Nīlakaṇṭhadīkṣita: Kaliviḍambana


# Header

  This file is a plain text transformation of http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/corpustei/sa_nIlakaNThadIkSita-kaliviDambana.xml
  with a rudimentary header. For a more extensive header please refer to the source file.

## Data entry: Somadeva Vasudeva
## Contribution: Somadeva Vasudeva
## Date of this version: 2020-07-31

## Source: 
   - PIFI 36 , Pondichery 1967; 5 Nīl 1 (Trivandrum ed.); 5 misc 34 NSP ed.; Vani Vilas Press, Srirangaṃ; ed. Sankararama Sastri, Balamanorama Series 35, Madras 1942; ed. Kalyanasundara Sastri, Sastra Sanjeevinee Press Madras 1920; ed. Vaidika Vardhini Press Kumbakonam; L = lithograph Bod. 5.D.8, ed. by Keralavarma, Trivandrum 1886.

## Publisher: Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen

## Licence:
   This e-text was provided to GRETIL in good faith that no copyright rights have been infringed. If anyone wishes to assert copyright over this file, please contact the GRETIL management at gretil(at)sub(dot)uni-goettingen(dot)de. The file will be immediately removed pending resolution of the claim.
   Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

## Structure of references:
   A reference is assembled consisting of
   - a pragmatic abbreviation of the title: Kaliviḍambana = NKv,
   - the number of the  in arabic numerals,
   - the number of the verse in arabic numerals.

## Notes:
   This file has been created by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus from nkalivau.htm. Due to the heterogeneity of the sources the header markup might be suboptimal. For the sake of transparency the header of the legacy file is documented in the note element below:

   
	 Nilakantha Diksita:
Kalividambana
Based on :
PIFI 36 , Pondichery 1967
5 Nīl 1 (Trivandrum ed.);
5 misc 34 NSP ed.;
Vani Vilas Press, Srirangaṃ;
ed. Sankararama Sastri, Balamanorama Series 35, Madras 1942;
ed. Kalyanasundara Sastri, Sastra Sanjeevinee Press Madras 1920;
ed. Vaidika Vardhini Press Kumbakonam
L = lithograph Bod. 5.D.8, ed. by Keralavarma, Trivandrum 1886
Input by Somadeva Vasudeva
ANALYTIC TEXT VERSION (BHELA conventions)
	


## Revisions:
   - 2020-07-31: TEI encoding by mass conversion of GRETIL's Sanskrit corpus


# Text

na bhetavyaṃ na boddhavyaṃ na śrāvyaṃ vādino vacaḥ 
jhaṭiti prativaktavyaṃ sabhāsu vijigīṣubhiḥ // NKv_1

asaṃbhramo vilajjatvam avajñā prativādini 
hāso rājñaḥ stavaś ceti pañcaite jayahetavas // NKv_2

uccair udghoṣya jetavyaṃ madhyasthaś ced apaṇḍitas 
paṇḍito yadi tatraiva pakṣapāto 'dhiropyatām // NKv_3

lobho hetur dhanaṃ sādhyaṃ dṛṣṭāntas tu purohitas 
ātmotkarṣo nigamanam anumāneṣv ayaṃ vidhis // NKv_4

abhyāsyaṃ lajjamānena tattvaṃ jijñāsunā ciram 
jigīṣunā hriyaṃ tyaktvā kāryaḥ kolāhalo mahān // NKv_5

pāṭhanair granthanirmāṇaiḥ pratiṣṭhā tāvad āpyate 
evam ca tathyavyutpattir āyuṣo 'nte bhaven na vā // NKv_6

stotāraḥ ke bhaviṣyanti mūrkhasya jagatītale 
na stauti cet svayaṃ ca svaṃ kadā tasyāstu nirvṛtis // NKv_7

vācyatāṃ samayo 'tītaḥ spaṣṭam agre bhaviṣyati 
iti pāṭhayatāṃ granthe kāṭhinyaṃ kutra vartate // NKv_8

agatitvam atiśraddhā jñānābhāsena tṛptatā 
trayaḥ śiṣyaguṇā hy ete mūrkhācāryasya bhāgyajās // NKv_9

yadi na kvāpi vidyāyāṃ sarvathā kramate matis 
māntrikās tu bhaviṣyāmo yogino yatayo 'pi vā // NKv_10

avilambena saṃsiddhau māntrikair āpyate yaśas 
vilambe karmabāhulyaṃ vikhyāpyāvāpyate dhanam // NKv_11

sukhaṃ sukhiṣu duḥkhe 'pi jīvanaṃ duḥkhaśāliṣu 
anugrahāyate yeṣāṃ te dhanyāḥ khalu māntrikās // NKv_12

yāvad ajñānato maunam ācāro vā vilakṣaṇas 
tāvan māhātmyarūpeṇa paryavasyati māntrike // NKv_13

cārān vicārya daivajñair vaktavyaṃ bhūbhujāṃ phalam 
grahacāraparijñānaṃ teṣām āvaśyakaṃ yatas // NKv_14

putra ity eva pitari kanyakety eva mātari 
garbhapraśneṣu kathayan daivajño vijayī bhavet // NKv_15

āyuspraśne dīrgham āyur vācyaṃ mauhūrtikair janais 
jīvanto bahumanyante mṛtāḥ prakṣyanti kaṃ punas // NKv_16

sarvaṃ koṭidvayopetaṃ sarvaṃ kāladvayāvadhi 
sarvaṃ vyāmiśram iva ca vaktavyaṃ daivacintakais // NKv_17

nirdhanānāṃ dhanāvāptiṃ dhaninām adhikaṃ dhanam 
bruvāṇāḥ sarvathā grāhyā lokair jyautiṣikā janās // NKv_18

śatasya lābhe tāmbūlaṃ sahasrasya tu bhojanam 
daivajñānām upālambho nityaḥ kāryaviparyaye // NKv_19

api sāgaraparyantā vicetavyā vasuṃdharā 
deśo hy aratnimātre 'pi nāsti daivajñavarjitas // NKv_20

vārān ke cid grahān ke cit ke cid ṛkṣāṇi jānate 
tritayaṃ ye vijānanti te vācaspatayaḥ svayam // NKv_21

naimittikāḥ svapnadṛśo devatānām [[amī trayaḥ]] 
nisargaśatravaḥ sṛṣṭā daivajñānām amī trayas // NKv_22

svasthair asādhyarogaiś ca jantubhir nāsti kiṃ cana 
kātarā dīrgharogāś ca bhiṣajāṃ bhāgyahetavas // NKv_23

nātidhairyaṃ pradātavyaṃ nātibhītiś ca rogiṇi 
naiścintyān nādime dānaṃ nairāśyād eva nāntime // NKv_24

bhaiṣajyaṃ tu yathākāmaṃ pathyaṃ tu kaṭhinaṃ vadet 
ārogyaṃ vaidyamāhātmyād anyathātvam apathyatas // NKv_25

nidānaṃ roganāmāni sātmyāsātmye cikitsitam 
sarvam apy upadekṣyanti rogiṇaḥ sadane striyas // NKv_26

jṛmbhamāṇeṣu rogeṣu mriyamāṇeṣu jantuṣu 
rogatattveṣu śanakair vyutpadyante cikitsakās // NKv_27

pravartanārtham ārambhe madhye tv auṣadhahetave 
bahumānārtham ante ca jihīrṣanti cikitsakās // NKv_28

lipsamāneṣu vaidyeṣu cirād āsādya rogiṇam 
dāyādāḥ saṃprarohanti daivajñā māntrikā api // NKv_29

rogasyopakrame sāntvaṃ madhye kiṃ cid dhanavyayas 
śanair anādaras śāntau snāto vaidyaṃ na paśyati // NKv_30

daivajñatvaṃ māntrikatā bhaiṣajyaṃ cāṭukauśalam 
ekaikam arthalābhāya dvitriyogas tu durlabhas // NKv_31

anṛtaṃ cāṭuvādaś ca dhanayogo mahān ayam 
satyaṃ vaiduṣyam ity eṣa yogo dāridryakārakas // NKv_32

kātaryaṃ durvinītatvaṃ kārpaṇyam avivekatām 
sarvaṃ mārjanti kavayaḥ śālīnāṃ muṣṭikiṃkarās // NKv_33

na kāraṇam apekṣante kavayaḥ stotum udyatās 
kiṃ cid astuvatām teṣāṃ jihvā phuraphurāyate // NKv_34

stutaṃ stuvanti kavayo na svato guṇadarśinas 
kītaḥ kaś cid alir nāma kiyatī tatra varṇanā // NKv_35

ekaiva kavitā puṃsāṃ grāmāyāśvāya hastine 
antato 'nnāya vastrāya tāmbūlāya ca kalpate // NKv_36

śabdākhyam aparaṃ brahma saṃdarbheṇa pariṣkṛtam 
vikrīyate katipayair vṛthānyair viniyujyate // NKv_37

varṇayanti narābhāsān vāṇīṃ labdhvāpi ye janās 
labdhvāpi kāmadhenuṃ te lāṅgale viniyuñjate // NKv_38

praśaṃsanto narābhāsān pralapanto 'nyathānyathā 
kathaṃ tarantu kavayaḥ kāmapāramyavādinas // NKv_39

yat sandarbhe yad ullekhe yad vyaṅgye nibhṛtaṃ manas 
samādher api taj jyāyāḥ śaṃkaro yadi varṇyate // NKv_40

[bandhavaḥ](NKv_p20352)

gṛhiṇī bhaginī tasyāḥ śvaśurau śyāla ity api 
prāṇinām kalinā sṛṣṭāḥ pañca prāṇā ime 'pare // NKv_41

jāmātaro bhāgineyā mātulā dārabāndhavās 
ajñātā eva gṛhiṇāṃ bhakṣayanty ākhuvad gṛhe // NKv_42

mātulasya balaṃ mātā jāmātur duhitā balam 
śvaśurasya balaṃ bhāryā svayam evātither balam // NKv_43

jāmātur vakratā tāvad yāvac chyālasya bālatā 
prabudhyamāne sāralyaṃ prabuddhe 'smin palāyanam // NKv_44

bhāryā jyeṣṭhā śiśuḥ śyālaḥ śvaśrūḥ svātantryavartinī 
śvaśuras tu pravāsīti jāmātur bhāgyadhoraṇī // NKv_45

bhūṣaṇair vāsanaiḥ pātraiḥ putrāṇām upalālanais 
sakṛd āgatya gacchantī kanyā nirmārṣṭi mandiram // NKv_46

gṛhiṇī svajanaṃ vakti śuṣkāhāraṃ mitāśanam 
patipakṣyāṃs tu bahvāśān kṣīrapāṃs taskarān api // NKv_47

bhārye dve putraśālinyau bhaginī pativarjitā 
aśrāntakalaho nāma yogo 'yaṃ gṛhamedhinām // NKv_48

bhārye dve bahavaḥ putrā dāridryaṃ rogasaṃbhavas 
jīrṇau ca mātāpitarāv ekaikaṃ narakādhikam // NKv_49

[uttamaṛṇāḥ](NKv_p22699)

smṛte sīdanti gātrāṇi dṛṣṭe prajñā vinaśyati 
aho mahad idaṃ bhūtam uttamarṇābhiśābdhitam // NKv_50

antako 'pi hi jantūnām antakālam apekṣate 
na kālaniyamaḥ kaś cid uttamārṇasya vidyate // NKv_51

na paśyāmo mukhe daṃṣṭrāṃ na pāśaṃ vā karāñjale 
uttamārṇam avekṣyaiva tathāpy udvejite manas // NKv_52

[dāridryam](NKv_p23505)

śatrau sāntvaṃ pratīkāraḥ sarvarogeṣu bheṣajam 
mṛtyau mṛtyuñjayadhyānaṃ dāridrye tu na kiṃ cana // NKv_53

śaktiṃ karoti saṃcāre śītoṣṇe marṣayaty api 
dīpayaty udare vahniṃ dāridryaṃ paramauṣadham // NKv_54

giraṃ skhalantīṃ mīlantīṃ dṛṣṭiṃ pādau visaṃsthulau 
protsāhayati yācñāyāṃ rājājñeva daridratā // NKv_55

jīryanti rājavidveṣā jīryanty avihitāny api 
ākiṃcanyabalāḍhyānām antato 'śmāpi jīryati // NKv_56

nāsya corā na piśunā na dāyādā na pārthivās 
dainyaṃ rājyād api jyāyo yadi tattvaṃ prabudhyate // NKv_57

[dhaninaḥ](NKv_p24892)

prakāśayaty ahaṃkāraṃ pravartayati taskarān 
protsāhayati dāyādāṃl lākṣmīḥ kiṃ cid upasthitā // NKv_58

viḍambayanti ye nityaṃ vidagdhān dhanino janās 
ta eva tu viḍambyante śriyā kimcidupekṣitās // NKv_59

prāmāṇyabuddhiḥ stotreṣu devatābuddhir ātmani 
kīṭabuddhir manuṣyeṣu nūtanāyāḥ śriyaḥ phalam // NKv_60

śṛṇvanta eva pṛcchanti paśyanto 'pi na jānate 
viḍambanāni dhanikāḥ stotrāṇīty eva manvate // NKv_61

āvṛtya śrīmadenāndhān anyonyakṛtasaṃvidas 
svairaṃ hasanti+pārśvasthā bālonmattapiśācavat // NKv_62

stotavyaiḥ stūyante nityaṃ sevanīyaiś ca sevyate 
na bibheti na jihreti tathāpi dhaniko janas // NKv_63

kṣaṇamātraṃ grahāveśo yāmamātraṃ surāmadas 
lakṣmīmadas tu mūrkhāṇām ādeham anuvartate // NKv_64

śrīr māsam ardhamāsaṃ vā ceṣṭitvā vinivartate 
vikāras tu tadārabdho nityaṃ laśunagandhavat // NKv_65

kaṇṭḥe madaḥ kodravajo hṛdi tāmbūlajo madas 
lakṣmīmadas tu sarvāṅge putradāramukheṣv api // NKv_66

yatrāsīd asti vā lakṣmīs tatronmadaḥ pravartatām 
kule 'py avataraty eṣa kuṣṭhāpasmāravat katham // NKv_67

adhyāpayanti śāstrāṇi tṛṇīkurvanti paṇḍitān 
vismārayanti jātiṃ svāṃ varāṭāḥ pañcaṣā kare // NKv_68

bibhartu bhṛtyān dhaniko dattāṃ vā deyam arthiṣu 
yāvad yācakasādharmyaṃ tāval loko na mṛṣyati // NKv_69

[piśunāḥ](NKv_p28014)

dhanabhāro hi lokasya piśunair eva dhāryate 
kathaṃ te taṃ laghūkartuṃ yatante 'parathā svatas // NKv_70

śramānurūpaṃ piśune kim upakriyate nṛpais 
dviguṇaṃ triguṇaṃ caiva kṛtānto lālayiṣyati // NKv_71

gokarṇe bhadrakarṇe ca japo duṣkarmanāśanas 
rājakarṇe japaḥ sadyaḥ sarvakarmavināśanas // NKv_72

na svārthaṃ kimcid icchanti na preryante ca kena cit 
parārtheṣu pravartante śaṭhāḥ santaś ca tulyavat // NKv_73

kālāntare hy anarthāya gṛdhro gehopari sthitas 
khalo gṛhasamīpasthaḥ sadyo 'narthāya dehinām // NKv_74

[lobhinaḥ](NKv_p29347)

śuṣkopavāso dharmeṣu bhaiṣajyeṣu ca laṅghanam 
japayajñaś ca yajñeṣu rocate lobhaśālinām // NKv_75

kiṃ vakṣyatīva dhanikād yāvad udvijate 'dhanas 
kiṃ prakṣyatīti lubdho 'pi tāvad udvijate tatas // NKv_76

sarvam ātithyaśāstrārthaṃ sākṣāt kurvanti lobhinas 
bhikṣākabalam ekaikaṃ ye hi paśyanti meruvat // NKv_77

dhanapālaḥ piśāco hi datte svāminy upasthite 
dhanalubdhaḥ piśācas tu na kasmai cana ditsate // NKv_78

dātāro 'rthibhir arthyante dātṛbhiḥ puno 'rthinas 
kartṛkarmavyatīhārād aho nimnonnataṃ kiyat // NKv_79

svasminn asati nārthasya rakṣakaḥ saṃbhaved iti 
niścityaivaṃ svayam api bhuṅkte lubdhaḥ kathaṃ cana // NKv_80

prasthāsyamānaḥ praviśet pratiṣṭheta dine dine 
vicitrān ullikhed vighnāṃs tiṣṭhāsur atithiś ciram // NKv_81

[dhārmikāḥ](NKv_p31205)

pradīyate viduṣy ekaṃ kavau daśa naṭe śatam 
sahasraṃ dāmbhike loke śrotriye tu na kimcana // NKv_82

ghaṭakaṃ samyagārādhya vairāgyaṃ paramaṃ vahet 
tāvad arthāḥ prasiddhyanti yāvac cāpalam āvṛtam // NKv_83

ekataḥ sarvaśāstrāṇi tulasīkāṣṭham ekatas 
vaktavyaṃ kiṃ cid ity uktaṃ vastutas tulasī parā // NKv_84

vismṛtaṃ vāhaṭenedaṃ tulasyāḥ paṭhatā guṇan 
viśvasaṃmohinī vittadāyinīti guṇadvayam // NKv_85

kaupīnaṃ bhasitālepo darbhā+rudrākṣamālikā 
maunam ekāsikā ceti mūrkhasaṃjīvanāni ṣaṭ // NKv_86

vāsaḥ puṇyeṣu tīrtheṣu prasiddhaś ca mṛto gurus 
adhyāpanāvṛttayaś ca kīrtanīyā dhanārthibhis // NKv_87

mantrabhraṃśe saṃpradāyaḥ prayogaś cyutasaṃkṛtau 
deśadharmas tv anācāre pṛcchatāṃ siddham uttaram // NKv_88

yathā jānanti bahavo yathā vakṣyanti dātari 
tathā dharmaṃ caret sarvaṃ na vṛthā kiṃ cid ācaret // NKv_89

sadā japapaṭo haste madhye madhye 'kṣimīlanam 
sarvaṃ brahmeti vādaś ca sadyaspratyayahetavas // NKv_90

āmadhyāhnaṃ nadīvāsaḥ samāje devatārcanam 
satataṃ śuciveṣaś cety etad dambhasya jīvitam // NKv_91

tāvad dīrghaṃ nityakarma yāvat syād draṣṭṛmelanam 
tāvatsaṃkṣipyate sarvaṃ yāvad draṣṭā na vidyate // NKv_92

ānandabāṣparomāñcau yasya svecchāvaśaṃvadau 
kiṃ tasya sādhanair anyaiḥ kiṃkarāḥ sarvapārthivās // NKv_93

[durjanāḥ](NKv_p34342)

daṇḍyamānā vikurvanti lālyamānās tatas tarām 
durjanānām ato nyāyyaṃ dūrād eva visarjanam // NKv_94

adānam īṣaddānaṃ ca kimcitkopāya durdhiyām 
saṃpūrṇadānaṃ prakṛtir virāmo vairakāraṇam // NKv_95

jyāyān asaṃstavo duṣṭair īrṣyāyai saṃstavaḥ punas 
apatyasaṃbandhavidhiḥ svānarthāyaiva kevalam // NKv_96

jñāteyaṃ jñānahīnatvaṃ piśunatvaṃ daridratā 
milanti yadi catvāri tad diśe 'pi namo namas // NKv_97

parachidreṣu hṛdayaṃ paravārtāsu ca śravas 
paramarmāsu vācaṃ ca khalānām asṛjad vidhis // NKv_98

viṣeṇa pucchalagnena vṛścikaḥ prāṇinām iva 
kalinā daśamāṃśena sarvaḥ kālo 'pi dāruṇas // NKv_99

yatra bhāryāgiro vedā yatra dharmo 'rthasādhanam 
yatra svapratibhā mānaṃ tasmai śrīkalaye namas // NKv_100

kāmam astu jagat sarvaṃ kālasyāsya vaśaṃvadam 
kālakālaṃ prapannānāṃ kālaḥ kiṃ naḥ kariṣyati? // NKv_101

kavinā nīlakaṇṭhena kaler etad viḍambanam 
racitaṃ viduṣāṃ prītyai rājāsthānānumodanam // NKv_102

iti nīlakaṇṭha-viracitaṃ kaliviḍambanaṃ saṃpūrṇam
Notes
Distributed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)
Holder of rights
Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen
Citation Suggestion for this Object
TextGrid Repository (2022). 1_sanskr. tei. transformations. plaintext. sa_nIlakaNThadIkSita-kaliviDambana. GRETIL. Göttingen Register of Electronic Texts in Indian Languages (GRETIL), SUB Göttingen. https://hdl.handle.net/21.T11991/0000-001C-8F40-9