ vārttāṃ śrutvā yena padmottaraḥ samyaksaṃbuddhas tenopasaṃkrānta upasaṃkramya bhagavantaṃ praṇamya purataḥ sthitvā dharmaṃ śṛṇvanti // tadā prasādajātāḥ sarve te tathāgataśāsane pravrajyāgrahaṇaṃ cakārayām āsuḥ // te tathāgatasyāntike śāstṛsaṃjñāpremagauravajātena bhagavataś caraṇayor nipatayanti sma /

tena samayena somakaumudibrāhmaṇasya śiṣyas tvam asi / tvayaikena tathāgatapraṇāmakāle mātsaryacittena iti bhāvitaḥ / śramaṇavandanam akṛte kiṃ bhaviṣyati iti //

tena mātsaryakṛtena, anekavarṣaśatasahasralokair nindanīyajanma bhūtvā, mahān āśīviṣa upapannaḥ / adyāpi tavāśīviṣakaṅkālam astīti kālañjaraparvatasya kandarāyāṃ mahocchrayapramāṇaṃ parvata iva tiṣṭhati // tataḥ śatavarṣātyayād daridrakule jātas tatpaścāt tīrthiko jaṭādhārī bhikṣuko 'bhūt // tadā pāṭaliputranagare kena cid gṛhastena tīrthikān bhojanārthaṃ rasarasāgropetair āhāraṃ sajjīkṛtya tīrthikān āhūya svābhiprāyaṃ tīrthikān bhojitaḥ / tvayā dvādaśa prasthāni kṣīrodanaṃ bhuktam / tathāpi pūrṇodaro nābhūt // tadā sarve janāḥ pretabhaikṣukaṃ manyante // tadanantaraṃ tvayā vrīḍayā niśvasya cintayati // dhik jīvitam iti matvā tasmāt sthānāt prakrāntaḥ / tata ihaiva janmani cyutvā mānuṣyaṃ janma prāptavān // tadāsau brāhmaṇaḥ śiṣyagaṇaiḥ sārdham āgacchantaṃ paśyan te militvā ihāgatāḥ //

tathāgatapraṇāmamātsaryakṛtapāpena tādṛśaṃ duḥkhaṃ anubhūya adyāpi tatpāpaśeṣeṇa praṇāmo na kṛtas tenaiva hetunā cīvarādikaṃ na prādurbhūtaṃ malinībhūtaṃ ca //

tadā sa bhikṣur evam eva bhagavan mamāparādham atyayaṃ pratigṛhnātu ity uktvā gautamasya pādayoḥ praṇipatya tiṣṭhati // tadā bhagavato 'nubhāvena tasya pāpāt parimukto 'bhūt / cīvaraṃ ca malinaṃ tyajya yathāpūrvavad bhavati // evaṃ bhikṣava mā yūyaṃ tathāgatam āyuṣmantaṃ mānasā ca vādena samudācariṣṭhavyam // he bhikṣava idānīṃ mamāntike cittaprasādajāta anena kuśalamūlena cārhattvaṃ prāpta iti //

punar api bhikṣūn āmantryaivam āha //

kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena somakaumudibrāhmaṇasya śiṣyatvabhūtena padmottaratathāgatapraṇāmakāle mātsaryadoseṇa īdṛśaṃ duḥkham anubhūtam // so 'haṃ somakaumudibrāhmaṇo yūyaṃ mama śiṣyāḥ // idānīm api yūyaṃ mama śiṣyā abhūvan // mayā cānekatathāgateṣūpāsitena kuśalena saṃsāre 'nantasukham anubhūya tathāgatapadaṃ prāptam // tasmād bhikṣavas tathāgate anumodayitavyāḥ sevayitavyās tathāgatasya guṇānuśaṃsā deśitavyā, tathāgataṃ praṇāmayitavyāḥ //

tathāgatānāṃ praṇāmasya mahāphalānuśaṃsā tac chṛṇuta //

yac cakravartī kṣitipapradhānaiḥ kṛtāñjaliḥ kuṇḍālacārugaṇḍaiḥ / bhaktyā sumūrdhnā bahu vandyate tad buddhapraṇāmāt kathayanti tajjñāḥ //

Dak_16.29 //

//

//

evaṃ śikṣitavyaṃ kṛṣṇāni karmāṇy apāsya śukleṣv eva svābhogaḥ karaṇīya ity evaṃ bhikṣavaḥ śikṣitavyaṃ // idaṃ avocad bhagavān ātmanā ca bhikṣavo bhāṣitam abhyanandann iti //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ praṇāmakathā soḍasamaḥ paricchedaḥ //

XVII. ujjvālikādānakathā

atha khalu bhagavān lokānukampako lokajño lokaśāstā sarvajño dhyānasukhe vijahāra // tena samayena vaiśālīnagaryāṃ mahopadravāḥ prādurbhūtāḥ //

tadātra bahavo duṣṭāś caurā dhūrtāḥ pragalbhikāḥ /

tato 'ndhakārāś ca prādurbhūtā meghaiś channāḥ / mahatī cākālavātāśanir meghair guḍuguḍāyate / vidyutaś ca niścaranti / daśa diśaś cākulībhūtās tamo'ndhakāraś ca prādurbhūtaḥ / candrasūryau na prabhāsvarau bhavataḥ / vātavṛṣṭiḥ pravāyati / jalākulībhūtā pralayakālam iva pṛthivī na dṛdhā ca kaiś cid bhūtair āviṣṭābhūt // tadā sarvajanakāyā bhītāḥ saṃvignamanasaḥ / ye ke cid brāhmaṇagṛhapatayo brahmāṇaṃ namasyanti / ke cin maheśvaraṃ nārāyaṇaṃ śakraṃ māṇibhadraṃ hārītiṃ candrasūryagrahanakṣatrān namasyamānā yācayanti // ke cin nadīhradasarastaḍāgavāpīkūpādīni pariyācayanti / tathāpi na kaś cit paritrāṇaṃ bhavati //

(Dak: 176) atha ke cid buddhadharmasaṃghābhiprasannā buddhadharmasaṃghān namasyanti //

bhagavan sarvadarśī tvaṃ / katham asmād vayam evaṃrūpād upadravato bhayasthānāt parimucyema /

bhagavan nātha īdṛśād upadravāt trātā bhava //

ity uktvā bauddhāya namaskāraṃ kṛtvā cintāparo vyavasthitaḥ // atrāntare nāsti kiṃ cid buddhānāṃ bhagavatām aviditam avijñātam / dharmatā khalu buddhānāṃ bhagavatāṃ mahākāruṇikānāṃ lokānugrahapravṛttikānām, ekākārarakṣāṇāṃ, śamathavipaśyanāvihāriṇāṃ, tridamathavastukuśalānāṃ, caturoghottīrṇānāṃ caturṛddhipādacaraṇatalasupratiṣṭhitānāṃ caturṣu saṃgrahavastuṣu dīrgharātrakṛtaparicayānāṃ, pañcāṅgaviprahīṇānāṃ pañcagatisamatikrāntānāṃ, ṣaḍaṅgasamanvāgatānāṃ ṣaṭpāramitāparipūrṇānāṃ, saptabodhyaṅgakusumāḍhyānāṃ, aṣṭāṅgamārgadarśānāṃ navānupūrvavihārasamāpattikuśalānāṃ, daśabalabalināṃ daśadiksamāpūrṇayaśasāṃ daśaśatavaśavartiprativiśiṣṭānāṃ trirātres tridivasasya buddhacakṣuṣā lokaṃ vyavalokya jñānadarśanaṃ pravartate / ko hīyate ko vardhate kaḥ kṛcchraprāptaḥ kaḥ saṃkaṭaprāptaḥ kaḥ saṃbādhaprāptaḥ kaḥ kṛcchrasaṃbādhaprāptaḥ kasya duḥkhapaṅkanimagnasya hastoddhāraṃ dadyām uddhārayeyam iti //

atha tatkṣaṇam eva pratisarann abhyutthāya, āyuṣmadānandapramukhān bhikṣusaṃghān āmantrayate sma // bho bhikṣava ānandapramukhā vaiśālīnagarīṃ gatvā mamājñayā mama vacanena vaiśālīnagarīṃ gatvā vīthīmadhye niṣaṇṇā imāṃ gāthāṃ bhāṣayata / tadāvaśyaṃ sarvavighnabhūtagrahāḥ pratipraśabdheyuḥ sarvopadravā duṣṭasattvāḥ palāyiṣyanti / tadyathā / imāś ca gāthāḥ /

visarata visarata duṣṭasattvā muñcata muñcata mā tiṣṭhantu, ītir vyupaśāmyatu //

iti uddiśya bhikṣugaṇān visarjayām āsa //

atha te bhikṣavo bhagavataś caraṇayoḥ praṇipatya bhagavataḥ vacanaṃ śirasā nidhāya, imā vighnotsāraṇadhāraṇī hṛdayagatā // tatkṣaṇam evarddhyā ca vaihāyasād ānandapramukhāḥ pañcaśatabhikṣugaṇā lohitapakṣarājahaṃsa iva gagaṇadeśāt taṃ viṣayam anuprāptāḥ // athānandapramukhā bhikṣugaṇā vaiśālīnagarīṃ gatvā vīthīmadhye sthitvā brahmasvareṇa ekamatenaikasvareṇa imāṃ gāthāṃ bhāṣitum ārabdhāḥ //

(Dak: 178) imāś ca gāthāḥ //

visarata visarata / buddho lokānukampaka ājñāpayati / muñcata muñcata ma tiṣṭhantu / ītir vyupaśāmyatu / nirgacchata nirgacchata / buddhaḥ parviśati mahādevātidevaguruḥ / sendrāś ca devāḥ sabrahmakāḥ saprajāpatikaś catvāraś ca lokapālāḥ praviśanti anekāni ca devatāsahasrāṇi / asurendrāś ca anekāni asuraśatasahasrāṇi prativasanti / bahūni ca bhūtasahasrāṇi bhagavato 'bhiprasannāni prabhaviṣyanti sarvasattvānām arthe / te co mā anarthaṃ kariṣyanti //

nirgacchata nirgacchata / kṣipraṃ palāyata / yadi duṣṭacittā na parāyeta, naśyata // ye maitracittā nāparādhakāmā rakṣāṃ cānuvartitukāmās te tiṣṭhantu praviśantu / buddho lokānukampaka evam ājñāpayati sarvasattvahitādhyāśayo maitrīvihārī kāruṇikavihārī muditāviharī upekṣāvihārī //

iti bhāṣyamāṇe sarvabhūtagaṇāḥ saṃtrastāḥ samvignamanaso daśa diśaḥ palāyitvā vilayaṃ gatā duṣṭasattvā vihethacittāḥ kupitacittāḥ pratipraśabdhā abhūvan // tadā ca vihāyasi ghanavidyuvātavṛṣṭijalākulapraśāntābhūt //

phalapuṣpapratimaṇḍitasurasasvādūni cābhūvan //

evaṃ buddhānubhāvena tasyāṃ nagaryāṃ sarvopadravadurbhikṣaṃ praśāntya, sarva ṛtavo yathābhiprāyaṃ kāle tathā samṛdhyati kāle varṣati kāle vāyavaḥ pravāyanti //

tadā sarvajanakāyāḥ praharṣajātāḥ sarvabhikṣugaṇān vāsena bhaktena nimantritā abhūvan //

atha khalu bhikṣava ānandaprabhṛtayo varṣātyayāc charadaḥ śaradātyayāc caturmāsātyayāc chiśiraḥ samāyātaḥ tadā janakāyān evam āha // vayam api māsacatuṣṭayam agamat atrāsthitā guror antikaṃ gacchāmaḥ //

ity ukte sarvajanakāyā bhikṣugaṇān gamanakālam api jñātvā satkṛtya pūjayitvā mānayitvā visarjayām āsuḥ //

atha te bhikṣavo dhīratayā nagaraṃ nagarāc caṃkramyamāṇā anyatamajanapadaviṣayam anuprāptāḥ //

atha tasmiñ janapade mahāḍhyo dhanakanakasamṛddho mahābhogo vistīrṇaparigraho mahātyāgo mahāparivāraḥ śuddhāśayo dharmātmā paropakārī śramaṇabrāhmaṇavaṇīpakeṣv abhirato duḥkhīnāṃ duḥkhatārako mahākaruṇādṛṣṭaḥ śuddhaceto nāma śreṣṭhī dvātriṃśatābhir vanitābhiḥ parivṛtaḥ sukhalīlayā tiṣṭhati // kāle tyāgaḥ kāle upābhogaḥ // sa śreṣṭhī tān bhikṣūn samāgatān dṛṣṭvā śītārtenāgatam iti jñātvātikaruṇābhibhūtaḥ sādarair agnimathe nītvā ujjvālikāṃ prajvālya dadāti / tena śreṣṭhinā bahavo 'gnimaṭhāḥ kāritāḥ santi / tasmāt pañcaśatabhikṣugaṇā agnitāpaiḥ saṃtarpitāḥ // tataḥ paścād annāhārāḥ pradattāḥ / te bhikṣavas tad annaṃ na bhuktāḥ / tad dṛṣṭvā sa śreṣṭhī tān uvāca // kena bhikṣavo mayā dattānnaṃ nopabhuktam //

bhikṣava ūcuḥ // buddho bhikṣavo yam akāle na bhoktavyaṃ sūryāstaniśākālam iti //

tataḥ sa śreṣṭhī tathety uktvā gṛhaṃ praviśati //

atha sa rātryatyayāt prātaḥkāle yathāyogyānusāraiḥ piṇḍapātrādi dattvā tān satkārayām āsa //

atha te bhikṣavas taṃ gṛhītvā tasmai śuddhāśiṣaṃ dattvā gamiṣyāma ity ārocya tasmāt sthānān niṣkrāntāḥ / niṣkramya yena gṛddhakūte bhagavāṃs tenopasaṃkrāntā upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā ekānte niṣaṇṇāḥ //

athānandabhikṣur utthāyāsanād bhagavataḥ prataḥ sthitvaivam āha // bhagavan sarvajña yathā bhavadājñā tathā vaiśālīnagaryāṃ sarvā ītayaḥ praśāntā abhūvan //

tava prabhāvād iti kṛtvā vayam atrāgatā sma //

bhagavān āha // sādhu sādhu ānanda sādhu sādhu bhikṣavaḥ / evaṃ parārthakṛte udyogakaraṇīyam //

punar bhagavantam ānanda āha //

bhagavan vaiśālīnagaryāṃ nivṛttakāle 'nyatamajanapadaviṣayam anuprāptāḥ / tāṃ nagarīṃ vayam agamat / anyatamaśreṣṭhī āḍhyo 'smān śītavātapariśramād āgatān dṛṣṭvā sādareṇāhūya, ādāv agnimaṭhe praṇīyāgniṃ prajvālya dadāti / bahavo 'gnimaṭhāḥ santi // śreṣṭhī paramadhārmiko 'sau purusaḥ / ye ye śramaṇabrāhmaṇatīrthikāś cāgatās tebhyaḥ sarvebhya ujjvālikām prajvālya dadāti hemantaśiśirakāle 'sau śraddhayā //

bhagavān āha // mahāphalānuśaṃsā ujjvālikāyāḥ śiśirāgame 'mṛtopamā tasmān mahāphalānuśaṃsā ujjvalikāyāḥ śṛṇuta bhikṣavaḥ kathayāmi //

nānāsāraṅgarūpaprabhavamṛdumahadromasaṃślāghyavastrā hemante garbhagehe priyatamavanitābāhuyugmopagūḍhāḥ / yat krīḍanti kṣitīśā vividharasavarair annapānaiḥ samṛddhās tat syād ujjvālikāyāḥ phalam atimadhuraṃ bhikṣusaṃghārpitāyāḥ //

Dak_17.15 //

jvālātaraṅgavikasaddahanopagūḍhāṃ bhīmasvanāṃ śiśiraśītavināśakartrīm / ujjvālikāṃ munivarapravarāya dattvā dīptaprabho bhavati devamanuṣyaloke //

Dak_17.16 //

gandharvāsurakinnaraiḥ sahacarā dedīpyamānānanā vidyujjvālaśaracchaśāṅkasadṛśāḥ kāntābhir āliṅgitāḥ / svarge yad vicaranti dīptavapuṣo līlāyamānāḥ surās

jitvā ripūn ye gajavājiyuktāḥ pṛthvīṃ samantād anuśāsayanti /

iti dvāviṃśatyavadānakathāyām ujjvālikādānakathā saptadaśamaḥ paricchedaḥ //

XVIII. dīpakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam etad avocat //

bhagavān kṣaṇaṃ tūṣṇīm āsthāya parṣadaṃ samālokya ca maitreyam āmantryaivam āha //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvāni ekanavatikalpe vipaśvī nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi vidyācaranasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyānāṃ ca buddho bhagavān // sa bandhumatīṃ rājadhānīm upaniśritya viharati sma // yāvad vipaśvī samyaksaṃbuddhaḥ sakalabuddhakāryaṃ kṛtvendhanakṣayād ivāgnir nirupadhiśeṣe nirvāṇadhātau parinirvṛtas tasya rājñā bandhumatā śarīre śarīrapūjāṃ kṛtvā samantayojanaś catūratnamayaḥ stūpaḥ pratiṣṭhāpito 'bhūt krośam uccatvena //

yatrānekāni prāṇiśatasahasrāṇi kālaṃ kṛtvā svargamokṣaparāyaṇāni bhavanti //

tatra stūpe mahotsāho vartate / śraddhā brāhmaṇagṛhapatayo vicitrair gandhamālyavilepanaiś chattradhvajapatākābhiḥ pūjābhiḥ kurvanti sma //

athāpareṇa samayenāsyāṃ nagaryām anyatamaḥ puruṣaḥ karacaraṇayihīnaḥ kuṣṭhaśarīraḥ kutrāpi gamanam asamarthaḥ / tām eva vārttāṃ pratiśrutya tasyaitad abhavat //

aho brāhmaṇagṛhapataya imaṃ stūpaṃ pratipūjayanti / tathāham evaṃ pūjayeyaṃ pādapāṇivihīno gamanāsamarthaḥ kathaṃ gaccheyam // ity uktvā tasya buddhir utpannā // adya rātrau svakāyavibhavabalasthāma saṃjanayya gṛhān niṣkramayeyaṃ niṣkramya ca yadi samartham asti tāvat pradakṣiṇīkrīyate //

ity uktvā rātrau candracandrikāvirājamāne prabhāsvare kāyasthāmabalaṃ saṃjanayya stūpasya samīpaṃ balādhānenānuprāptaḥ // sa styānamiddhavyathayā paripīḍitagātro niśvasya bhūmau nipātitaḥ // atha sa puruṣa imaṃ stūpaṃ namaskṛtya svayam evam aṅgaparivartanena pradakṣiṇīkartum ārabdhaḥ / tatas tām eva rātriṃ sampūrṇam aṣṭottaraśatapradakṣiṇaṃ cakāra // athāsya puruṣasya bauddhaprabhāvāt tatkṣaṇaṃ pādāṅgulī samyak bhūtvāgatāḥ / tathā karapallavaḥ svajo 'bhūt / śarīre kuṣṭhā praśrabdhā / pūrvakarmāvaraṇaṃ praṇaśya anena duṣkaravratakuśalamūlena śuddhaśarīro 'bhūt //

atha sa puruṣaḥ prasādajātaḥ punar api stūpe 'ṣṭāṅgapraṇāmaṃ kṛtvātha prabhāte manohlāditaḥ prahasitavadanaḥ svagṛhaṃ pratyāgataḥ // atha svagṛhe patnyādiparijanas tam āgataṃ dṛṣṭvāvarjitamanā ūcuḥ // aho kva gato 'si / kathaṃ te śarīro duṣkṛtaiḥ parimuktaḥ svasthadeho 'ho bhāgyātiśayasya karma yathaiva punarjanma tathaiva prāptaḥ / vaidyoṣadhair asaṃspṛṣṭaḥ kena kuṣṭhaḥ pramucyate //

sa āha //

atha sa khalu puruṣas tasmin stūpe lakṣadhā pradakṣiṇaṃ kṛtaḥ / tathā kṛte sa cintayati sma // yan nv ahaṃ bhagavataḥ stūpaṃ tathāvidhaiḥ pūjayābhyarya kim eva na ca pūjā nūnaṃ yathātmabhāvaparityāgeneti // aṅgīkṛtam iti //

tadanantaraṃ māse māse śuklāṣṭamyāṃ caturdaśyāṃ pañcadaśyām upoṣadhavrataṃ varṣam ekaṃ yathāvidhinā pūjā kṛtā // tataḥ kārttikapūrṇamāsyām ārabhyāśvinapūrṇamāsīparyantam upavāsya svātmabhāvaṃ dīpayitum ārabdhavān //

tata ākāśāc chabdo niścārita idaṃ vācam udīrayan // evam ātmabhāvaṃ parityāgaṃ mā kuru mahāduṣkaraṃ paramaduṣkaram / tvaṃ ca sarvasattvapriyadarśanabodhisattvasadṛśo na bhavati / tasmāt tvayā na sukaraṃ kartum //

sa āha // katham etat //

punar ākāśād evam uvāca //

bhūtapūrvaṃ bhagavāṃś candravimalasūryaprabhāsaśrīs tathāgato 'rhan samyaksaṃbuddho 'bhūt / tasya bhagavataḥ samyaksaṃbuddhasya dvācatvāriṃśatkalpaśatasahasrāṇi āyuḥpramāṇam abhūt / teṣāṃ bodhisattvānāṃ mahāsattvānāṃ śrāvakānāṃ tāvad evāyuḥpramāṇam abhūt // tasya pūjākarmaṇe sarvasattvapriyadarśano nāma bodhisattvas tasyāṃ velāyāṃ tathārūpaṃ sarvasattvarūpadarśanaṃ nāma samādhiṃ samāpadya tasya samādheḥ prabhāvāt samanantarasamāpannasyātha tāvad evopary antarīkṣān mandāravamahāmandāravāṇāṃ puṣpānāṃ mahāntaṃ puṣpavarṣam abhipravṛṣṭam // kālānusāraṇacandanameghaḥ kṛta uragasāracandanavarṣam abhipravṛṣṭam / tādṛśaḥ sarvasattvapriyadarśano nāma bodhisattva imāṃ sahālokadhātuṃ gandhena sphāritaḥ //

atha khalu sarvasattvapriyadarśano nāma bodhisattvaḥ smṛtimān saṃprajānaṃs tasmāt samādher vyutthitaḥ / vyutthāya caivaṃ cintayām āsa // na tathā ṛddhiprātihāryaṃ saṃdarśanena bhagavataḥ pūjā kṛtā bhavati yathātmabhāvaparityāgeneti //

atha khalu sarvasattvapriyadarśano nāma bodhisattvas tasyāṃ velāyām aguruturuṣkakundurukaṃ saṃbhajya campakatailaṃ pibati sma // satatasamitaṃ gandhaṃ bhakṣayataḥ sugandhatailaṃ pibato dvādaśavarṣaparyantāny abhūvan / tataḥ sa dvādaśavarṣāṇām atyayāt taṃ svam ātmabhāvaṃ divyavastraiḥ pariveṣṭya gandhatailaplutaṃ kṛtvā kāyaṃ prajvālayām āsa tathāgatasya pūjakarmaṇe 'sya ca saddharmapuṇḍarīkapūjārtham // atha khalu tasya bodhisattvasya tābhiḥ kāyapradīpamuktajvalāprabhābhir aśītigaṅgānadīvālukāsamā lokadhātavaḥ sphuṭā abhūvan // teṣu lokadhātuṣv aśītigaṅgānadīvālukāsamās tathāgatāḥ sādhukāraṃ dadanti sma // sādhu sādhu kulaputra paramaduṣkara bodhisattvānāṃ vīryārambha bhūtā tathāgatapūjā dharmapūjā / tathā puṣpadhūpagandhamālyavilepanacchattradhvajapaṭākapūjā idaṃ kulaputrāgradānaṃ tathā rājyapriyaputrabhāryādiparityāgadānaṃ na /

iyaṃ punaḥ kulaputra viśiṣṭāgrā pūjā tasmāt param anyan nāstīti // te buddhā imāṃ vācaṃ bhāṣitvā tūṣṇīm abhūvan //

tena samayena sarvasattvāpriyadarśano nāma bodhisattvasyātmabhāvadīpyamānasya dvādaśavarṣasahasrāṇām atyayena praśānto 'bhūt // atha tataś cyutvā tasya samyaksaṃbuddhasya pravacane rājño vimaladattasya gṛhe upapanna aupapādukaḥ sarvalakṣaṇaguṇopeta utsaṅge paryaṅkena prādurbhūto 'bhūt //

evaṃrūpeṇa tvayā vīryārambhaṃ kartuṃ na sukaram / tasmāt tvam ātmabhāvānurūpeṇa manasā cintya svam ātmaprakṛtiṃ saṃsājya divyavastreṇa pariveṣṭya ṣaṇṇavatyaṅgulāyāmapramāṇena mahādīpanāmnā prajvālaya tathā cāpi dīpamālāṃ prajvālaya // evaṃrūpeṇākāśād udīritaṃ tena coktam // bhavan kas tvam //

sa āha // ahaṃ bhagavān svarūpo nānyo draṣṭavyaḥ // punar api harṣajātaḥ sa āha //

bhagavann ātmapratijñāṃ kathaṃ laghayeyam / yenātmabhāvaparityāgena prajvālya mamātmabhāvena suṣṭhu kṛtaṃ na mātrā na pitrā nānyadevatābhiḥ l api tu tavānubhāvād adyaiva karmāvaraṇaṃ kṣayaṃ gatam //

aho guṇamayaṃ kṣetraṃ sarvadoṣavivarjitam / adyaivāropitaṃ bījam adyaiva prāpta saṃpadam // Dak_18.4 //

tasmād bhagavan svajīvitam agaṇayitvā svātmabhāvaṃ paridīpayitum icchāmi //

punar apy ākāśāc chabdo niścacāra //

sādhu sādhu puruṣarsabha tvaṃ dṛḍhapratijño mayā yathādṛṣṭaṃ tathā kuru / tathā kṛte tvatkīrtir yāvat saṃsāras tiṣṭhati tāvat tiṣṭhatu / tathā kṛte māreṇa yasyāpi cittaṃ skhalituṃ samarthaṃna syāt //

ity ukte sa ākāśaṃ vyavalokayati sma / sa paśyati buddhabimbam / kṣaṇenāntarhito 'bhūt // atha sa purusaḥ prītiprāmodyajāta ākāśaṃ vyavalokya kṛtāñjaliṃ praṇipatya sthitaḥ // atha sa puruṣaḥ satyam eva niścitya svātmabhāvena divyaśvetavastreṇa pariveṣṭya svāṅgapramāṇena sugandhadravyeṇopalipya mahādīpety uktvā vipaśvinas tathāgatasya dhātustūpe dīpaṃ prajvālayām āsa / dīpamālāṃ cāpi prakurvanti / kārttikamāsam ekaṃ nirantaraṃ satkārayām āsa //

tataḥ sa puruṣas tena kuśalamūlena ca praṇidhānavaśād dīpārciṣalokadhātau dīparājo nāma pratyekabuddha upapannaḥ pañcābhijñāprāptaḥ // tataḥ sa pratyekabuddhaḥ saṃsāram asāram iti jñātvā vidyud iva prātihāryaṃ kṛtvā vihāyasaṃ saptatālamātram abhyudgamya ca tejodhātuṃ samāpadyolkeva parinirvāti sma // yat tasya pittaśleṣmamāṃsāsthisnāyurudhiraṃ tat sarvaṃ tejasā paryavadātam agamac chuddhaśarīro 'bhūt // evaṃrūpeṇa saṃsāre 'nantasukham anuprāpya nirvāṇabhūmiṃ gacchati sma //

dīpadānasya mahāpuṇyatā mahānuśaṃsā pratilabhyate 'nekavipākā bhikṣavaḥ //

punar vistareṇa śṛṇuta //

dūraṃ sūkṣmaṃ vyavasthitaṃ dṛśyaṃ paśyanti ye janāḥ /

surūpo bhavati nayanābhirāmo nārīnarāṇāṃ abhivīkṣaṇīyo bhavati // evam eva bhikṣavo manujair mahadbhir nityam eva pūjākarmakāle dīpaiḥ saha karma kartavyam //

bhikṣava evaṃ śikṣitavyaṃ loke anuśāsanīyam //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ dīpakathā aṣṭādaśaḥ paricchedaḥ //

XIX. vihārakathā

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam etad avocat /

bhagavān āha //

śṛṇu maitreya vihāraprāsādikās tathāgatasaṃbuddhavāsāya kārayanti tatphalānuśaṃsāṃ darśayiṣyāmi //

atha tasmin samaye tathāgatānubhāvena rājagṛhanagarajanakāyāḥ sarve bhagavato darśanakāmā abhūvan // tat tathā bhūtvā sarve māgadhā janakāyā gṛddhakūṭe samāyanti / tasmin parṣadi ye ca devā nāgā asurā yakṣā gandharvāḥ kinnarā mahoragāḥ saṃnipatitā abhūvan sā ca parṣadā buddhavaineya-udāracittāḥ sāñjaliṃ buddhaṃ namaskurvanti // adya bhagavatā kīdṛśaṃ prātihāryaṃ darśayiṣyatīti vicintya sthitāḥ // tato bhagavata etad abhavat //

idānīṃ rājñājātaśatruṇā devadattavigrāhitena pitā dhārmiko dharmarājo jīvitād vyaparopitaḥ / svayam eva ca rājyaṃ pratiṣṭhitaḥ / tadā ye 'śraddhās te balavanto jātāḥ śraddhās tu durbalāḥ saṃvṛttāḥ //

yāvad anyatamo vṛddhāmātyo 'śraddho bhagavataḥ śāsanavidveṣī / sa ajātaśatrur brāhmaṇebhyo yajñam ārabdho yaṣṭum // tatrānekāni brāhmaṇaśatasahasrāṇi saṃnipatitāni / taiḥ kriyākāraḥ kṛtaḥ // na kaiś cic chramaṇagautamaṃ darśanāyopasaṃkramitavyam / yadīha gacchatīti pūjāsatkāraṃ mā kuruta / piṇḍapātraṃ mā prayacchata //

atha te brāhmaṇā vṛtā vareyuḥ samagrāḥ saṃmodamānā vīthimadhye vedoktena vidhinā śakram āyācituṃ pravṛttāḥ / ehy ehi devendreti //

athānantare nāsti kiṃ cit buddhānāṃ bhagavatām aviditam adṛṣṭam avijñātam / buddhacakṣuṣā paśyati bhagavan // ime brāhmaṇāḥ pūrvāropitakuśalamūlā gṛhītamokṣamārgāś caritaiṣiṇo 'bhimukhā nirvāṇe bahirmukhāḥ saṃsārād akalyāṇamitrasaṃsargāt / idānīṃ macchāsane vidveṣanti / yan nv aham eṣāṃ vinayahetor autsukyam āpadyeya yenārthaṃ, yan nv ahaṃ śakraṃ devendraṃ marudgaṇaparivṛtam āhvānayeyam, yaddarśanād eṣāṃ kuśalamūlavṛddhiḥ syād iti // bata bho śakra devendra marudgaṇasahāya gośīrṣacandanamayaṃ stambham ādāya gaccheti //

sahacittotpādāc chakro devendro marudgaṇaparivṛta āgato yatra viśvakarmā catvāraś ca mahārājā anekadevanāgayakṣakumbhāṇḍaparivṛtā gośīrṣacandanamayastambham ādāya hāhākārakilakilāprakṣveḍoccair nādaṃ kurvaṇāḥ / bhagavato 'rthe gośīrṣacandanamayaṃ vihāram abhisaṃskṛtavantaḥ / tatas tasmin vihāre śakreṇa devendreṇa bhagavān saśrāvakasaṃgho divyenāhāreṇa śayanāsanena divyagandhamālyavilepanapuṣpadhūpaiḥ satkṛto gurukṛto mānitaḥ pūjitaḥ // atha eṣa śabdo rājagṛhe nagare samantato visṛtaḥ // gṛddhakūṭe śakro devendro marudgaṇena saha bhagavato vihāram abhisaṃskṛtya sarvadevagaṇair mānitaḥ pūjita iti // yaṃ śrutvānekāni prāṇisahasrāṇi saṃnipatitāni // tato bhagavān āvarjitā brāhmaṇā iti viditvā - - sarve kriyākāraṃ bhittvā yena gṛddhakūṭaparvate bhagavāṃs tenopasaṃkrāntā upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasābhivandya, ekānte niṣaṇṇāḥ // atha te brāhmaṇā bhagavatas tāṃ divyāṃ vibhūtiṃ dṛṣṭvā paraṃ vismayam āpannā imāṃ cintām āpede // nūnaṃ buddho bhagavāṃl loke 'gryo yan nu nāma sendrair devaiḥ pūjyata ity āvarjitamanā punar bhagavataḥ purato niṣaṇṇā abhūvan //

tato bhagavan tādṛśīṃ caturāryasatyasaṃprativedhikīṃ dharmadeśanāṃ kṛtavān / yāṃ śrutvā ṣaṣṭyā ca brāhmaṇasahasrāṇi viṃśatiśikharasamudgataṃ satkāyadṛṣṭiśailaṃ jñānavajreṇa bhittvā śrotāpattiphalaṃ sākṣātkṛtam / anekaiś ca prāṇiśatasahasrair bhagavati śraddhā prati labdhā // tato bhikṣavo ye ca manuṣyā devagaṇās tasmin vihāre 'tyarthaṃ prasādam utpāditās te taṃ vihāraṃ tyaktvānyatrābhigamanamano notsahante //

tato bhagavāṃs taṃ prāsādam {antardhāpitaṃ} antardhāpya anityatāpratisaṃyuktāṃ tādṛśīṃ dharmadeśanāṃ kṛtavān // saṃsāra evam anityatā tasmāt saṃsāraḥ śūnyaṃ pañcaskandham eva śūnyaṃ sarvam anityatā // yāṃ śrutvānekair brāhmaṇair bhagavantaṃm āryasatyadarśanaṃ kṛtam // anekaiś ca prāṇiśatasahasrair manuṣyaiḥ śrotāpattiphalāny anuprāptāni / kaiś cit sakṛdāgāmiphalāni / kaiś cid anāgāmiphalāni / kaiś cit pravrajya sarvakleśaprahāṇād arhattvaṃ sākṣātkṛtaṃ / kaiś cic chrāvakabodhau cittam utpāditam / kaiścit pratyekabodhau / kaiś cid anuttarāyāṃ samyaksaṃbodhau / sarvā ca sā parṣad buddhanimnā dharmaśravaṇā saṃghaprāgbhārā vyavasthitā //

tatas te bhikṣavo bhagavate divyapūjādarśanād āvarjitamanaso bhagavantaṃ papracchuḥ // kutremāni bhagavatā kuśalamūlāni kṛtānīti // bhagavan āha //

tathāgatenaiva bhikṣavaḥ pūrvam anyāsu jātiṣu karmāṇi kṛtāny upacitāni labdhasaṃbhārāṇi pariṇatapratyayāny oghavatpratyupasthitāny avaśyabhāvīni yena tathāgatasyaivaṃvidhā pūjā // icchatha bhikṣavaḥ śrotum // evaṃ bhadanteti tena hi bhikṣavaḥ śṛṇuta sādhu ca suṣṭhu ca manasikuruta bhāṣiṣye 'ham //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani surendradamano nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān / sa janapadacārikāṃ carann anyatamarājadhānīm anuprāptaḥ // sā rājadhānī tīrthikāvaṣṭabdhā //

aśrauṣīd anyatamo rājā kṣatriyo mūrdhnābhiṣiktaḥ surendradamanaḥ samyaksaṃbuddho 'smākaṃ vijitam anuprāpta iti // śrutvā ca punar māhatya rājarddhyā mahatā rājānubhāvena samanvāgato yena surendradamanaḥ samyaksaṃbuddhas tenopasaṃkrānta upasaṃkramya bhagavataḥ surendradamanasya samyaksaṃbuddhasya pādau (Dak: 199) śirasā vanditvaikānte niṣaṇṇaḥ / ekānte niṣaṇṇaṃ rājānaṃ kṣatriyaṃ mūrdhnābhiṣiktaṃ surendradamanaḥ samyaksaṃbuddho bodhikarakair dharmaiḥ samādāpayati //

atha sa rājā kṣatriyo mūrdhnābhiṣikta utthāyāsanād ekāṃsam uttarāsaṃgaṃ kṛtvā dakṣiṇaṃ jānumaṇḍalaṃ pṛthvyāṃ pratiṣṭhāpya yena surendradamanaḥ samyaksaṃbuddhas tenāñjaliṃ praṇamya surendradamanasamyaksaṃbuddham idam avocat // adhivāsayatu me bhagavaṃs traimāsyavāsāya / ahaṃ bhagavantam upasthāsyāmi cīvarapiṇḍapātraśayanāsanaglānapratyayabhaiṣajyapariṣkārair iti //

bhagavān āha // asti te mahārāja vijite kaścid vihāro yatrāgantukā gamikāś ca bhikṣavo vāsaṃ kalpayiṣyantīti // rājovāca // nāsti bhagavan / kiṃ tarhi tiṣṭhatu bhagavan / ahaṃ vihāraṃ kariṣyāmi yatrāgantukā gamikāś ca bhikṣavo vāsaṃ kalpayiṣyanti // tato rājñā tathāgatasyārthe vihāraḥ kārito 'bhūt / āviddhaprākāratoraṇo gavākṣaniryūhajālārdhacandravedikāpratimaṇḍita āstaraṇopeto jalādhārasaṃpūrṇas tarugaṇaparivṛto nānāpuṣpaphalopetaḥ / tathā kṛtvā ca bhagavataḥ saśrāvakasaṃghasya niryātito 'dhīṣṭaś ca bhagavān mahāprātihāryaṃ prati //

tato bhagavatā surendradamanasamyaksaṃbuddhena rājño 'dhyeṣaṇaṃ vidarśitaṃ nānāprātihāryaṃ kṛtaṃ buddhāvataṃsavikrīḍitam / yaddarśanād rājā sāmātyanaigamajanapadaḥ sarve ca nāgarāḥ suprasannāḥ śāsane saṃraktaparāḥ saṃvṛttāḥ // kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena rājā babhūvāhaṃ saḥ / mayāsya surendradamanasya samyaksaṃbuddhasyaivaṃvidhā pūjā kṛtā / tasya me karmaṇo vipākena saṃsāre 'nantasukham anubhūtam / idānīṃ me tathāgatasya sata iyaṃ śāsanaśobhā // tasmāt tarhi bhikṣavaḥ śikṣitavyam //

tathāgataṃ satkariṣyāmaḥ //

mahānuśaṃsā tathāgatasya vihāraprāsādagṛhāṇi dānasya mahāphalānuśaṃsā //

punaḥ śṛṇuta //

//

śrīmadvitānavarapaṅkajacitravastraṃ nīlādisaṃsthagitabhittigṛhaṃ pradhānam / dattvā gaṇāya guṇine pravarāya śākraṃ prāsādaratnam adhigacchati vaijayantam //

Dak_19_4 //

mahānuśaṃsā vihāradānasya mahāphalānuśaṃsā / ity evaṃ bhikṣavaḥ śikṣitavyam iti //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyaṃ vihārakathā ūnaviṃśatitamaḥ paricchedaḥ //

XX. suvarṇābhāvadāna

atha khalu maitreyo bodhisattvo mahāsattvo bhagavantam etad avocat //

bhagavān āha // śṛṇv ajita sādhu suṣṭhu manasikuru bhāṣiṣye 'haṃ stūpasatkārajaṃ puṇyaṃ mahattaram //

tadyathānuśrūyate //

bhūtapūrvaṃ maitreyaikasmin samaye kapilavastuni mahānagaryāṃ nyagrodhārāme mahatā saṃghena sārdhaṃ viharati sma / tasminn avasare tatra kapilavastuny anyatamaḥ śākya āḍhyo mahādhano mahābhogo vistīrṇaviśālaparigraho vaiśravaṇadhanasamudito vaiśravaṇadhanapratispardhī / tena sadṛśāt kulāt kalatram ānītam / sa tayā sārdhaṃ krīḍati ramati paricārayati / tasya krīḍato ramataḥ paricārayataḥ patnī āpannasattvā saṃvṛttā / sā aṣṭānāṃ vā navānāṃ vā māsānām atyayāt prasūtā / dārako jāto 'bhirūpo darśanīyaḥ prāsādiko 'tikrāntamānuṣyavarṇaḥ saṃprāptaś ca divyaṃ suvarṇaṃ jāmbūnadaniṣkasadṛśaḥ / suvarṇavarṇayā cānena prabhayā sarvaṃ kapilavastu nagaram avabhāsitam / taddarśanān (Dak: 203) mātāpitarāv anye ca kutūhalābhyāgatāḥ sattvāḥ paraṃ vismayam āgatāś cintayanti ca kuto 'yam īdṛśaḥ sattvaviśeṣa iti // tasya jātau jātimahaṃ kṛtvā nāmadheyaṃ vyavasthāpyate / kiṃ bhavatu dārakasya nāmeti // jñātaya ūcuḥ // yasmād anena jātena suvarṇavarṇayā prabhayā sarvaṃ kapilavastu nagaram avabhāsitam, tasmād bhavatu dārakasya suvarṇābha iti nāma // tataḥ suvarṇābho dāraka aṣṭābhyo dhātrībhyo 'nupradattaḥ / dvābhyām aṃsadhātrībhyāṃ dvābhyāṃ kṣīradhātrībhyāṃ dvābhyāṃ maladhātrībhyāṃ dvābhyāṃ krīḍanikābhyāṃ / so 'ṣṭābhir dhātrībhir unnīyate vardhyate kṣīreṇa dadhnā navanītena sarpiṣā sarpimaṇḍenānyaiś cottaptair upakaraṇaviśeṣair āśu vardhate hradastham iva paṅkajam / sa ca paṇḍito vyakto medhāvī śrāddho bhadraḥ kalyāṇāśaya ātmahitaparahitapratipannaḥ kāruṇiko mahātmā dharmakāmaḥ // yāvad apareṇa samayena rūpamadamatto bahir adhiṣṭhānasya krīḍati / tatas tasyaiva mārgāt saṃbahulāś ca śākyā nyagrodhārāmaṃ gacchanti / tatas tena suvarṇābhena dṛṣṭāḥ pṛṣṭāś ca kva bhavanto gacchantīti / tair uktaṃ nyagrodhārāmaṃ gacchāmo buddhaṃ bhagavantaṃ draṣṭum iti / suvarṇābhasya (Dak: 204) buddha iti śrutvāśrutapūrvaṃ nāma śrutvā sarvaromakūpāny āhṛṣṭāni paramaṃ ca kutūhalam utpannam / tasyaitad abhavat / yan nv aham api bhagavantaṃ darśanāyopasaṃkrameyam iti / so 'pi nyagrodhārāmaṃ gacchati / tataḥ sa dadarśa suvarṇābhakumāro buddhaṃ bhagavantaṃ dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samalaṃkṛtam aśītyā cānuvyañjanair virājitagātraṃ vyāmaprabhālaṃkṛtaṃ sūryasahasrātirekaprabhaṃ jaṅgamam iva ratnaparvataṃ samantato bhadrakam / sahadarśanāc cāsya bhagavataḥ pādābhivandanaṃ kṛtvā purastān niṣaṇṇo dharmaśravaṇāya / tasya bhagavatā dharmo deśitaḥ / sa taṃ dharmaṃ śrutvā pravrajyābhilāṣī saṃvṛttaḥ / yāvan mātāpitarāv anujñāpya bhagavatsakāśam upasaṃkrānta upasaṃkramya bhagavataḥ pādau śirasā vanditvā yena bhagavāṃs tenāñjaliṃ praṇaṃya bhagavantam idam avocat / labheyāhaṃ bhadanta svākhyāte dharmavinaye pravrajyam upasaṃpadāṃ bhikṣubhāvaṃ careyam ahaṃ bhagavato 'ntike brahmacaryam iti // tato bhagavān gajabhujasadṛśaṃ suvarṇavarṇabāhuṃ prasārya suvarṇābhadārakam idam avocat / ehi kumāra cara brahmacaryam iti //

yāvat saptāhāvaropitakeśaśmaśrur dvādaśavarṣopasaṃpanneryāpathaḥ pātrakaravyagrahasto bhagavataḥ purastāt sthitaḥ / tasya bhagavatā manasikāro dattaḥ / tena yujyamānena vyāyacchamānena ghaṭamānena idam eva pañcagaṇḍakaṃ saṃsāracakraṃ calācalaṃ viditvā sarvasaṃskāragatiṃ śatanapatanavikaraṇavidhvaṃsanadharmatayā parāhatya sarvakleśaprahāṇād arhattvaṃ sākṣātkṛtam / arhan saṃvṛttas tejodhātuvītarāgaḥ samaloṣṭakāñcana ākāśapāṇitalasamacitto vāsīcandanakalpo vidyāvidāritāṇḍakośo vidyābhijñāpratisaṃvitprāpto bhavalābhalobhasatkāraparāṅmukhas sendropendrāṇāṃ devānāṃ pūjyo mānyo 'bhivādyaś ca saṃvṛttaḥ //

bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ / kāni bhadanta suvarṇābhena puṇyāni kṛtāni yenaivaṃvidhaṃ mahottamaphalaṃ prāptam iti // bhagavān āha /

suvarṇābhenaiva karmāṇi kṛtāni labdhasaṃbhārāṇi pariṇatapratyayāny oghavatpratyupasthitāny avaśyaṃbhāvīni / suvarṇābhena karmāṇi kṛtāny upacitāni ko 'nyaḥ pratyanubhaviṣyati / na bhikṣavaḥ karmāṇi kṛtāny upacitāni bāhyadhātau pṛthivīdhātau vipacyante nābdhātau na tejodhātau na vāyudhātāv api tūpātteṣv eva skandhadhātvāyataneṣu karmāṇi kṛtāni vipacyante śubhāny aśubhāni ca /

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani ekanavate kalpe vipaśvī nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ purusadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca mānuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān / sa bandhumatīrājadhānīm upaniśritya viharati / yāvad vipaśvī samyaksaṃbuddho buddhakāryaṃ kṛtvā indhanakṣayād ivāgnir nirupadhiśeṣe nirvāṇadhātau parinivṛtaḥ / tato rājñā bandhumatā bhagavataḥ śarīre śarīrapūjāṃ kṛtvā samantayojanaḥ stūpaś catūratnamayaḥ pratiṣṭhāpitaḥ krośam uccatvena / stūpamahaś ca prajñaptaḥ /

yāvad anyatamo gṛhapatis tasmin stūpamahe vartamāne nirgataḥ / tena tasmāt stūpāt sauvarṇa ādarśaḥ patito dṛṣṭaḥ / sa tenāvataṃsakaṃ kārayitvā tatra stūpe āropitaḥ / gandhadhūpapuṣpārcanaṃ kṛtvā pādayor nipatya praṇidhānaṃ kṛtam / aham apy evaṃvidhānāṃ guṇanāṃ lābhī bhaviṣyāmi / evaṃvidham eva śāstāram ārāgayeyam iti //

bhagavān āha // kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena gṛhapatir āsīd ayaṃ sa suvarṇābhaḥ / yat tena vipaśvinaḥ samyaksaṃbuddhasya stūpe kārāḥ kṛtās tenāsyaivaṃvidho rūpaviśeṣaḥ saṃvṛtto yat praṇidhānaṃ kṛtaṃ tad ihaiva janmany arhattvaṃ sākṣātkṛtam iti //

bhikṣava ekāntakṛṣṇānāṃ karmaṇām ekāntakṛṣṇo vipāka ekāntaśuklānām ekāntaśuklo vyatimiśrāṇāṃ vyatimiśras tasmāt tarhi bhikṣava ekāntakṛṣṇāni karmāṇy apāsya vyatimiśrāṇi ca ekāntaśukleṣv eva karmasv ābhogaḥ karaṇīya ity evaṃ vo bhikṣavaḥ śikṣitavyam //

idam avocad bhagavān āttamanasas te bhikṣavo bhagavato bhāṣitam abhyanandann iti //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ suvarṇābhāvadāna viṃśatitamaḥ paricchedaḥ //

XXI. vapuṣmānavadāna

bhikṣava ūcuḥ //

bhagavān āha // śṛṇuta bhikṣavaḥ punar apy ekasmin samaye tatra kapilavastuni mahānagare 'nyatamaḥ śākyaḥ prativasati / sa āḍhyo mahādhano mahāparivāro vistīrṇaviśālaparigraho vaiśravaṇadhanasamudito vaiśravaṇapratispardhī / tena sadṛśāt kulāt kalatram ānītam / sa tayā sārdhaṃ krīḍati ramate paricārayati / tasya krīḍato ramamāṇasya paricārayataḥ patnī āpannasattvā putro jāto 'bhirūpo darśanīyaḥ prāsādiko gaura atikrānto mānuṣyavarṇam asaṃprāptaś ca divyavarṇaṃ cāsyavapuḥ śūkṣmatvaṅ maheśākhyaḥ prāptocchuddhakāyaś ca / tasya jātau jātimahaṃ kṛtvā nāmadheyaṃ vyavasthāpitaṃ kiṃ bhavatu dārakasya nāmeti //

jñātaya ūcuḥ / yasmād asya divyavapus tasmād bhavatu dārakasya vapuṣmān iti nāmeti //

vapuṣmān dāraka aṣṭābhyo dhātrībhyo datto dvābhyām aṃsadhātrībhyāṃ dvābhyāṃ kṣīradhātrībhyāṃ dvābhyāṃ maladhātrībhyāṃ dvābhyāṃ krīḍanikābhyāṃ dhātrībhyām / so 'ṣṭābhir dhātrībhir unnīyate vardhyate kṣīreṇa dadhnā navanītena sarpiṣā sarpimaṇḍenānyaiś cottaptair upakaraṇaviśeṣair āśu vardhate hradastham iva paṅkajam / sa ca śrāddho bhadraḥ kalyāṇāśaya ātmahitaparahitapratipannaḥ kāruṇiko mahātmā dharmakāmaḥ sarvalokaiś ca pūjyo mānyo 'bhivādyaś ca / tato vapuṣmāṇ yān yān api sa pradeśān gatvā krāmati te te 'sya medhyā bhavanty evaṃvidhaḥ puṇyamaheśākhyaḥ // yāvad apareṇa samayena nyagrodhārāmaṃ gataḥ // athāsau dadarśa buddhaṃ bhagavantaṃ dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ samalaṃkṛtam aśītyā cānuvyañjanair virājitagātraṃ vyāmaprabhālaṃkṛtaṃ sūryasahasrātirekaprabhaṃ jaṅgamam iva ratnaparvataṃ samantato bhadrakaṃ sahadarśanāc cānena bhagavato 'ntike cittaprasāditaḥ prasādajātaś ca bhagavataḥ pādābhivandanaṃ kṛtvā purastān niṣanṇo dharmaśravaṇāya // tasya bhagavatā āśayānuśayaṃ dhātuṃ prakṛtiṃ ca jñātvā tādṛśī catūrāryasatyasaṃprativedhikī (Dak: 210) dharmadeśanā kṛtā / yāṃ śrutvā vapuṣmatā viṃśatiśikharasamudgataṃ satkāyadṛṣṭiśailaṃ jñānavajreṇa bhittvā śrotāpattiphalaṃ sākṣātkṛtam / sa dṛṣṭasatyo mātāpitarāv anujñāpya bhagavacchāsane pravajitaḥ / tena yujyamānena ghaṭamānena sarvasaṃsāracakraṃ calācalaṃ viditvā sarvasaṃskāragatīḥ śatanapatanavikiraṇavidhvaṃsanadharmatayā parāhatya sarvakleśaprahāṇād arhattvaṃ sākṣātkṛtam / arhan saṃvṛttas traidhātukavītarāgaḥ samaloṣṭakāncana ākāśapāṇitalasamacitto vāsīcandanakalpo vidyāvidāritāṇḍakośo bhavalābhalobhasatkāraparāṅmukhaḥ sendropendrāṇāṃ devānāṃ pūjyo mānyo 'bhivādyaś ca saṃvṛttaḥ //

atha bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ / kāni bhadanta vapuṣmatā karmāṇi kṛtāni yenāsyaivaṃvidha āśrayo 'rhattvaṃ ca prāptam iti //

bhagavān āha / vapuṣmatā bhikṣavaḥ pūrvam anyāsu jātiṣu karmāṇi kṛtāny upacitāni labdhasaṃbhārāṇi pariṇatapratyayāny oghavatpratyupasthitāny avaśyabhāvīni / vapuṣmatā karmāṇi kṛtāny upacitāni ko 'nyaḥ pratyanubhaviṣyati /

na bhikṣavaḥ karmāṇi kṛtāny upacitāni bāhye pṛthivīdhātau vipacyante nābdhātau na tejodhātau na vāyudhātāv api tūpatteṣv eva skandhadhātvāyataneṣu karmāṇi kṛtāni vipacyante śubhāny aśubhāni ca /

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani ekanavate kalpe vipaśyī nāma samyaksaṃbuddho loka udapādi vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān / sa bandhumatīrājadhānīm upaniśritya viharati / yāvad vipaśyī samyaksaṃbuddhaḥ sakalabuddhakāryaṃ kṛtvā indhanakṣayād ivāgnir nirupadhiśeṣe nirvāṇadhātau parinirvṛtaḥ / tato rājñā bandhumatā śarīre śarīrapūjāṃ kṛtvā samantayojanaś catūratnamayaḥ stūpaḥ pratiṣṭhāpitaḥ krośam uccatvena / tatra ca rājñā bandhumatā saputravargeṇa sāmātyagaṇaparivṛtena stūpamahaḥ kṛtaḥ / yāvad anyatamasmin divase 'nyatamo daridrapuruṣaḥ stūpāṅgaṇaṃ praviṣṭas tatra tena puṣpāṇi mlānāni dṛṣṭāni rajasā varṇaś ca malinīkṛtaḥ / tatas tena buddhaguṇān anusmṛtya prasādajātena saṃmārjanīṃ gṛhītvā (Dak: 212) stūpaḥ saṃmṛṣṭo nirmālyaṃ cāpanītam / tato 'pagatarajaṃ stūpaṃ nirmalaṃ dṛṣṭvā prasādajātaḥ pādayor nipatya praṇidhānaṃ kṛtavān // anenāhaṃ kuśalena cittotpādena evaṃvidhānāṃ guṇānāṃ lābhī bhavisyāmi / evaṃvidham eva śāstāram ārāgayeyam mā virāgayeyam iti //

bhagavān āha // kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena daridraḥ puruṣa āsīd ayaṃ sa vapuṣmān / yatas tena stūpaḥ saṃmṛṣṭaḥ tenābhirūpaḥ saṃvṛtto yat praṇidhānaṃ kṛtaṃ teneha janmany arhattvaṃ sākṣātkṛtam iti // bhikṣava ekāntakṛṣṇānāṃ karmaṇām ekāntakṛṣṇo vipākaḥ / ekāntaśuklānām ekāntaśuklo vyatimiśrāṇāṃ vyatimiśraḥ / tasmāt tarhi bhikṣava ekāntakṛṣṇāni karmāṇy apāsya vyatimiśrāṇi ca ekāntaśukleṣv eva karmasv ābhogaḥ karaṇīya ity evaṃ vo bhikṣavaḥ śikṣitavyam //

// bhikṣavaḥ punaś ca śṛṇuta //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ vapuṣmānavadāna ekaviṃśatitamaḥ paricchedaḥ //

XXII. candanāvadāna

atha khalu bhikṣavo bhagavantam etad avocat //

jano 'sti vā tathā bhūyo brūhi me śāstaḥ //

bhagavān āha // śṛṇuta bhikṣavaḥ kasmiṃś cit samaye mahatā saṃghena sārdhaṃ maghadeṣu janapadeṣu cārikāṃ caran gaṅgātīram anuprāptaḥ / tena khalu punaḥ samayena gaṅgātīrasya nātidūre stūpam avarugṇaṃ vātātapābhyāṃ pariśīrṇaṃ caityaṃ bhikṣubhir dṛṣṭvā bhagavān pṛṣṭaḥ / kasya bhagavann ayaṃ stūpa iti //

bhagavān āha // candano nāma pratyekabuddho babhūva / tasyeti // bhikṣava ūcuḥ / kuto bhagavaṃś candanasya pratyekabuddhasyotpattir nāmābhinirvṛttiś ceti // bhagavān āha // icchatha yūyaṃ bhikṣavaḥ śrotuṃ yathā candanasya pratyekabuddhasyotpattir nāmābhinirvṛttiś ca // evaṃ bhadanta // tena hi bhikṣavaḥ śṛṇuta sādhu suṣṭhu ca manasikuruta bhāṣiṣye // bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani vārāṇasyāṃ nagaryāṃ brahmadatto nāma rājā rājyaṃ kārayanti / ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ cākīrṇabahujanamanuṣyaṃ ca (Dak: 215) praśāntakalikalahaḍimbaḍamaraṃ taskararogāpagataṃ śālīkṣugomahiṣīsaṃpannaṃ dhārmiko dharmarājo dharmeṇa rājyaṃ kārayati / so 'putraḥ putrābhinandī śivarudravaruṇakuberaśakrabrahmādīn anyāṃś ca devatāviśeṣān āyācate / tadyathārāmadevatā vanadevatāś catvaradevatāḥ śṛṅgāṭakadevatā balipratigrāhitadevatāḥ sahajāḥ sahadhārmikā nityānubaddhā api devatā āyācate / asti caiṣa lokapravādaḥ / yad āyācanahetoḥ putrā jāyante duhitaraś ceti / tac ca naivaṃ / yady evam abhaviṣyad ekaikasya putrasahasram abhaviṣyat / tadyathā rājñāś cakravartinaḥ / api tu trayāṇāṃ sthānānāṃ saṃmukhībhāvāt putrā jāyante duhitaraś ca / sa caivam āyācanaparas tiṣṭhati / tasya codyāne mahāpadminī / tatra padmam atipramāṇaṃ jātam / tad divase divase vardhate na tu phullati / tata ārāmikeṇa rājñe niveditam / rājñā uktaḥ parirakṣyatām etat padmam iti // yāvad apareṇa samayena sūryodaye tat padma vikasitaṃ tasya ca padmasya karṇikāyāṃ dārakaḥparyaṅkaṃ baddhvāvasthitaḥ / abhirūpo darśanīyaḥ prāsādiko gauraḥ kanakavarṇaś chattrākāraśirāḥ pralambabāhur vistīrṇalalāṭa uccaghonaḥ saṃgatabhrūs tuṅganāso dvātriṃśatā mahāpuruṣalakṣaṇaiḥ (Dak: 216) samalaṃkṛto 'śītyānuvyañjanair virājitagātraḥ / tasya mukhāt padmagandho vāti / śarīrāc ca candanagandhaḥ / tata ārāmikeṇa rājñe niveditam / tac chrutvā rājā sāmātyaḥ sāntaḥpuraś ca tad udyānaṃ gataḥ / sahadarśanāt tena dārakeṇa rājā saṃbhāṣitaḥ / ehi tāta ahaṃ te 'putrasya putra iti // tato rājā hṛṣṭatuṣṭapramudita uvāca / evam eva putra yathā vadasīti //

tato rājā padminīm avagāhya taṃ dārakaṃ padmakarṇikāyāṃ gṛhītvā pāṇitale sthāpitavān // yatra ca sa dārakaḥ pādau sthāpayati tatra padmāni prādurbhavanti //

tatas tasya candana iti nāma kṛtam // yadānupūrveṇa candano dārako mahān saṃvṛtto yauvanībhūtas tadā nāgarai rājā vijñaptaḥ / ihāsmākaṃ deva nagaraparva pratyupasthitaṃ tad arhati deva candanaṃ kumāram utsraṣṭum asmābhiḥ saha parvānubhaviṣyati / padmaiś ca sarvam adhiṣṭhānam alaṃkariṣyatīti // rājāha //

evam astv iti // tataś candanaḥ sarvālaṃkāravibhūṣito 'mātyaputraparivṛto vividhair vādyair vādyamānai rājakulād bahir upayīti nagaraparva pratyanubhavitum / tatra tasya gacchataḥ padavinyāse padavinyāse padmāni (Dak: 217) prādurbhavanti darśanīyāni manoramāṇi ca tāny ekaraśminiścaritāni / taiś ca sūryaraśmibhiḥ spṛṣṭamātrāṇi glāyanti śuṣyanti ca // atha tasya śuddhasattvasya kalyāṇāśayasya pūrvabuddhāvaropitakuśalamūlasya taddarśanād yoniśo manasikāra utpannaḥ / yathemāni padmāni utpannamātrāṇi śobhante 'rkaraśmiparitāpitāni mlāyanti śuṣyanti / evam idam api tathā śarīram iti //

tasyaivaṃ cintayatas tulayata upaparīkṣamāṇasya saptatriṃśad bodhipakṣyā dharmā abhimukhībhūtāḥ / tena tasyaiva janakāyasya madhye sthitena pratyekabodhiḥ sākṣātkṛtā // yāvac chuddhāvāsakāyikair devais tasmai kāṣāyāṇy upanāmitāni / tāni ca prāvṛtya gagaṇatalam utpatito vicitrāṇi ca jvalanavarṣaṇatapanavidyuttanaprātihāryāṇi kartuṃ pravṛttaḥ / yaddarśanād rājñāmātyanaigamasahāyena mahāprasādaḥ pratilabdhaḥ / vicitrāṇi ca kuśalamūlāny avaropitāny abhūt //

bhagavān āha // ataś candanasya pratyekabuddhasyotpattir nāmābhinirvṛttiś ceti // bhikṣavo bhadantaṃ papracchuḥ // kāni bhadanta candanena pratyekabuddhena karmāṇi kṛtāni yenāsya śarīraṃ sugandhi tīkṣṇendriyaś ceti //

bhagavan āha // bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ kāśyapo nāma samyaksaṃbuddho babhūva vidyācaraṇasaṃpannaḥ sugato lokavid anuttaraḥ puruṣadamyasārathiḥ śāstā devānāṃ ca manuṣyāṇāṃ ca buddho bhagavān / sa buddhaḥ sakalabuddhakāryaṃ kṛtvā nirupadiśeṣe nirvāṇadhātau vyavasthitaḥ // tatrānena candanena pūrvasmin kāle keśanakhastūpaṃ kāritaṃ, kāśyape bhagavati prasādajātena pravrajitaḥ / tatra stūpe gandhāvasekaḥ kṛtaḥ puṣpāṇi cāvaropitāni pratyekabodhau cānena mārgo bhāvitaḥ / tataḥ sa pratyekabuddho buddhakāryaṃ kṛtvā śuddhāśayatvāt so 'pi nirvāṇam agamat // tatas tasya śiṣyās tasyaiva nāmnā caityaṃ kāritavān / tasyaiva caitya iti niveditaḥ // tasmāt tarhi bhikṣava evaṃ śikṣitavyaṃ yac chāstāraṃ satkariṣyāmo gurukariṣyāmo mānayiṣyāmaḥ pūjayiṣyāmaḥ śāstāraṃ satkṛtya gurukṛtya mānayitvā pūjayitvopaniśritya vihariṣyāma ity evaṃ vo bhikṣavaḥ śikṣitavyam / idam avocad bhagavān āttamanasas te bhikṣavo bhagavato bhāṣitam abhyanandann iti //

iti dvāviṃśatyavadānakathāyāṃ candanāvadāna dvāviṃśatitamaḥ pancchedaḥ //

(Dak: 219) saṃgrahaślokāḥ

saṃgrahaślokāḥ //

nirmālyāpaṃ candanaṃ ca ity eta bahudhā bhrśaṃ / kathā dvāviṃśatiḥ proktā bhūyo dānasya varṇane // 3 //

XXIII. dānakathā

(1) vastra

atha khalu bhikṣavo bhagavantam etad avocat //

bhagavañ chrotum icchāmi yat purānyakṛtaṃ tathā / tat sarvaṃ gadyatāṃ vīra lokānāṃ puṇyavṛddhaye // Dak_23.1 //

vibhavasamudayaṃ vā dīptim ājñāguṇaṃ vā tridaśapuranivāsaṃ rūpaśobhāguṇaṃ vā / yad abhilaṣati sarvaṃ tat samāpnoti dānād iti parigaṇitārthaḥ ko na dānāni dadyāt // Dak_23.4 //

śraddhā śubhasya jananī jananī yathaiva saivādito manasi sādhujanair niveśya / śraddhākareṇa rahito na hi bodhipakṣasaddharmaratnanikaragrahaṇe samarthaḥ //

Dak_23.5 //

vibhūtibhir yathā bhraṣṭo 'naiśvaryapadam āptavān /

tasmān nareṇa viduṣā sugatādikeṣu kāryaṃ manaḥprasadanaṃ satataṃ hiteṣu / niḥśeṣadoṣaśamanāya na cānyad asti śraddhā yathā dahati doṣagaṇaṃ samastam //

Dak_23.7 //

dīnāḥ kuvāsaso mūḍhāḥ kapālāṅkitapāṇayaḥ /

bhūtapūrvaṃ bhikṣavaḥ kasmiṃś cit samaye mahatā saṃghena sārdhaṃ śrāvastyāṃ viharāmi jetavane 'nāthapiṇḍadasyārāme / yadānāthapiṇḍadena gṛhapatinā buddhapramukhāya bhikṣusaṃghāya jetavanaṃ niryātitaṃ krameṇa koṭīśataṃ bhagavacchāsane dattam tadā tasya buddhir abhavat // kim atrāścaryaṃ (Dak: 222) yad ahaṃ dānāni dadāmi puṇyāni vā karomi yan nv ahaṃ daridrajanānugrahārthaṃ śrāvastīnivāsino janakāyāc chandakabhikṣaṇaṃ kṛtvā bhagavantaṃ saśrāvakasaṃgham upatiṣṭheyam / evaṃ me mahājanānugrahaḥ kṛto bhaviṣyati bahu cānena puṇyaṃ prasūtaṃ bhaviṣyatīti // tato 'nāthapiṇḍadena gṛhapatinā eṣa vṛttānto rājñe niveditaḥ / rājñā sarvasyāṃ śrāvastyāṃ ghaṇṭhāvaghoṣaṇā kāritā / śṛṇvantu bhadantaḥ śrāvastīnivāsinaḥ paurā adya saptame divase 'nāthapinḍado gṛhapatir hastiskandhādhirūḍhas tathāgatasya saśrāvakasaṃghasyārthāya cchandakabhikṣaṇaṃ kartukāmaḥ / yasya vo yanmātraṃ parityaktaṃ tad anupradātavyam iti // yāvat saptame divase 'nāthapiṇḍado gṛhapatir hastiskandhādhirūḍhas tathāgatasya saśrāvakasaṃghasyārthāya cchandabhikṣaṇaṃ kartuṃ pravṛttaḥ / tatra yeṣāṃ yanmātro vibhavas te tanmātraṃ dātuṃ pravṛttāḥ / ke cid dharṣaṃ prayānti ke cit kaṭakaṃ ke cit keyuraṃ ke cij jātarūpamālāṃ ke cid aṅgulimudrāṃ ke cin muktāhāraṃ (Dak: 223) ke cid dhiraṇyaṃ ke cit suvarṇaṃ ke cid antaśaḥ kārṣāpaṇam / gṛhapatir pai parānugrahārthaṃ pratigṛhṇāti // yāvad anyatamā strī paramadaridrā / tayā tribhir māsaiḥ kṛcchreḥa paṭaka upārjitaḥ / sā taṃ paṭakaṃ prāvṛtya vīthim avatīrṇā 'nāthapiṇḍadaś ca tayā dūrata evāgacchañ śaṅkhapaṭahair vādyamānair avalokitaḥ / tayānyatama upāsakaḥ pṛṣṭaḥ / yadi tāvad ayaṃ gṛhapatir āḍhyo mahādhano mahābhogo 'ntarbhaumāni nigūḍhāny api nidhānānipaśyati / kasmād ayaṃ parakulebhyo bhaikṣyam aṭatīti // sā upāsakenoktā / parānugrahārthaṃ ye 'samarthā bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ bhojayituṃ teṣām arthe 'nugrahaṃ karoti / kathaṃ bahavaḥ sametā bhagavantaṃ pratipādayeṣur iti // tatas tasyā dārikāyā buddhir utpannā / ahaṃ tāvad akṛtapuṇyā na me śaktir asti yad aham ekākinī bhagavantaṃ saśrāvakasaṃghaṃ bhojanena pratipādayitum / yan nv aham atra kiṃ cid anupradadyām iti // sā svakaṃ vibhavam avalokayantī na kiṃ cit paśyati ṛte paṭakāt / sā cintayituṃ pravṛttā / yady aham ihasthaiva paṭakaṃ pradāsyāmi nagnā bhaviṣyāmi / yan nv ahaṃ (Dak: 224) śaraṇapṛṣṭham abhiruhya paṭakaṃ kṣipeyam iti //

tataḥ sā śaraṇapṛṣṭham abhiruhya svaśarīrāt paṭakam apanīyānāthapiṇḍadasyopari kṣiptā / tataḥ paṭakaṃ dṛṣṭvā gṛhapatinā sā saṃlakṣitā / nūnam asyā eṣaiva vibhavo yad anayā śaraṇasaṃsthayā kṣiptam iti //

tena svapauruṣeyāṇām ājñānupradattā / gacchantu bhavanto 'valokayantu kenāyaṃ paṭakaḥ kṣipta iti // tair avalokitā yāvad utkuṭukā niṣaṇṇā / tatas taiḥ pṛṣṭā tayā coktam / yo me vibhava āsīt sa me bhagavadguṇānukīrtanaṃ pratiśrutya dāridrabhayabhītayā tathāgatapramukhe bhikṣusaṃghe datta iti // tatas tair anāthapiṇḍadāya niveditam / tato 'nāthapiṇḍadena gṛhapatinā paramavismayajātena sā dārikā vicitrair vastrair ābharaṇaiś cācchāditā // tataḥ sā cālpāyuṣkā kālagatā praṇīteṣu deveṣu trayastriṃśeṣūpapannā / upapannamātrāyās tasyās tathāvidhāni vastrāṇi prādurbhūtāni yāni na kasya cid anyasya devaputrasya vā devakanyāyā vā / dharmatā khalu devaputrasya devakanyāya vāciropasaṃpannasya trīṇi cittāny utpadyante / kutaś cyutāḥ kutropapannāḥ kena karmaṇeti / sā paśyati manuṣyebhyaś cyutā (Dak: 225) praṇīteṣu deveṣu trayastriṃśeṣūpapannā bhagavataḥ paṭakapradānād iti // tato vastradāyikā devakanyā calavimalakuṇḍaladharā hārārdhahāravibhūṣitagātrā maṇiratnacitracūḍā kuṅkumatamālapattraspṛkkādisaṃmṛṣṭagātrā tām eva rātriṃ divyānām utpalapadmakumudapunḍarīkamandārakāṇāṃ puṣpāṇām utsaṅgaṃ pūrayitvā sarvaṃ jetavanam udāreṇāvabhāsenāvabhāsya bhagavantaṃ puṣpair avakīrya bhagavataḥ purastān niṣaṇṇā dharmaśravaṇāya // atha bhagavān paṭapradāyikāyā devakanyāyā āśayānuśayaṃ dhātuṃ prakṛtiṃ ca jñatva tādṛśīṃ caturāryasaṃpratibodhikīṃ dharmadeśanāṃ kṛtavān yāṃ śrutvā paṭapradāyikāyā devakanyāyā viṃśatiśikharasamudgataṃ satkāyadṛṣṭiśailaṃ jñānavajreṇa bhittvā śrotāpattiphalaṃ sākṣātkṛtam // sā dṛṣṭasatyā trir udānam udānayati / idam asmākaṃ bhadanta na mātrā kṛtaṃ na pitrā na rājñā na devatābhiḥ neṣṭena svajanabhandhuvargeṇa na pūryapretair śramaṇabrāhmaṇair yad bhagavatāsmākaṃ kṛtam / ucchoṣitā rudhirāśrusamudrā laṅghitā asthiparvatāḥ pihitāny apāyadvārāṇi vivṛtāni svargamokṣadvārāṇi pratiṣṭhāpitāḥ smo devamanuṣyeṣu / āha ca //

tvadāśrayāc cāptam apetadoṣaṃ mayādya śuddhaṃ suviśuddhacakṣuḥ / prāptaṃ ca śāntaṃ padam āryakāntaṃ tīrṇā ca duḥkhārṇavapāram asmi //

Dak_23.13 //

iti //

avanamya tataḥ pralambahārā caraṇau dvāv abhivandya jātaharṣā / parigamya ca dakṣiṇaṃ jitāriṃ suralokābhimukhaṃ divaṃ jagāma // Dak_23.15 //

atha paṭapradāyikā devakanyā vaṇig iva labdhalābhaḥ sasyasaṃpanna iva karṣakaḥ śūra iva vijitasaṃgrāmaḥ sarvarogaparimukta ivāturo yayā vibhūtyā bhagavatsakāśam āgatā tayaiva vibhūtyā svabhavanaṃ gatā //

tato bhikṣavaḥ pūrvarātrāpararātraṃ jāgarikāyogam anuyuktā viharanti / tair dṛṣṭo bhagavato 'ntike udāro 'vabhāsaḥ / yaṃ dṛṣṭvā saṃdigdhā bhagavantaṃ papracchuḥ / kiṃ bhagavann asyāṃ rātrau bhagavantaṃ darśanāya brahmā sahāpatiḥ śakro devendrāś catvāro lokapālā upasaṃkrāntā iti // bhagavān āha / na bhikṣavo brahmā sahāpatir na śakro devendro nāpi catvāro lokapālā māṃ darśanāyopasaṃkrāntāḥ / api tv anāthapiṇḍadasya gṛhapateś chandakabhikṣaṇaṃ kurvāṇasya paṭadānaṃ kṛtvā kālagatā praṇīteṣu deveṣu trayastriṃśeṣūpapannā sarvasukhabhogavastraṃ prāptavatīti / sā imāṃ rātriṃ matsakāśam upasaṃkrāntā tasyā mayā dharmo deśitaḥ / dṛṣṭasatyā ca tataḥ svabhavanaṃ gatā iti // tasmāt tarhi bhikṣava evaṃ śikṣitavyam / yad buddhadharmasaṃgheṣu kārān kariṣyāmo nāpakārān ity evaṃ vo bhikṣavaḥ śikṣitavyam //

tac chrutvā bhikṣavaḥ sarve prābhyanandan prabodhitāḥ //

(2) śibi

atha khalu bhagavān maitreyaṃ bodhisattvaṃ mahāsattvaṃ samāmantryāha / śṛṇu maitreya punar api dānasya phalānuśaṃsāṃ vakṣyāmi // sādhu bhagavann iti bhagavāṃs tasyaitad avocat //

maitreyatathāgatena pūrvabodhisattvabhūtena dānapāramitā paripūritā karacaraṇanayanottamāṅgamāṃsāsṛkpriyaputrabhāryāduhitṛrājyāṅgasukhabhogasvaśarīram api parityāgena dānapāramitā paripūritā parārthahetos tenaiva tathāgataiśvaryapadaṃ prāptam //

tadyathānuśrūyate //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani śibighoṣāyāṃ rājadhānyāṃ śibir nāma rājā rājyaṃ kārayati sma / ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca kṣemaṃ ca subhikṣaṃ cākīrṇabahujanamanuṣyaṃ ca praśāntakalikalahaḍimbaḍamaraṃ taskararogāpagataṃ śālīkṣugomahiṣīsaṃpannam akhilam akanṭhakam ekaputram iva rājyaṃ pālayati // sa ca śibī rājā śraddho bhadraḥ kalyāṇāśaya ātmahitaparahitapratipannaḥ kāruṇiko mahātmā dharmakāmaḥ prajāvatsalaḥ sarvapradaḥ sarvaparityāgī niḥsaṅgatyāgī ca mahati tyāgacitte parivartate // sa kālyam evottāya yajñavāṭaṃ praviśya annam annārthikebhyaḥ prayacchati vastraṃ vastrārthikebhyo dhanadhānyahiraṇyasuvarṇamaṇimuktāvaiḍūryaśaṅkhaśilāpravāḍādīnāṃ parityāgaṃ karoti //

na cāsau puṇyamayaiḥ saṃskārais tṛptiṃ gacchati // so 'ntaḥpurajanasya bhaktācchādanaṃ prayacchati kumārāṇām amātyānāṃ bhaṭabalāgrasya naigamajanapadānām // atha rājñaḥ śiber etad abhavat / saṃtarpitā anena manuṣyabhūtāḥ / kṣudrajantavo 'vaṣiṣṭāḥ kena saṃtarpayitavyā iti // sa parityaktavibhavasarvasva ekaśāṭakanivasitaḥ svaśarīrāvaśeṣaś cintām āpede /

tasyaitad abhavat / kṣudrajantubhyaḥ svaśarīram anuprayacchāmīti / sa śastreṇa svaśarīraṃ takṣayitvā yatra daṃśamaśakās (Dak: 230) tatropasṛṣṭakāyaḥ pratiṣṭhate priyam ivaikaputrakaṃ rudhireṇa saṃtarpayati //

atha śakrasya devendrasyādhastāj jñānadarśanaṃ pravartate //

tasyaitad abhavat // kim ayaṃ śibirājā sattvānām artham evaṃ karoti uta karuṇayā yan nv aham enaṃ jijñāseya iti // tato bhinnāñjanamasivarṇagṛddhaveśam ātmānam abhinirmāya rājñaḥ śibeḥ sakāśam upasaṃkramya mukhatuṇḍakenākṣy utpāṭayituṃ pravṛttaḥ / na ca tathāpi rājā saṃtrāsam āpadyate / kiṃ tu maitrīviśālābhyāṃ nayanābhyāṃ taṃ gṛdhram ālokya kathayati / vatsa yan madīyāc charīrāt prayujyase tena praṇayaḥ kriyatām iti // tata āvarjitaḥ śakro devendro brāhmaṇaveśam ātmānam abhinirmāya rājñaḥ śibeḥ purastāt sthitvā kathayati // sādhu pārthiva dīyatāṃ me te nayadvayam iti // rājovāca // mahābrāhmaṇa gṛhyatāṃ yad abhirucitam / na me 'tra vighnaḥ kaś cid astīti gṛhyatām // tataḥ śakro devendro bhūyasyā mātrayābhiprasanno brāhmaṇaveśam antardhāpya svarūpeṇa sthitvā rājānam utsāhayann uvāca // sādhu sādhu pārthiva suniścitā te buddhir aprakampyas te praṇidhir anugatāte sattveṣu (Dak: 231) mahākaruṇā, yatra nāma tvaṃ saṃtrāsakareṣu dharmeṣu viśarado nacirāt tvam anena vyavasāyenānuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisamṃbuddhyase // ity uktvā śakro devendras tatraivāntardadhāno 'bhūt //

bhagavān āha // kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena śibir nāma rājā babhūvāhaṃ saḥ / tadānīm api me puṇyamaiḥ saṃskārais tṛptir nāsti prāg evedānīm / tasmāt tarhi bhikṣavaḥ śikṣitavyaṃ yad dānāni dāsyāmaḥ puṇyāni kariṣyāmaḥ // ity evaṃ bhikṣavaḥ śikṣitavyam //

yatpūrvajanmasukṛtadānānubhāvena dānabalena tathāgato 'rhan samyaksaṃbuddho bhavāmi iti //

(3) surūpa

punar api bhagavān bhikṣusaṃghān āmantrya catasṛṇāṃ parṣadāṃ madhye madhuramadhuraṃ dharmaṃ deśayati sma / kṣaudraṃ madhv ivāneḍakam anekaśatā parṣad bhagavataḥ sakāśān madhuramadhuraṃ dharmaṃ śṛṇoty aniñjamānair indraiḥ / tadā bhikṣavaḥ saṃśayajātāḥ sarvasaṃśayacchettāraṃ buddhaṃ bhagavantaṃ papracchuḥ / paśya bhadanta yāvad dharmaratnasyāmī bhājanabhūtāḥ sattvā ādāreṇa śrotavyaṃ manyanta iti // bhagavān āha // yathā tathāgatena bhikṣava ādarajātena dharmaḥ śrutaś codgṛhītaś ca tac chṛṇuta sādhu suṣṭhu ca manasikuruta bhāṣiṣye //

bhūtapūrvaṃ bhikṣavo 'tīte 'dhvani vārāṇasyāṃ nagaryāṃ surūpo nāma rājā rājyaṃ kārayati sma // ṛddhaṃ ca sphītaṃ ca subhikṣaṃ cākīrṇabahujanamanuṣyaṃ ca praśāntakalikalahaḍimbaḍamaraṃ taskararogāpagataṃ śālīkṣugomahiṣīsaṃpannam akhilam akaṇṭhakam ekaputrakam iva rājyaṃ pālayati / sa ca rājā śraddho bhadraḥ kalyāṇāśaya ātmahitaparāhitapratipannaḥ kāruṇiko mahātmā dharmakāmaḥ prajāvatsalaḥ sarvapradaḥ sarvaparityāgī niḥsaṅgaparityāgī ca mahati tyāge vartate / tasya rājñaḥ (Dak: 233) sundarikā nāma devī abhirūpā darśanīyā prāsādikā sarvāṅgapratyaṅgopetā, sundarakaś ca nāmnā ekaputra istaḥ kāntaḥ priyo manāpaḥ kṣāntyabhiyuktaḥ //

athāpareṇa samayena rājñaḥ surūpasya dharme 'bhilāṣa utpannaḥ / tena sarve 'mātyāḥ saṃnipātyoktāḥ / paryeṣata me grāmaṇyo dharmaṃ me dharmo rocita iti //

tatas te 'mātyāḥ kṛtakarapuṭā rājānaṃ vijñāpayanti / durlabho mahārāja dharmaḥ śrūyate mahārāja buddhānāṃ loka utpādād dharmasyotpādo bhavatīti // tato rājñā suvarṇapiṭakaṃ dhvajāgre baddhvā sarvavijite ghaṇṭhāvaghoṣaṇaṃ kāritam / yo me dharmaṃ vakṣyati, tasyemaṃ suvarṇapiṭakaṃ dāsyāmi mahatā satkāreṇa satkariṣyāmīti // tato bahavaḥ kālā atikrāntā na kaś cid dharmadeśaka upalabhyate // tataḥ sa rājā dharmahetor utkaṇṭhati paritrasyati // tataḥ śakrasya ca devānām indrasyādhastāj jñānadarśanaṃ pravartate / sa paśyati rājānaṃ dharmahetor vihanyamānam / tasyaitad abhavat / yan nv ahaṃ surūpaṃ rājānaṃ mīmāṃseya iti // tato yakṣarūpam ātmānam abhinirmāya vikṛtakaracaraṇanayano 'nekapariṣanmadhyagataṃ rājānam etad avocat // nanu dharmābhilāṣī bhavān ahaṃ te dharmaṃ (Dak: 234) vakṣyāmīti // tataḥ sa rājā dharmaśravaṇāt prītiprāmodyajāto akṣam etad uvāca // brūhi guhyaka dharmān śroṣyāmīti //

guhyaka uvāca // sukhitasya bata mahārāja dharmā abhilaṣanti / bubhūkṣito 'smi bhojanaṃ tasmān me prayaccheti // tataḥ śrutvā rājā pauruṣān āmantrayām āsa //

ānīyantam asya bhakṣyabhojyaprakārā iti // yakṣa uvāca // mā rājan, mānuṣyakena adanenāhaṃ tṛptiṃ na bhavāmi / api tu svābhiprāyaṃ śṛṇu //

sadyohatamāṃsarudhiraṃ bhakṣo 'ham etaṃ sundaram ekaputrakaṃ prayaccheti //

śrutvā rājā paraṃ viṣādam āpannaḥ / kadā cit karhi cin me 'dya dharmaśabda āsāditaḥ so 'py anargheṇa mūlyeneti // tataḥ sundarakumāras tam upaśrutya pituḥ pādayor nipatya rājānaṃ vijñāpayām āsa // marṣaya deva pūryatāṃ devasyābhiprāyaṃ prayaccha māṃ guhyakāyāharārtham iti // tato rājā tam ekaputrakam iṣṭaṃ kāntaṃ priyaṃ manāpaṃ kṣāntaṃ (Dak: 235) dharmasyārthe yakṣāya dattavān // tato yakṣeṇarddhibalādhānād rājñaḥ parṣadaś ca yathādarśitaṃ yathāṅgāni pratyaṅgāni pṛthag vikṛtya vikṛtya bhakṣitāni rudhiraṃ ca pīyamānam / dṛṣṭvā rājā dharmābhilāṣī na viṣādam āpannaḥ // sa guhyako rājānām uvāca // atṛpto 'smi bho pārthiva bhūyo me prayaccheti // tato rājā tasmai dayitāṃ bhāryāṃ dattavān / sāpi tenaivākāreṇa darśitā / tato bhūyo rājānam uvāca // bhoḥ pārthivādyāpi tṛptiṃ na labhata iti // tato rājā yakṣam uvāca // vatsa datto me ekaputrako bhāryā ca yāvat kiṃ bhuyaḥ prārthayasa iti // guhyaka uvāca //

svaśarīraṃ me prayacchānena tṛptim upayāsyāmīti // rājovāca // yadi svaśarīraṃ te pradāsyāmi kathaṃ punar dharmaṃ śroṣyāmi / kiṃ nu pūrvaṃ me dharmaṃ vada paścād gṛhītadharmā śarīraṃ parityakṣyāmīti // tato guhyakena rājānaṃ pratijñāyāṃ pratiṣṭhāpyānekaśatāyāḥ pariṣadaḥ purastād dharmo deśitaḥ //

priyebhyo jāyate śokaḥ priyebhyo jāyate bhayam / priyebhyo vipramuktānāṃ nāsti śokaḥ kuto bhayam // Dak_23.21 //

iti //

tato rājā asyā gāthāyāḥ sahaśravaṇāt prahlāditamanāḥ prītisaumanasyendriyajāto yakṣam uvāca // idaṃ guhyaka me śarīraṃ yatheṣṭaṃ kriyatām iti // tataḥ śakro devendro rājānaṃ meruvad akampyam anuttarāyāṃ samyaksaṃbodhau viditvā yakṣarūpam antardhāpya svarūpeṇa sthitvā prasādavikasitābhyāṃ nayanābhyām ekena pāṇinā putraṃ gṛhītvā dvitīyena ca bhāryāṃ rājānam abhyutsāhayann uvāca // sādhu sādhu satpuruṣa dṛḍhasaṃnāhas tvaṃ nacirād anena vyavasāyena anuttarāṃ samyaksaṃbodhim abhisaṃbhotsyase / ayaṃ ca te iṣṭajanasamāgama iti //

tato rājā śakraṃ devendram idam avocat // sādhu sādhu kauśika kṛto 'smākaṃ dharmābhiprāyapūritaś ceti //

bhagavān āha // kiṃ manyadhve bhikṣavo yo 'sau tena kālena tena samayena surūpo nāma rājā babhūvāhaṃ saḥ / sundarakumāra ānandaḥ / sundarakā eṣaiva yaśodharā / tadāpi me bhikṣavo dharmahetor iṣṭabandhuparityāgaḥ svajīvitaparityāgaś ca kṛtaḥ prāg evedānīm / tasmāt tarhi bhikṣava evaṃ śikṣitavyam / yad dharmaṃ satkariṣyāmo gurukariṣyāmo mānayiṣyāmaḥ pūjayiṣyāmo (Dak: 237) dharmaṃ satkṛtya gurukṛtya mānayitvā pūjayitvopaniśritya vihariṣyāma ity evaṃ vo bhikṣavaḥ śikṣitavyam iti //

iti dvāviṃśatikāvadānakathāyāṃ dānakathā //

[XXIV.] puṇyotsāhāvadānasūtra

atha śrībhagavān buddhaḥ sarvajñas tān sabhāśritān sarvāṃl lokān samālokya punaḥ saddharmam ādiśat //

etāḥ pāramitāḥ ṣaḍḍhāḥ pūrayitvā yathākramam /

iti śrīdvāviṃśatyavadānakathāyāṃ puṇyotsāhāvadānasūtraṃ samāptam //

ye dharma hetuprabhavā hetuṃ teṣāṃ tathāgato hy avadat / teṣāṃ ca yo nirodha evaṃvādī mahāśramaṇaḥ // śubham //